TEORIE MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH
(TEORIE MIĘDZYNARODOWEGO PODZIAŁU PRACY)
NAKŁADY, ZASOBY – czynniki produkcji, które mogą być użyte do produkcji danego dobra
(produktu lub usługi) zaspokajającego ludzkie potrzeby. Mamy nakłady pracy, ziemi, kapitału, a także
nierzadko wymieniane jako nakłady – transfer wiedzy technicznej.
KOSZTY – pewnego rodzaju nakłady, które ujęte są w jednostkach wartościowych. Musi im
towarzyszyć zużycie czynników produkcji; muszą być przypisane do określonego okresu czasu; są
wyrażone wartościowo w jednostkach pieniężnych; przy ich ponoszeniu występuje określony efekt.
WYDATKI nie mają zużycia czynników produkcji.
CENA – określona wartość, za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do
danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją oddać, aby do tego dobra nabyć prawa.
CENA ABSOLUTNA – funkcjonuje na użytek teoretyczny.
CENA RELATYWNA – stosuje się przy obliczeniach, stanowi odzwierciedlenie relacji cen między
produktami. Ilość jednego towaru (czynnika produkcji), którą uzyskujemy za jednostkę drugiego
towaru (czynnika produkcji).
CENA REALNA – wartość towarów wyrażona w cenach stałych.
1.
TEORIE PRZEDKLASYCZNE
PSYCHOZY LĘKU PRZED BRAKIEM TOWARÓW – starożytni kupcy handlowali na zasadzie
skupowania jak największej ilości produktów i towarów po jak najmniejszej cenie, nierzadko kosztem
dokonywania rabunków i rozbojów, przy jednoczesnym oferowaniu jak najmniejszej ilości towaru
przy sprzedaży.
DOGMATU SŁUSZNEJ CENY – wraz z rozwojem społeczeństw i państwowości następował rozwój
handlu wymiennego (towar za towar), z użyciem umownego pieniądza (np. soli, kruszcu metalu
szlachetnego). Każdy towar ma swoją cenę podyktowaną kosztami jego wytworzenia, poniżej której
nie powinien być sprzedany. Rynek – podaż i popyt – kształtuje cenę.
DOKTRYNA MERKANTYLIZMU – korzystny bilans w handlu i wymianie w skali
międzynarodowej stanowi źródło bogactwa narodu. Celowym jest gromadzenie kruszców
szlachetnych i prowadzenie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tego celu (np. poprzez
ograniczenia importu i promowanie eksportu).
1
TEORIA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH
Czołowym ekonomistą, który krytykował doktrynę merkantylizmu, był Adam Smith. Opublikował on
w 1776r. traktat Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, w którym wyszedł
z założenia, że handel pomiędzy krajami jest korzystny dla każdej ze stron. To pozwoliło mu na
wysnucie teorii kosztów absolutnych, według której podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej
i źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie bezwzględnych różnic
kosztów wytwarzania mierzonych nakładami pracy. Skoro kraj A lepiej i łatwiej produkuje towar X,
a kraj B lepiej i łatwiej wytwarza towar Y, to naturalną rzeczą jest, by kraj A sprzedawał towar X
krajowi B, a kraj B oferował krajowi A towar Y (przewaga absolutna).
Rozwój międzynarodowego podziału pracy w ten sposób prowadzi do lepszego wykorzystania
podstawowego zasobu (pracy ludzkiej) i powoduje wzrost produkcji obu towarów.
TOWARY
WYSZCZEGÓLNIENIE
KRAJ A
KRAJ B
krajowe nakłady pracy ogółem
X
1 godzina
6 ton
1 tona
Y
1 godzina
3 tony
6 ton
krajowe nakłady pracy na produkcję jednostki towaru mierzone
czasem pracy
X
1 tona
10 minut
60 minut
Y
1 tona
20 minut
10 minut
Kierunki pożądanej specjalizacji
X
6 ton
Y
6 ton
Źródło: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Paweł Bożyk, Józef Misala, Mieczysław Puławski, PWE, Warszawa 2001
Na przedstawionym przykładzie kraj A w ciągu 1 godziny wyprodukuje sześć razy więcej towaru X
niż kraj B tego samego towaru (inaczej mówiąc, kraj A wyprodukuje 1 tonę produktu X sześć razy
szybciej niż kraj B tego samego produktu). Kraj A powinien się specjalizować w produkcji towaru X
i – analogicznie – kraj B w produkcji towaru Y.
3.
TEORIA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH (KOMPARATYWNYCH /
PORÓWNAWCZYCH)
UJĘCIE KLASYCZNE – twórcami w tym temacie uważani są R. Torrens, który w pracy wydanej
w 1808r. zawarł najważniejsze elementy teorii, następnie zmodyfikowane i przedstawione w 1815r.
w Traktacie na temat handlu zagranicznego zbożem, oraz D. Ricardo, który w 1817r. opublikował
Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania. Obydwaj sądzili, że handel międzynarodowy jest możliwy również wtedy, gdy dany kraj ma przewagę nad drugim w kosztach wytwarzania mierzonych
2
nakładami pracy wszystkich produktów. W tym przypadku kraj może zacząć specjalizować się w produkcji tego produktu, w wytwarzaniu którego uzyska większe korzyści, rekompensujące mu
ewentualną stratę spowodowaną zakupem towaru, z którego wytwarzania zrezygnował (przewaga
względna).
NAKŁADY PRACY W CIĄGU ROKU
TOWAR X
TOWAR Y
RÓŻNICA
KRAJ A
120
100
20
KRAJ B
80
90
10
Krajowi A opłaca się produkować tylko towar Y i kupować towar X, krajowi B – produkować tylko
towar X i kupować Y. Kraj B posiada absolutną przewagę nad krajem A – może produkować taniej i
towar X i towar Y. Za towar Y wytworzony przez 100 robotników może kraj A uzyskać od kraju B
towar X, do produkcji którego musiałaby zatrudnić u siebie 120 robotników. Kraj B sprowadzając
towar Y za towar X otrzyma w zamian za wysiłek 80 własnych robotników towar Y, na którego
wytworzenie musiałby zaangażować 90 robotników. Tak mierzona korzyść wyniesie dla kraju A
równowartość pracy 20 robotników, a dla kraju B – 10 robotników.
Możliwości rozwoju korzystnego handlu między krajem A a krajem B:
Towar Y
kraj B
kraj A
100
90
80
120
Towar X
STOSUNEK WYMIENNY A KORZYŚCI KOMPARATYWNE Z HANDLU
MIĘDZYNARODOWEGO – stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach
określonych przez koszty komparatywne w zależności od wzajemnego popytu. Kraj o relatywnie
wysokim popycie na towar importowany odnosi z wymiany mniejsze korzyści niż jego partner
o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany (prawo wzajemnego popytu).
3
TEORIA KOSZTÓW REALNYCH
WIELOCZYNNIKOWE UJĘCIE KOSZTÓW PRODUKCJI – możliwość korzystnej specjalizacji
międzynarodowej istnieją, gdy między współpracującymi krajami występują względne różnice realnie
ujmowanych i wyrażanych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy i innych czynników produkcji.
SUBIEKTYWNE UJĘCIE KOSZTÓW REALNYCH – J. Viner wprowadził subiektywne kategorie
czynników produkcji, takie jak na przykład zadowolenie z wykonywanej pracy, które można by było
ująć w wyrażeniu pieniężnym.
5.
TEORIA KOSZTÓW ALTERNATYWNYCH
Została sformułowana przez G. Haberlera twierdzącego, że dany kraj może produkować tylko towar
X lub tylko towar Y lub też może wytwarzać kombinowaną ilość zarówno towaru X, jak i Y. Każdy
kraj powinien specjalizować w tych dziedzinach lub produktach, w przypadku których ma relatywnie
niższe koszty alternatywne, co pozwala na swobodniejszy wybór wytwarzania produktów X lub Y,
lub też i X i Y w zależności od panującej sytuacji na rynku międzynarodowym.
6.
TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW
Największy wkład w rozwój tej teorii miał, obok E. Heckschera i B. Ohlina, P.A. Samuelson.
Twierdzili oni, że występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen jest spowodowane
odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji: w kapitał i pracę. Za punkt
wyjścia przyjmują oni identyczność funkcji produkcji w różnych krajach, ale też różną obfitość kapitału i pracy. Każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga
bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego, a przez to tańszego czynnika produkcji,
a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej
obfitego i droższego czynnika produkcji.
7.
SFORMALIZOWANA TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW
4
TWIERDZENIE O WYRÓWNYWANIU SIĘ CEN CZYNNIKÓW PRODUKCJI – sformułowane
przez P.A. Samuelsona: handel międzynarodowy prowadzi do względnego i absolutnego wyrównania
się między krajami przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników produkcji. Handel
przenosi za pośrednictwem towarów zasoby relatywnie obfite w danym kraju do kraju o ograniczonej
ich ilości.
TWIERDZENIE STOLPERA-SAMUELSONA – istnieje ścisły związek między zmianami cen
towarów a zmianami cen czynników produkcji (konsekwencje zmian cen towarów dla kształtowania
się cen czynników produkcji i dalej – dochodów ich właścicieli). Wzrost ceny relatywnej danego
towaru prowadzi do wzrostu realnej ceny czynnika używanego bardziej intensywnie przy produkcji
tegoż towaru, a zarazem spadku realnej ceny czynnika używanego mniej intensywnie.
TWIERDZENIE RYBCZYŃSKIEGO – wzrost zasobów jednego czynnika produkcji powoduje
w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego bardziej
intensywnego nakładu tego właśnie czynnika, jak również absolutny spadek produkcji towaru
wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby nie ulegają zmianie.
8.
WSPÓŁCZESNE
TEORIE
ROZWOJU
HANDLU
MIĘDZYNARODOWEGO
TEORIE NEOCZYNNIKOWE – sprowadzają się do rozszerzenia rozważań E. Heckschera, B. Ohlina
i P.A. Samuelsona na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. Opierając się na
zasadzie kosztów względnych celowym jest uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz
niejednorodności czynników pracy i kapitału (praca prosta i złożona, kapitał rzeczowy i ludzki). Kraj
powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie
obfitych czynników produkcji.
TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE – uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem
postępu technicznego.
teoria luki technologicznej – nacisk położony jest na możliwości rozwoju korzystnego handlu
dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej w tempie postępu
technicznego
5
TEORIE POPYTOWO-PODAŻOWE – akcent kładziony jest na znaczenie czynników po stronie
popytu, jego kształtowanie się, wielkość i strukturę.
6