Wykład 1
Geneza integracji europejskiej.
Pojęcie Europy jako odrębnej całości, która była przeciwstawiana Azji, pojawiło już w
czasach starożytnych, pomiędzy wojnami grecko-perskimi a imperium Aleksandra III
Wielkiego, zwanego Macedońskim. Było to wynikiem starcia dwóch odmiennych cywilizacji,
greckiej, z jej ideami demokracji (przede wszystkim demokracji ateńskiej) i wolności oraz
despotycznej, cywilizacji azjatyckiej (tzw. despotie wschodnie).
Problem integracji europejskiej zaczął się już pojawiać w czasach starożytnej Grecji.
W tamtym okresie podstawowym problemem było utrzymanie bezpieczeństwa wewnętrznego
i zewnętrznego państwa. Szukając rozwiązań Grecy doszli do dwóch wniosków, po
pierwsze  tworząc ugrupowania integracyjne i likwidując jednocześnie granice pomiędzy
ich członkami, tworzy się sytuacja, w której konflikt o granice staje się bezprzedmiotowy, i
po drugie  całość jest silniejsza niż pojedyncza część. Już w czasach starożytnej Grecji
powstawały pierwsze formy federacji (oikumene).
Poglądy filozofów: Wizje państwa idealnego
Platon - państwo powstało dlatego, że człowiek nie jest samowystarczalny i do życia
są mu potrzebni inni ludzie. Według tego filozofa państwo powstaje w momencie powstania
struktury ekonomicznej do zabezpieczenia, której potrzebna jest właśnie organizacja
państwowa posługująca się środkami przymusu pozaekonomicznego. Dla Platona państwem
idealnym było państwo o niewielkich rozmiarach  polis, wzór istniejących miast greckich.
Arystoteles  uczeń Platona mówiąc o genezie i istocie państwa, wyszedł z założenia,
że człowiek jest z natury stworzeniem istniejącym w społeczeństwie ( zoon politikon 
człowiek to istota polityczna)  człowiek musi żyć z innymi, bo inaczej nie osiągnąłby
szczęścia. Należy to rozumieć w ten sposób, że z natury rzeczy przeznaczeniem każdego
człowieka jest życie w państwie, które zaspokaja wszystkie naturalne potrzeby człowieka. Dla
Arystotelesa państwo jest tworem idealnym, ponieważ jest samowystarczalne, tzn., że
posiada wszystkie środki potrzebne do osiągnięcia swego celu. Ostatecznie Arystoteles
odrzucił platońską wizję państwa idealnego i stwierdził, że państwo pochodzi z natury, co
oznacza, że powstało w drodze naturalnego rozwoju, jako przejaw łączenia się rodzin w
gminy, a tych w państwo (koinonia). W związku z powyższym państwo to, jako jedność
rodzin i gmin, też nie powinno być wielkich rozmiarów.
Stoicy - Wśród szkół filozoficznych istniały jednak szkoły, które zdecydowanie
występowały przeciwko takim różnicom narodowościowym. I do takich należy zaliczyć
stoików. Także i oni uważali, że człowiek jest z natury przeznaczony do życia w
społeczeństwie, lecz u nich miało to zupełnie inny wydz
więk niż u Arystotelesa. Tak jak ten
filozof uważał, że człowiek jest częścią społeczeństwa żyjącego w małym polis, tak dla
stoików społeczeństwo to cały rodzaj ludzki, a nie maleńkie miasto, czy też ograniczone
granicami państwo. Stoicki ideał państwa został sformułowany przez ich założyciela Zenona
z Kition.. Takie państwo nie posiadałoby granic, nikt nie występowałby przeciwko takiemu
państwu i byłoby ono spojone w jedność z całym rodzajem ludzkim. Państwem tym
rządziliby mędrcy, którzy nauczając ludzi ogólnych praw, dawaliby wyraz temu, że są
obywatelami wszechświata (kosmopolitami), że dla nich poszczególne państwo jest zbyt
1
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
małym obszarem działalności. Kosmopolityczne wizje stoików stały się bardzo popularne w
tamtym okresie, dzięki dwóm istotnym zdarzeniom:
1. podbojom i zdobyczom Aleksandra Macedońskiego (334-324 p.n.e.), które co prawda nie
doprowadziły do utworzenia trwałego mocarstwa światowego (po nagłej śmierci swojego
władcy rozpadło się na szereg monarchii hellenistycznych), ale otworzyły za to greckiej
kulturze dostęp do krajów bliskowschodnich;
2. powstaniu światowego imperium rzymskiego.
Imperium rzymskie. W przeciwieństwie do innych państw okresu starożytności
terytorium państwa rzymskiego ulegało stałemu wzrostowi. Rozwój terytorialny państwa
rzymskiego można podzielić na trzy fazy:
1. do okresu wojen punickich (264-146 p.n.e.), kiedy to państwo rzymskie ograniczające się
do terenu rzymskiej civitas (kilkaset km2), rozszerzyło się na terytorium środkowych i
południowych Włoch;
2. od wojen punickich do I wieku p.n.e., kiedy to nastąpiło rozszerzenie państwa
rzymskiego, głównie kosztem rozgromionej fenickiej Kartaginy, a następnie
zlikwidowanych państw hellenistycznych w Grecji  w tamtym okresie państwo rzymskie
swoim zasięgiem obejmowało: Rym, Sycylię, Sardynię, północne Włochy, wybrzeża
Morza Śródziemnomorskiego na terenie Francji, Hiszpanii, Grecji i Małej Azji oraz Syrii;
3. od I wieku p.n.e. do czasów upadku Imperium rzymskiego, ekspansja terytorialna
potoczyła się w dwóch kierunkach: Bliskiego Wschodu (Egipt, Mała Azja, Syria, kraje po
Eufrat) oraz krajów europejskich [Galia (Francja), Wielka Brytania, Tracja (Bułgaria)
oraz Dacja (Rumunia)].
Imperium rzymskie, podobnie jak imperium Aleksandra Macedońskiego, rozszerzało
swoje terytorium metodami wojskowymi, poprzez podbój innych, mniej rozwiniętych
plemion. Jednak Rzym nie integrował tylko i wyłącznie za pomocą oręża, czynnikiem
zespalającym było również prawo rzymskie.
Rolę integrującą spełniały także miasta, które oprócz tego, że były budowane na
podobnych zasadach (takie same świątynie, takie same akwedukty i areny), były również
administrowane w oparciu o te same zasady.
Jednym z ostatnich i wydaje się, że bardzo ważnym przejawem jedności w ramach imperium
rzymskiego było wydanie w 212 r. przez cesarza Karakallę edyktu (Constitutio Antoniniana)
na mocy, którego wszyscy wolni mieszkańcy cesarstwa otrzymali obywatelstwo rzymskie.
Po upadku imperium rzymskiego (w 476 r.) rolę ośrodka integrującego przejął Kościół
katolicki, a przede wszystkim język Kościoła rzymskiego, czyli łacina. Wiara chrześcijańska
zyskała na znaczeniu w IV wieku. Jeszcze w latach 303-304 cesarz Dioklecjan wydał edykty
nakazujące powszechne prześladowanie chrześcijan, ale już w 313 r. cesarze,
zachodniorzymski  Konstantyn I Wielki, i wschodniorzymski  Licyniusz, wydali edykt
tolerancyjny, w którym zapewnili chrześcijanom równouprawnienie z innymi wyznaniami.
Jeszcze dalej posunęli się cesarze Gracjanus i Teodozjusz I Wielki, którzy w 380 r. uznali
chrześcijaństwo za religię panującą w całym cesarstwie rzymskim.
2
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Idea jedności europejskiej w czasach odrodzenia i oświecenia
Pojawiało się wiele różnych projektów zapobiegania wojnom europejskim. Ich istota
sprowadzała się do tworzenia organizacji ponadnarodowych, zawsze pod hegemonią jednego
z jej członków. Jeden z takich projektów został wysunięty za czasów króla Francji, Henryka
IV (1553-1610). Autorem tego projektu (tzw. Wielkiego Planu), najprawdopodobniej był
jego minister, książę Maksymilian Sully de Bethune. Plan zawierał wizję całkowitej
przebudowy struktury politycznej Europy i stworzenia Stanów Zjednoczonych Europy.
Plan ten polegał na tym, by  sprowadzić Habsburgów do poziomu władców samego tylko
Półwyspu Pirenejskiego, wyprzeć Turków i Tatarów do Azji, restaurować Cesarstwo
Bizantyjskie i zmienić całą mapę polityczną Europy. Europa będzie się dzielić na sześć
monarchii dziedzicznych, pięć monarchii elekcyjnych i pięć republik. Na czele wszystkich tych
państw stanie specjalna rada, która będzie strzec powszechnego pokoju i rozpatrywać spory
między państwami oraz między władcami a ich poddanymi. Prezydentem tej oryginalnej
republiki państw chrześcijańskich będzie papież, a pierwszym jego ministrem przedstawiciel
Francji . W rzeczywistości plan Sully ego polegał na tym osłabieniu wrogów Francji,
poprzez wzmocnienie jej wasali i otoczenie jej pierścieniem państw neutralnych. Także i ten
projekt nie został zrealizowany.
Plany Mitteleuropa i okres międzywojenny
Pod koniec XIX wieku w Niemczech wystąpiły dwa, przeciwstawne nurty, głoszące
ideę integracji regionalnej. Pierwszy był związany z ideologią romantyczną i próbował
nawiązywać do idei odbudowy Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego,
nawołując do powtórnego doprowadzenia do potęgi Niemiec, głównie przy pomocy ekspansji
terytorialnej, militarnej i kulturowej. Idea ta znalazła wyraz w koncepcji Mitteleuropa jako
 przestrzeni niemieckiego przeznaczenia . Drugi nurt także proponował ekspansję
terytorialną, ale w powiązaniu z zagadnieniami gospodarczymi. Nurt ten wyrażał się w
koncepcji  gospodarki wielkiego obszaru (GRW  Großraumwirtschaft).
W okresie pierwszej wojny światowej Friedrich Naumann (1860-1919) wydał książkę pt.
 Mitteleuropa , w której znalazł odzwierciedlenie dorobek niemieckiej myśli integracyjnej.
Naumannowska Mitteleuropa powstawała jako swoista próba połączenia dwóch poprzednich
niemieckich koncepcji,  przestrzeni niemieckiego przeznaczenia oraz  gospodarki wielkiego
obszaru . Według Naumanna Europa Środkowa miała być gospodarczą federacją krajów tego
regionu, zdominowaną przez państwo niemieckie.
Richard Nicolaus Coudenhove-Kalergi:
W okresie międzywojennym istotny wkład w kształtowanie idei integracji europejskiej
miała działalność hrabiego Richarda Nicolausa Coudenhove-Kalergiego (1894-1972). Był
on twórcą najpotężniejszego w dwudziestoleciu ruchu na rzecz jedności europejskiej,
Paneuropy. Swój program Coudenhove-Kalergi przedstawił w 1923 r. w książce pt.
 Paneuropa , która, wraz z opublikowanym w rok póz
niej  Manifestem paneuropejskim ,
została w 1926 r. przyjęta za program Unii Paneuropejskiej.
3
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Manifest Paneuropejski (1924 r.)
Europejczycy! Europejski!
Wybiła godzina przeznaczenia Europy!
W fabrykach europejskich wykuwa się codziennie broń, aby rozszarpywała ludność
europejską  w europejskich laboratoriach są codzienne przyrządzane trucizny, aby tępiły
europejskie kobiety i dzieci. Jednakże Europa igra z niepojętą lekkomyślnością ze swoim
losem; w niepojętej ślepocie nie widzi, co ją czeka, w niepojętej bezczynności pozwala się
bezwolnie prowadzić w kierunku najstraszniejszej katastrofy, jaka może spotkać którąś z
części świata.
Polityka Europy zmierza ku nowej wojnie. Powstały dwa tuziny nowych Alzacji-
Lotaryngii. Jeden kryzys wywołuje kolejne. Każdego dnia może przypadek0 na przykład
zamach albo przez przewrót wybuchnąć wyniszczająca wojna, która zmieni naszą część
świata w cmentarz. (& )
Ta grożąca wojna oznacza dogłębny upadek Europy, jej kultury i gospodarki. Inne
części świata zajmą jej miejsce.
Drugim zagrożeniem dla rozczłonkowanej Europy jest: podbicie jej przez Rosję. (& )
Pod kierownictwem czerwonego lub białego dyktatora Rosja mogłaby dzięki dobrym
planom, amerykańskim kapitałom i niemieckiej organizacji szybciej się podnieść z upadku, niż
to się zdaje Europie. Wtedy rozczłonkowane i niezgodne małe państwa Europy stanęłyby w
obliczu rosyjskiej potęgi, której obszar jest pięć razy większy niż całej Europy.
Ani małe państwa Europy Wschodniej, Skandynawii i Bałkanów, ani rozbrojone
Niemcy nie byłyby wtedy w stanie obronić się przed rosyjskim natarciem. Ren, Alpy, Adriatyk
stałyby się granicami Europy, aż do czasu gdy również te granice znikłyby, a Europa stałaby
siÄ™ zachodniÄ… prowincjÄ… Rosji.
Przed tym niebezpieczeństwem jest tylko jeden ratunek: zjednoczenie europejskie. Dla
zjednoczonej Europy nie będzie żadnego rosyjskiego zagrożenia. (& )
Trzecie śmiertelne niebezpieczeństwo zagrażające Europie to ruina gospodarcza.
Nigdy rozbita gospodarka niezjednoczonych państw Europy nie mogłaby być konkurencyjna
dla scalonej gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki, ponieważ europejskie cła
wewnętrzne utrudniają i podrażają każdą produkcję. A więc takie opłotki gospodarcze będą
skazane na przytłoczenie przez pozaeuropejskie imperia gospodarcze jak Ameryka, Wielka
Brytania, Rosja i Azja Wschodnia, tak jak sklepikarz przez trust. (& )
Rozczłonkowana Europa zmierza zatem do potrójnej katastrofy: wyniszczającej wojny;
ujarzmienia przez RosjÄ™; ruiny gospodarczej.
Jedynym ratunkiem przed tymi grożącymi katastrofami jest Paneuropa; zjednoczenie
wszystkich demokratycznych państw kontynentu europejskiego w jedną międzynarodową
grupÄ™, w jeden polityczny i gospodarczy docelowy zwiÄ…zek.
Niebezpieczeństwo europejskiej wyniszczającej wojny może być zażegnane jedynie
przez paneuropejski sojusz obronny.
Niebezpieczeństwo ruiny gospodarczej może być zażegnane jedynie przez
paneuropejskÄ… umowÄ™ uniÄ™ celnÄ….
Umowa arbitrażowa gwarantuje pokój  sojusz obronny gwarantuje wolność  unia
celna gwarantuje rozwój gospodarki.
4
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 Te trzy punkty mieszczÄ… w sobie istotÄ™ programu paneuropejskiego. Paneuropa
obejmuje półwysep między Rosją, Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym; do tego
Islandię oraz kolonie państw europejskich. Wielkie kolonie europejskie, które obejmują pół
Afryki między Trypolisem a Kongo, między Maroko a Angolą, mogłyby przy racjonalnym
zagospodarowaniu zaopatrywać Europę w surowce.
Rosja i Anglia są sąsiadami Paneuropy. Oba te mocarstwa są zdolne do życia również
bez Europy  podczas gdy pozostałe państwa tej części świata są, poprzez swoje geograficzne
położenie, skazane na wspólnotę losu; skazane: albo wspólnie upaść, albo wspólnie odrodzić
siÄ™. (& )
Jeśli Paneuropa zostanie stworzona, wtedy będzie mogła połączyć się, jako
równoprawne imperium, z Ameryką, Wielką Brytanią, Rosją i Azją Wschodnią w nową ligę
narodów, w której żadna część świata nie będzie musiała się obawiać obcej ingerencji. Tylko
do takiej organizacji światowej mogłyby przystąpić Stany Zjednoczone Ameryki i Rosja
Sowiecka.
Jako samodzielna grupa w składzie Ligi Narodów, Paneuropa miałaby możliwość
sama kierować swoim losem, zamiast, jak to się teraz dzieje w Genewie, najważniejsze
europejskie decyzje powierzać Latynoamerykanom i Azjatom. Amerykańskiej doktrynie
Monroe powinna wreszcie, po stu latach, zostać przeciwstawiona europejska: Europa dla
Europejczyków! (& )
Droga do urzeczywistnienia Paneuropy jest następująca:
po pierwsze: zgrupowanie państw europejskich na wzór Panameryki; byłoby możliwe
albo wewnątrz Ligi Narodów (po przyłączeniu się Niemiec), albo przez zwołanie konferencji
paneuropejskiej na wzór panamerykańskiej;
po drugie: zawarcie obligatoryjnych umów rozjemczych i obustronnych gwarancji
granic między państwami Europy;
po trzecie: sojusz obronny służący wspólnej ochronie granicy wschodniej;
po czwarte: zainicjowanie unii celnej poprzez periodyczne konferencje gospodarcze
państw europejskich. (& )
Po I Wojnie Światowej w Europie pojawiło się szereg ugrupowań mających na celu
zabezpieczenie bezpieczeństwa i pokoju w Europie. Jednocześnie istniała Liga Narodów,
organizacja międzynarodowa, której celem była integracja wszystkich państw na globie
ziemskim. Podstawą prawną tej organizacji był pakt Ligi Narodów stanowiący integralną
część traktatu wersalskiego i pozostałych traktatów pokojowych. Pakt ten miał charakter
paktu powszechnego i stanowił najwyższy szczebel w procesie integracji państw. W ramach
Ligi Narodów istniało również miejsce na zjednoczenie się Europy.
KorzystajÄ…c z tego w 1929 r. francuski minister spraw zagranicznych Aristide Briand (1862-
1932) wysunął projekt integracji europejskiej. Swój projekt rozwinął w memorandum z 1930
r., w którym przedstawił projekt utworzenia Unii (Federacji) Europejskiej. Utworzony
związek państw miał podlegać Lidze Narodów, ale uczestniczące w nim państwa
zachowałyby swoją suwerenność. Celem proponowanej organizacji miała być likwidacja
wyścigu zbrojeń, napięć w stosunkach międzynarodowych oraz gwarancja trwałego pokoju w
Europie. Według Brianda podstawą rozwiązywania europejskich problemów polityczno-
5
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
gospodarczych miała być unia celna pomiędzy Francją, Niemcami i Wielką Brytanią,
poszerzana następnie o kolejne kraje europejskie. Co ciekawe plan Brianda nie przewidywał
udziału ZSRR w Unii Europejskiej. Projekt, pomimo akceptacji ze strony niektórych państw
europejskich, nie odegrał poważniejszej roli w procesie integracji europejskiej.
Hasło Brianda   Zjednoczyć się albo zginąć .
Memorandum Aristide a Brianda w sprawie Unii (Federacji) Europejskiej
(fragmenty)
(& ) Propozycja, wysunięta do zbadania przez dwadzieścia siedem rządów
europejskich, miała swoje uzasadnienie w bardzo wyraz
nym poczuciu zbiorowej
odpowiedzialności w obliczu niebezpieczeństwa, zagrażającego pokojowi europejskiemu z
punktu widzenia tak politycznego, jak też ekonomicznego i społecznego, z powodu stanu
nieskoordynowania, w jakim się znajduje jeszcze ogólne gospodarstwo Europy. Konieczność
ustanowienia trwałego systemu solidarności umownej dla racjonalnego zorganizowania
Europy wynika istotnie z takich samych warunków bezpieczeństwa i dobrobytu ludów, które
ich sytuacja geograficzna wzywa do brania w tej części świata udziału w solidarności
faktycznej.
Nikt dziś nie wątpi, że brak spoistości w ugrupowaniu sił materialnych i moralnych
Europy stanowi w praktyce najpoważniejszą przeszkodę dla rozwoju i skuteczności wszystkich
instancji politycznych lub prawnych, na których usiłują oprzeć się pierwsze przedsięwzięcia,
zmierzające do powszechnego zorganizowania pokoju. To rozpraszanie sił niemniej poważnie
ogranicza w Europie możliwość rozszerzenia rynku ekonomicznego, usiłowania intensyfikacji
i udoskonalenia produkcji przemysłowej, a przez to samo wszystkie gwarancje
zabezpieczajÄ…ce przeciwko kryzysom pracy  z
ródłom niestałości zarówno politycznej, jak
socjalnej. Niebezpieczeństwo zaś płynące z takiego rozdrobnienia, zwiększa się jeszcze z
powodu rozciągłości nowych granic (ponad 20 000 km zastaw celnych), które traktaty
pokojowe musiały stworzyć, aby uczynić zadość aspiracjom narodowym w Europie. (& )
Dzieło koordynacji europejskiej odpowiada potrzebom dostatecznie pilnym i
życiowym, aby mogło szukać celu w sobie samym, w pracy naprawdę pozytywnej i do której
nie może być mowy o skierowaniu lub pozwalaniu kiedykolwiek na skierowanie jej przeciw
komukolwiek. (& )
Polityka Unii Europejskiej, do której powinny dzisiaj zmierzać poszukiwania
pierwszych węzłów solidarności pomiędzy rządami Europy, narzuca istotnie koncepcję
całkowicie przeciwną do tej, która mogła ongiś doprowadzić w Europie do powstania unii
celnych, aby za to na granicach wspólnoty wznieść zapory jeszcze bardziej surowe (& ).
Warto wreszcie na czele zamieszczonego studium umieścić jasno tę ogólną koncepcję,
że w żadnym wypadku i w żadnym stopniu ustanowienie między rządami europejskimi
projektowanej więzi federalnej w niczym nie będzie mogło naruszyć żadnego z suwerennych
praw państw, członków takiej organizacji faktycznej. (& )
Nigdy przedtem chwila nie była bardziej odpowiednia ani bardziej nagląca dla
rozpoczęcia dzieła konstruktywnego w Europie. Załatwienie głównych zagadnień
materialnych i moralnych, wynikłych z ostatniej wojny, uwolni wkrótce nową Europę od tego,
co poważnie ciążyło zarówno na jej psychice, jak i ekonomii. Już teraz wydaje się ona zdolną
6
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
do pozytywnego wysiłku i odpowiednią dla nowego porządku. Chwila decydująca, w której
uważna Europa może stanowić o własnym losie.
Zjednoczyć się, aby żyć i prosperować: oto właściwa potrzeba, przed którą stają
odtÄ…d narody Europy. (& )
Już w czasie wojny Churchill występuje z propozycją unii francusko-brytyjskiej  16
czerwca 1940 r. Jednak miało to głównie na celu podtrzymać obronny zapał Francuzów.
Churchill miał na myśli ciało typu konfederacyjnego. Udział w opracowaniu tej propozycji
wziął Jean Monnet oraz brytyjscy federaliści z ruchu Federal Union. Propozycja zakładała
powołanie wspólnych organów w zakresie obronności, spraw zagranicznych, finansów i
gospodarki. Ponadto zakładano formalne połączenie obu parlamentów i wspólne
obywatelstwo.
Sytuacja geopolityczna Europy po II wojnie światowej
Państwa europejskie wyszły z II wojny światowej bardzo osłabione. Kondycja gospodarcza
państw Europy Zachodniej po zakończeniu II wojny światowej była bardzo zła. Jeśliby
porównać wskaz
niki produkcji przemysłowej niektórych z tych państw, przyjmując za
wyjściowe 100 rok 1937, to w 1946 r. były one następujące: dla Niemiec 31, Włoch 64,
Francji 75, Wielkiej Brytanii 96.
Ponadto wojna wywołała ogromne wydatki budżetowe na wojnę: Francja wydała 1400 mld
franków, to jest równowartość całego dochodu narodowego we wszystkich latach wojny.
Wielka Brytania wyszła z wojny utrzymując na przyzwoitym poziomie warunki życia
ludności  kartki na chleb wprowadzono tam dopiero w 1946 roku. Odbyło się to jednak
kosztem gigantycznych wydatków  14 mld funtów, co stanowiło równowartość trzyletniego
dochodu narodowego. Wzrosło też zadłużenie zewnętrzne  do 4 mld USD wobec USA i 3,6
mld funtów wobec krajów Wspólnoty Narodów.
Po wojnie  próby uruchomienia produkcji + walka z inflacją w większości państw
zachodniej Europy. Wymiana pieniędzy w Belgii, Holandii, Niemczech i Francji.
Wzorcowa była belgijska operacja  Gutt od nazwiska ministra finansów Camille a Gutta. W
końcu 1944 roku aby zmniejszyć ilość pieniądza na rynku, zostało zablokowane całe mienie
w banknotach i depozytach bankowych. Wymiana pieniędzy  obowiązkowy zwrot
wszystkich banknotów starego typu w zamian za maksymalną sumę 2 tys. franków (pozostałe
zmieniano w mienie czasowo lub trwale zablokowane). Uznano to za poczÄ…tek  belgijskiego
cudu . Belgii udało się doprowadzić do znacznej deflacji pieniądza, a skutkiem tego do
ożywienia importu, a następnie wzrostu produkcji i spadku bezrobocia. Wzrost produkcji
przemysłowej w Belgii. 100 to rok 1938. 104 było w 1947, a 111 w 1948.
Nie przeprowadzono wymiany pieniędzy we Włoszech i w Wielkiej Brytanii.
Sytuacja ZSSR  Podczas wojny sowieci stracili około 20 mln ludzi, z tego 13,6 mln to
żołnierze.
7
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Stracili też około 40% swoich zasobów przemysłowych.
Dochód narodowy ZSRR stanowił jedynie 30 % dochodu USA a wartość bezwzględna
wydatków na wojsko wynosiła niewiele ponad połowę tego co wydawało USA. Przy czym
radzieckie wydatki w  47 były takie jak w  39, a amerykański budżet wojskowy wzrósł 9-cio
krotnie.
Tymczasem amerykańska produkcja została w 1945 podwojona w stosunku do roku 1939. W
sektorze z
ródeł energii stanowiła natomiast: 50% węgla, 75% ropy naftowej, 50% energii
elektrycznej (wydobycia lub wytwarzania światowego). Dochód narodowy wzrósł o 75%,
płace wzrosły dwukrotnie, urządzenia przemysłowe zostały odnowione, a ponadto
wzbogacone o nowe technologie. Zanikł również prawie całkowicie problem bezrobocia.
Porównując te same wskaz
niki gospodarcze (produkcja przemysłowa) co dla państw Europy
Zachodniej, jeśli 100 był to rok 1937, to w 1946 r. wskaz
nik ten wynosił 153, a w swoim
kulminacyjnym okresie, 1943 r.  219.
Dla USA nie istniał problem odbudowy lecz zagwarantowania sobie ciągłości przywilejów
(nabywanie ich towarów) i zysków. Problem polegał więc na sprzedaniu swoich nadwyżek
przemysłowych w świecie zubożałym na skutek wojny.
Pierwsza faza interwencji USA  pomoc, pożyczki i dyplomacja.
 Zimna wojna
Bardzo dobrym podsumowaniem sytuacji, jaka zaczęła się kreować w Europie, było
przemówienie wygłoszone przez Winstona Churchilla w Fulton 5 marca 1946 r.
Zawierało ono analizę rozpadu kontynentu na dwa przeciwstawne bloki polityczno-
wojskowe, które zostały oddzielone  od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad
Adriatykiem żelazną kurtyną, która zapadła w poprzek kontynentu , a także przedstawiało
problem podporządkowania Związkowi Radzieckiemu wschodniej części Europy.
Odpowiedz
na poczynania Związku Radzieckiego przyszła ze strony Stanów
Zjednoczonych. Było to związane m.in. z sytuacją gospodarczą jaka panowała w tym kraju.
Podczas wojny Stany Zjednoczone poniosły małe ofiary i straty, działania wojenne w ogóle
nie toczyły się na ich terytorium, przyspieszyły za to rozwój techniczno-gospodarczy. W
związku z takim stanem rzeczy USA postanowiły przejąć rolę mocarstwa światowego, jako
jedynego, gotowego przeciwstawić się Związkowi Radzieckiemu. Przejawem tego było
proklamowanie wiosną 1947 r.  doktryny Trumana oraz  planu Marshalla i właśnie rok
1947 powszechnie przyjmuje się za rok rozpoczęcia  zimnej wojny i rozpad Wielkiej
Koalicji.
W dniu 12 marca 1947 r. Harry Truman, ówczesny prezydent Stanów
Zjednoczonych, wygłosił przed połączonymi izbami Kongresu przemówienie, w którym
zakreślił podstawy swojej polityki wobec Europy, u z
ródeł, której leżała przede wszystkim
idea powstrzymywania radzieckich tendencji ekspansywnych.
Europie Zachodniej potrzebna była dalsza pomoc gospodarcza, choć podejmowano
próby samodzielnego radzenia sobie z problemami w 1947 roku państwa Beneluxu
8
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
poszerzyły jedność taryf celnych przewidzianych w 1944 roku na całkowitą ponadnarodową
uniÄ™ celnÄ….
Problemy: Zastój przemysłowy w Belgii w roku 1948, w Holandii ponownie pojawiła się
wysoka inflacja pomimo wcześniejszej operacji wymiany guldena. Dalsza dewaluacja franka
francuskiego, który w sumie w 1948 roku stracił 4/5 wartości w stosunku do roku 1938.
Inflacja dała się we znaki również funtowi, który stracił w sumie 30% wartości w tym
okresie.
 Plan Marshalla , Oficjalna prezentacja planu nastąpiła 5 czerwca 1947 r. na spotkaniu
klubu absolwentów Uniwersytetu w Harvardzie.
Jego główny autor, George C. Marshall, ówczesny sekretarz stanu, zaakcentował
przede wszystkim kwestię odbudowy Europy za pomocą amerykańskich dostaw towarowych
i kredytów. Oświadczył, że Stany Zjednoczone dołożą wszelkich starań, by pomóc światu w
osiągnięciu równowagi ekonomicznej, która stanowi podstawowy warunek stabilizacji
politycznej i pokoju. Po szybkim zatwierdzeniu planu przez Kongres amerykański
postanowiono, że będzie on realizowany w ramach Europejskiego Programu Odbudowy
(European Recovery Program),
Przemówienie amerykańskiego sekretarza stanu George a C. Marshalla
(fragmenty)
(& ) Przy rozważaniu potrzeb Europy w celu jej odbudowy brano dokładnie pod uwagę
jej fizyczne straty w ludziach i rzucające się w oczy zniszczenia fabryk, kopalń i kolei
żelaznych. Lecz stało się oczywistym, że zniszczenia te jednak są mniej poważne niż
rozprzężenie całego systemu gospodarczego Europy. Przez ostatnie dziesięć lat warunki były
wielce nienormalne. GorÄ…czkowe przygotowania do wojny i nie mniej gorÄ…czkowe
utrzymywanie wysiłku wojennego objęły wszystkie rodzaje życia gospodarczego. Maszyny
popsuły się lub też okazały się zupełnie przestarzałe. Pod arbitralnymi i destrukcyjnymi
rządami narodowych socjalistów wszelkie możliwe przedsiębiorstwa zostały wprzęgnięte w
niemieckÄ… machinÄ™ wojennÄ…. Od dawna istniejÄ…ce stosunki handlowe, instytucje prywatne,
banki, towarzystwa ubezpieczeń i towarzystwa żeglugi znikły z powodu utraty kapitału,
upaństwowienia czy po prostu przez zniszczenie. W wielu krajach zaufanie do obiegowej
waluty zostało poważnie zachwiane. Załamanie się struktury życia gospodarczego w Europie
było w czasie wojny całkowite. (& )
(& ) w miastach brak żywności i opału dla mieszkańców, wobec czego rządy są
zmuszone obracać posiadane zapasy obcych walut i kredyty na sprowadzenie tych
potrzebnych rzeczy z zagranicy. Wyczerpuje to fundusze, które są nagląco potrzebne do
odbudowy. W ten sposób wytwarza się szybko sytuacja nie wróżąca nic dobrego dla świata.
Zagraża to załamaniem się nowoczesnego systemu podziału pracy, na którym opiera się
wymiana produktów.
Prawdą jest, że zapotrzebowanie Europy w ciągu najbliższych trzech czy czterech lat
na żywność i inne podstawowe towary z zagranicy, głównie z Ameryki, tak znacznie
przewyższają jej obecne możliwości płatnicze, że musi ona otrzymać znaczną pomoc
dodatkową, w przeciwnym bowiem razie stanie ona wobec niezmiernie poważnego
pogorszenia się jej położenia gospodarczego, społecznego i politycznego. (& )
9
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Jest rzeczą logiczną, że Stany Zjednoczone powinny uczynić wszystko, co leży w ich
mocy, żeby dopomóc do przywrócenia światu normalnego zdrowia gospodarczego, bez czego
nie może być mowy o równowadze politycznej i o zapewnieniu pokoju. Nasza polityka jest
wymierzona nie przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy doktrynie, ale przeciwko głodowi,
ubóstwu, rozpaczy i chaosowi. Celem jej powinno być odrodzenie aktywnej gospodarki
świata, żeby umożliwić wytworzenie się takich warunków politycznych i społecznych, w
których mogłyby istnieć wolne instytucje. Jestem przekonany, że pomoc taka nie może być
doraz
na, w miarę tego, jak powstają różnego rodzaju kryzysy. Wszelka pomoc, jaką nasz rząd
mógłby w przyszłości udzielić, powinna być raczej kuracją niż paliatywem. Jestem pewien, że
rząd Stanów Zjednoczonych będzie w pełni współpracował z każdym rządem, pragnącym
uczestniczyć w dziele uzdrowienia. A żaden rząd, zmierzający do powstrzymania powrotu do
zdrowia innych krajów, nie może liczyć na pomoc z naszej strony. Poza tym rządy, partie
polityczne lub grupy, dążące do przeciągania nędzy ludzkiej w celu wyciągnięcia stąd
korzyści politycznych i innych napotykają sprzeciw Stanów Zjednoczonych
Jest już oczywiste, że zanim rząd Stanów Zjednoczonych pójdzie dalej w swych
usiłowaniach ulżenia sytuacji i dopomożenia Europie do wstąpienia na drogę prowadzącą do
uzdrowienia, musi nastąpić jakieś porozumienie między krajami europejskimi co do potrzeb
chwili, i co do tego, jak te kraje europejskie pragną się włączyć do ułatwienia akcji
przedsięwziętej przez nasz rząd.
Nie byłoby rzeczą właściwą ani celową, gdyby nasz rząd jednostronnie nakreślił
program mający na celu postawienie Europy na nogi pod względem gospodarczym. To jest
sprawa Europejczyków. Sądzę, że inicjatywa powinna wyjść z Europy. Rola naszego kraju
powinna polegać na przyjaznej pomocy przy układaniu programu europejskiego, a póz
niej na
pomocy przy realizowaniu tego programu w granicach, jakie będą dla nas możliwe. Program
powinien być wspólny, uzgodniony przez większość, jeżeli nie wszystkie narody europejskie.
(& )
a w celu planowego wykonania planu Marshalla utworzono OrganizacjÄ™ Europejskiej
Współpracy Gospodarczej (OEEC  Organisation for European Economic Co-operation),
która skupiała 16 państw uczestniczących w programie, włączywszy w to zachodnie strefy
okupacyjne Niemiec, natomiast 1 lipca 1950 r. utworzono EuropejskÄ… UniÄ™ PÅ‚atniczÄ….
OEEC  jej celem było ustalenie konkretnego programu przywrócenia ładu gospodarczego w
Europie i liberalizacji wymiany handlowej pomiędzy wszystkimi państwami, które do niej
przystąpiły.
Marshall przewidywał więc udzielenie pomocy pod jedynym warunkiem, a mianowicie,
takim że państwa europejskie  ...postarają się razem znalez
ć środki w celu przywrócenia ładu
w swoich gospodarkach .
Plan zakładał 4-letnie okresy ekonomiczne dla udzielania pomocy  przedkładanie sum
Administracja funduszy przyznawanych Europie na podstawie ERP (Europejskiego Programu
Odbudowy) nie została jednak powierzona OEEC ale odrębnej organizacji z siedzibą w
Waszyngtonie  ECA (Economic Cooperation Administration).
Pomoc była pobierana m.in. jako długoterminowe niskooprocentowane pożyczki albo nawet
jako  bezwarunkowy dar .
10
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Między 1948 a 1952 rokiem do Europy trafiła pomoc w wysokości ponad 13 mld USD.
(3321,- mln Wielka Brytania, 2757,- mln Francja, 1511,- mln WÅ‚ochy i 1389,- mln Niemcy.)
Efektem pomocy było uruchomienie produkcji. W całym tym pomyśle chodziło o to, żeby
Europa stanęła na nogi i oddawała raty pożyczek z zarobionych pieniędzy, a nie pożyczała
dalej po to aby spłacić wcześniejsze kredyty.
Zastrzyk przyniósł niemal natychmiastowe efekty w postaci wznowienia produkcji i wzrostu
zysku. W 1951 roku we wszystkich krajach OEEC wskaz
nik produkcji przemysłowej wyniósł
134 w stosunku do 100 z 1938 roku.
Na uboczu tworzenia się dwubiegunowego układu stosunków międzynarodowych
stała Wielka Brytania, która nie mogła się pogodzić z utratą pozycji mocarstwa
europejskiego. PozostajÄ…ca w opozycji partia konserwatywna z Winstonem Churchillem na
czele, wysuwała wychodzący poza  żelazną kurtynę program integracji europejskiej, w
którym państwo brytyjskie odgrywałoby główną rolę. Pierwszym krokiem zmierzającym do
tak rozumianej integracji było zawarcie w Dunkierce 4 marca 1947 r. pomiędzy Francją a
Wielką Brytanią, sojuszu o wzajemnej pomocy, z ważnością na lat 50. Na początku 1948 r.
rząd brytyjski zaproponował rozszerzenie sojuszu o państwa Beneluksu, czego wynikiem
było podpisanie 17 marca 1948 r. traktatu ustanawiającego Unię Zachodnią, zwanego też
Paktem Brukselskim. Stanowił on rozszerzenie sojuszu z Dunkierki o próbę zacieśnienia
współpracy w dziedzinie kulturalnej i społecznej, jednak głównie miał znaczenie polityczne i
wojskowe.
Plan Marshalla  silne związanie losów USA i Europy położyło podwaliny, pod zbliżenie w
polityce obronnej.
Na początku 1948 r. wśród przedstawicieli państw członkowskich Unii Zachodniej zaczęły
pojawiać się głosy na temat utworzenia  paktu atlantyckiego , w którego skład wchodziłyby,
właśnie państwa Paktu Brukselskiego, a ponadto USA i Kanada. Efektem tego rodzaju
propozycji było zawarcie, w paz
dzierniku 1948 r., porozumienia na temat bezpośredniego
współdziałania wojskowego. Jednak Amerykanom nie odpowiadała koncepcja poszerzenia
Unii Zachodniej, ich głównym celem było utworzenie Paktu Północnoatlantyckiego. Pod
koniec 1948 r. w Waszyngtonie toczyły się rozmowy na temat utworzenia nowej organizacji
militarnej w Europie. W połowie marca 1949 r. do rozmów zaproszono, obok państw Unii
Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady, Danię, Islandię, Norwegię, Portugalię i
Włochy. 4 kwietnia 1949 r. 12 państw podpisało traktat waszyngtoński, na mocy którego
została utworzona Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO  North Atlantic
Treaty Organisation).
Jednocześnie z ideą zaangażowania Stanów Zjednoczonych i Kanady we współpracę
w Europie, na Kongresie Europejskim w Hadze, w maju 1948 r., pojawiła się idea utworzenia
Rady Europy, jako organizacji, której celem miało być polityczne i gospodarcze połączenie
państw europejskich.
Federaliści zakładali że OEEC i Rada Europy będą organizacjami ponadnarodowymi.
Wielka Brytania zgodziła się tylko na poziom współpracy międzyrządowej.
11
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Układ tworzący Radę Europy z siedzibą w Strasburgu został podpisany 5 maja 1949 r.
przez 10 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia,
Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Ponadto w 1949 r. do Rady Europy przystąpiły jeszcze
Grecja, i Turcja, w 1950 r. Islandia, a w 1951 r. Republika Federalna Niemiec. Obecnie
państw jest 47 (stan na marzec 2008 roku).
W latach pięćdziesiątych XX wieku pojawiła się idea włączenia Niemiec do życia
gospodarczego Europy Zachodniej oraz remilitaryzacji tego państwa. Najgorętszym
przeciwnikiem tej ostatniej idei była Francja, dla której ponowna militaryzacja Niemiec
stanowiła utratę wysokiej pozycji w Europie. Do jednej z pierwszych prób wprowadzenia
tego planu w życie, należy zaliczyć rozszerzenie Paktu Brukselskiego o Niemcy i Włochy.
Jednak do najważniejszego wydarzenia doszło 23 paz
dziernika 1952 r. w Paryżu, gdzie
państwa zachodnie podpisały szereg układów (tzw. układy paryskie), które dotyczyły m.in.:
zniesienia statutu okupacyjnego RFN, praw i obowiązków sił zbrojnych trzech mocarstw na
terenie RFN, utworzenia armii zachodnioniemieckiej w sile 12 dywizji (Bundeswehra),
wejścia Niemiec Zachodnich do NATO oraz utworzenia Unii Zachodnioeuropejskiej.
Powyższe układy weszły w życie 5 maja 1955 r., po tym jak zostały ratyfikowane przez
państwa zachodniej Europy.
Integracja ekonomiczna państw Europy Zachodniej
W latach pięćdziesiątych sześć państw Europy Zachodniej (państwa Beneluksu,
Francja, Niemcy i Włochy) postanowiło pogłębić swoją współpracę. Wpierw w 1951 r.
podpisały układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, a w roku 1957 dwa
traktaty ustanawiające: Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii
Atomowej. Taki rozwój sytuacji nie podobał się Wielkiej Brytanii, która zaczęła się obawiać
o swoje rynki zbytu i w 1959 r. podjęła rozmowy na temat utworzenia strefy wolnego handlu
towarami przemysłowymi. Ich rezultatem było podpisanie w dniu 4 stycznia 1960 r. w
Sztokholmie konwencji ustanawiajÄ…cej Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
(EFTA  European Free Trade Association), w skład którego weszły następujące państwa:
Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania).
Idea integracji europejskiej była popierana przez Stany Zjednoczone, pod warunkiem, że
służyła ona również USA. Kraj ten poparł propozycję utworzenia EFTA, a także zainspirował
przekształcenie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej w Organizację
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD  Organisation for Economic Co-operation
and Development), która została utworzona 14 grudnia 1960 r. Obejmowała ona strefę
atlantycką, ponieważ poza zachodnimi państwami europejskimi, w jej skład wchodziły także
Stany Zjednoczone i Kanada. Celem tej organizacji, poza przyczynianiem siÄ™ do wzrostu
gospodarczego, zwiększaniem zatrudnienia i podnoszeniem stopy życiowej w państwach
członkowskich, było również kształtowanie wspólnej strategii gospodarczej wobec RWPG.
Od Wspólnot do UE.
12
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Idea wspólnej Europy
Idea stworzenia jednej Europy padła już 19 września 1946 r. Podczas swojego przemówienia
na uniwersytecie w Zurychu, Winston Churchill zaproponował  odrodzenie europejskiej
wspólnoty narodów poprzez stworzenie  Państw (Stanów) Zjednoczonych Europy .
Przemówienie Winstona Churchilla w Zurychu 19 września 1946 r.
(fragmenty)
(& ) I jakiż jest los, który Europie przypadł w udziale? Kilka mniejszych państw w
rzeczywistości wróciło szybko do normalnego stanu, ale na ogromnej przestrzeni niezliczona
masa umęczonych, zgłodniałych, zatroskanych i oszołomionych istot ludzkich wlepia wzrok w
ruiny swych miast i śledząc ciemny horyzont wypatruje oznak zbliżenia się nowego
niebezpieczeństwa, tyranii lub terroru. (& ) Oto do czego Europejczycy doszli w tak wielu
odwiecznych państwach i narodach. Oto wszystko, do czego germańskie ludy doszły drąc
siebie wzajemnie na strzępy i szerząc wokół spustoszenie.
Gdyby nie to, że wielka Republika za oceanem zrozumiała w całej rozciągłości, że
ruina lub niewola Europy wiąże się z jej losem, i wyciągnęła rękę z pomocą i radą  gdyby
nie to  Wieki Ciemne powróciłyby na nowo z całym ich okrucieństwem i uciskiem.
A mogą one jeszcze wrócić. Lecz jest na to środek, który gdyby został ogólnie i
samorzutnie zastosowany przez większość ludzi w wielu krajach, zmieniłby jakby cudem całą
sytuację i z całej Europy lub z jej większej części uczyniłby kraj wolny i szczęśliwy (& ).
Cóż to za niezawodny środek? Jest to odrodzenie europejskiej wspólnoty narodów w
takim przynajmniej stopniu, w jakim zdołamy to osiągnąć, i nadanie im ustroju, w którym
mogłaby istnieć w pokoju, bezpieczeństwie i wolności. Musimy zbudować coś w rodzaju
Państw Zjednoczonych Europy. (& )
Winny musi być ukarany. Niemcy muszą być pozbawione możliwości ponownego
uzbrojenia i rozpętania nowej wojny agresywnej. Gdy wszystko zostanie tak przeprowadzone,
jak jest przeprowadzane, to wtedy musi nastąpić koniec odpłaty (& ). Musimy patrzeć w
przyszłość, nie możemy sobie pozwolić na to, żeby wlec za sobą poprzez przyszłe lata
nienawiść i zemstę, która powstała z krzywd przeszłości. (& )
Pierwszym krokiem do odbudowy rodziny państw europejskich musi być współpraca
pomiędzy Francją a Niemcami. Tylko tą drogą Francja może odzyskać moralne i kulturalne
kierownictwo Europy. Nie jest możliwa odbudowa Europy bez wielkiej intelektualnie
Francji i bez wielkich intelektualnie Niemiec.
Ustrój Państw Zjednoczonych Europy, jeżeli będzie dobrze i właściwie zbudowany,
będzie taki, że uczyni siłę materialną poszczególnego państwa mniej ważną. Małe państwa
będą miały tyleż samo znaczenia, co i duże i zyskają należne im uznanie przez współudział we
wspólnej sprawie. (& )
W tym pilnym zadaniu Francja i Niemcy muszą razem ująć kierownictwo. Wielka
Brytania, Brytyjski Związek Narodów, potężna Ameryka i, wierzę, Rosja Radziecka  a wtedy
zaiste wszystko będzie dobrze  muszą być przyjaciółmi i poręczycielami nowej Europy.
Europa niech powstanie!
13
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
ierwsze próby integracji
Na początku lat pięćdziesiątych pogorszeniu uległa sytuacja polityczna w Europie i na
świecie. W czerwcu 1948 r. wojska radzieckie wprowadziły blokadę Berlina, w rok póz
niej
Związek Radziecki przyznał się, że posiada broń atomową, jednocześnie w czerwcu 1950 r.
doszło do wybuchu wojny koreańskiej. Mniej więcej właśnie w tym okresie Konrad
Adenauer, ówczesny kanclerz Niemiec, oświadczył, że głównym celem w niemieckiej
polityce zagranicznej jest przyłączenie się nie tylko do Rady Europy, ale również do Paktu
Północnoatlantyckiego, co miało być równoznaczne z remilitaryzacją Niemiec oraz z próbą
odbudowania Niemiec jako potęgi gospodarczej.
W związku z zaistniałą sytuacją Jean Monnet przedstawił rządowi francuskiemu
propozycję podporządkowania całej francuskiej i niemieckiej produkcji węgla i stali, jako
podstawowych surowców przemysłu zbrojeniowego, wspólnemu organowi
administracyjnemu, który stanowiłby zalążek organizacji europejskiej dostępnej dla
wszystkich państw Europy. W przeważającym stopniu było to związane z obawą Francji
przed odradzającymi się Niemcami i próbą rozwiązania problemu niemieckiego. Korzystając
z propozycji J. Monneta, Robert Schuman, ówczesny francuski minister spraw zagranicznych,
9 maja 1950 r. wydał oświadczenie (tzw. plan Schumana), w którym zaproponował
utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS).
Oświadczenie Roberta Schumana z 9 maja 1950 r.
(fragmenty)
Utrzymanie pokoju na świecie jest możliwe jedynie przez podjęcie twórczych wysiłków
na miarę niebezpieczeństw zagrażających pokojowi.
Wkład, który zorganizowana i aktywna Europa może wnieść do cywilizacji, jest
niezbędny dla utrzymania stosunków pokojowych. Francja, od ponad dwudziestu lat
orędowniczka idei zjednoczonej Europy, zawsze uważała służbę pokojowi za swój cel
nadrzędny. Wojna wybuchła, ponieważ Europa nie była zjednoczona.
Zjednoczenie Europy nie da się osiągnąć ani za jednym zamachem, ani w ramach
pojedynczej struktury: będzie się ono formowało za pomocą konkretnych posunięć, które
przede wszystkim wytworzą faktyczną solidarność. Dla połączenia narodów Europy
konieczne jest zlikwidowanie odwiecznego antagonizmu między Francją a Niemcami: w
pierwszym rzędzie należy więc przedsięwziąć kroki dotyczące Francji i Niemiec.
W tym celu rząd francuski proponuje, aby natychmiastową działalność skupić na jednym i
ograniczonym, ale decydujÄ…cym zagadnieniu.
Rząd Francji proponuje, aby całość francusko-niemieckiej produkcji węgla i stali podlegała
wspólnej Wysokiej Władzy w ramach organizacji, w której mogłyby uczestniczyć inne
państwa europejskie.
Połączenie produkcji węgla i stali obu krajów stworzy natychmiast wspólne podstawy
rozwoju ekonomicznego, stanowiÄ…cego pierwszy etap na drodze do federacji europejskiej,
oraz zmieni losy regionów, które od dawien dawna oddawały się wytwarzaniu broni, same
pierwsze padajÄ…c jej ofiarami.
Utworzona w ten sposób wspólnota produkcji wykaże, że wojna między Francją a
Niemcami jest nie tylko nie do pomyślenia, ale wręcz niemożliwa. Ustanowienie potężnej
14
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
jednostki produkcyjnej, stojącej otworem dla wszystkich kraj, które zechcą w niej uczestniczyć
i której celem będzie zaopatrywanie na równych warunkach wszystkich krajów członkowskich
w podstawowe elementy produkcji przemysłowej, położy prawdziwe podwaliny pod rozwój
ekonomiczny tych krajów. (& )
Połączenie podstawowej produkcji i utworzenie Wysokiej Władzy, której decyzje będą
wiążące dla Francji, Niemiec oraz innych państw, które dołączyłyby póz
niej, stworzy
pierwszą konkretną podstawę pod budowę federacji europejskiej, niezbędnej dla
zachowania pokoju. (& )
W przeciwieństwie do międzynarodowych karteli, których celem jest podział i
wykorzystanie rynków krajowych oraz stosowanie praktyk ograniczających oraz
utrzymywanie wysokich zysków, projektowana organizacja polegać będzie na łączeniu
rynków i rozwoju produkcji. (& )
Po uregulowaniu, niektórych kwestii proceduralnych, w dniu 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu
doszło do podpisania traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (tzw.
Traktat Paryski). Układ podpisało 6 państw Europy kontynentalnej: Belgia, Francja,
Holandia, Luksemburg, RFN i WÅ‚ochy.
Pomimo postulowania idei integracji europejskiej traktatu nie podpisała Wielka Brytania, na
skutek sprzeciwu rządu laburzystowskiego premiera Clementa Attlee ego, który powołał się
na swoje powiązania z Brytyjską Wspólnotą Narodów. Traktat Paryski wszedł w życie 25
lipca 1952 r., po tym jak ostatni dokument ratyfikacyjny złożyła Francja.
Głównym celem podpisanej umowy było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali, co miało
jednocześnie przynieść rozwój i modernizację produkcji tych surowców. Utworzenie
wspólnego rynku węgla, rud żelaznych i złomu nastąpiło już 10 lutego 1953 r., wspólnego
rynku stali  1 maja 1953 r., natomiast włączenie do wspólnego rynku stali specjalnych
nastąpiło 1 sierpnia 1954 r.
EWO
Chcąc wyjść naprzeciw amerykańskim planom odbudowy gospodarczej Niemiec oraz
ich remilitaryzacji, w dniu 24 paz
dziernika 1950 r. premier rzÄ…du francuskiego René Pleven
wystąpił na forum francuskiego Zgromadzenia Narodowego z planem utworzenia
Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) (tzw. plan Plevena).
Plan ten przewidywał utworzenie wspólnej armii zachodnioeuropejskiej, w skład której
wchodziłyby również oddziały Republiki Federalnej Niemiec. Integracja sił zbrojnych
miała następować już na etapie batalionu lub pułku, co miało uniemożliwić powstanie
samodzielnej armii niemieckiej. Tak zorganizowana armia miałaby podlegać
specjalnemu ministrowi obrony europejskiej oraz Zgromadzeniu Europejskiemu.
W lutym 1951 r. przedstawiciele państw członkowskich EWWiS rozpoczęli
rokowania w sprawie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Pod koniec maja 1952
r. ministrowie spraw zagranicznych sześciu państw EWWiS podpisali układ o
15
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
utworzeniu EWO. Na mocy tego układu państwa rezygnowały z prawa do posiadania
własnych sił zbrojnych, z wyjątkiem oddziałów stacjonujących w koloniach oraz
przeznaczonych do utrzymania porzÄ…dku publicznego.
Priorytetowe cele EWO:
- obrona Europy Zachodniej przed ewentualnym atakiem ze strony ZSRR,
- zapobieżenie odrodzeniu się militaryzmu niemieckiego w RFN, oraz
- uniezależnienie Europy Zachodniej od pomocy i wsparcia militarnego USA.
Struktura instytucjonalna była wzorowana na konstrukcji EWWiS. Wspólna armia europejska
miała być zarządzana przez Komisariat (będący odpowiednikiem Wysokiej Władzy w
EWWiS). Miała również funkcjonować Rada Ministrów złożona z przedstawicieli państw
członkowskich, oraz Zgromadzenie, które miało być organem doradczym złożonym z
deputowanych delegowanych przez parlamenty krajowe albo nawet wybieranych w wyborach
bezpośrednich w krajach członkowskich. Ponadto traktat o EWO przewidywał istnienie
Trybunału, którym miał być Trybunał działający przy EWWiS.
W wizji R. Schumana Europejska Wspólnota Obronna miała być tylko wstępem
 na drodze do federalnej lub konfederalnej Europy, organizacji ostatecznej, nad którą studia
powinny zostać podjęte bez zwłoki . Wcielając swój plan w życie Schuman już na początku
lipca 1952 r. zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). Prace
nad stworzeniem tej organizacji rozpoczęły się we wrześniu 1952 r. i w wyniku tych prac w
marcu 1953 r. uchwalono projekt układu ustanawiającego unię polityczną, przy czym
zmieniono nazwę przyszłej organizacji na Wspólnota Europejska (WE).
Zgodnie z projektem, celem tej organizacji miał być: rozwój gospodarczy
poszczególnych państw członkowskich (jednym z celów gospodarczych było utworzenie
wspólnego rynku), podniesienie stopy życiowej ich mieszkańców, zapewnienie
bezpieczeństwa obywatelom oraz koordynacja polityk zagranicznych państw członkowskich.
Europejska Wspólnota Polityczna była rozumiana jako superstruktura dla
istniejących EWWiS i EWO i miała wchłonąć je po pewnym czasie. Po raz pierwszy pojawiły
się wówczas sformułowania nadające organizacji prawo koordynowania polityki zagranicznej
państw członkowskich.
Traktat przewidywał powołanie następujących organów:
- Rady Wykonawczej (odpowiednika dzisiejszej Komisji), która mogłaby prowadzić
politykę zagraniczną razem z państwami członkowskimi jeżeli byłaby do tego
upoważniona na podstawie jednomyślnej decyzji przyjętej przez Radę Ministrów.
Kompetencje Rady Wykonawczej miały również obejmować negocjowanie i
zawieranie umów międzynarodowych.
- W Radzie Ministrów miały odbywać się konsultacje w tych sprawach, które
państwa członkowskie zachowywały do swojej narodowej kompetencji.
- Rada Wykonawcza natomiast inicjowała i prowadziła te zagadnienia, które
państwa zdecydowały się przenieść na szczebel europejski.
- Parlament  składający się z Izby Ludów i Senatu, oraz
- Trybunał.
16
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Projekt został entuzjastycznie przyjęty przez federalistów europejskich. Skrytykowały go
jednak rządy państw członkowskich EWWIS.
Rokowania nad projektem utworzenia Wspólnoty Europejskiej rozpoczęły się już w
czerwcu 1953 r., równocześnie w parlamentach państw członkowskich EWWiS rozpoczął się
proces ratyfikowania traktatu ustanawiajÄ…cego EWO. 30 sierpnia 1954 r. Zgromadzenie
Narodowe Francji podjęło decyzję o niedopuszczeniu układu o Europejskiej Wspólnocie
Obronnej, jednocześnie zaprzestano dalszych prac nad projektem utworzenia Wspólnoty
Europejskiej. Po tym dniu Francja utraciła inicjatywę w politycznej integracji.
Odrzucono EWO  bo odwilż międzynarodowa  śmierć Stalina + rozejm w Korei.
( ciśnienie spadło ).
Upadek koncepcji utworzenia EWO spowodował przeniesienie zainteresowania
państw EWWiS z integracji militarnej i politycznej na integrację gospodarczą. Wiosną 1955 r.
rząd holenderski opracował tzw. plan Beyena (od nazwiska holenderskiego ministra spraw
zagranicznych Johana W. Beyena), który zawierał propozycję utworzenia wspólnego rynku.
Powyższa propozycja została zaakceptowana również przez rząd Belgii i na konferencji
ministrów spraw członkowskich EWWiS, która odbyła się na początku czerwca 1955 r. w
Messynie, podjęto decyzję o powołaniu komitetu ekspertów, którego zadaniem miało być
opracowanie raportu na temat możliwości dalszej integracji. Na czele komitetu stanął
belgijski minister spraw zagranicznych Paul-Henri Spaak. Wynikiem prac komitetu był tzw.
raport Spaaka, który zalecał utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i
Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom).
Były minister spraw zagranicznych RFN Heinrich von Brentano nawiązując do nieudanej
próby utworzenia EWO i EWP stwierdził, że:  ...Mimo to doszło do utworzenia EWG [...]
Polityczne cele zostaną osiągnięte poprzez integrację gospodarczą. Nie zawsze można iść
bezpośrednią drogą, często trzeba okrężnych dróg, a Traktat rzymski jest taką okrężną drogą .
Wskzuje to, że idea integracji politycznej była ciągle obecna, choć z jej realizacją musiano
jeszcze poczekać.
Funkcjonaliści mówili o tzw. efekcie spill over, albo rozlewającego się mleka, czyli
naturalnym wchłanianiu coraz to nowych obszarów współpracy przez Wspólnoty.
17
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)