PRACA POGL
DOWA
Zanieczyszczenia powietrza a choroby
układu oddechowego
Air pollution and pulmonary diseases
Dr n. med. Wojciech Lubiński, dr inż. Artur Badyda*
Klinika Chorób Wewnętrznych Penumonologii i Alergologii CSK MON, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Tadeusz Płusa
*Wydział Inżynierii Środowiska, Instytut Systemów Inżynierii Środowiska, Politechnika Warszawska
Kierownik: prof. dr hab. inż. Andrzej Kraszewski
Streszczenie: Zanieczyszczenia powietrza stanowią katastrofę obecnego wieku, doprowadzają bowiem do zwiększenia śmiertelności z powodu
zakażeń i innych chorób układu oddechowego. Jednym z najważniejszych obecnie zagadnień jest badanie czynników środowiskowych wpływają-
cych na układ oddechowy i wzajemnych relacji pomiędzy emisją zanieczyszczeń przemysłowych, zanieczyszczeniami powietrza, paleniem tytoniu
a chorobami układu oddechowego. W pracy został omówiony wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka.
Summary: During the air pollution disasters of this century, excess deaths were recorded from respiratory infections and other respiratory causes.
One of the most pressing issues in the study of environmental factors in respiratory efficiency is the relationships between industrial emissions,
air pollutants, smoking habit, and the pulmonary diseases. The health effect of air pollution, have been studied in this paper.
Słowa kluczowe: air pollution, pulmonary diseases
Key words: zanieczyszczenia powietrza, choroby układu oddechowego
owietrze atmosferyczne i zawarte w nim zanie- odwrotnie proporcjonalne do odległości miejsca
czyszczenia są elementami środowiska, które zamieszkania od arterii komunikacyjnych o dużym
Pw sposób bezpośredni i stały oddziaływają natężeniu ruchu. Ryzyko to jest największe wśród osób
na organizmy żywe. Liczne badania epidemiologiczne mieszkających w odległości mniejszej niż 90 m od ulic.
wskazują na istnienie zależności pomiędzy rejestro- Badając niemal 10 tys. dzieci, na podstawie obliczeń
wanymi poziomami zanieczyszczeń powietrza a nasi- ilorazów szans (z ang. odds ratio  OR), wykazano,
leniem dolegliwości ze strony układu oddechowego. że wśród dzieci zamieszkujących w odległości mniej-
Dynamiczny wzrost natężenia ruchu drogowego przy- szej niż 150 m od głównego ciągu komunikacyjnego
czynia się do wzrostu poziomów zanieczyszczeń ko- każde 30 m bliżej osi drogi powoduje wzrost ryzyka
munikacyjnych, takich jak ozon, cząstki stałe o śred- występowania objawów astmy (konkretnie świszczą-
nicy poniżej 10 źm czy tlenki azotu. Zanieczyszczenia cego oddechu) o 1,08 oraz 1,16 odpowiednio dla grup
powietrza jako czynnik wzmagający objawy przewle- wiekowych 4 � 11 lat oraz 11 � 16 lat [2]. Wyniki badań
kłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) są rozpozna- 1129 dzieci z różnych środowisk (o niskim i wysokim
wane już od ponad 50 lat [1], a dodatkowo zauważa poziomie SO2 i PM10), zaprezentowane przez Jędry-
się już wśród dzieci i młodzieży szkolnej, zamieszku- chowskiego W.A. i Flak E. [3], wskazują na istnienie
jącej tereny położone wzdłuż ciągów komunikacyj- silnego związku pomiędzy poziomem zanieczyszczeń
nych o znacznym natężeniu ruchu, nasilenie objawów powietrza a objawami ze strony układu oddechowe-
związanych ze schorzeniami płuc [2]. Stwierdza się go. Zaobserwowano wyraz
ne zwiększenie się często-
podwyższone ryzyko występowania objawów świad- ści występowania kaszlu i świstów (objawów astmy)
czących o trudnościach oddechowych wśród dzieci, wśród dzieci bez objawów alergicznych, zamieszku-
Alergoprofil 2007, Vol. 3, Nr 1, 2-6
2
Pracę otrzymano: 2006-12-05
Zaakceptowano do druku: 2007-01-30
 Copyright by eMKa Media Group
PRACA POGL
DOWA
jących tereny o zwiększonym poziomie zanieczysz- niowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA)
czeń powietrza. Również Kim J.J. i wsp. [4] dowodzą, i ich wpływu na występowanie objawów zaburzeń
na podstawie wyników badań 1109 dzieci w wieku oddychania w ciągu pierwszego roku życia dziecka.
szkolnym, iż istnieje nieznaczny, aczkolwiek istotny Autorzy wskazują, że zasadnicze zewnętrzne z
ródła
statystycznie wzrost objawów zapalenia oskrzeli oraz WWA, jak również emisja z silników pojazdów i z
ródeł
astmy u dzieci mieszkających na terenach o podwyż- przemysłowych, kształtujące stężenia tych zanieczysz-
szonych poziomach zanieczyszczeń komunikacyjnych. czeń w powietrzu zewnętrznym, determinują poziom
Badania prowadzono na terenie zurbanizowanym WWA wewnątrz domów i mieszkań. Dodatkowy
o stosunkowo czystym powietrzu w skali regionu, niekorzystny wpływ mają wewnętrzne z
ródła emisji,
gdzie lokalne zanieczyszczenia powietrza wynikają jak piece opalane węglem lub drewnem, kominki,
głównie z obecności ruchu drogowego. Dla wybranych a także dym tytoniowy. Wyniki badań dowodzą
zanieczyszczeń (NO, NO2, NOx, PM2,5, PM10) obli- istnienia statystycznie istotnego związku pomię-
czono ilorazy szans w odniesieniu do wzrostu stężeń dzy oddziaływaniem WWA na kobiety w drugim
o wartość równą odstępowi międzykwartylowemu trymestrze ciąży a występowaniem symptomów odde-
(z ang. interquartile range  IQR) rozkładu stężenia chowych u ich dzieci w pierwszym roku życia. Naj-
danego zanieczyszczenia. W zależności od rodzaju większe ryzyko dotyczy występowania kaszlu oraz
zanieczyszczenia OR wyniosły dla zapalenia oskrzeli świszczącego oddechu niebędącego efektem przezię-
od 1,02 do 1,06, zaś dla astmy od 1,01 do 1,08. bienia, inne objawy, takie jak trudności w oddychaniu,
Niedawno opublikowano jedne z pierwszych duszność, katar, również obserwowane były częściej
i jak dotąd nielicznych badań nad długotrwałym i trwały dłużej u tych dzieci, których matki w okresie
wpływem zanieczyszczeń z ruchu drogowego na ciąży narażone były na wyższe stężenia WWA.
rozwój przewlekłej obturacyjnej choroby płuc [5]. Istnieją badania wskazujące na powiązanie
10-letnie badania, które objęły 4757 kobiet zamiesz- zgonów z powodu chorób sercowo-naczyniowych
kujących w rejonie Zagłębia Ruhry (w Niemczech), z poziomem zanieczyszczeń komunikacyjnych wśród
dowodzą, że wzrost średniego stężenia PM10 (odstępu niemal 200 tys. mieszkańców Anglii i Walii w wieku
międzykwartylowego) o 7 źg/m3 w ciągu 5 lat spo- powyżej 45 lat [8]. Autorzy wskazują, że choć co
wodował zauważalny spadek wskaz
ników spirome- prawda ze względu na brak danych nie wzięli pod
trycznych  natężona pierwszosekundowa objętość uwagę informacji na temat palenia tytoniu czy nad-
wydechowa (FEV1) uległa spadkowi o 5,1% (95% ciśnienia, to sugerują jednak, iż zamieszkiwanie
poziom ufności: 2,5% 7,7%), zaś natężona pojem- w sąsiedztwie arterii komunikacyjnych jest powią-
ność życiowa (FVC) zmniejszyła się o 3,7% (95% zane z niewielkim, lecz istotnym statystycznie wzro-
poziom ufności: 1,8% 5,5%). Kobiety zamieszkują- stem ryzyka umieralności z powodu chorób sercowo-
ce tereny położone w odległości mniejszej niż 100 m -naczyniowych. Wśród osób zamieszkujących w odle-
od ruchliwych ciągów komunikacyjnych wykazywa- głości mniejszej aniżeli 200 m od ruchliwych ciągów
ły statystycznie istotnie niższe parametry oddecho- komunikacyjnych ryzyko zgonu z powodu schorzeń
we, a ryzyko zachorowania z powodu POChP było sercowo-naczyniowych jest wyższe o 5% (7% wśród
1,79 razy większe (iloraz szans z 95% poziomem mężczyzn oraz 4% w grupie kobiet) w stosunku
ufności: 1,06% 3,02%) w porównaniu z mieszkankami do osób mieszkających w większych odległościach
obszarów położonych w dalszej odległości od dróg. od dróg. Brak jest tu jednak odniesienia do bezwzględ-
Osoby zamieszkujące tereny centrum miasta są nych poziomów zanieczyszczeń na analizowanym
silniej wyeksponowane na zanieczyszczenia pyłowe obszarze, co uniemożliwia ocenę zależności między
w porównaniu z mieszkankami obszarów peryferyj- ekspozycją na zanieczyszczenia a wzrostem ryzyka
nych, przy czym aż 20% badanych jest narażonych umieralności.
na znaczne stężenia PM2,5, tj. przekraczające poziom Zamieszkiwanie w sąsiedztwie arterii komuni-
65 źg/m3 [6]. Największy wpływ na stopień zanie- kacyjnych jest powiązane również ze wzrostem przyjęć
czyszczenia powietrza PM2,5 ma zamieszkiwanie do szpitali i zwiększonej śmiertelności, wynikają-
w centralnej części miasta, narażenie na dym tyto- cych z podwyższonej ekspozycji na zanieczyszczenia
niowy, korzystanie z indywidualnych z
ródeł ciepła pyłowe [9]. Wykazano (wybrany ciąg komunikacyj-
(np. pieców węglowych) oraz bliskość zakładów prze- ny w Gliwicach), że średniodobowe wartości stężeń
mysłowych. PM10 w kanionie ulicy są o ponad 70% większe,
Inne badania [7] dotyczą ekspozycji ciężarnych a wielopierścieniowych węglowodorów aromatycz-
kobiet na zanieczyszczenie powietrza wielopierście- nych o przeszło 60% wyższe w porównaniu z pozio-
Alergoprofil
Dr n. med. Wojciech Lubiński, dr inż. Artur Badyda: Zanieczyszczenia powietrza
3
2007, Vol. 3, Nr 1, 2-6
a choroby układu oddechowego
PRACA POGL
DOWA
mami tych zanieczyszczeń mierzonymi w odległo- czają wyniki długoterminowych (trwających 8 lat)
ści 100 m od ulicy. Ze względu na utrzymujące się badań zrealizowanych w Holandii w grupie 5 tys. osób
w kanionie ulicy stężenie PM10 na poziomie powyżej w wieku 55 � 69 lat, opartych na oszacowaniu
90 źg/m3, należy według autora oczekiwać około związku pomiędzy poziomem zanieczyszczeń komu-
10% wzrostu przypadków chorób układu oddecho- nikacyjnych a śmiertelnością z różnych powodów
wego w populacji wyeksponowanej na podwyższo-  prowadzono pomiar poziomu zanieczyszczeń (pyłów
ne stężenie tego zanieczyszczenia. Dzienny odsetek i dwutlenku azotu) na terenach zurbanizowanych oraz
śmiertelności jest związany ze zmianami stężenia poziomu tła regionalnego, wprowadzając zmienną
PM2,5 [9]. Każdorazowy wzrost średniej dwu- charakteryzującą zamieszkiwanie wzdłuż głównych
dniowej PM2,5 o 10 źg/m3 jest związany z 1,5% ciągów komunikacyjnych. W okresie trwania badań
(95% poziom ufności: 1,1%�1,9%) zwiększeniem zmarło 11% objętych nimi osób. Analiza, prowadzona
dziennej śmiertelności. W dalszych badaniach, zre- z zastosowaniem modelu proporcjonalnego hazardu
alizowanych w sześciu miastach w Stanach Zjedno- Coxa, wskazuje, iż współczynnik ryzyka śmiertelno-
czonych [10], wykazano liniową zależność pomiędzy ści wśród osób zamieszkujących wzdłuż głównych
stężeniem PM2,5 a śmiertelnością. Nie istnieje arterii komunikacyjnych wynosi 1,41 (95% poziom
w zasadzie dolna granica stężenia tego zanieczyszcze- ufności: 0,94 � 2,12) dla wszystkich powodów zgonów
nia, które można by było uznać za bezpieczne. Autor oraz 1,95 (95% poziom ufności: 1,09 � 3,52)
dowodzi, że przedstawiona zależność pomiędzy zmianą dla zgonów z powodu chorób krążeniowo-oddecho-
stężenia PM2,5 a zmianą wskaz
nika śmiertelności jest wych. Autorzy wnioskują, iż długotrwała ekspozycja
prawdziwa również dla stężeń poniżej dopuszczalne- na zanieczyszczenia komunikacyjne może skracać
go poziomu określonego przez Amerykańską Agencję oczekiwaną długość życia, wskazując, że śmiertelność
Ochrony Środowiska, przytaczając wyniki świadczą- z powodu schorzeń niezwiązanych z układem krą-
ce o 1,5% wzroście dziennej śmiertelności na każde żeniowo-oddechowym oraz nowotworami innymi
10 źg/m3 stężenia PM2,5 oraz o 3% wzroście tego aniżeli płuc jest niezwiązana z poziomem zanieczysz-
wskaz
nika na każde 10 źg/m3 cząstek stałych pocho- czeń powietrza  współczynnik ryzyka wyniósł 1,03
dzących z emisji komunikacyjnych. Autor wskazuje, (95% poziom ufności: 0,54 � 1,96).
że wyniki te są zbieżne z rezultatami przedstawionymi Warte przytoczenia są również wyniki badań,
przez Laden F. i wsp. [11]. Dokonano oceny wpływu które przedstawia Pope C.A. i wsp. [15]. Skupiają
różnych czynników ryzyka na wskaz
nik śmiertelności się one co prawda na określeniu wpływu na wskaz
-
8111 dorosłych osób w sześciu miastach w Stanach nik śmiertelności zanieczyszczeń pochodzących ze
Zjednoczonych [12]. Stwierdzono, że poziom śmier- spalania paliw kopalnych, zwłaszcza związków siarki
telności silnie zależy od palenia tytoniu. Po dokonaniu i cząstek stałych, to jednak ich wartość wynika z faktu,
korekty ze względu na inne czynniki ryzyka obserwo- że objęły bardzo duży teren badania (151 obszarów
wano istnienie istotnej statystycznie i silnej zależno- metropolitarnych w USA) oraz liczną grupę badanych
ści pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza pyłami osób (ponad 550 tys.) wraz z uwzględnieniem indy-
respirabilnymi a śmiertelnością. Interpretacja wyników widualnego ryzyka. Rezultaty badań wskazują na ist-
analizy przeżycia (zastosowano model proporcjonal- nienie zależności pomiędzy poziomem zanieczyszcze-
nego hazardu Coxa) dowodzi, że współczynnik ryzyka nia powietrza pyłami respirabilnymi a przypadkami
śmiertelności (z ang. hazard ratio  HR) z powodu nowotworów płuc i chorób krążeniowo-oddechowych.
nowotworu płuc oraz chorób krążeniowo-oddecho- Wykazano, że współczynnik ryzyka wzrostu umie-
wych wśród mieszkańców najsilniej zanieczysz- ralności na terenach najsilniej zanieczyszczonych
czonych miast wynosi 1,26 (95% poziom ufności: w porównaniu z obszarami najmniej zanieczyszczony-
1,08 � 1,47) w porównaniu z mieszkańcami miast o naj- mi wynosi od 1,15 (95% poziom ufności: 1,09 � 1,22)
niższym poziomie zanieczyszczeń atmosferycznych. dla związków siarki do 1,17 (95% poziom ufności:
Zwraca uwagę fakt, iż stwierdzono silny 1,09 � 1,26) dla PM2,5.
związek pomiędzy poziomem zanieczyszczenia po- Zanieczyszczenia powietrza wydają się
wietrza a odsetkiem śmiertelności z powodu nowo- również wpływać na liczbę przyjęć do szpitali
tworów płuc i chorób krążeniowo-oddechowych [13]. z powodu różnego rodzaju chorób układu oddecho-
Pyłowe zanieczyszczenia powietrza, w tym także bar- wego. Różnice jednak w wynikach badań prowadzo-
dziej skomplikowane substancje związane z cząstkami nych na różnych obszarach są wyraz
nie odmienne.
stałymi, przyczyniają się do nadmiernego wskaz
nika Fusco D. i wsp. [16] przytaczają wyniki świadczące
śmiertelności. Z kolei Hoek G. i wsp. [14] przyta- o powiązaniu aktualnego poziomu zanieczyszczenia
Alergoprofil
Dr n. med. Wojciech Lubiński, dr inż. Artur Badyda: Zanieczyszczenia powietrza
4
2007, Vol. 3, Nr 1, 2-6
a choroby układu oddechowego
PRACA POGL
DOWA
powietrza na terenie Rzymu z przyjęciami do szpita- zamieszkania od najbliższej ruchliwej arterii komu-
li z powodu chorób układu oddechowego. Opisywane nikacyjnej. Nie stwierdzono istotnych statystycznie
badania obejmowały pomiary średnich dobowych po- zależności pomiędzy zamieszkiwaniem w odległości
ziomów zanieczyszczeń powietrza w okresie kolejnych mniejszej aniżeli 150 m od drogi a podwyższoną liczbą
34 miesięcy. W tym samym okresie w placówkach me- przyjęć do szpitali z powodu astmy oraz ogólnie dole-
dycznych zbierano dane dotyczące powodów przyjęć do gliwości oddechowych  iloraz szans dla astmy wyniósł
szpitali (dostęp do danych obejmował 96% placówek). 0,94 (95% poziom ufności: 0,83�1,06), zaś dla wszyst-
W analizach uwzględniono dane związane z przyjęcia- kich przyjęć związanych ze schorzeniami układu odde-
mi z powodu wszystkich dolegliwości układu oddecho- chowego 1,02 (95% poziom ufności: 0,92�1,13).
wego, w tym przewlekłej obturacyjnej choroby płuc Przedstawione fakty jednoznacznie świadczą
(POChP) i astmy. Na podstawie wyników przepro- o roli zanieczyszczeń powietrza w wywoływaniu
wadzonych analiz autor dowodzi, iż całkowita liczba i nasilaniu objawów chorób układu oddechowego,
przyjęć z powodu dolegliwości oddechowych jest sta- a dbałość o czyste powietrze powinna być podstawo-
tystycznie istotnie związana z poziomem dwutlenku wym zadaniem instytucji zajmujących się szeroko
azotu w tym samym dniu (2,5% wzrost liczby przyjęć rozumianym zdrowiem publicznym.
wraz ze wzrostem odstępu międzykwartylowego (IQR)
stężenia NO2 o 22,3 źg/m3) oraz z poziomem tlenku Piśmiennictwo:
węgla (2,8% wzrost wraz ze wzrostem IQR o 1500
źg/m3). Zaobserwowano również związek z ostrymi 1. MacNee W., Donaldson K.: Exacerbations of COPD  envi-
infekcjami układu oddechowego  4% wzrost w przy- ronmental mechanism. Chest 2000; 117:390-397.
padku NO2 i 2,2% wzrost dla CO (dla tych samych 2. Venn A.J., Lewis S.A., Cooper M., Hubbard R., Britton J.:
odstępów międzykwartylowych), a w przypadku CO Living near a main road and the risk of wheezing illness in
również 5,5% wzrost przypadków astmy oskrzelowej children. American Journal of Respiratory and Critical Care
i 4,3% wzrost przypadków POChP. Nie notowano Medicine 2001; 164: 177-2180.
związku pomiędzy liczbą przyjęć do szpitali a pozio- 3. Jędrychowski W.A., Flak E.: Effect of air quality on chronic re-
mem zanieczyszczeń w czasie dłuższym aniżeli 2 dni spiratory symptoms adjusted for allergy among preadolescent
od momentu wzrostu stężenia. Z kolei wśród dzieci children. European Respiratory Journal 1998; 11:1312-1318.
w wieku 0 14 lat ogólna liczba zgłoszeń do szpitali 4. Kim J.J., Smorodinsky S., Lipsett M., Singer B.C., Hodgson
z powodu dolegliwości oddechowych związana A.T., Ostro B.: Traffic-related air pollution near busy roads.
była ze wzrostem stężenia ozonu i dwutlenku azotu American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine
 w przypadku O3 notowano 5,4% wzrost liczby 2004; 170:520-526.
przyjęć (dla IQR wzrastającego o 23,9 źg/m3), 5. Schikowski T., Sugiri D., Ranft U., Gehring U., Heinrich J.,
zaś w przypadku NO2 wzrost o 4%. Zarejestrowano, Wichmann E.H., Kraemer U.: Long-term air pollution and
że ozon wykazywał silniejszy wpływ na liczbę przyjęć living close to busy roads are associated with COPD in wo-
z powodu ostrych stanów chorobowych (wzrost men. Respiratory Research 2005; 6:152-177.
o 8,1%), zaś dwutlenek azotu z powodu astmy (10,7% 6. Jędrychowski W.A., Perera F.P., Pac A., Jacek R., Whyatt
wzrost). Z astmą związane były również rosnące R.M., Spengler J.D., Dumyahn T.S., Sochacka-Tatara E.:
stężenia tlenku węgla (wzrost liczby przyjęć o 8,2%). Variability of total exposure to PM2,5 related to indoor and
Nie zanotowano związku między liczbą przyjęć outdoor pollution sources. Krakow study in pregnant women.
do szpitali z powodu chorób układu oddechowego Science of the Total Environment 2006; 366:47-54.
a poziomami zapylenia i dwutlenku siarki. Nie wykryto 7. Jędrychowski W.A., Galas A., Pac A., Flak E., Camman D.,
również istotnego wpływu pory roku na zmianę liczby Raugh V., Perera F.: Prenatal ambient air exposure to po-
przyjęć. Z kolei wyniki nieco odmienne, publikowa- lycyclic aromatic hydrocarbons and the occurrence of respi-
ne przez Wilkinsona P. i wsp. [17], wskazują na brak ratory symptoms over the first year of life. European Journal
jakiegokolwiek powiązania między przyjęciami do of Epidemiology 2005; 20:775-782.
szpitali z powodu astmy i schorzeń oddechowych 8. Maheswaran R., Elliott P.: Stroke mortality associated with
wśród dzieci w wieku 5 14 lat a zamieszkiwaniem living near main roads in England and Wales. Stroke 2003;
w sąsiedztwie ruchliwych ciągów komunikacyjnych. 34:2776-2780.
Analizowano przypadki przyjęć do szpitali w regionie 9. Grynkiewicz-Bylina B., Rakwic B., Pastuszka J.S.: Assessment
North Thames w Anglii w czasie kolejnych 24 mie- of exposure to traffic-related aerosol and to particle-associa-
sięcy, przy czym odnoszono je nie do rejestrowanych ted PAHs in Gliwice, Poland. Polish Journal of Environmen-
poziomów zanieczyszczeń, a do odległości miejsca tal Studies 2005; Vol. 14, No. 1:117-123.
Alergoprofil
Dr n. med. Wojciech Lubiński, dr inż. Artur Badyda: Zanieczyszczenia powietrza
5
2007, Vol. 3, Nr 1, 2-6
a choroby układu oddechowego
PRACA POGL
DOWA
10. Schwartz J., Dockery D.W., Neas L.M.: Is daily mortality as- 15. Pope C.A.3rd, Thun M.J., Namboodiri M.M., Dockery D.W.,
sociated specifically with fine particles? Journal of the Air & Evans J.S., Speizer F.E., Heath C.W. Jr: Particulate air pollu-
Waste Management Association 1996; 46:927-939. tion as a predictor of mortality in a propective study of U.S.
11. Schwartz J., Laden F., Zanobetti A.: The concentration-re- adults. American Journal of Respiratory and Critical Care
sponse relation between PM2,5 and daily deaths. Environ- Medicine 1995; 151:669-674.
mental Health Perspectives 2002; Vol 110, No. 10:1025- 16. Fusco D., Forastiere F., Michelozzi P., Spadea T., Ostro B.,
1029. Arca M., Perucci C.A.: Air pollution and hospital admissions
12. Laden F., Neas L.M., Dockery D.W., Scwartz J.: Association for respiratory conditions in Rome, Italy. The European Re-
of fine particulate matter from different sources with daily spiratory Journal 2001; 17:1143-1150.
mortality in six US cities. Environmental Health Perspectives 17. Wilkinson P., Elliott P., Grundy C., Shaddick G., Thakrar B.,
2000; Vol. 108, No. 10:941-947. Walls P., Falconer S.: Case-control study of hospital admis-
13. Dockery D.W., Pope C.A.3rd, Xu X., Spengler J.D., Ware sion with asthma in children aged 5-14 years: relation with
J.H., Fay M.E., Ferris B.G. Jr, Speizer F.E.: An association road traffic in north west London. Thorax 1999; 54:1070-
between air pollution and mortality in six U.S. cities. The New 1074.
England Journal of Medicine 1993; 329:1753-1759.
14. Hoek G., Brunekreef B., Goldbohm S., Fischer P., van den Adres autora:
Brandt P.A.: Association between mortality and indicators Dr n. med. Wojciech Lubiński
of traffic-related air pollution in the Netherlands: a cohort Wojskowy Instytut Medyczny
study. Lancet 2002; 360:1203-1209. 00-909 Warszawa, ul. Szaserów 128
VII Zjazd Otolaryngologów Wojskowych
Dębe k. Warszawy 13  15 września 2007 r.
Sekretariat: Klinika Otolaryngologii WIM ul. Szaserów 128, 00-909 Warszawa
tel. [phone], faks [phone],
e-mail: [e-mail]
www.lekarz.net/zjazd2007
Celem Konferencji jest stworzenie forum dla prezentacji dotychczasowych
osiągnięć naukowych w zakresie otolaryngologii oraz wytyczenie nowych
kierunków badań.
Główne tematy obrad:
1. Nowotwory nosa i zatok przynosowych
2. Powikłania usznopochodne
3. Chirurgia zatok czołowych
4. Nowoczesne metody obrazowania w diagnostyce otolaryngologicznej
5. Zastosowanie USG w diagnostyce laryngologicznej
6. Zakażenia atypowe w otolaryngologii
7. Standardy antybiotykoterapii
Koszt uczestnictwa  800 zł  obejmuje:
 udział w sesjach naukowych i satelitarnych oraz warsztatach,
 materiały zjazdowe,
 2 noclegi w ośrodku w Dębem,
 udział w uroczystym otwarciu Zjazdu w dniu 13.09.2007,
 pełne wyżywienie w trakcie trwania Zjazdu,
 udział w imprezach towarzyszących.
Pełne teksty prezentowanych wykładów i doniesień oryginalnych zostaną po uzyskaniu
pozytywnej recenzji opublikowane w całości w  Otolaryngologii Polskiej nr 5 i 6/2007.
Alergoprofil
Dr n. med. Wojciech Lubiński, dr inż. Artur Badyda: Zanieczyszczenia powietrza
6
2007, Vol. 3, Nr 1, 2-6
a choroby układu oddechowego