W przebiegu chorób układu oddechowego stwierdza się następujące zaburzenia:
- zmiany prowadzące do utrudnienia wymiany gazowej między włośniczkami a pęcherzykami
płucnymi oraz niewłaściwy rozdział powietrza,
- przeszkody w drogach oddechowych, utrudniające dostarczanie powietrza do pęcherzyków
płucnych,
- zmniejszoną powierzchnię oddychania na skutek zmian natury czynnościowej i anatomicznej,
- zaburzenia prowadzące do zmniejszenia elastyczności tkanki płucnej,
- procesy związane z przewlekłym przebiegiem chorób, w wyniku czego w ustroju dziecka
obserwuje się cechy zaburzeń związanych z ograniczeniem ruchu (zanik mięśni, zaburzenia
mineralne, psychiczne, obniżona odporność).
Zadaniem gimnastyki leczniczej jest
przywrócenie harmonii między poszczególnymi układami zaburzonej na skutek choroby, jak
również wzmocnienie tych elementów, które w związku z powstaniem nieodwracalnych zmian
chorobowych będą wykorzystane do pokonywania wytworzonych trudności.
Zachodzi więc potrzeba nie tylko nauczenia prawidłowego oddychania, lecz również uczynnienie
tych elementów, które w stanie zdrowia zaliczane są do rezerwowych.
Kinezyterapia
jest składową rehabilitacji, czyli pojęcia, w którym mieści się całość zagadnień związanych z
adaptacją i rehabilitacją. Zadaniem rehabilitacji leczniczej w chorobach płuc jest:
- zapobieganie niewydolności oddechowej,
- usuwanie (całkowite lub częściowe) zaburzeń elementów mechanizmu oddychania, powstałych
wskutek procesów chorobowych w płucach, opłucnej i oskrzelach oraz po zabiegach
torakochirurgicznych.
Największe znaczenie ma zapobieganie powstawaniu niewydolności oddychania, zwłaszcza że nie
zawsze można osiągnąć pożądany rezultat w okresie, kiedy już ma się do czynienia z mniejszym
lub większym stopniem uszkodzenia elementów mechanizmu.
Zastosowanie kinezyterapii u pacjentów ze schorzeniami pulmonologicznymi ma na celu w
szczególności:
" poprawę ich ogólnej sprawności fizycznej,
" poprawę ruchomości klatki piersiowej oraz wentylacji poprzez zmniejszenie częstości
oddechów z jednoczesnym zwiększeniem objętości oddechowej,
" poprawę synchronizacji czynności oddechowej mięśni brzucha oraz klatki piersiowej,
" opanowanie przez pacjenta lęku związanego z dusznością,
" nauczenie właściwego wzorca oddechowego,
" ułatwienie odkrztuszania (nauka efektywnego kaszlu).
Zabiegi kinezyterapeutyczne
stanowią podstawę programu rehabilitacji pulmonologicznej. Ćwiczenia mogą być prowadzone w
formie indywidualnej lub grupowej. Najczęściej stosowane są następujące metody kinezyterapii:
- gimnastyka oddechowa,
- drenaże ułożeniowe,
- korygowanie nieprawidłowości w torze oddychania,
- korygowanie nieprawidłowości postawy, zwłaszcza zniekształceń klatki piersiowej i kręgosłupa,
- ćwiczenia ogólnousprawniające z zastosowaniem ćwiczeń oddechowych i rozluz
niających,
- różne formy rekreacji, jak np.: ćwiczenia w terenie, trening marszowy z kijkami (nordic walking),
ćwiczenia w basenie.
Na podstawie oceny zaburzeń mechanizmu oddychania fizjoterapeuta powinien opracować
indywidualny tok ćwiczeń dla każdego chorego, z uwzględnieniem wskazań i przeciwwskazań
medycznych.
Gimnastyka oddechowa
Istotą gimnastyki oddechowej jest stosowanie ćwiczeń podnoszących sprawność i wydajność
układu oddechowego. Systematycznie wykonując ćwiczenia oddechowe, można uzyskać wiele
pozytywnych efektów, takich jak: poprawa drożności oskrzeli i zaburzonej mechaniki oddychania,
poprawa ruchomości klatki piersiowej oraz siły i wytrzymałości mięśni oddechowych (głównie
przepony).
Drenaż ułożeniowy
bierny to specjalne ułożenie pacjenta stosowane w celu ułatwienia odpływu wydzieliny zalegającej
głęboko w drogach oskrzelowych. Istotą tego zabiegu jest zastosowanie takiej pozycji, w której
kierunek drenowanego oskrzela jest zbieżny z przebiegiem oskrzela głównego. Sprzyja to
odpływowi wydzieliny przy wykorzystaniu siły ciężkości.
Dzięki sile grawitacji przyjmowanie kolejno zaleconych pozycji sprzyja przemieszczeniu
wydzieliny w obrębie oskrzeli.
Zalecany jest przede wszystkim w przypadku hipersekrecji, w wysiękowym zapaleniu oskrzeli jako
metoda zabiegania powstawania zrostów opłucnej oraz zapalenia płuc
Ćwiczenia oddechowe mają:
" przywrócić prawidłowe mechanizmy oddychania,
" jeżeli jest to niemożliwe, poprawić je na tyle, na ile pozwala stan pacjenta,
" nauczyć chorego postępowania umożliwiającego przerwanie lub osłabienie napadu
duszności.
Najważniejsze są ćwiczenia przepony, głównego mięśnia wdechowego, który przy
prawidłowym oddychaniu, powinien umożliwiać ponad 60% wdechu (resztę inne mięśnie
wdechowe: mięśnie międzyżebrowe zewnnętrzne, pochyłe szyi, mięsień najszerszy grzbietu,
mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, mięsień zębaty przedni, mięśnie piersiowe mniejszy i
większy).
Przy spokojnym wdechu przepona obniża się o ok. 2 cm natomiast przy głębokim nawet o
ok. 10 cm . Jeśli wzmocni się osłabioną przeponę i zwiększy amplitudę jej ruchu o 1 cm oraz
uruchomi, uelastyczni klatkę piersiową (też o 1 cm na całym obwodzie), to można wciągnąć do
płuc dodatkowe 0,5 litra powietrza. To już odczuwalna różnica, a osiągnąć można znacznie więcej.
Wydech powodowany jest przez rozluz
nienie przepony i napięcie mięśni brzucha oraz innych
mięśni wydechowych (międzyżebrowe wewnętrzne, mięsień poprzeczny klatki piersiowej).
Prawidłowy oddech
Poprzez wdychanie powietrza układ oddechowy człowieka jest stale narażony na wiele
szkodliwych czynników wnikających. Dzięki nauce prawidłowego oddechu można poprawić
wentylacje płuc i zapobiegać licznym stanom patologicznym. Należy zwrócić uwagę na wiele cech
oddechu, które powinny być przez chorego zrozumiałe i w praktyce stosowane. Zasada
prawidłowego oddychania polega na: wdechu wykonywanym przez nos, a wydechu przez usta. Jest
to bardzo ważne, ponieważ już w nosie zachodzi oczyszczane powietrza. Włoski w nosie zlepione
przez wydzielinę gruczołów łojowych zatrzymują cząstki pyłów. Błona śluzowa nawilża wdychane
powietrze, a naczynia krwionośne znajdujące się pod tkaną podsluzówkową ogrzewają powietrze
zapobiegając wywołaniu stanów zapalnych np. zapalenia oskrzeli. Tak, więc nos przygotowuje
wdychane powietrze do dalszej drogi pokonywanej do płuc.
Wdech powinien być głęboki i krótki a wydech długi i głęboki. Stosunek czasu wdechu do
wydechu powinien wynosić 1: 2 lub 1:3.
W celu doskonalenia techniki oddychania ważne jest nauczenie wykorzystywania torów
oddechowych.
Tor piersiowy oddychania.
Podczas wdechy klatka piersiowa powinna się rozszerzać, a przy wydechu powinna zmniejszać
swoją objętość. Technikę można wspomagać ruchami kończyn górnych jak i tułowia np.
wspomagać wdech unosząc ramiona, a opuszczając wspomagać wydech. Aby utrudnić lub ułatwić
fazy oddechu można stosować różne pozycje wyjściowe. W pozycjach wyższych ułatwiony jest
zawsze wdech, ale utrudniony wydech. W pozycji leżącej łatwiej się wydycha ale trudniej wdycha
powietrze.
Tor przeponowy oddychania.
Podczas wdechu przepona się obniża przesuwając trzewia powodując uwypuklenie powłok
brzusznych, w czasie wydechu powoduje zapadniecie powłok brzusznych. Technika ta jest
trudniejsza niż oddychanie torem piersiowym.
Wymaga pomocy nieraz terapeuty i wykonywania ćwiczeń ułatwiających naukę np. pacjent w
pozycji leżącej tyłem z kończynami dolnymi ugiętymi w stawach biodrowych i kolanowych i
stopami spoczywającymi na podłożu. Jedna z kończyn górnych jest ułożona na klatce piersiowej, a
druga na brzuchu. Podczas wdechu stabilizuje się klatkę piersiowa nie pozwalając na jej ruch, a
podczas wydechu uciska się brzuch. Często, aby pomóc pacjentowi w wizualizacji ruchów
przepony kładzie się na brzuchu jakiś woreczek, piłeczkę.
Efektywny kaszel
Z ćwiczeniami efektywnego kaszlu ściśle związane są ćwiczenia oddechowe. Dlatego bardzo
ważne jest opanowanie prawidłowego ich wykonywania.
Celem ćwiczeń skutecznego kaszlu jest usuniecie z drzewa oskrzelowego gęstej, lepkiej
wydzieliny. Powoduje ona nawracające stany zapalne, utrudnia oddychanie. U chorego, u którego
występuje wzrost oporu w drogach oddechowych i utrata sprężystości tkanki płucnej bierny akt
wydechu ulega zaburzeniu. Z czasem chorzy oddychają tylko górną połową klatki piersiowej,
przez co przepona jest coraz mniej zaangażowana. Klatka piersiowa ustawia się w pozycji
wdechowej.
Kaszel jest wykonywany skurczami mięsni brzucha i przepony, wspomagany skurczami oskrzeli,
tchawicy, głośni i krtani. Powietrze jest wypuszczane z płuc z szybkością nawet 180 kilometrów na
godzinę.
Bardzo ważne jest prawidłowe wykonywanie ćwiczeń skutecznego kaszlu, ponieważ opróżnianie
płuc przez szybki wydech zwiększa już występujący duży opór oddechowy.
Kaszel powinien być wykonywany w pozycji  woz
nicy , czyli siadzie z pochyleniem głowy ku
przodowi, co powoduje rozluz
nienie mięsni. W okresie najszybszego wydechu w serii 3-4
bezpośrednio po sobie następujących kaszlnięć. Należy, więc wykonać głęboki wdech nosem a
następnie przerywany wydech przez otwarte usta który powinien się składać z kilku etapów
krótkiego kaszlu. Następują zmiany ciśnienia powietrza w oskrzelach powodując drgania ścian i
przesuwając wydzielinie w kierunku tchawicy i jamy ustnej.
Nieprawidłowe wykonywanie kaszlu może powodować poważne uszkodzenia. Bardzo silny,
powtarzający kaszel może doprowadzić do nadmiernego rozciągnięcia ścian oskrzeli w wyniku
czego, stwarzać siedlisko zapaleń ropnych.
Ćwiczenia ogólnousprawniające
Ćwiczenia ogólnousprawniające są to ćwiczenia oddziałujące na cały organizm człowieka. Celem
ćwiczeń ogólnousprawniających jest utrzymanie i wzmocnienie siły mięśni, zachowanie pełnego
zakresu ruchu w stawach i pełnej długości mięśni, poprawienie krążenia, utrzymanie dobrej
czynności układu oddechowego i nerwowego.
ŚWI
TOKRZYSKA SZKOA
A WYŻSZA
WYDZIAA
OCHRONY ZDROWIA
KIERUNEK FIZJOTERAPIA
MARCIN BIELECKI
Zadania gimnastyki leczniczej
przy chorobach układu oddechowego
KIELCE 2014