Systemy rachunku kosztów
Systemy rachunku kosztów
Systemy rachunku kosztów
Tradycyjny rachunek kalkulacyjny kosztów  oparty na
rozmiarach produkcji
 kalkulacja doliczeniowa (zleceniowa), doliczanie kosztów
wydziałowych
 kalkulacja podziałowa (procesowa)
Zarządzanie kosztami nowych produktów i technologii
 rachunek kosztów docelowych
 rachunek kosztów Kaizen
Podejście procesowe w rachunku kosztów działań
 rachunek kosztów działań  Activity Based Costing
1
Kalkulacja kosztów produktów
Kalkulacja kosztów produktów
Kalkulacja kosztów produktów
Zadanie kalkulacji kosztów produktów:
 wycena produkowanych dóbr lub świadczonych usług według
kosztu ich wytworzenia
Ustalenie kosztu jednostkowego produktu ma na celu:
 umożliwienie właściwej wyceny składników majątkowych, np.
wyrobów gotowych
 kontrolę ponoszonych kosztów
 określenie rentowności poszczególnych produktów
Obiekt kalkulacji:
 jednoznacznie określone i dające się wyrazić liczbowo
produkty pracy
 zwykle przypisuje się koszt wytworzenia odpowiednio dobranej
jednostce fizycznej produktu (np. sztuka, tona, kilogram, m2...)
2
Kalkulacja a organizacja procesu
Kalkulacja a organizacja procesu
Kalkulacja a organizacja procesu
wytwarzania
wytwarzania
wytwarzania
Formy organizacji produkcji:
 niepotokowa
wykonywanie określonej operacji na całej partii produkcyjnej
 potokowa
zadania produkcyjne wykonywane są w sposób płynny i ciągły
Typy produkcji:
 produkcja masowa
dany asortyment wytwarzany w dużych ilościach w sposób ciągły, stale
wznawiana
 produkcja seryjna
dany asortyment wytwarzany w ilościowo ograniczonych i z góry
ustalonych seriach
wyróżnia się produkcję wielkoseryjną, średnioseryjną i małoseryjną
 produkcja jednostkowa
obejmuje wytwarzanie pojedynczych powtarzalnych lub
niepowtarzalnych wyrobów
3
Metody kalkulacji w tradycyjnym rachunku
Metody kalkulacji w tradycyjnym rachunku
Metody kalkulacji w tradycyjnym rachunku
kosztów
kosztów
kosztów
Kalkulacja doliczeniowa
 stosowana w przedsiębiorstwach wytwarzających w kolejnych
okresach różnorodne produkty
 produkcja ma charakter jednostkowy lub seryjny niepowtarzalny
 proces produkcyjny i wykorzystanie zasobów ustalane
każdorazowo indywidualnie
Kalkulacja podziałowa
 stosowana w przedsiębiorstwach wytwarzających jednorodny
produkt
 produkcja ma charakter masowy
produkowany jest jeden asortyment wyrobów
z tego samego surowca produkowane są różne wyroby przy
zastosowaniu tych samych urządzeń i technologii
4
Założenia kalkulacji doliczeniowej
Założenia kalkulacji doliczeniowej
Założenia kalkulacji doliczeniowej
odrębnie kalkuluje się koszt danego obiektu kalkulacji (produktu
finalnego, np. pojedynczego produktu, serii)
dla każdego obiektu kalkulacji otwiera się karty kalkulacyjne do
gromadzenia kosztów
koszty bezpośrednie odnosi się wprost na dany obiekt kalkulacji
i rejestruje na podstawie dokumentów z
ródłowych
koszty pośrednie są alokowane na podstawie kluczy
rozliczeniowych
 tradycyjnie przyjmowane klucze rozliczeniowe bazują na założeniu,
że poziom kosztów pośrednich ulega zmianie na skutek zmian
wielkości produkcji
 najprostszy sposób: jeden wspólny klucz rozliczeniowy dla
wszystkich kosztów pośrednich
 inny sposób: rozliczanie kosztów pośrednich w przekroju wydziałów
5
Odmiany kalkulacji doliczeniowej
Odmiany kalkulacji doliczeniowej
Odmiany kalkulacji doliczeniowej
Kalkulacja zleceniowa
 stosowana indywidualnie do każdego otwartego na zamówienie
zlecenia produkcyjnego dotyczącego jednego wyrobu lub usługi,
albo konkretnej serii produkcyjnej
Kalkulacja asortymentowa
 stosowana w jednostkach wytwarzających produkcję
średnioseryjną lub wieloseryjną
 stosowana okresowo dla każdego produkowanego w okresie
asortymentu, bez względu na liczbę zleceń produkcyjnych
6
Przepływ kosztów w kalkulacji doliczeniowej
Przepływ kosztów w kalkulacji doliczeniowej
Przepływ kosztów w kalkulacji doliczeniowej
odniesienie kosztów bezpośrednich
Materiały bezpośrednie
Materiały bezpośrednie
odniesienie kosztów bezpośrednich
OBIEKT
OBIEKT
Płace bezpośrednie
Płace bezpośrednie
KOSZTÓW
KOSZTÓW
Materiały pośrednie
Materiały pośrednie
produkt,
produkt,
zlecenie,
zlecenie,
Płace pośrednie
Płace pośrednie
alokacja kosztów
seria lub
seria lub
pośrednich
OBIEKT
OBIEKT
asortyment
asortyment
Amortyzacja KOSZTÓW
Amortyzacja KOSZTÓW
wydział
wydział
Energia elektryczna
Energia elektryczna
Pozostałe koszty
Pozostałe koszty
wydziałowe
wydziałowe
7
Pomiar kosztów w kalkulacji doliczeniowej
Pomiar kosztów w kalkulacji doliczeniowej
Pomiar kosztów w kalkulacji doliczeniowej
Pomiar zużycia materiałów bezpośrednich
 dokumentowane np. w systemie komputerowym lub dowodem
pobrania materiałów, w którym określony jest rodzaj i ilość
materiałów pobranych z magazynu i zidentyfikowane zostaje
zlecenie do obciążenia
Pomiar zużycia robocizny bezpośredniej
 na podstawie np. elektronicznych lub manualnych kart pracy, w
których ustalona jest wartość płacy bezpośredniej obciążająca
konkretne zlecenie
Pomiar kosztów pośrednich produkcyjnych
 na każdy obiekt kosztów (wydział produkcyjny) alokowane są
koszty zużytych zasobów, z wyodrębnieniem kosztów rodzajowych
 suma kosztów wydziałowych poniesionych w danym okresie jest
odnoszona przy wykorzystaniu kluczy rozliczeniowych na karty
kalkulacyjne zleceń produkcyjnych
8
Klucze rozliczeniowe kosztów pośrednich
Klucze rozliczeniowe kosztów pośrednich
Klucze rozliczeniowe kosztów pośrednich
Najczęściej stosowane klucze rozliczeniowe:
 ilość lub waga produkowanych wyrobów
 płace bezpośrednie
 roboczogodziny pracy bezpośredniej
 czas pracy maszyn i urządzeń (maszynogodziny)
Współczynnik narzutu kosztów pośrednich
Współczynnik narzutu kosztów Koszty pośrednie produkcyjne
=
pośrednich
Liczba klucza rozliczeniowego kosztów
Koszty pośrednie alokowane na obiekt kosztów
Koszty pośrednie alokowane Współczynnik narzutu Wykorzystana ilość
= x
na obiekt kosztów kosztów pośrednich nośnika kosztów
9
Przykład: karta kalkulacyjna zlecenia
Przykład: karta kalkulacyjna zlecenia
Przykład: karta kalkulacyjna zlecenia
Karta kalkulacyjna zlecenia
Nr zlecenia 2531 Data rozpoczęcia ............................
Data zakończenia............................
Pozycja: 1 000 szt. koszul z nadrukiem Ilość sztuk........................................
POZYCJE KALKULACYJNE
Materiały bezpośrednie Nr dowodu Ilość Cena jednostkowa Wartość
pobrania
Materiał tekstylny RW 122347 1 000 mb 25 25 000
Materiał usztywniający RW 122987 40 mb 3 120
Płace bezpośrednie Nr dowodu Czas Stawka godzinowa Wartość
Krojenie wg formy 209-531 16 godz. 10 zł/godz. 160
Szycie 342-222 44 godz. 10 zł/godz. 440
Pośrednie koszty Nośnik kosztów Liczba nośnika Stawka narzutu na Wartość
produkcyjne kosztów jednostkę nośnika
Wydział I roboczogodziny 60 rh 8 zł/rh 480
RAZEM
26 200
10
Założenia kalkulacji podziałowej
Założenia kalkulacji podziałowej
Założenia kalkulacji podziałowej
cechą charakterystyczną kalkulacji podziałowej jest ciągłość
procesu produkcyjnego
proces produkcyjny może przechodzić przez jeden lub kilka
wydziałów
kalkuluje się koszt poniesiony w danym okresie na jednostkę
wytworzonej produkcji
przy ustalaniu kosztu jednostkowego wyróżnia się pozycje
kalkulacyjne:
 materiały bezpośrednie
 płace bezpośrednie
 pośrednie koszty produkcyjne
11
Przepływ kosztów w kalkulacji podziałowej
Przepływ kosztów w kalkulacji podziałowej
Przepływ kosztów w kalkulacji podziałowej
Materiały bezpośrednie
Materiały bezpośrednie
Płace bezpośrednie
Płace bezpośrednie
Pośrednie koszty
Pośrednie koszty
produkcyjne
produkcyjne
Produkcja w toku Produkcja w toku
Produkcja w toku Produkcja w toku
Wydział A Wydział B
Wydział A Wydział B
OBIEKT
OBIEKT
KOSZTÓW
KOSZTÓW
wyrób gotowy
wyrób gotowy
12
Odmiany kalkulacji podziałowej
Odmiany kalkulacji podziałowej
Odmiany kalkulacji podziałowej
Kalkulacja podziałowa prosta
 polega na podzieleniu w danym okresie kosztów przez sumę
wytworzonych jednostek kalkulacji np. wyrobów gotowych
Koszty wytworzenia poniesione w danym okresie
Jednostkowy koszt wytworzenia
=
Liczba jednostek kalkulacji
 ma zastosowanie w przedsiębiorstwach, produkujących masowo
jeden wyrób lub różne wyroby, które w jednakowym stopniu
wykorzystują zasoby przedsiębiorstwa
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami
 ma zastosowanie przy produkcji niejednorodnej, gdy produkowane
wyroby w różnym stopniu wykorzystują zasoby przedsiębiorstwa
 wymaga zastosowania współczynników, które wyrażają różnice w
kosztach między produktami
13
Przykład kalkulacji podziałowej prostej
Przykład kalkulacji podziałowej prostej
Przykład kalkulacji podziałowej prostej
- nie wystąpił zapas
- nie wystąpił zapas
- nie wystąpił zapas
RAPORT PRODUKCJI  WYDZIAA
A Produkcja 100 sztuk
Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu Koszt na jednostkę
produkcji
Materiały bezpośrednie 2 000 20
Płace bezpośrednie 700 7
Pośrednie koszty produkcyjne 1 100 11
3 800 38
Koszty transferowane do wydziału B 3 800 38
RAPORT PRODUKCJI  WYDZIAA
B Produkcja 100 sztuk
Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu Koszt na jednostkę
produkcji
Materiały bezpośrednie 500 5
Płace bezpośrednie 300 3
Pośrednie koszty produkcyjne 400 4
Koszty transferowane z wydziału A 3 800 38
Wyroby gotowe przekazane do magazynu 5 000 50
14
Przykład kalkulacji podziałowej prostej
Przykład kalkulacji podziałowej prostej
Przykład kalkulacji podziałowej prostej
- występuje produkcja w toku
- występuje produkcja w toku
- występuje produkcja w toku
Pytanie: jaka część poniesionych kosztów dotyczy produkcji
zakończonej a jaka produkcji w toku?
 należy ustalić procentowy stopień zaawansowania procesu
produkcyjnego
 przeliczyć wyroby niezakończone na wyroby gotowe
 otrzymujemy informację o wyprodukowanej w danym okresie ilości
tzw. jednostek przeliczeniowych wyrobów gotowych
Jednostki przeliczeniowe
 to ekwiwalentna ilość jednostek, które mogłyby być przetworzone w
100%, przy danym zaangażowaniu środków produkcji w
rozpatrywanym okresie
Ekwiwalentna wielkość produkcji
 to wielkość produkcji w danym okresie wynikająca z sumy jednostek
przeliczeniowych i jednostek zakończonych
15
Zasady sporządzania kalkulacji podziałowej
Zasady sporządzania kalkulacji podziałowej
Zasady sporządzania kalkulacji podziałowej
ze współczynnikami
ze współczynnikami
ze współczynnikami
ustalić współczynnik dla każdego wyrobu
ustalić liczbę umownych jednostek współczynnikowych jako
iloczynu jednostek fizycznych i odpowiadających im
współczynników
ustalić koszt wytworzenia umownej jednostki współczynnikowej
(umownego przedmiotu kalkulacji), który otrzymamy przez
podzielenie kosztów produkcji przez liczbę umownych jednostek
kalkulacyjnych
obliczyć jednostkowy koszt wytworzenia wyrobów (obiektu
kalkulacji), które otrzymujemy jako iloczyn kosztu wytworzenia
umownej jednostki współczynnikowej przez odpowiadający mu
współczynnik
16
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami
współczynnikami
współczynnikami
Przedsiębiorstwo produkuje czekoladę w tabliczkach 100 g i 150 g.
Przeciętna produkcja miesięczna to 50 000 tabliczek 100 g oraz 20 000
tabliczek 150 g.
Miesięczne koszty wytworzenia wynoszą 48 000 zł, z tego:
 surowiec 30 000 zł
 koszty przerobu 18 000 zł
Jaki jest koszt wytworzenia tabliczek czekolady?
Liczba Koszt
jednostek jednostki
Obiekt Jednostki Współczyn- Koszt obiektu Koszty
współczyn- współczyn-
kalkulacji fizyczne nik kalkulacji wytworzonej
nikowych nikowej
produkcji
Tabliczka 50 000 1,0
100 g
Tabliczka 20 000 1,5
150 g
Razem 48 000
17
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami (1)
współczynnikami (1)
współczynnikami (1)
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
Przedsiębiorstwo wytwarza produkt A i produkt B. Produkty różnią się
wagą i pracochłonnością.
 należy ustalić odrębne współczynniki przeliczeniowe dla kosztów materiałów
bezpośrednich i kosztów przerobu
Zakładamy, że ustalone zostały współczynniki przeliczeniowe i koszty w
danym okresie dla poszczególnych pozycji kalkulacyjnych:
Materiały bezpośrednie Koszty przerobu
 Produkt A 13
 Produkt B 24
 Koszty poniesione
w ciągu okresu 40 000 8 000
Kalkulacja ekwiwalentnych jednostek produkcji:
 Produkt A: 200 szt. przerobionych w 100% = 200
 Produkt B: 60 szt. przerobionych w 100% = 60
100 szt. przerobionych w 40% = 40
18
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami (2)
współczynnikami (2)
współczynnikami (2)
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
Liczba Koszt
Pozycje
Koszt
jednostek Koszt jednostek
Jednostki
kalkulac./
Współ- jednostki
współczyn- jednostkowy ekwiwa-
ekwiwa-
czynnik współczyn-
obiekt
nikowych lentnych
lentne
(kol. 3 x 5)
nikowej*
kalkulacji
(kol. 2 x 3) (kol. 2 x 6)
1 2 3 4 5 6 7
Materiały bezpośrednie
Produkt A 200 1,0 200 100 100 20 000
Produkt B 100 2,0 200 100 200 20 000
Razem - - 400 100 - 40 000
Koszty przerobu
Produkt A 200 3,0 600 8 24 4 800
Produkt B 100 4,0 400 8 32 3 200
Razem - - 1 000 8 - 8 000
*koszty produkcyjne/liczba jednostek współczynnikowych
19
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami (3)
współczynnikami (3)
współczynnikami (3)
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
- różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów
Rozliczenie kosztów okresu:
Produkt A:
200 szt. przerobionych w 100% to: 200 szt. x (100+24) = 24 800
Produkt B:
60 szt. przerobionych w 100% to: 60 szt. x (200+32) = 13 920
100 szt. przerobionych w 40% to: 40 szt. x (200+32) = 9 280
Razem koszty okresu: 48 000
20