Sporządzanie kalkulacji

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Piotr Szczypa
Sporządzanie kalkulacji
341[02].Z5.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
___________________________________________________________________________
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Krystyna Kielan
mgr Andrzej Kobylec
Opracowanie redakcyjne:
mgr Marcin Olifirowicz
Konsultacja:
mgr Andrzej Zych
Korekta:
mgr Joanna Fundowicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z5.02
Sporządzanie kalkulacji w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Wiadomości wstępne z zakresu kalkulacji 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Kalkulacja podziałowa prosta 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzające 11
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 13
4.3. Kalkulacja podziałowa współczynnikowa 14
4.3.1. Materiał nauczania 14
4.3.2. Pytania sprawdzające 14
4.3.3. Ćwiczenia 15
4.3.4. Sprawdzian postępów 16
4.4. Kalkulacja podziałowa procesowa 17
4.4.1. Materiał nauczania 17
4.4.2. Pytania sprawdzające 17
4.4.3. Ćwiczenia 17
4.4.4. Sprawdzian postępów 19
4.5. Kalkulacja doliczeniowa 20
4.5.1. Materiał nauczania 20
4.5.2. Pytania sprawdzające 22
4.5.3. Ćwiczenia 22
4.5.4. Sprawdzian postępów 23
4.6. Koszty stałe i zmienne w kalkulacji i rachunku kosztów zmiennych 24
4.6.1. Materiał nauczania 24
4.6.2. Pytania sprawdzające 25
4.6.3. Ćwiczenia 25
4.6.4. Sprawdzian postępów 26
4.7. Klasyfikacja i wycena produktów pracy 27
4.7.1. Materiał nauczania 27
4.7.2. Pytania sprawdzające 28
4.7.3. Ćwiczenia 28
4.7.4. Sprawdzian postępów 30
4.8. Formy i szczeble obrotu towarowego 31
4.8.1. Materiał nauczania 31
4.8.2. Pytania sprawdzające 32
4.8.3. Ćwiczenia 32
4.8.4. Sprawdzian postępów 33
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Ustalenie ceny sprzedaży towarów i wyrobów gotowych
4.9.1. Materiał nauczania 34
4.9.2. Pytania sprawdzające 36
4.9.3. Ćwiczenia 37
4.9.4. Sprawdzian postępów 38
4.10. Dokumentacja związana z wyrobami gotowymi i obrotem towarowym 39
4.10.1. Materiał nauczania 39
4.10.2. Pytania sprawdzające 40
4.10.3. Ćwiczenia 40
4.10.4. Sprawdzian postępów 42
4.11. Podatek VAT i podatek akcyzowy w obrocie produktami pracy 43
4.11.1. Materiał nauczania 43
4.11.2. Pytania sprawdzające 44
4.11.3. Ćwiczenia 44
4.11.4. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć 46
6. Literatura 49
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Drogi Uczniu poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie
kalkulacji kosztów.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści
jednostki modułowej,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu
tej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Poradnik ten poświęcony jest przede wszystkim kalkulacji kosztów. Poruszono w nim także
zagadnienia dotyczące obrotu produktami pracy, obrotu towarowego, ustalania cen sprzedaży,
podatku VAT, podatku akcyzowego. Dobór odpowiedniej metody ustalania kosztu jednostkowego,
procedury jego obliczania gwarantuje jednostce gospodarczej cenne zródło informacji, szczególnie
na potrzeby polityki cenowej. Produkty pracy są punktem wyjścia do dalszych etapów działalności
innych jednostek gospodarczych (handlowych, usługowych, a także produkcyjnych). Stąd
umiejętność sporządzania kalkulacji, ustalania cen sprzedaży, sporządzania dokumentacji w obrocie
produktami pracy jest ściśle związana z problematyką obrotu towarowego.
Materiał nauczania został podzielony na jedenaście części, których kolejność umożliwi Ci
stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym
niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione: podstawowe informacje z zakresu
kalkulacji, zasady sporządzania kalkulacji podziałowej prostej, kalkulacji podziałowej
współczynnikowej, kalkulacji podziałowej procesowej oraz kalkulacji doliczeniowej. Następnie
przybliżono zagadnienia dotyczące kosztów stałych i zmiennych w działalności jednostek.
W poradniku omówiono także klasyfikację i wycenę produktów pracy, formy obrotu towarowego.
Na tym tle przedstawiono dokumentację obrotu towarowego i obrotu wyrobami gotowymi, zasady
ustalania cen dla wyrobów gotowych i towarów w obrocie hurtowym i detalicznym. Końcową część
materiału nauczania poświęcono podatkowi od towarów i usług oraz podatkowi akcyzowemu.
Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu
każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę.
Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do
rozdziału Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedz na pytania, które sprawiły Ci kłopot.
Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym
przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje umiejętności
z zakresu sporządzania kalkulacji. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się o pomoc do
nauczyciela.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określać uregulowania prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu rachunkowości,
- rozróżniać składniki aktywów trwałych,
- rozróżniać składniki aktywów obrotowych,
- podawać przykłady majątku i zródeł finansowania majątku dla różnych jednostek
gospodarczych,
- wskazywać zakres działalności jednostek produkcyjnych, handlowych, usługowych,
- definiować pojęcie kosztu,
- odróżniać koszt od nakładu, wydatku i straty nadzwyczajnej,
- klasyfikować koszty działalności operacyjnej według różnych kryteriów,
- grupować koszty układu rodzajowego i funkcjonalnego,
- ustalać strukturę kosztów,
- wyceniać aktywa obrotowe,
- sporządzać dowody księgowe,
- rozliczać transakcje zakupu materiałów i towarów,
- posługiwać się dokumentacją gospodarki zapasami,
- posługiwać się podstawowymi dokumentami obowiązującymi w handlu,
- wystawiać fakturę VAT,
- przeprowadzać inwentaryzację składników zapasów,
- dokonywać zapisów w ewidencji nabycia towarów i usług,
- dokonywać zapisów w ewidencji sprzedaży VAT,
- rozliczać podatek VAT
- obsługiwać komputer jako narzędzie pracy,
- korzystać z różnych zródeł informacji.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zdefiniować pojęcie kalkulacja,
- zdefiniować pojęcie kalkulacja kosztów produkcji,
- rozróżnić rodzaje i metody kalkulacji,
- uzasadnić znaczenie kalkulacji,
- podać uproszczony układ kalkulacyjny kosztów,
- przeprowadzić kalkulację podziałową prostą produkcji zakończonej,
- przeprowadzić kalkulację podziałową prostą produkcji niezakończonej,
- przeprowadzić kalkulację podziałową współczynnikową,
- przeprowadzić kalkulację podziałową procesową,
- przeprowadzić kalkulację doliczeniową według ilościowych kluczy podziałowych,
- przeprowadzić kalkulację doliczeniową według wartościowych kluczy podziałowych,
- ustalić wynik ze sprzedaży w rachunku kosztów zmiennych,
- klasyfikować produkty pracy,
- wycenić produkty pracy,
- rozróżnić szczeble obrotu towarowego,
- rozróżnić formy obrotu towarowego,
- ustalić ceny sprzedaży wyrobów gotowych,
- ustalić ceny sprzedaży towarów w handlu hurtowym,
- ustalić ceny sprzedaży towarów w handlu detalicznym,
- sporządzić dokumentację obrotu wyrobami gotowymi,
- sporządzić dokumentację obrotu towarowego,
- ustalić podatek od towarów i usług w jednostkach handlu detalicznego,
- sporządzić deklarację podatkową z tytułu rozliczenia jednostki z podatku VAT,
- współpracować w grupie,
- poszukać specjalistycznych informacji w ogólnodostępnych zródłach informacji.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Wiadomości wstępne z zakresu kalkulacji
4.1.1. Materiał nauczania
Kalkulacja jest elementem rachunku kosztów, której zadaniem jest podział kosztów według
ustalonych pozycji kalkulacyjnych na przedmiot kalkulacji. Przedmiotem kalkulacji (jednostką
kalkulacyjną, obiektem kosztów) może być między innymi:
jednostka wyrobu gotowego (np. kilogram wyprodukowanego masła),
jednostka usługi (np. roboczogodzina koszenia trawy),
jednostka zlecenia produkcyjnego (np. zlecenie wyprodukowania dodatkowej partii 100 sztuk
spodni),
jednostka towaru (np. opakowanie mydła w sklepie).
Istotą kalkulacji jest ustalenie kosztu jednostkowego danego przedmiotu kalkulacji w układzie
kalkulacyjnym. Uproszczony układ kalkulacyjny (oparty na podziale kosztów na bezpośrednie
i pośrednie) składa się z niżej wymienionych pozycji:
1) materiały bezpośrednie
2) płace bezpośrednie
3) inne koszty bezpośrednie
4) razem koszty bezpośrednie (jako suma pozycji:1+2+3)
5) koszty wydziałowe
6) techniczny koszt wytworzenia (jako suma pozycji: 4+5)
7) koszty ogólnego zarządu
8) koszty sprzedaży
9) koszt sprzedanych produktów (jako suma pozycji: 6+7+8)
Kalkulację można przeprowadzić dwukrotnie:
przed rozpoczęciem produkcji danego wyrobu (wykonaniem usługi) jest to kalkulacja
wstępna,
po zakończeniu produkcji (wykonaniu usługi) jest to kalkulacja wynikowa.
Kalkulacja wstępna oparta jest na wielkościach przewidywanych, planowanych (przewidywane
wielkości produkcji, normy zużycia materiałów, spodziewane ceny materiałów, usług obcych,
wynagrodzeń). W ramach kalkulacji wstępnej można wyodrębnić:
kalkulację planowaną (opartą na wielkościach planowanych),
kalkulację normatywną (opartą na ustalonych normach zużycia materiałów, normach czasu
pracy),
kalkulację ofertową (opartą na wielkościach szacunkowych, zgodnie z poziomem cen
i kosztów w danym regionie).
Kalkulacja wynikowa (sprawozdawcza, rzeczywista) oparta jest na rzeczywistych kosztach,
które zostały poniesione w danym okresie. Dzięki porównaniu kosztów jednostkowych, ustalonych
w kalkulacji wstępnej i wynikowej, można ustalić różnice między kosztami rzeczywistymi
a kosztami przewidywanymi. Wyciągnięcie odpowiednich wniosków z takiego porównania może
przyczynić się do obniżenia kosztów prowadzonej działalności. W konsekwencji przyczynia się do
zwiększenia jej rentowności.
W celu przeprowadzenia kalkulacji wynikowej należy poznać wszystkie poniesione koszty
dotyczące danej działalności. W przypadku jednostek, które prowadzą pełną rachunkowość jest to
stosunkowo proste zadanie, gdyż koszty bieżącej działalności są ewidencjonowane na kontach:
kosztów rodzajowych (konta zespołu 4),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
kontach kosztów według typów działalności (konta zespołu 5).
Koszt jednostkowy może być ustalony za pomocą różnych metod. Dobór odpowiedniej metody
jest uzależniony od przedmiotu kalkulacji, przebiegu i organizacji procesu technologicznego oraz
charakteru wytwarzanego produktu. Podstawowe metody kalkulacji stosowane w praktyce
gospodarczej zostały ujęte w tabeli 1.
Tabela 1. Metody kalkulacji
Podstawowe metody kalkulacji:
Kalkulacja podziałowa prosta
Kalkulacja podziałowa: Kalkulacja podziałowa współczynnikowa
Kalkulacja podziałowa procesowa
Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa
Kalkulacja doliczeniowa:
Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa
yródło: opracowanie własne.
Najprostszą metodą ustalania kosztu jednostkowego jest kalkulacja podziałowa. Powinna ona
być stosowana:
przy produkcji jednorodnej (wytwarzany jest jeden rodzaj wyrobu),
przy produkcji kilku podobnych wyrobów.
Ponadto proces produkcyjny nie powinien być skomplikowany (prosta technika
i technologia produkcji).
Oprócz kalkulacji podziałowej można wyodrębnić kalkulację doliczeniową. Jest ona stosowana
do obliczania jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobów w przedsiębiorstwach o produkcji
jednostkowej lub seryjnej, gdy wyroby te charakteryzują się znaczną odmiennością.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest kalkulacja?
2. Co może stanowić przedmiot kalkulacji?
3. Jakie są rodzaje kalkulacji?
4. Jakie są metody kalkulacji?
5. Z jakich pozycji składa się uproszczony układ kalkulacyjny?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ w kolumnie Odpowiedz , czy dana informacja jest prawdziwa wstaw literę P, czy
fałszywa wstaw literę F.
Informacja Odpowiedz
Kalkulacja to ogół czynności zmierzających do ustalenia kwoty kosztów przypadających na
przedmiot kalkulacji.
Przedmiotem kalkulacji w jednostce produkcyjnej mogą być wyroby gotowe.
Kalkulacja przeprowadzona po skończonym cyklu produkcji nazywana jest kalkulacją wstępną.
Wyróżnia się tylko jeden rodzaj kalkulacji podziałowej.
Układ kalkulacyjny kosztów oparty jest na podziale kosztów na bezpośrednie i pośrednie.
Techniczny koszt wytworzenia jest to suma kosztów bezpośrednich i kosztów wydziałowych.
Kalkulacja wstępna oparta jest na danych rzeczywistych, poznanych po zakończonym etapie
produkcji.
Podstawowe metody kalkulacji to: kalkulacja podziałowa i kalkulacja sprawozdawcza.
W wyniku przeprowadzenia kalkulacji przedsiębiorca pozna koszt jednostkowy wytwarzanych
przez siebie wyrobów lub świadczonych usług.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat: definicji kalkulacji, rodzajów
kalkulacji, metod kalkulacji, układu kalkulacyjnego kosztów,
2) przeczytać uważnie każdą informację ujętą w tabeli i zastanowić się, czy wyraża ona prawdę,
czy fałsz,
3) wpisać rezultat swojej decyzji (prawda lub fałsz) do kolumny Odpowiedz .
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wybierz dowolne trzy jednostki gospodarcze o różnym profilu działalności i wskaż dla nich
przykłady przedmiotów kalkulacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat: definicji kalkulacji, przedmiotu
kalkulacji,
2) określić zakres działalności wybranych jednostek gospodarczych i zapisać je w trzech
kolumnach,
3) pod każdą wybraną jednostką gospodarczą wypunktować przykłady przedmiotu kalkulacji,
4) wskazać w jakim zakresie mogłaby być wykorzystana kalkulacja wstępna i wynikowa we
wskazanych trzech jednostkach odpowiedz zapisać pod powstałą tabelą z przykładami
przedmiotów kalkulacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie kalkulacja?
2) rozróżnić rodzaje kalkulacji?
3) wskazać podstawowe metody kalkulacji?
4) podać przykłady przedmiotu kalkulacji?
5) podać uproszczony układ kalkulacyjny kosztów?
6) wskazać znaczenie kalkulacji?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Kalkulacja podziałowa prosta
4.2.1. Materiał nauczania
Kalkulacja podziałowa prosta jest stosowana w przedsiębiorstwach wytwarzających masowo
jednorodny produkt. Przykłady przedsiębiorstw, które mogą zastosować kalkulację podziałową
prostą są kopalnie węgla, elektrownie, gorzelnie, cukrownie, cementownie.
Koszt jednostkowy ustalany jest według wzoru:
kj = K/Q,
gdzie:
kj koszt jednostkowy,
K suma kosztów poniesionych w danym okresie,
Q wielkość produkcji wyrażona w jednostkach naturalnych (sztuki, kilogramy, metry, tony).
Na potrzeby analizy kosztów można dokonać podziału ogółu kosztów na poszczególne pozycje
układu kalkulacyjnego. Wówczas zostanie obliczony koszt jednostkowy danej pozycji układu
kalkulacyjnego, co obrazuje następujący wzór:
kja = Ka/Q,
gdzie:
kja koszt jednostkowy danej pozycji układu kalkulacyjnego (np. koszt zużycia materiałów,
wynagrodzeń)
Ka wartość danej pozycji układu kalkulacyjnego
Q wielkość produkcji wyrażona w jednostkach naturalnych (sztuki, kilogramy, metry, tony).
Suma takich poszczególnych jednostkowych kosztów da łączny koszt jednostkowy danego
produktu:
kja1 + kja2 + kja3 + ... + kjan = kj.
Podany sposób ustalania kosztu jednostkowego, zgodnie z przedstawionymi wzorami jest
prawidłowy tylko wówczas, jeżeli nie ma produkcji w toku (produkcji niezakończonej).
W przypadku występowania produkcji w toku należy przed sporządzeniem kalkulacji:
1) ustalić rozmiary produkcji zakończonej,
2) ustalić rozmiary produkcji w toku oraz stopień jej zaawansowania,
3) przeliczyć ilość produkcji w toku na produkcję gotową (zakończoną) uwzględniając stopień jej
zaawansowania.
Ponadto, sporządzając kalkulację produkcji w toku należy także zwrócić uwagę, czy materiały
wydawane są do produkcji:
sukcesywnie, czy
w całości na początku procesu produkcji.
Jest to bardzo istotne, gdyż koszty zużycia materiałów powstają w momencie ich wydania do
procesu produkcji. Zatem, jeżeli materiały wydawane są do produkcji sukcesywnie, to sporządzając
kalkulację należy uwzględnić, że do produkcji w toku powinna zostać przyporządkowana tylko
odpowiednia część kosztów zużycia materiałów (także innych kosztów, np. robocizny),
proporcjonalna do stopnia zaawansowania produkcji.
Natomiast w sytuacji, kiedy materiały do produkcji wydawane są w całości na początku procesu
wytwórczego, to mimo iż może wystąpić produkcja w toku, koszty zużycia materiałów zostały już
poniesione w całości. W tym przypadku niezależnie, czy wyrób jest zakończony, czy jest jeszcze
w toku produkcji, jednostkowa wartość kosztów zużycia materiałów jest taka sama.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich jednostkach gospodarczych powinna być stosowana kalkulacja podziałowa prosta?
2. W jaki sposób ustala się koszt jednostkowy przy zastosowaniu kalkulacji podziałowej prostej
dla produkcji zakończonej?
3. W jaki sposób ustala się koszt jednostkowy przy zastosowaniu kalkulacji podziałowej prostej
dla produkcji niezakończonej (produkcji w toku)?
4. Jaka część kosztów zużycia materiałów powinna zostać uwzględniona w procesie kalkulacji
jeżeli materiały wydawane są do produkcji sukcesywnie?
5. Jaka część kosztów zużycia materiałów powinna zostać uwzględniona w procesie kalkulacji
jeżeli materiały wydawane są do produkcji w całości w jej początkowej fazie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal koszt jednostkowy wytworzenia jednej sztuki wyrobu. W tym celu uzupełnij brakujące
dane w tabeli wykorzystując podane informacje.
W danym okresie wytworzono 10 000 wyrobów gotowych i poniesiono następujące koszty:
zużycie materiałów 1 800 zł,
zużycie energii elektrycznej 1 000 zł,
wynagrodzenia dla pracowników 2 000 zł,
narzuty na wynagrodzenia (ZUS) 1 100 zł,
pozostałe koszty (rozmowy telefoniczne, czynsz, amortyzacja) 700 zł.
Liczba wyrobów Koszt jednostkowy
Koszty (zł)
Pozycja kosztów (...............) (zł)
K
Q (..............)
Razem koszty
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej prostej,
2) wpisać do tabeli nazwy kosztów, które będą stanowiły uproszczony układ kalkulacyjny,
3) przy każdym koszcie wpisać jego wartość (kolumna druga),
4) uzupełnić wiersze kolumny wyrażające rozmiary produkcji (kolumna trzecia),
5) obliczyć koszt jednostkowy wyrobu w przekroju wyodrębnionych pozycji układu
kalkulacyjnego, jak i łącznego kosztu jednostkowego (ostatni wiersz).
Wyposażenie stanowiska pracy:
kalkulator,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Przedsiębiorstwo farmaceutyczne wytwarza maść Połysk zapobiegającą wypadaniu włosów.
Koszty produkcji w danym okresie sprawozdawczym kształtowały się następująco:
materiały bezpośrednie 17 000 zł,
pozostałe koszty 15 000 zł.
Materiały do produkcji wydawane są sukcesywnie. W badanym okresie wytworzono 700 kg
maści, występuje także produkcja w toku (1 000 kg o stopniu zawansowania produkcji 30%).
Sporządzając kalkulację podziałową prostą należy ustalić:
1) koszt wytworzenia 1 kg maści,
2) koszt wytworzenia 1 kg produkcji w toku (maść przetworzona w 30%),
3) koszty całkowite produkcji zakończonej i produkcji w toku,
4) koszt wytworzenia 1 opakowania maści (opakowanie 80 gramów).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej prostej,
2) przeliczyć rozmiary produkcji w toku na produkcję zakończoną,
3) ustalić wpływ sposobu wydawania materiałów do produkcji na tok obliczeń przy sporządzaniu
kalkulacji,
4) sporządzić kalkulację podziałową prostą i na jej podstawie zapisać odpowiedzi do wskazanych
czterech poleceń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
kalkulator,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Laboratorium kosmetyczne wytwarza krem odmładzający cerę Małolata . Koszty produkcji
kremu w analizowanym okresie sprawozdawczym są następujące:
materiały bezpośrednie 18 000 zł,
pozostałe koszty 12 000 zł.
Proces produkcji kremu wymaga, aby materiały były wydane do zużycia w całości na jego
początku. W danym okresie wytworzono 800 litrów kremu, którego proces produkcji został
zakończony oraz 1 000 litrów kremu o 20% stopniu zaawansowania produkcji.
Sporządzając kalkulację podziałową prostą należy ustalić:
1) koszt wytworzenia 1 litra kremu,
2) koszt wytworzenia 1 litra produkcji w toku (krem przetworzony w 20%),
3) koszty całkowite produkcji zakończonej i produkcji w toku,
4) koszt wytworzenia 1 opakowania kremu o pojemności 50 mililitrów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej prostej,
2) przeliczyć rozmiary produkcji w toku na produkcję zakończoną,
3) ustalić wpływ sposobu wydawania materiałów do produkcji na tok obliczeń przy sporządzaniu
kalkulacji,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4) sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym kalkulację podziałową prostą i na jej podstawie zapisać
odpowiedzi do wskazanych czterech poleceń, rozwiązanie wydrukować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
kalkulator,
stanowisko komputerowe, arkusz kalkulacyjny, drukarka,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) podać przykłady jednostek gospodarczych, które powinny stosować
kalkulację podziałową prostą?
2) obliczyć koszt jednostkowy wyrobu gotowego stosując kalkulację
podziałową prostą?
3) obliczyć koszt jednostkowy produkcji nie zakończonej przy zastosowaniu
kalkulacji podziałowej prostej?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.3. Kalkulacja podziałowa współczynnikowa
4.3.1. Materiał nauczania
Kalkulacja podziałowa współczynnikowa jest stosowana w jednostkach o produkcji masowej
wieloasortymentowej. Jest ona stosowana przy założeniu, że produkcja ta wymaga dla wszystkich
wytwarzanych rodzajów wyrobów:
takich samych lub podobnych materiałów,
podobnych urządzeń produkcyjnych,
takich samych procesów technologicznych.
Przykłady produkcji, kiedy można zastosować kalkulację podziałową współczynnikową:
produkcja pieczywa,
produkcja okien (różnią się wielkością ale są zrobione z tych samych materiałów),
produkcja makaronu (z tych samych materiałów wytwarzane są makarony typu nitki, kolanka,
świderki (w opakowaniach 250 g, 500 g),
produkcja spodni bawełnianych (te same lub podobne materiały zużywane są do ich produkcji,
ale mogą być różne rozmiary).
Istota kalkulacji podziałowej współczynnikowej polega na sprowadzeniu różnych wyrobów do
wspólnego mianownika poprzez przeliczenie ich na umowne obiekty kalkulacyjne za pomocą
współczynników.
Charakterystykę kolejnych czynności, jakie należy wykonać ustalając koszt jednostkowy
według zasad kalkulacji podziałowej współczynnikowej przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Etapy ustalania kosztu jednostkowego przy zastosowaniu kalkulacji podziałowej współczynnikowej
Etap Charakterystyka
I Ustalenie łącznych kosztów dotyczących produkcji w danym okresie.
II Ustalenie ilości wytworzonych produktów.
III Ustalenie współczynników przeliczeniowych dla danych wyrobów. Współczynniki te określają relacje
kosztowe między poszczególnymi wyrobami. Współczynnikami powinny być wielkości wywierające
dominujący wpływ na poziom kosztów. Jako współczynniki przeliczeniowe często stosuje się takie
parametry jak: waga wyrobów, czas obróbki wyrobów, ilość zużytych materiałów, ceny sprzedaży
produktów itd.
IV Obliczenie ilości jednostek umownych. Należy przemnożyć dla każdego wyrobu jego ilość (etap II)
i współczynnik przeliczeniowy (etap III).
V Sumowanie jednostek umownych dla wszystkich wyrobów.
VI Obliczenie kosztu jednostki umownej. W tym celu należy podzielić koszty (etap I) przez sumę ilości
jednostek umownych (etap V).
VII Ustalenie kosztu jednostkowego rzeczywistego. Dla każdego wyrobu należy przemnożyć koszt
jednostki umownej (etap VI) przez współczynnik przeliczeniowy dla danego wyrobu (etap III).
VIII Sprawdzenie poprawności obliczeń (obliczenie kosztów całkowitych dla poszczególnych wyrobów).
Należy pomnożyć jednostkowy koszt rzeczywisty danego wyrobu (etap VII) przez wytworzoną ilość
danego wyrobu (etap II).
yródło: opracowanie własne.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Które jednostki gospodarcze powinny stosować kalkulację podziałową współczynnikową?
2. Jakie są etapy ustalania kosztu jednostkowego według kalkulacji podziałowej
współczynnikowej?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
3. Jakie wielkości powinno się przyjmować jako współczynniki przeliczeniowe przy zastosowaniu
kalkulacji podziałowej współczynnikowej?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal koszt jednostkowy dla poszczególnych rodzajów produkowanych makaronów.
Wytwarzane są makarony świderki i nitki z tego samego surowca: wysokogatunkowej mąki
makaronowej typu 450 oraz wody i przyprawy kurkuma. Proces technologiczny produkcji jest
bardzo podobny. Makaron świderki jest pakowany w woreczki 500 gram (0,5 kg), a makaron nitki
w woreczki 250 gram (0,25 kg).
W danym okresie wytworzono 12 000 opakowań makaronu świderki (Ś) i 16 000 opakowań
makaronu nitki (N). Koszty produkcji w danym okresie wyniosły 8 000 zł.
Etap Charakterystyka
I Ustalenie łącznych kosztów dotyczących produkcji makaronu w danym okresie:
Ś =
N =
II Ustalenie ilości wytworzonych produktów:
Ś -
N -
III Ustalenie współczynników przeliczeniowych dla danych produktów:
Ś =
N =
IV Obliczenie ilości jednostek umownych:
Ś =
N =
V Sumowanie jednostek umownych dla wszystkich produktów:
VI Obliczenie kosztu jednostki umownej:
VII Ustalenie kosztu jednostkowego rzeczywistego:
Ś =
N =
VIII Sprawdzenie poprawności obliczeń (obliczenie kosztów całkowitych dla poszczególnych wyrobów):
Ś =
N =
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej współczynnikowej,
2) wskazać jakie jednostki zostaną przyjęte jako współczynniki,
3) sporządzić kalkulację podziałową współczynnikową wykonując stosowne obliczenia dla
poszczególnych etapów wskazanych w tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Ustal koszt jednostkowy dla poszczególnych typów krzeseł drewnianych. W przedsiębiorstwie
produkowane są dwa rodzaje krzeseł z tego samego surowca. Różnią się one wykończeniem.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Krzesła Arni nie mają zdobień. Natomiast krzesła Fantazja posiadają zdobienia. Czas obróbki
jednego krzesła typu Arni wynosi 3 godziny, a krzesła Fantazja 4 godziny.
Aączne koszty w danym okresie wyniosły 7 000 zł (koszty materiałów 3 000 zł, koszty
wynagrodzeń wraz z pochodnymi 3 000 zł, inne koszty 1 000 zł). Wytworzono w tym czasie 200
krzeseł Arni i 100 krzeseł Fantazja .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej współczynnikowej,
2) wskazać jakie jednostki zostaną przyjęte jako współczynniki,
3) przygotować tabelę według wzoru z ćwiczenia 1 wykorzystując do tego arkusz kalkulacyjny,
4) sporządzić kalkulację podziałową współczynnikową w arkuszu kalkulacyjnym, wykonując
stosowne obliczenia dla poszczególnych etapów wskazanych w tabeli, rozwiązanie
wydrukować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- stanowisko komputerowe, arkusz kalkulacyjny, drukarka,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wskazać przykłady jednostek gospodarczych, które powinny stosować
kalkulację podziałową współczynnikową?
2) zaproponować dla różnych jednostek gospodarczych współczynniki dla
sporządzenia kalkulacji podziałowej współczynnikowej?
3) obliczyć koszt jednostkowy według zasad kalkulacji podziałowej
współczynnikowej?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.4. Kalkulacja podziałowa procesowa
4.4.1. Materiał nauczania
Kalkulacja podziałowa procesowa (kalkulacja podziałowa fazowa) powinna być stosowana
w jednostkach gospodarczych o produkcji masowej i wieloseryjnej, w których proces produkcyjny
obejmuje kilka następujących po sobie faz (etapów) produkcji. W każdej fazie produkcji powstaje
półprodukt, który jest przekazywany do kolejnej fazy produkcji i tak aż do ostatniej fazy, gdzie
powstaje wyrób gotowy. Przykłady jednostek gospodarczych, które stosują kalkulację podziałową
fazową:
- cegielnia (można wyodrębnić następujące fazy przy produkcji cegieł: przygotowanie gliny,
formowanie i suszenie cegieł, wypalanie cegieł),
- mleczarnia, np. produkcja serów twardych (można wyodrębnić następujące fazy produkcji
serów twardych: przygotowanie materiałów, podgrzewanie, formowanie i odsączanie,
dojrzewanie).
W trakcie sporządzania kalkulacji podziałowej procesowej wykorzystuje się procedury
kalkulacji podziałowej prostej lub ze współczynnikami.
Kalkulacja podziałowa procesowa może zostać przeprowadzona w dwóch wariantach,
a mianowicie:
1) jako kalkulacja bezpółproduktowa; polega ona na tym, iż w każdej fazie ustala się oddzielnie
jednostkowy koszt wytworzenia półproduktu, a następnie sumuje się poszczególne jednostkowe
koszty z danych faz produkcji otrzymując w ten sposób jednostkowy koszt wyrobu gotowego,
2) jako kalkulacja półproduktowa; polega ona na tym, że koszty wytworzenia półproduktów
z danej fazy dolicza się do fazy kolejnej. Taki proces zapewnia ustalanie kosztu jednostkowego
w sposób narastający.
Kalkulacja podziałowa procesowa wymaga odpowiednio rozbudowanej ewidencji analitycznej
dla kosztów przypadających na poszczególne półprodukty, jak i dla kosztów związanych
z wyodrębnionymi fazami produkcji.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Które jednostki stosują kalkulację podziałową procesową?
2. Na czym polega sporządzenie kalkulacji podziałowej procesowej metodą bezpółproduktową?
3. Na czym polega sporządzenie kalkulacji podziałowej procesowej metodą półproduktową?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Proces wytwórczy wyrobu gotowego A obejmuje dwie następujące po sobie fazy produkcji.
Koszty bezpośrednie i pośrednie produkcji wyrobu A (wyrażone w zł) w danym okresie ujęto
w tabeli:
Koszty Faza I Faza II
1. Materiały bezpośrednie 8 000 5 600
2. Płace bezpośrednie 4 000 4 000
3. Inne koszty bezpośrednie 900 400
4. Koszty wydziałowe 1 100 1 000
5. Techniczny koszt wytworzenia
6. Koszty ogólnego zarządu ---- 7 000
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
W danym okresie:
- w fazie I wytworzono 700 sztuk półproduktów A, z których 600 sztuk przekazano do dalszej
obróbki (faza II),
- w fazie II wytworzono 600 sztuk wyrobów gotowych A, które przyjęto do magazynu.
Koszty ogólnego zarządu obejmują wyłącznie wyroby gotowe.
Ustal jednostkowy koszt wytworzenia półproduktu A na poziomie technicznego kosztu
wytworzenia oraz wyrobu gotowego A na poziomie technicznego kosztu wytworzenia
i kosztów całkowitych zgodnie z zasadami kalkulacji podziałowej procesowej kolejno według
metody:
1) bezpółproduktowej,
2) półproduktowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej procesowej,
2) ustalić wartość technicznego kosztu wytworzenia w fazie I i II oraz wartość kosztów
całkowitych,
3) przeprowadzić kalkulację podziałową procesową metodą bezpółproduktową obliczając kolejno
koszt jednostkowy półproduktu w fazie I oraz w fazie II na poziomie technicznego kosztu
wytworzenia, a następnie koszt jednostkowy wyrobu gotowego na poziomie technicznego
kosztu wytworzenia oraz kosztów całkowitych,
4) przeprowadzić kalkulację podziałową procesową metodą półproduktową obliczając kolejno
koszt jednostkowy półproduktu w fazie I oraz w fazie II (uwzględniając koszty przekazanych
półproduktów) na poziomie technicznego kosztu wytworzenia, a następnie koszt jednostkowy
wyrobu gotowego na poziomie technicznego kosztu wytworzenia oraz kosztów całkowitych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
W cegielni wyodrębniono trzy fazy produkcji cegieł glinianych:
- faza I przygotowanie gliny,
- faza II formowanie i suszenie cegieł,
- faza III wypalanie cegieł.
W cegielni wytwarzane są dwa rodzaje cegieł: małe (M) i duże (D). Koszty bezpośrednie
i wydziałowe (wyrażone w zł), związane z ich wytworzeniem w przekroju poszczególnych faz
produkcji ujęto w tabeli:
Faza I Faza II Faza III
Koszty
Cegły M Cegły D Cegły M Cegły D Cegły M Cegły D
1. Materiały bezpośrednie 2 000 3 000 300 350 300 400
2. Robocizna bezpośrednia 600 600 4 000 5 000 3 000 5 000
3. Inne koszty bezpośrednie 300 300 1 000 1 000 5 000 8 000
4. Koszty wydziałowe 100 100 1 500 2 500 5 000 6 000
5. Techniczny koszt wytworzenia 3 000 4 000 6 800 8 850 13 300 19 400
W fazie I wytworzono po 10 000 sztuk cegieł M i D, z czego do fazy II przekazano 9 000 sztuk
cegieł M i 8 500 cegieł D.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W fazie II czas formowania i suszenia cegieł M wynosi 12 godzin, a cegieł D 18 godzin.
Wszystkie cegły zostały przekazane do fazy III.
W fazie III czas wypalania cegieł wynosi odpowiednio: dla cegieł M 0,6 godziny, dla cegieł D
jedną godzinę. Wszystkie cegły po skończonym cyklu produkcji zostały przyjęte do magazynu
wyrobów gotowych.
Ustal koszt jednostkowy wytworzenia cegły M i cegły D na poziomie technicznego kosztu
wytworzenia sporządzając w arkuszu kalkulacyjnym kalkulację podziałową procesową metodą
półproduktową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
podziałowej procesowej,
2) opracować w arkuszu kalkulacyjnym tabelę, w której będzie dokonywana kalkulacja kosztów
wytworzenia cegieł w poszczególnych fazach produkcji,
3) przeprowadzić kalkulację podziałową procesową metodą półproduktową, obliczając kolejno
koszt jednostkowy półproduktu w fazie I, fazie II oraz w fazie III (uwzględniając koszty
przekazanych półproduktów) na poziomie technicznego kosztu wytworzenia, a następnie koszt
jednostkowy wyrobu gotowego również na poziomie technicznego kosztu wytworzenia,
rozwiązanie wydrukować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe,
- kalkulator, arkusz kalkulacyjny, drukarka,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) podać przykłady jednostek gospodarczych, które powinny stosować
kalkulację podziałową procesową?
2) ustalić koszt jednostkowy półproduktów i wyrobów gotowych sporządzając
kalkulację podziałową procesową metodą bezpółproduktową?
3) ustalić koszt jednostkowy półproduktów i wyrobu gotowego, sporządzając
kalkulację podziałową procesową metodą półproduktową?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.5. Kalkulacja doliczeniowa
4.5.1. Materiał nauczania
Kalkulacja doliczeniowa jest stosowana do obliczania jednostkowego kosztu wytworzenia
wyrobów w przedsiębiorstwach o produkcji jednostkowej lub seryjnej, gdy wyroby te
charakteryzują się znaczną odmiennością. Metoda ta polega na oddzielnym grupowaniu kosztów
dla każdego wyrobu (usługi). Do danych wyrobów (usług) należy przyporządkować koszty
bezpośrednie i pośrednie. Charakterystykę kolejnych etapów ustalania kosztów jednostkowych
według kalkulacji doliczeniowej przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Etapy ustalania kosztu jednostkowego według kalkulacji doliczeniowej
Etap Charakterystyka
I Przyporządkowanie kosztów bezpośrednich do poszczególnych wyrobów (usług).
II Rozliczenie kosztów pośrednich na poszczególne wyroby (usługi) za pomocą kluczy podziałowych.
III Ustalenie łącznych kosztów dla danych wyrobów (usług). Należy dodać koszty bezpośrednie
i pośrednie (etap I + etap II).
IV Ustalenie ilości wytworzonych wyrobów (usług).
V Ustalenie kosztu jednostkowego. Należy podzielić łączne koszty przypadające na dany wyrób, usługę
(etap III) przez ilość wytworzonych wyrobów, usług (etap IV).
yródło: opracowanie własne.
Na poziomie etapu II rozliczając koszty pośrednie należy zastosować klucze podziałowe
(rozliczeniowe). Klucz podziałowy kosztów pośrednich jest to umowna wielkość stanowiąca
podstawę rozliczenia kosztów pośrednich na poszczególne obiekty odniesienia kosztów.
Niezmiernie ważne jest, aby dla danych kosztów pośrednich dobrać odpowiedni klucz podziałowy.
Ponadto, aby dane wielkości mogły pełnić rolę klucza podziałowego kosztów pośrednich muszą
odpowiadać następującym warunkom1:
- klucz podziałowy powinien pozostać w związku przyczynowo-skutkowym z rozliczanymi
kosztami,
- klucz podziałowy powienien pozostać w związku proporcjonalnym z rozliczanymi kosztami,
- związek klucza podziałowego z kosztami podlegającymi rozliczeniu powinien być możliwie
silny,
- klucz podziałowy powinien być parametrem charakteryzującym te obiekty odniesienia kosztów,
na które koszty pośrednie będą rozliczane,
- musi istnieć możliwość jednoznacznego przyporządkowania liczby jednostek klucza obiektom
odniesienia kosztów.
Klucze podziałowe kosztów pośrednich można klasyfikować według różnych kryteriów, które
przedstawiono w tabeli 4.
1
E. Nowak: Rachunek kosztów przedsiębiorstwa. Ekspert, Wrocław 2001, s. 100.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 4. Klasyfikacja kluczy rozliczeniowych kosztów pośrednich
Kryterium Rodzaj kluczy Charakterystyka
podziału rolziczeniowych
Klucze stałe to takie wielkości, których ogólna suma jednostek jest
niezmienna w ciągu dłuższego okresu. Mogą to być wielkości
stałe
Stabilność wielkości wynikające z planu techniczno-ekonomicznego jednostki
klucza gospodarczej
roliczeniowego
Klucze zmienne charakteryzują się tym, że w każdym okresie zmienia
zmienne się zarówno ogólna suma jednostek klucza, jak i ich liczba
przypadająca na poszczególne obiekty odniesienia kosztów
Jednostka miary Klucze wartościowe wyrażone są w pieniężnych jednostkach miary,
wartościowe
wyrażająca wielkość np. robocizna bezpośrednia (wyrażona w złotówkach)
klucza Klucze ilościowe wyrażone są w naturalnych jednostkach miary, np.
ilościowe
rozliczeniowego liczba zatrudnionych, czas pracy.
yródło: opracowanie własne na podstawie: Rachunek kosztów. Elementy rachunkowści zarządczej.
Red. D. Sołtys, wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 74.
Przykłady kluczy podziałowych kosztów pośrednich zostały podane w tabeli 5.
Tabela 5. Klucze podziałowe kosztów pośrednich
Koszty pośrednie Przykładowe klucze podziałowe
- wartość zużycia materiałów bezpośrednich
Koszty zakupu
- ilość zużytych materiałów bezpośrednich
- wartość zużycia materiałów bezpośrednich
- ilość zużytych materiałów bezpośrednich
- czas pracy maszyn i urzadzeń
Koszty wydziałowe
- wartość wynagrodzeń bezpośrednich
- liczba przepracowanych roboczogodzin
- łaczna wartość kosztów bezpośrednich
- łaczna wartość kosztów bezpośrednich
Koszty ogólnego zarządu - techniczny koszt wytworzenia
- koszty produkcji sprzedanej
- koszty produkcji sprzedanej
Koszty sprzedaży - techniczny koszt wytworzenia
- łaczna wartość kosztów bezpośrednich
yródło: opracowanie własne.
Proces rozliczania kosztów pośrednich na obiekty odniesienia kosztów przy wykorzystaniu
kluczy rozliczeniowych opisano w tabeli 6.
Tabela 6. Etapy rozliczenia kosztów pośrednich
Etap Czynność Charakterystyka
W celu ustalenia współczynnika narzutu kosztów pośrednich należy
podzielić wartość kosztów pośrednich przez wartość (ilość) podstawy
Ustalenie współczynnika rozliczenia kosztów (klucza rozliczeniowego). W przypadku klucza
I
narzutu kosztów pośrednich wartościowego współczynnik narzutu kosztów pośrednich będzie ustalony
jako procentowy wskaznik tych kosztów. Natomiast w przypadku klucza
ilościowego będzie nim stawka jednostkowych kosztów pośrednich
Dla każdego wyrobu (usługi) należy przemnożyć ustalony w etapie I narzut
Przyporządkowanie kosztów
kosztów pośrednich przez wartość podstawy rozliczenia kosztów pośrednich
pośrednich do
II dla danego obiektu kosztów (wartość klucza rozliczeniowego przypadająca
poszczególnych obiektów
na dany obiekt kosztów, np. wartość zużytych materiałów przypadająca na
odniesienia kosztów
produkt A)
yródło: opracowanie własne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Można wyróżnić dwie odmiany kalkulacji doliczeniowej, a mianowicie:
1) kalkulację zleceniową wyróżnia się ona tym, że podstawowym nośnikiem kosztów są
niepowtarzalne zlecenia produkcyjne,
2) kalkulację asortymentową umożliwia ona ustalenie jednostkowego kosztu produktów
w danym okresie obrachunkowym bez względu na liczbę uruchamianych w tym czasie zleceń
produkcyjnych, stąd nazywana jest także kalkulacją okresową.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Które jednostki gospodarcze powinny stosować kalkulację doliczeniową?
2. Jakie są etapy ustalania kosztu jednostkowego według kalkulacji doliczeniowej?
3. W jaki sposób rozlicza się koszty pośrednie w kalkulacji doliczeniowej?
4. Jakie wielkości ekonomiczne mogą stanowić klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich?
5. Jakie są rodzaje kluczy rozliczeniowych kosztów pośrednich?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal koszt jednostkowy danych dwóch usług świadczonych przez przedsiębiorstwo zajmującą
się doradztwem informatycznym oraz naprawą komputerów. W danym okresie przeprowadzono:
- 100 godzin doradztwa w zakresie użytkowania (obsługi) różnych programów komputerowych,
- 300 godzin w zakresie napraw i serwisu sprzętu komputerowego.
Koszty wspólne (pośrednie) należy rozliczyć w stosunku do liczby roboczogodzin (liczba godzin
poświęcona na wykonanie usług).
Pozycje kosztowe Doradztwo Naprawy Razem
Materiały bezpośrednie (zł) 100 7 000 7 100
Wynagrodzenia bezpośrednie (zł) 3 000 2 500 5 500
Koszty wspólne (zł) 2 000
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
doliczeniowej,
2) rozliczyć koszty wspólne (pośrednie) na poszczególne usługi za pomocą ilościowego klucza
podziałowego,
3) sporządzić kalkulację doliczeniową obu usług, wpisać wyniki do tabeli według poniższego
wzoru.
Etap Wyszczególnienie Doradztwo Naprawy Razem
I Materiały bezpośrednie (zł)
Wynagrodzenia bezpośrednie (zł)
II Koszty wspólne (zł)
III Razem koszty (zł)
IV Ilość świadczonych usług (godz.)
V Koszt jednostkowy (zł/godz.)
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
W przedsiębiorstwie wytwarzane są dwa produkty: A i B. W danym okresie wytworzono:
- 200 sztuk wyrobów A,
- 350 sztuk wyrobów B.
Na wytworzenie 1 sztuki wyrobu A zużywa się 3 kg materiału, a do wytworzenia 1 sztuki wyrobu B
2 kg. Cena zakupu materiału wynosi 5,50 zł/kg.
Na wytworzenie 1 sztuki wyrobu A potrzeba półtorej godziny pracy, a wyrobu B jedną godzinę.
Stawka za jedną godzinę pracy wynosi 12 zł.
Koszty pośrednie w danym okresie wyniosły 2 600 zł i należy je rozliczyć w stosunku do wartości
materiałów bezpośrednich.
Wykorzystując arkusz kalkulacyjny sporządz kalkulację doliczeniową produktu A i B.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sporządzania kalkulacji
doliczeniowej,
2) ustalić wartość kosztów bezpośrednich,
3) rozliczyć koszty pośrednie za pomocą wartościowego klucza rozliczeniowego,
4) opracować w arkuszu kalkulacyjnym tabelę, w której będzie dokonywana kalkulacja kosztów,
5) przeprowadzić kalkulację doliczeniową, rozwiązanie wydrukować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe, arkusz kalkulacyjny, drukarka,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozliczyć koszty pośrednie za pomocą ilościowych kluczy rozliczeniowych?
2) rozliczyć koszty pośrednie za pomocą wartościowych kluczy
rozliczeniowych?
3) wskazać przykłady przedsiębiorstw stosujących kalkulację doliczeniową?
4) przeprowadzić kalkulację doliczeniową?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.6. Koszty stałe i zmienne w kalkulacji i rachunku kosztów
zmiennych
4.6.1. Materiał nauczania
Jednostki gospodarcze bardzo często wykorzystują dla swoich potrzeb podział kosztów na stałe
i zmienne. Taka klasyfikacja kosztów jest przydatna między innymi do:
- ustalania wyników ze sprzedaży w konwencji rachunku kosztów zmiennych,
- obliczania kosztów jednostkowych,
- analizy progu rentowności,
- podejmowania decyzji krótkookresowych.
Przy prowadzeniu różnych obliczeń na potrzeby decyzyjne, opartych na zasadach rachunku
kosztów zmiennych, który wymaga podziału kosztów na stałe i zmienne, przyjmuje się założenie,
że:
- produkty wycenia się wyłącznie na poziomie kosztów zmiennych,
- koszty stałe odnosi się w całości na wynik finansowy danego okresu, a więc nie są one
uwzględniane przy ustalaniu kosztu jednostkowego produktu.
Jednakże jednostki gospodarcze, które chcą ustalić jednostkowy koszt całkowity, mogą
uwzględnić przy sporządzaniu kalkulacji również koszty stałe. W tym celu koszty stałe należy
odpowiednio odnieść na jednostkę produktu, co zostało zaprezentowane w poniższych formułach
obliczeniowych:
Kcj = Kzj + Ksj
Ksj = Kzj x N lub Ksj = Ks / Q,
gdzie:
Kcj jednostkowy koszt całkowity,
Kzj jednostkowy koszt zmienny,
Ksj jednostkowy koszt stały,
N narzut kosztów stałych
Ks koszty stałe,
Q rozmiary produkcji.
Wykorzystując omawiany podział kosztów można ustalić wyniki ze sprzedaży produktów.
Zgodnie z zasadami rachunku kosztów zmiennych uzyskuje się przynajmniej dwa poziomy
wyników ze sprzedaży, a mianowicie:
1) marża brutto (marża pokrycia) oraz
2) wynik finansowy ze sprzedaży.
Formuła ustalania wyniku finansowego ze sprzedaży w konwencji rachunku kosztów
zmiennych została przedstawiona w tabeli 7.
Tabela 7. Ustalanie wyniku ze sprzedaży w rachunku kosztów zmiennych
Etap Pozycja rachunku kosztów zmiennych Charakterystyka
I Przychody ze sprzedaży Jest to iloczyn ceny sprzedaży (bez podatku VAT) i rozmiarów
sprzedaży
II Koszty zmienne produkcji sprzedanej Jest to iloczyn kosztu zmiennego jednostkowego i rozmiarów
sprzedaży
III Marża brutto Od przychodów (etap I) należy odjąć koszty zmienne (etap II)
IV Koszty stałe Wartość kosztów stałych danego okresu
V Wynik ze sprzedaży Od marży brutto (etap III) należy odjąć koszty stałe (etap IV)
yródło: opracowanie własne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Które koszty odnosi się do produktów w konwencji rachunku kosztów zmiennych?
2. Gdzie ujmuje się koszty stałe w konwencji rachunku kosztów zmiennych?
3. W jaki sposób ustala się koszt jednostkowy produktu bazując na kosztach zmiennych
i stałych?
4. Jak ustala się wynik ze sprzedaży w rachunku kosztów zmiennych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Gospodarstwo agroturystyczne dysponuje 20 miejscami noclegowymi. Koszty stałe działalności
w skali miesiąca były następujące:
- amortyzacja 800 zł,
- wynagrodzenia 1 000 zł,
- podatki i opłaty 300 zł,
- inne koszty stałe 200 zł.
Koszty zmienne analizowanej działalności w lipcu i sierpniu były następujące:
Koszty zmienne Lipiec (zł) Sierpień (zł)
Energia elektryczna 960 720
Pranie pościeli 1 440 1 080
Wyżywienie 7 200 5 400
W lipcu wykorzystano 480 osobodób (średnio nocowało 16 osób), a w sierpniu 360 osobodób
(średnio 12 osób dziennie).
Cena za pobyt w gospodarstwie agroturystycznym wynosi 30 zł za dobę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów zmiennych i stałych oraz
rachunku kosztów zmiennych,
2) ustalić jednostkowy koszt zmienny (koszt zmienny pobytu jednej osoby przypadający na
jeden dzień),
3) obliczyć jednostkowy koszt stały,
4) obliczyć jednostkowy koszt całkowity,
5) obliczyć wynik ze sprzedaży w konwencji rachunku kosztów zmiennych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 2
Informacje dotyczące działalności gospodarczej badanej jednostki w skali miesiąca są
następujące:
Wyszczególnienie Wyrób A Wyrób B
Rozmiary produkcji (kg) 1 000 4 000
Cena sprzedaży (zł/kg) 10 8
Koszt zmienny jednostkowy (zł/kg) 5 6
Koszty stałe (zł) 2 000 8 000
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rachunku kosztów zmiennych,
2) obliczyć wynik ze sprzedaży w konwencji rachunku kosztów zmiennych wykorzystując arkusz
kalkulacyjny, wydrukować rozwiązanie,
3) zinterpretować otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe, arkusz kalkulacyjny, drukarka,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) obliczyć jednostkowy koszt zmienny?
2) obliczyć jednostkowy koszt całkowity?
3) obliczyć marżę brutto w rachunku kosztów zmiennych?
4) ustalić wynik ze sprzedaży w rachunku kosztów zmiennych?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.7. Klasyfikacja i wycena produktów pracy
4.7.1. Materiał nauczania
Efektem działalności gospodarczej jednostek produkcyjnych są produkty pracy. Ich ogólny
podział przedstawia rysunek 1.
Produkty pracy
Produkty gotowe Produkcja nie zakończona
Rys. 1. Podstawowa klasyfikacja produktów pracy
yródło: opracowanie własne.
Produkty gotowe obejmują swoim zakresem:
- wyroby gotowe, np. gotowa do sprzedaży mąka, otręby spożywcze w zakładach przemysłu
zbożowego,
- roboty budowlane, usługi oraz prace projektowe, geodezyjno-kartograficzne, naukowo-
badawcze,
- inwentarz żywy nie stanowiący środków trwałych i materiałów, np. prosiaki hodowane na
sprzedaż.
Produkcja niezakończona obejmuje swoim zakresem:
- półprodukty, np. kineskop w fabryce telewizorów,
- produkcję w toku, np. piwo w trakcie produkcji znajdujące się w kadziach w browarze.
Produkty gotowe i półprodukty można klasyfikować ze względu na ich przeznaczenie,
a mianowicie:
- przeznaczone do sprzedaży dla innych jednostek,
- przeznaczone do własnych potrzeb, np. na cele inwestycyjne, na cele reprezentacji
i reklamy.
Wyroby gotowe można klasyfikować według różnych kryteriów przedstawionych
w tabeli 8.
Tabela 8. Klasyfikacja wyrobów gotowych według wybranych kryteriów
Kryterium podziału Przykłady
Gałąz przemysłu Wyroby gotowe przemysłu: spożywczego, chemicznego, odzieżowego, hutniczego
Technologia produkcji Np. odlewy, odkuwki; wyroby wędzone na ciepło, wyroby wędzone na zimno
Właściwości Np. farby olejne, farby akrylowe
Przeznaczenie Np. suknie wieczorowe, suknie ślubne
Rodzaj i jakość Np. ser edamski kl I, ser edamski kl II, ser gouda
yródło: opracowanie własne.
Możliwości wyceny produktów gotowych oraz produkcji niezakończonej na moment przyjęcia
do magazynu ujęte zostały w tabeli 9.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Tabela 9. Wycena produktów pracy
Rodzaj ceny ewidencyjnej Charakterystyka
Rzeczywisty techniczny koszt wytworzenia to suma kosztów bezpośrednich
Rzeczywisty techniczny koszt
produkcji poszczególnych elementów produktów pracy i przypadających na okres
wytworzenia
ich wytworzenia uzasadniona część kosztów pośrednich produkcji.
Stała cena ewidencyjna może być ustalona na poziomie:
- planowanego technicznego kosztu wytworzenia,
Stała cena ewidencyjna - technicznego kosztu wytworzenia z poprzedniego okresu,
- ceny sprzedaży netto, jeżeli jednostka nie oblicza rzeczywistego technicznego
kosztu wytworzenia.
yródło: opracowanie własne.
Wycena rozchodu oraz stanu końcowego wyrobów gotowych i półproduktów jest uzależniona
od rodzaju przyjętej ceny ewidencyjnej w momencie ich przyjęcia, co zostało przedstawione
w tabeli 10.
Tabela 10. Wycena rozchodu i stanu końcowego wyrobów gotowych i półproduktów
Rodzaj ceny ewidencyjnej przy Sposoby wyceny rozchodu i stanu końcowego
przyjęciu na stan jednostki
- metoda ceny przeciętnej (ustala się średnią wartość kosztu wytworzenia
danego wyrobu, a następnie przemnaża się nią ilość rozchodowanych
wyrobów)
- metoda FIFO (w pierwszej kolejności należy rozchodować te wyroby,
Rzeczywisty techniczny koszt
które przyjęto z produkcji najwcześniej; pierwsze przyszło pierwsze
wytworzenia
wyszło )
- metoda LIFO (w pierwszej kolejności należy rozchodować te wyroby,
które przyjęto z produkcji najpózniej; ostatnie przyszło pierwsze
wyszło )
Rozchód należy wycenić według stałej ceny ewidencyjnej, a następnie
Stała cena ewidencyjna skorygować go o odchylenia od cen ewidencyjnych przypadających na
rozchodowane produkty
yródło: opracowanie własne.
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie dwie duże grupy można podzielić produkty pracy?
2. Jaki jest zakres produktów gotowych?
3. Jakie składniki wchodzą w skład produkcji niezakończonej?
4. Według jakich kryteriów można klasyfikować produkty pracy?
5. Według jakich wartości można wycenić przyjęcie na stan jednostki produktów pracy?
6. Jakie są metody ustalania wartości rozchodu i stanu końcowego produktów pracy?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla dowolnych dwóch jednostek gospodarczych z różnych gałęzi przemysłu podaj przykłady
produktów gotowych i produkcji nie zakończonej według różnych klasyfikacji przyjmując za
kryterium kolejno:
1) technologię produkcji,
2) właściwości,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
3) przeznaczenie,
4) rodzaj i jakość.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji produktów pracy,
2) wskazać dwie jednostki gospodarcze reprezentujące dwie różne gałęzie przemysłu,
3) dla obu wybranych jednostek stworzyć tabelę w edytorze tekstu złożoną z trzech wierszy:
kryterium klasyfikacji ; produkty gotowe i produkcja niezakończona ,
4) przy każdym z czterech określonych w ćwiczeniu kryteriów klasyfikacji produktów pracy
zapisać w tabeli do kolumny drugiej i trzeciej kolejno przykłady produktów gotowych
i produkcji nie zakończonej dla wybranych jednostek,
5) wydrukować sporządzoną tabelę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do drukarki, edytor tekstu,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Ustal sporządzając odpowiednie tabele w arkuszu kalkulacyjnym wartość rozchodu i stanu
końcowego wyrobu A na dzień 10 i 20 marca, stosując kolejno metody:
1) ceny przeciętnej,
2) FIFO,
3) LIFO.
Informacje na temat przyjęcia i rozchodu wyrobu A w badanym okresie:
Wyroby gotowe przyjęte z produkcji do magazynu Rozchodowane (sprzedane) wyroby
gotowe
Data Ilość (szt.) Jednostkowy koszt Wartość (zł) Data (dd.mm) Ilość (szt.)
(dd.mm) wytworzenia (zł/szt.)
01.03 600 10,00 6 000
10.03 900
05.03 400 12,00 5 000
12.03 1 000 12,50 12 500
20.03 1 400
16.03 900 13,00 11 700
Na dzień 1 marca nie wykazano zapasu wyrobu gotowego A.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat wyceny rozchodu i wartości
końcowej wyrobów gotowych,
2) opracować w arkuszu kalkulacyjnym odpowiednie tabele z formułami obliczeniowymi
w celu ustalenia wartości rozchodu i stanu końcowego wyrobu A, kolejno według trzech metod
wyceny, na dzień 10 i 20 marca,
3) sprawdzić poprawność obliczeń i wydrukować rozwiązanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe, arkusz kalkulacyjny, drukarka,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.7.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) klasyfikować produkty pracy według różnych kryteriów?
2) podać przykłady produktów gotowych dla różnych jednostek?
3) podać przykłady produkcji niezakończonej dla różnych jednostek?
4) wskazać metody wyceny przyjęcia produktów pracy?
5) wskazać metody wyceny rozchodu produktów pracy?
6) obliczyć wartość rozchodu i zapasu końcowego produktów pracy?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.8. Formy i szczeble obrotu towarowego
4.8.1. Materiał nauczania
Zasadniczą rolą jednostek, prowadzących działalność handlową, jest obrót towarowy. Przez
pojęcie obrotu towarowego rozumie się przemieszczanie towarów od producenta: krajowego,
wewnątrzwspólnotowego, rolnego lub z importu do ich finalnego odbiorcy za pośrednictwem
różnego rodzaju jednostek handlowych.
Zakres obrotu towarowego obejmuje:
- zakup i sprzedaż towarów (np. hurtownie, sklepy detaliczne),
- działalność gastronomiczną (np. bary, budki gastronomiczne z zapiekankami),
- skup i zbyt produktów rolnych (elewatory zbożowe, chłodnie, giełdy rolne),
- sprzedaż komisową (komisy),
- skup i sprzedaż walut obcych (kantory).
Działalność handlową można klasyfikować według różnych kryteriów wyodrębniając jej
szczeble. Przykładowe podziały działalności handlowej przedstawia tabela 11.
Tabela 11. Klasyfikacja działalności handlowej
Kryterium podziału Wyszczególnienie Charakterystyka
Handel wewnętrzny Obejmuje obrót towarowy na rynkach krajowych.
Obejmuje swoim zasięgiem:
- wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów,
Zasięg działalności - wewnątrzwspólnotową dostawę towarów,
Handel zewnętrzny
- import towarów,
- eksport towarów,
- reeksport towarów.
Obejmuje przede wszystkim zakup towarów i płodów
Skup
rolnych od producentów rolnych i od ludności.
Pełni rolę pośrednika między producentem a jednostkami
Rodzaj handlu detalicznego. Zajmuje się zakupem dużych partii
wykonywanego Handel hurtowy towarów od producentów, następnie gromadzi je, sortuje,
zadania przez niekiedy paczkuje i ostatecznie rozprowadza do jednostek
jednostkę handlową detalicznych.
Zajmuje się zakupem towarów od producentów lub od
Handel detaliczny jednostek hurtowych, a następnie sprzedaje je odbiorcom
finalnym (klienci indywidualni lub zbiorowi).
yródło: opracowanie własne.
Podstawowe formy obrotu towarowego to: obrót magazynowy, obrót tranzytowy oraz obrót
bezpośredni. Ich charakterystykę ujęto w tabeli 12.
Tabela 12. Charakterystyka form obrotu towarowego
Forma obrotu
Charakterystyka
towarowego
Występuje wówczas, gdy jednostka zakupiony towar przechowuje w magazynie zanim przeznaczy
Obrót go do dalszej sprzedaży. Bardzo często w tej formie obrotu towarowego następuje sortowanie,
magazynowy paczkowanie towarów przed ich sprzedażą. Obrót magazynowy może dotyczyć jednostek z każdego
zakresu obrotu towarowego (hurtownie, sklepy detaliczne, punkty gastronomiczne itd.).
Polega na tym, iż towary przekazywane są bezpośrednio od producenta do odbiorcy
Obrót
z pominięciem magazynów przedsiębiorstwa handlowego. Przedsiębiorstwo to pośredniczy
tranzytowy
w przekazywaniu zamówień, dokumentów i realizacji zapłaty.
Polega na całkowitym pominięciu pośredników w przebiegu towarowym. Przedsiębiorstwo
Obrót
pośredniczy jedynie w przekazywaniu zamówienia oraz wystawia fakturę dla odbiorcy towaru
bezpośredni
z prowizją za znalezienie dostawcy towaru i doprowadzenia transakcji do realizacji.
yródło: opracowanie własne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
towarowego
Szczeble obrotu
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest obrót towarowy?
2. Jaki jest zakres obrotu towarowego?
3. Według jakich kryteriów podziału można klasyfikować działalność handlową?
4. Jakie są szczeble obrotu towarowego?
5. Jakie są formy obrotu towarowego?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podaj po dwa przykłady jednostek handlowych dla każdego ze szczebli obrotu towarowego,
tj.: skupu, handlu hurtowego, handlu detalicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat obrotu towarowego,
2) napisać po dwa przykłady jednostek handlowych reprezentujących odpowiedni szczebel obrotu
towarowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Podaj przykład jednostki handlowej, która zajmuje się:
1) obrotem magazynowym,
2) obrotem tranzytowym,
3) obrotem bezpośrednim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat obrotu towarowego,
2) napisać przykład jednostki handlowej dla każdej z form obrotu towarowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na podstawie dowolnego towaru stwórz schemat drogi, jaką pokona on od producenta aż do
konsumenta, wyodrębniając po drodze wszystkie szczeble i formy obrotu towarowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat obrotu towarowego,
2) wybierać dowolny przykład towaru,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
3) opracować w dowolnym programie komputerowym schemat drogi, jaką pokonuje wybrany
towar od producenta aż do odbiorcy finalnego,
4) wydrukować sporządzony schemat.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do drukarki,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie obrotu towarowego?
2) wskazać zakres działalności jednostek uczestniczących w obrocie towarowym?
3) rozróżnić szczeble obrotu towarowego?
4) rozróżnić formy obrotu towarowego?
5) określić związki między poszczególnymi szczeblami obrotu towarowego?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.9. Ustalanie ceny sprzedaży towarów i wyrobów gotowych
4.9.1. Materiał nauczania
Każda usługa, towar, wyrób gotowy przeznaczony do sprzedaży powinien mieć określoną cenę
w mierniku pieniężnym. Jednostki ustalając cenę sprzedaży powinny wziąć pod uwagę przede
wszystkim:
- koszty wytworzenia wyrobów (w przypadku jednostek produkcyjnych),
- koszty świadczenia usług (w przypadku jednostek usługowych),
- cenę zakupu (nabycia) towarów handlowych (w przypadku jednostek handlowych).
O wysokości ceny sprzedaży decydują także klienci i konkurencja. Zatem z jednej strony na
cenę wpływają czynniki wewnętrzne (koszty produkcji, koszty świadczenia usług, koszty
administracji, sytuacja finansowa przedsiębiorstwa), a z drugiej strony rynek (popyt na
sprzedawane towary, wyroby, świadczone usługi oraz konkurencyjne przedsiębiorstwa).
Cena powinna zostać ustalona tak, aby:
- pokryć poniesione koszty,
- zapewnić zysk na sprzedaży,
- była konkurencyjna w stosunku do podobnych usług (towarów, wyrobów) na rynku,
- klient ją zaakceptował i chciał kupować dany towar, produkt.
W jednostkach produkcyjnych stosuje się różne metody ustalania cen sprzedaży wyrobów. Do
najczęściej stosowanych należą:
- metoda koszt plus ,
- metoda koszt plus zysk od kapitału .
W metodzie koszt plus cenę sprzedaży ustala się według następującej formuły:
K
C = (1 + Z)
Q
gdzie:
C jednostkowa cena sprzedaży,
Z narzut zysku (wyrażony w ułamku dziesiętnym, np. 30% to 0,30),
K koszt całkowity (dotyczy wytworzenia danych produktów),
Q ilość wytworzonych produktów, dla których ustalana jest cena.
W metodzie koszt plus można także wykorzystać jednostkowy koszt wytworzenia ustalony
w wyniku kalkulacji. W tym przypadku do ustalenia ceny wykorzystuje się następujące wzory:
C = kj + m,
m = kj x Z.
gdzie:
C jednostkowa cena sprzedaży,
kj koszt jednostkowy wyrobu, usługi,
m marża handlowa,
Z narzut zysku (wyrażony w ułamku dziesiętnym, np. 25% to 0,25).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
W metodzie koszt plus zysk od kapitału cenę sprzedaży ustala się według wzoru:
K M
C = + r x
Q Q
Objaśnienia:
C jednostkowa cena sprzedaży,
K koszt całkowity (dotyczy wytworzenia danych wyrobów, świadczenia usług, wartości
zakupionych towarów),
Q ilość wytworzonych wyrobów, świadczonych usług, towarów, dla których ustalana jest cena,
r przewidywana stopa zwrotu kapitału jest to stosunek zysku przedsiębiorstwa do
zainwestowanego kapitału (wyrażona w ułamku dziesiętnym),
M zainwestowany kapitał (majątek własny).
Zaprezentowane metody ustalenia ceny sprzedaży wyrobów gotowych dają ceny netto (bez
podatku VAT). W celu uzyskania cen sprzedaży brutto należy do nich dodać wartość podatku VAT.
Struktura ceny sprzedaży wyrobów gotowych została zaprezentowana na rysunku 2.
Jednostkowy koszt wytworzenia
+
Narzut zysku
=
Cena sprzedaży netto
+
Podatek VAT
=
Cena sprzedaży brutto
Rys. 2. Struktura ceny sprzedaży wyrobów gotowych
yródło: opracowanie własne.
W obrocie towarowym w zależności od szczebla tego obrotu, można wskazać różne rodzaje
cen, których charakterystykę ujęto w tabeli 13.
Tabela 13. Charakterystyka cen w obrocie towarowym
Rodzaj ceny Charakterystyka
Cena ta występuje w tych jednostkach handlowych, które prowadzą produkcję wyrobów
gotowych i sprzedają je odbiorcom zewnętrznym lub przesuwają do własnych sklepów. Cena
Cena zbytu zbytu ma za zadanie pokryć koszt wytworzenia sprzedanych produktów poniesiony przez
producenta i pozwolić mu osiągnąć zaplanowany zysk. Cenę zbytu w jednostkach handlowych
kupujących towary u producenta można nazwać ceną zakupu.
Jest to cena sprzedaży netto na szczeblu hurtu, natomiast ceną zakupu netto na szczeblu
detalu. Cena hurtowa jest to cena zbytu powiększona o marżę szczebla hurtu (marża hurtowa).
Cena hurtowa
Marża hurtowa ma za zadanie pokryć koszty tego szczebla obrotu towarowego oraz pozwolić
na osiągnięcie planowanego zysku.
Cena detaliczna obejmuje cenę hurtową oraz marżę detaliczną. Można wyróżnić cenę
Cena detaliczna
detaliczna netto (bez podatku VAT) oraz cenę detaliczną brutto (łącznie z podatkiem VAT).
Jest to cena sprzedaży posiłków i towarów w stanie nieprzetworzonym w zakładach
Cena gastronomiczna
gastronomicznych. Pełni ona rolę ceny detalicznej dla gastronomii.
Jest to cena jaką jednostka płaci za skupione towary i surowce. Jest to cena zakupu dla
Cena skupu jednostki dokonującej skupu, a po doliczeniu marży tej jednostki staje się ceną sprzedaży
określaną jako cena zbytu.
yródło: opracowanie własne na podstawie: Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw handlowych. Obrót krajowy i
międzynarodowy, pod red. T. Martyniuk, Wyd. Difin, Warszawa 2004, s. 17 18.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Strukturę ceny sprzedaży w handlu hurtowym przedstawia rysunek 3, a w handlu detalicznym
rysunek 4.
Podatek
Cena zakupu netto (cena zbytu) + = Cena zakupu brutto
VAT
+
Marża hurtowa
=
Podatek Cena hurtowa
Cena hurtowa netto + =
VAT brutto
Rys. 3. Struktura ceny sprzedaży w handlu hurtowym
yródło: opracowanie własne.
Cena zakupu netto (cena hurtowa Podatek
+ = Cena zakupu brutto
netto lub cena zbytu) VAT
+
Marża detaliczna
=
Podatek Cena detaliczna
Cena detaliczna netto + =
VAT brutto
Rys. 4. Struktura ceny sprzedaży w handlu detalicznym
yródło: opracowanie własne.
Marża hurtowa i marża detaliczna łącznie tworzą marżę handlową. Marże handlowe mogą być
ustalone:
1) rachunkiem od sta
2) rachunkiem w stu ,
3) stawką kwotową.
Cenę sprzedaży netto, przy wykorzystaniu rachunku od sta ustala się w następujący sposób:
Cena sprzedaży netto = cena zakupu netto +(cena zakupu netto x stawka % marży/100%).
Dla ustalenia marży handlowej należy zastosować wzór:
Marża handlowa = cena zakupu netto x stawka % marży/ 100%.
W przypadku zastosowania rachunku w stu w celu obliczenia marży handlowej należy
wcześniej wyznaczyć cenę sprzedaży netto według następującej formuły:
Cena sprzedaży netto = cena zakupu netto x 100%/ 100% stawka % marży.
Ustalona cena sprzedaży netto posłuży do ustalenia marży handlowej według wzoru:
Marża handlowa = cena sprzedaży x stawka % marży/ 100%
Stosując marżę w postaci stawki kwotowej cena sprzedaży ustalana jest następująco:
Cena sprzedaży netto = cena zakupu netto + kwota marży handlowej.
Marża handlowa w tym przypadku ustalana jest kwotowo.
W praktyce gospodarczej cena sprzedaży ustalana zgodnie z rachunkiem od sta stosowana
jest najczęściej w handlu hurtowym. Natomiast rachunek w stu wykorzystywany jest na szczeblu
obrotu detalicznego. Należy zaznaczyć, że zastosowanie rachunku w stu daje większą marżę,
a tym samym wyższą cenę sprzedaży.
4.9.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wpływają na wysokość ceny sprzedaży?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
2. Jaka jest struktura ceny sprzedaży wyrobów gotowych?
3. Jakie są metody ustalania ceny sprzedaży wyrobów gotowych?
4. Jakie są rodzaje cen w obrocie towarowym?
5. Jaka jest struktura ceny sprzedaży w obrocie towarowym na szczeblu hurtowym
i detalicznym?
6. Jakie są metody ustalania cen sprzedaży w handlu hurtowym i detalicznym?
7. Jakie są różnice między poszczególnymi metodami ustalania cen sprzedaży w obrocie
towarowym?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal wysokość marży oraz cenę sprzedaży wyrobu gotowego według:
1) metody koszt plus ,
2) metody koszt plus zysk od kapitału .
Koszty wytworzenia 1 000 kg wyrobów gotowych w danym okresie wyniosły 4 000 zł. Narzut
zysku 20%. Zainwestowany kapitał do produkcji wyrobów wyniósł 20 000 zł. Przewidywana stopa
zwrotu kapitału 15%. Stawka podatku VAT wynosi 22%.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ustalania cen sprzedaży wyrobów
gotowych,
2) obliczyć cenę sprzedaży (netto i brutto) wyrobu gotowego zgodnie ze wzorem metody koszt
plus ,
3) obliczyć cenę sprzedaży (netto i brutto) wyrobu gotowego zgodnie ze wzorem metody koszt
plus zysk od kapitału .
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Ustal cenę sprzedaży netto i brutto w obrocie towarowym dla roweru Lolek na szczeblu
hurtowym i detalicznym. Cena zbytu u producenta rowerów Lolek wynosi 140 zł bez podatku
VAT. Hurtownik przyjął marżę handlową na poziomie 15%, natomiast w sklepie detalicznym
ustalono marżę handlową na 20%. Stawka podatku VAT wynosi 22%.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ustalania cen sprzedaży
w obrocie towarowym,
2) obliczyć marżę handlową oraz cenę sprzedaży (netto i brutto) dla roweru Lolek na szczeblu
obrotu hurtowego stosując odpowiednią metodę ustalania ceny,
3) obliczyć marżę handlową oraz cenę sprzedaży (netto i brutto) dla roweru Lolek na szczeblu
obrotu detalicznego, stosując odpowiednią metodę ustalania ceny.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić czynniki wpływające na wysokość ceny sprzedaży?
2) określić strukturę ceny sprzedaży wyrobów gotowych?
3) ustalić cenę sprzedaży wyrobu gotowego według metody koszt plus ?
4) ustalić cenę sprzedaży wyrobu gotowego według metody koszt plus
zysk od kapitału ?
5) wymienić rodzaje cen stosowanych w obrocie towarowym?
7) obliczyć marżę handlową oraz cenę sprzedaży towaru według
metody od sta ?
8) obliczyć marżę handlową oraz cenę sprzedaży towaru według
metody w stu ?
9) określić strukturę ceny sprzedaży w obrocie towarowym?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.10. Dokumentacja związana z wyrobami gotowymi i obrotem
towarowym
4.10.1. Materiał nauczania
Rachunkowość charakteryzuje się między innymi tym, że każda zmiana składnika majątku
obrotowego
(w tym wyrobów gotowych, towarów) musi być odpowiednio udokumentowana. Wykaz
dokumentów związanych z wyrobami gotowymi przedstawia tabela 14, a w tabeli 15 ujęto
dokumentację związaną z obrotem towarowym.
Tabela 14. Dokumenty związane z obrotem wyrobami gotowymi
Wyszczególnienie Charakterystyka
Dowód ten stosuje się przy przyjęciu wyrobów gotowych z produkcji do
Dowód Pw
magazynu.
Stosowany jest przy przyjęciu do magazynu zwrotu wyrobów gotowych
Dowód Pz
zakwestionowanych przez odbiorców lub przyjęcia materiałów, towarów.
Dowód zwrot wewnętrzny stosuje się do udokumentowania nadwyżek
Dowód Zw
wyrobów gotowych.
Służy do udokumentowania wydania sprzedanych wyrobów gotowych.
Dowód Wz
Stanowi podstawę do wystawienia faktury VAT.
Wystawiana jest przy sprzedaży wyrobów gotowych, jest podstawą do
Faktura VAT
otrzymania środków pieniężnych za dokonaną sprzedaż.
Dowód pobranie materiału stosuje się do udokumentowania niedoboru
Dowód Rw
wyrobów gotowych.
yródło: opracowanie własne.
Najczęstsze dowody księgowe dotyczące obrotu wyrobami gotowymi, to: dowody Pw ,
dowódy Wz i wystawiane na ich podstawie faktury sprzedaży VAT.
Podstawowym dokumentem potwierdzającym dokonanie transakcji kupna i sprzedaży towarów,
a także sprzedaży wyrobów gotowych u podatników VAT jest:
- faktura VAT,
- faktura VAT MP,
- faktura VAT RR,
- faktura wewnętrzna,
- faktura korygująca.
Faktury VAT MP są stosowane przez tzw. małych podatników, którzy rozliczają się
z tytułu podatku VAT według metody kasowej. Natomiast faktury VAT RR stosują podmioty
nabywające produkty rolne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Dowody
Dowody
rozchodu
przychodu
wyrobów
wyrobów
gotowych
gotowych
Tabela 15. Dokumenty obrotu towarowego
Wyszczególnienie Charakterystyka
Faktura jest podstawą do rozliczeń z dostawcą towarów. Służy także do rozliczenia
Faktura VAT
zakupu towarów.
Dowód DP służy do udokumentowania przyjęcia towarów jest on zróżnicowany
Dowód DP lub Pz pod względem formy graficznej. Do udokumentowania przyjęcia towarów może
także służyć dowód Pz (przyjęcie materiałów) lub inne dowody.
Protokół komisyjnego Służy do stwierdzenia jakościowych różnic w dostawie towarów i stanowi podstawę
odbioru towarów do wszczęcia postępowania reklamacyjnego.
Wykaz towarów Sporządza się komisyjnie w celu przeszacowania (zmiany wartości) towarów
objętych zmianą znajdujących się w magazynie.
(podwyżką) cen
Sporządza się np. w przypadku zwrotu przez odbiorcę (w ramach reklamacji)
Dowód zwrotu
uprzednio sprzedanych mu towarów, z tym że do sporządzenia tego dowodu
towarów
wykorzystuje się druk służący również do ujęcia wydania towarów.
Faktura VAT Faktura sprzedaży VAT jest podstawa do rozliczeń z odbiorcą towarów.
Dowód wydania Stanowi on dyspozycję dla magazyniera do wydania towarów.
towarów
Protokół ustalenia Sporządzany jest dla komisyjnego ustalenia szkód zawinionych i niezawinionych.
zepsucia (uszkodzenia,
zniszczenia) towarów
Wykaz towarów Sporządzany jest komisyjne w celu przeszacowania (zmiany wartości) towarów
objętych zmianą znajdujących się w magazynie.
(zniżką) cen
Stwierdza dokonanie sprzedaży towarów w punktach sprzedaży detalicznej (pierwszy
Paragon
egzemplarz paragonu jest załączany do kontrolki sprzedaży, drugi otrzymuje klient).
Służy do kontroli przychodu gotówki do kasy za rozchodowane towary. Pierwszy
Kontrolka sprzedaży egzemplarz jest przekazywany do komórki księgowości wraz z raportem kasowym,
drugi pozostaje w punkcie sprzedaży detalicznej.
yródło: opracowanie własne na podstawie: M. Klimas, Podręczna encyklopedia rachunkowości, Wyd. Poltext,
Warszawa 2000, s. 170 171.
4.10.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dowody wykorzystuje się do udokumentowania zwiększenia stanu wyrobów gotowych?
2. Jakie dowody stosuje się do udokumentowania rozchodu wyrobów gotowych?
3. Jakie dowody należy wystawić w celu rejestracji przychodu towarów?
4. Jakie dowody stosuje się do udokumentowania rozchodu towarów?
5. Jakie elementy powinny być wykazane na fakturze VAT?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla dowolnej jednostki produkcyjnej, stosując prawidłową terminologię i rzeczywiste wartości:
1) wybierz jeden rodzaj wyrobu gotowego,
2) ustal wartość jednostkowego kosztu wytworzenia wybranego wyrobu,
3) sporządz dla określonej ilości dokumentację przyjęcia wyrobów z produkcji do magazynu,
4) ustal cenę sprzedaży netto (bez podatku VAT) oraz stawkę podatku VAT i cenę sprzedaży
brutto dla wybranego wyrobu,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Dowody przychodu towarów
Dowody rozchodu towarów
5) sporządz niezbędną dokumentację sprzedaży połowy przyjętych wyrobów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat dokumentacji obrotu wyrobami
gotowymi,
2) wybierać jeden rodzaj wyrobu gotowego i na podstawie różnych zródeł informacji ustalić dla
niego jednostkowy koszt wytworzenia, cenę sprzedaży netto, stawkę podatku VAT, cenę
sprzedaży brutto,
3) sporządzić dowód Pw na druku papierowym i/ lub w formie elektronicznej i wydrukować go,
4) sporządzić dowód Wz na druku papierowym i/ lub w formie elektronicznej i wydrukować go,
5) na podstawie sporządzonego dowodu Wz wystawić fakturę sprzedaży na druku papierowym
i/ lub w formie elektronicznej i wydrukować ją.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarki,
- kalkulator,
- druki odpowiednich dokumentów,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dla dowolnej hurtowni sporządz dokumentację przychodu i rozchodu towarów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat dokumentacji obrotu towarowego,
2) określić zakres działalności hurtowni oraz niezbędne dane na jej temat,
3) wybierać na potrzeby ćwiczenia grupę towarów zgodną z działalnością wybranej hurtowni,
4) wykorzystując różne zródła informacji ustalić ceny zbytu dla wybranych towarów,
5) ustalić marżę hurtową według metody od sta ,
6) ustalić cenę hurtową netto,
7) ustalić stawki podatku VAT dla wybranych towarów,
8) sporządzić dokumentację przyjęcia towarów do hurtowni na drukach papierowych i/lub
w formie elektronicznej i wydrukuj je,
9) sporządzić dokumentację sprzedaży towarów na drukach papierowych i/lub w formie
elektronicznej i wydrukować je.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarki,
- kalkulator,
- druki odpowiednich dokumentów,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dla dowolnej jednostki handlu detalicznego sporządz dokumentację przychodu i rozchodu
towarów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat dokumentacji obrotu towarowego,
2) określić zakres działalności dowolnej jednostki handlu detalicznego (np. sklep spożywczy,
perfumeria) oraz niezbędne dane na jej temat,
3) wybierać dla potrzeb ćwiczenia grupę towarów zgodną z działalnością wybranej jednostki,
4) wykorzystując różne zródła informacji ustalić ceny hurtowe dla wybranych towarów,
5) ustalić marże detaliczne według metody w stu ,
6) ustalić cenę detaliczną netto,
7) ustalić stawki podatku VAT dla wybranych towarów,
8) sporządzić dokumentację przyjęcia towarów do jednostki na drukach papierowych i/lub
w formie elektronicznej i wydrukować je,
9) sporządzić dokumentację sprzedaży towarów na drukach papierowych i/lub w formie
elektronicznej i wydrukować je.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarki,
- kalkulator,
- druki odpowiednich dokumentów,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżnić dokumentację przychodu wyrobów gotowych?
2) rozróżnić dokumentację rozchodu wyrobów gotowych?
3) sporządzić dokumentację obrotu wyrobami gotowymi?
4) rozróżnić dokumentację przychodu towarów?
5) rozróżnić dokumentację rozchodu towarów?
6) sporządzić dokumentację obrotu towarowego?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.11. Podatek VAT i podatek akcyzowy w obrocie produktami pracy
4.11.1. Materiał nauczania
Podatek od towarów i usług VAT
Zasady dotyczące podatku VAT zawarte są w Ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od
towarów i usług (DzU z 2004 r. Nr. 54, poz. 535 ze zm.).
Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne
niemające osobowości prawnej, które dokonują sprzedaży towarów oraz świadczą usługi (w tym
także transportowe)
w sposób określony w ustawie o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym.
Z podatku tego mogą być zwolnieni podatnicy, u których w ciągu roku wartość sprzedaży towarów
i usług, a także wartość eksportu towarów lub usług nie przekroczyła 10000 euro.
Przedmiot opodatkowania stanowi sprzedaż towarów i świadczenie usług na terytorium Polski
oraz eksport, import towarów i usług, zamiana, świadczenie usług na własne potrzeby podatników
oraz usług związanych z reprezentacją i reklamą.
Z opodatkowania zwolnione są niektóre towary i usługi wykazane w załączniku do wyżej
wymienionej ustawy, np. usługi zakwaterowania w bursach, internatach i domach studenckich,
usługi naukowo-badawcze.
Stawki podatku VAT są następujące:
- podstawowa 22% oraz
- 7% (dotyczy odzieży dla niemowląt, gazet, czasopism, usług hoteli),
- 3% (dotyczy warzyw, mleka, sznurków do maszyn rolniczych),
- 0% (dotyczy urządzeń komputerowych do pism Braille a).
Podatek od towarów i usług to inaczej podatek od wartości dodanej, potocznie nazywany jest
podatkiem VAT.
Można wyodrębnić:
- podatek VAT naliczony (powstający przy zakupie, stanowiący należność),
- podatek VAT należny (powstający przy sprzedaży, stanowiący zobowiązanie).
Jednostka gospodarcza rozlicza się z tytułu podatku VAT na zasadzie różnicy, tzn. jeżeli VAT
należny jest większy od VAT-u naliczonego to różnicę należy zapłacić do właściwego urzędu
skarbowego (zgodnego z miejscem prowadzonej działalności gospodarczej). W sytuacji przeciwnej,
kiedy VAT naliczony jest większy od VAT-u należnego różnica powinna zostać zwrócona
podatnikowi lub przeniesiona do rozliczenia w następnym okresie.
Obecnie jednostki gospodarcze mogą rozliczać się z tytułu podatku VAT zgodnie z zasadą
memoriałową co miesiąc (do 25 następnego miesiąca) lub raz na kwartał zgodnie z zasadą kasową
(w tym przypadku przedsiębiorca ma obowiązek wystawiania FAKTUR VAT MP). W pierwszym
przypadku jednostki sporządzają deklarację podatkową VAT 7, a w drugim deklarację podatkową
VAT - 7K. Ważne jest, aby pamiętać o tym, że wypełniając deklaracje podatkowe VAT, podać
kwoty w pełnych złotych (należy odrzucić grosze, a nie zaokrąglać).
Podatek akcyzowy
Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne
niemające osobowości prawnej.
Przedmiot opodatkowania stanowią między innymi paliwa silnikowe, gaz wykorzystywany do
napędu pojazdów samochodowych, energia elektryczna, broń palna, samochody osobowe, sól,
kosmetyki i perfumy, wyroby alkoholowe i tytoniowe, sprzęt elektroniczny wysokiej klasy.
Stawki podatku określone są kwotowo (np. zł/ilość hektolitrów piwa) lub procentowo (od 25%
do 1900%).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.11.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki akt prawny reguluje zasady dotyczące podatku od towarów i usług?
2. Jaki jest podmiot i przedmiot opodatkowania podatkiem VAT?
3. Jakie są stawki podatku VAT?
4. Jakie są ogólne zasady rozliczania jednostek z tytułu podatku VAT?
5. Jakie deklaracje podatkowe powinny sporządzić jednostki gospodarcze dla urzędu skarbowego
z tytułu podatku VAT?
6. Jaki jest podmiot i przedmiot opodatkowania podatkiem akcyzowym?
7. W jaki sposób mogą być ustalane stawki podatku akcyzowego?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Robiąc zakupy w sklepach, kioskach, zbieraj paragony z kas fiskalnych. Na ich podstawie wpisz
nazwy towarów które kupiłeś, w rozbiciu na poszczególne stawki podatku VAT, do tabeli, której
wzór podano poniżej.
Na paragonie fiskalnym obok kwoty za dany towar, jest umieszczony symbol drukowana litera:
A, B, C lub D. Oznaczają one odpowiednią stawkę podatku VAT. Na końcu paragonu fiskalnego
jest przyporządkowanie litery do odpowiedniej stawki podatku VAT. Na tej podstawie będziesz
w stanie określić, które towary są opodatkowane daną stawką podatku VAT.
Moje zakupy
Stawka podatku/
Nazwy towarów
zwolnienie z podatku
22%
7%
3%
0%
zwolnienie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zbierać paragony fiskalne z robionych przez siebie oraz rodzinę i znajomych zakupów,
2) przygotować wykorzystując edytor tekstu, tabelę zgodną ze wzorem,
3) uzupełnić tabelę na podstawie paragonów fiskalnych,
4) sprawdzić w załącznikach do Ustawy o podatku od towarów i usług, jakie inne towary
i usługi są objęte inną niż podstawową stawką lub są zwolnione z podatku VAT,
5) zapisać nowe przykłady zgodne z tekstem Ustawy,
6) wydrukować wypełnioną tabelę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do drukarki, edytor tekstu,
- tekst Ustawy o podatku od towarów i usług,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Odszukaj w Ustawie o podatku od towarów i usług informacje dotyczące zwrotu różnicy
podatku, a następnie podaj przykłady obrazujące zastosowanie poznanych zasad w zakresie zwrotu
podatku VAT.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w Ustawie o podatku od towarów i usług przepisy w zakresie zwrotu różnicy
podatku,
2) uważnie przeczytać fragmenty tekstu Ustawy informujące o zasadach zwrotu różnicy podatku,
3) sporządzić notatkę na temat możliwości i zasad zwrotu różnicy podatku,
4) opracować przykłady obrazujące zasady zwrotu różnicy podatku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tekst Ustawy o podatku od towarów i usług,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykorzystując faktury sporządzone w ramach ćwiczenia 3 z rozdziału 4.10:
1) dokonaj odpowiednich zapisów w ewidencji nabycia towarów i usług,
2) dokonaj odpowiednich zapisów w ewidencji sprzedaży VAT,
3) sporządz deklarację podatkową VAT 7.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć sobie zasady prowadzenia ewidencji nabycia towarów i usług oraz ewidencji
sprzedaży VAT,
2) dokonać odpowiednich zapisów (w technice ręcznej lub komputerowej) w ewidencji nabycia
towarów i usług,
3) dokonać odpowiednich zapisów (w technice ręcznej lub komputerowej) w ewidencji sprzedaży
VAT,
4) na podstawie obu ewidencji VAT dokonać rozliczenia z tytułu podatku od towarów i usług
sporządzając deklarację VAT 7 (na pobranym z urzędu skarbowego lub z Internetu aktualnym
formularzu lub z zastosowaniem odpowiednich funkcji danego oprogramowania FK),
5) wydrukować sporządzoną deklarację VAT 7 (w przypadku sporządzenia jej przy użyciu
oprogramowania FK).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i oprogramowaniem na potrzeby ewidencji
podatku VAT,
- druk deklaracji VAT 7,
- tekst Ustawy o podatku od towarów i usług,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.11.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wskazać akt prawny regulujący zasady dotyczące podatku
od towarów i usług?
2) określić zasady rozliczania jednostek z tytułu podatku VAT?
3) przyporządkować stawki podatku VAT do towarów i usług?
4) rozliczyć przedsiębiorstwo z tytułu podatku VAT?
5) sporządzić deklarację podatkową w zakresie rozliczenia podatku
od towarów i usług
6) określić podmiot i przedmiot opodatkowania podatkiem VAT?
7) określić podmiot i przedmiot opodatkowania podatkiem akcyzowym?
8) wskazać metody ustalania stawek podatku akcyzowego?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
Test wielokrotnego wyboru z jedną odpowiedzią prawidłową do jednostki
modułowej Sporządzanie kalkulacji test teoretyczny
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test pisemny zawiera 12 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu kalkulacji kosztów oraz
kalkulacji cenowych w obrocie towarowym i produktami pracy.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedz
prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz skreślić i zaznaczyć kółkiem
odpowiedz poprawną.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadnia.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 30 minut.
Powodzenia!
Zestaw zadań testowych
1. Kalkulacja to ogół czynności zmierzających do ustalenia kwoty kosztów przypadających na:
a) podmiot kalkulacji,
b) przedmiot kalkulacji,
c) odbiorcę produktów,
d) dostawcę materiałów.
2. Kalkulacja podziałowa prosta powinna być stosowana w jednostkach:
a) wytwarzających masowo różne produkty,
b) wytwarzających pojedyncze egzemplarze produktów w skomplikowanej technologii,
c) wytwarzających masowo jednorodne produkty,
d) wytwarzających masowo produkty różniące się wyłącznie swoim ciężarem.
3. Współczynniki przeliczeniowe stosowane w kalkulacji podziałowej współczynnikowej
określają:
a) relacje kosztowe między poszczególnymi produktami,
b) relacje cenowe między poszczególnymi produktami,
c) relacje czasu obróbki między poszczególnymi produktami,
d) relacje masy między poszczególnymi produktami.
4. Kalkulacja podziałowa procesowa jest stosowana w jednostkach, w których proces produkcji:
a) obejmuje jedną fazę,
b) obejmuje przynajmniej dwie fazy,
c) obejmuje trzy fazy nie związane ze sobą,
d) zawsze obejmuje cztery fazy.
5. Ilościowym kluczem rozliczeniowym stosowanym w kalkulacji doliczeniowej może być:
a) robocizna bezpośrednia,
b) materiały bezpośrednie,
c) techniczny koszt wytworzenia,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
d) czas pracy maszyn.
6. Marżę brutto w rachunku kosztów zmiennych stanowi różnica między:
a) przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami zmiennymi produkcji sprzedanej,
b) przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami zmiennymi produkcji,
c) przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami zmiennymi produkcji sprzedanej i kosztami
stałymi,
d) przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami zmiennymi produkcji i kosztami stałymi.
7. Produkty gotowe to:
a) wyroby gotowe, półprodukty, usługi i roboty budowlane,
b) wyroby gotowe, półprodukty, usługi i roboty budowlane, inwentarz żywy nie stanowiący
środków trwałych i materiałów,
c) wyroby gotowe, usługi i roboty budowlane, inwentarz żywy nie stanowiący środków
trwałych i materiałów,
d) wyroby gotowe, usługi i roboty budowlane, inwentarz żywy stanowiący środki trwałe lub
materiały.
8. Szczeble obrotu towarowego obejmują:
a) handel wewnętrzny i handel zewnętrzny,
b) handel obwozny i handel stacjonarny,
c) handel hurtowy i handel detaliczny.
d) skup, handel hurtowy i handel detaliczny.
9. Suma ceny hurtowej netto i marży detalicznej wyraża:
a) cenę zbytu netto,
b) cenę detaliczną netto,
c) cenę zbytu brutto,
d) cenę detaliczną brutto.
10. Dwa podstawowe dowody księgowe związane ze sprzedażą wyrobów gotowych to:
a) dowód Pw i faktura VAT sprzedaży,
b) dowód Rw i faktura VAT sprzedaży,
c) dowód Wz i faktura VAT sprzedaży,
d) dowód Zw i faktura VAT sprzedaży.
11. Obowiązujące w Polsce stawki podatku od towarów i usług to:
a) 19%, 30%, 40%,
b) 3%, 7%, 22%,
c) 0%, 3%, 7%, 22%,
d) 3%, 7%, 19%, 22%.
12. Z tytułu rozliczenia podatku od towarów i usług jednostki powinny sporządzić deklarację:
a) VAT R,
b) VAT 7,
c) VAT 5,
d) VAT K.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...........................................................................................................................
Sporządzanie kalkulacji
Zakreśl poprawną odpowiedz
Odpowiedz
Nr zadania Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
Razem
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Bartel T., Chałupczak J., Potulska E., Stec K.: Rachunkowość przedsiębiorstw zbiór zadań,
Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2002
2. Jakubiszyn L., Krzyżanowska T., Piotrowska B.: Zbiór zadań do rachunkowości, Wyd. Biuro
rachunkowe, Wrocław 2002
3. Klimas M.: Podręczna encyklopedia rachunkowości, Wyd. Poltex, Warszawa 2000
4. Matuszewicz J.: Rachunkowość od podstaw, WSiP, Warszawa 2001
5. Nowak E.: Rachunek kosztów przedsiębiorstwa, Wyd. Ekspert Wydawnictwo
i Doradztwo, Wrocław 2001
6. Ossowska M., Szczypa P.: Rachunkowość zagadnienia podstawowe, Wyd. Wyższa Szkoła
Integracji Europejskiej, Szczecin 2004
7. Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, red. nauk. B. Micherda,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005
8. Podstawy rachunkowości, praca zbiorowa pod red. K. Sawickiego, PWE, Warszawa 2005
9. Rachunek kosztów. Elementy rachunkowści zarządczej. Red. D. Sołtys, wyd. AE we
Wrocławiu, Wrocław 1999
10. Rachunkowość. Zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości. Część I, pod red.
T. Kiziukiewicz, Wyd. Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 2001
11. Rachunkowość w biznesie, praca zbiorowa pod red. K. Czubakowskiej, PWE, Warszawa 2005
12. Sawicki K.: Analiza kosztów firmy, PWE, Warszawa 2000
13. Szczypa P.: Zasady rachunkowości. Teoria, przykłady i zadania, Wyd. CeDeWu Sp. z o.o.,
Warszawa 2005
14. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (jednolity tekst DzU z 2002 r. Nr 76, poz.
694 ze zm.)
15. Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 r. (DzU z 2004 r. Nr 54, poz. 536
ze zm.)
Literatura powinna być na bieżąco aktualizowana.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Sporządzanie kalkulacji kosztów wytwarzania obuwia
FUNKCJA CHŁODZENIE SILNIKA (FRIC) (ZESPOLONE Z KALKULATOREM
Sporzadzanie rachunku przepływów pienieżnych wykład 1 i 2
Sporządzenie modelu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń
Sporządzanie budżetu przedsiębiorstwa filmowego i telewizyjnego
kalkulacja konferencji wzór
arkusz kalkulacyjny 4 wzorzec
BDO metody sporzadzania rachunkow pienieznych
04 Arkusz kalkulacyjny
Syllabus do Modułu AM4 Arkusze kalkulacyjne, poziom zaawansowany wersja 1 0 6
T03 Arkusz kalkulacyjny od podstaw cz 3 4 godz
Super kalkulator konwerter CONVERT
Kalkulowanie kosztów imprezy turystycznej(1)
431 (B2007) Sporządzenie rocznego sprawozdania finasowego wazne terminy i informacje
05 Sporządzanie i ekspedycja potraw z mąki oraz kasz
05 Sporządzanie rysunku technicznego odzieżowegoidX36
Metody i podstawy sporządzania kosztorysu inwestoreskiego

więcej podobnych podstron