MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Robert Paszkiewicz
Organizowanie technicznej obsługi rolnictwa i warsztatu
naprawczego 723[03].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Bąkowski
dr inż. Kazimierz Witosław
Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Robert Paszkiewicz
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z3.01
,,Organizowanie technicznej obsługi rolnictwa i warsztatu naprawczego , zawartego
w programie nauczania dla zawodu mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Struktura organizacyjna jednostek gospodarczych. Rodzaje działalności 6
w przedsiębiorstwie
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.1.3. Ćwiczenia 22
4.1.4. Sprawdzian postępów 23
4.2. Elementy procesu pracy. Metody, systemy i style kierowania 24
4.2.1. Materiał nauczania 24
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.2.3. Ćwiczenia 39
4.2.4. Sprawdzian postępów 40
4.3. Organizacja i wyposażenie techniczne warsztatu naprawczego 41
4.3.1. Materiał nauczania 41
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 52
4.3.3. Ćwiczenia 52
4.3.4. Sprawdzian postępów 53
5. Sprawdzian osiągnięć 54
6. Literatura 59
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o organizowaniu technicznej
obsługi rolnictwa i warsztatu naprawczego.
W poradniku znajdziesz:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
 zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
723[03].Z3
Podstawy działalności gospodarczej
w rolnictwie
723[03].Z3.02
723[03].Z3.01
Prowadzenie marketingu usług
Organizowanie technicznej
obsługi rolnictwa i warsztatu
naprawczego
723[03].Z3.03
SporzÄ…dzanie rachunku
ekonomicznego
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
- przestrzegać przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- posługiwać się instrukcjami i dokumentacją techniczną,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu statyki, dynamiki i kinematyki, takimi
jak: masa, siła, prędkość,
- analizować etapy procesów produkcyjnych, usługowych,
- planować zakresy prac i usług,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa działającego
w agrobiznesie,
 wykazać rolę człowieka w procesie pracy,
 określić działania konieczne do uruchomienia warsztatu naprawczego,
 zaplanować wyposażenie technologiczne do projektowanego warsztatu obsługi
i naprawy,
 dobrać wyposażenie do montażu i demontażu pojazdów rolniczych,
 zaplanować i zorganizować pracę w warsztacie naprawczym,
 zastosować przepisy bhp podczas organizacji procesu pracy w warsztacie obsługi
i naprawy pojazdów,
 obliczyć wydajność pracy i objaśniać jej wpływ na wynagrodzenie,
 obliczyć wynagrodzenie, objaśniać rolę i funkcje kierownika w przedsiębiorstwie,
 zastosować zasady zarządzania małym zespołem pracowników,
 objaśnić zjawisko konfliktu i jego z
ródła oraz metody rozwiązywania,
 przeprowadzić skuteczne negocjacje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Struktura organizacyjna jednostek gospodarczych. Rodzaje
działalności w przedsiębiorstwie
4.1.1. Materiał nauczania
Rodzaje przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej jest podstawową jednostką w sferze
działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo można zdefiniować jako jednostkę organizacyjną
wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym prowadzącą
działalność gospodarczą. Często w literaturze pojęcie przedsiębiorstwa zamiennie nazywane
jest podmiotem gospodarczym lub firmÄ….
Poniżej przedstawiono cechy, jakie muszą być spełnione, by jednostka organizacyjna
mogła być nazywana przedsiębiorstwem.
- wyodrębnienie organizacyjne  oznacza to, że firma posiada swoją nazwę, siedzibę,
strukturę organizacyjną, granice fizyczne i funkcjonalne oraz samodzielność decyzyjną,
- odrębność prawna  oznacza to, że firma ponosi prawną odpowiedzialność za skutki
swojej działalności i korzysta ona z ochrony prawnej. W wyniku tego, firma posiada
podmiotowość prawną, co przeważnie wiąże się z posiadaniem osobowości prawnej,
- wyodrębnienie ekonomiczne  oznacza to, że do danego przedsiębiorstwa przypisane są
określone zasoby materialne, którymi dysponuje zgodnie z zasadami gospodarczymi.
W związku z tym, firma ma obowiązek pokrywania wydatków z wpływów pochodzących
ze sprzedaży produktów własnej działalności, łącznie z finansowaniem rozwoju,
- prowadzenie działalności gospodarczej  oznacza to wytwarzanie produktów lub odpłatne
świadczenie usług w sferze przemysłu, rzemiosła, handlu, budownictwia, transportu,
rolnictwa, bankowości i innych dziedzin gospodarki.
Różne formy podmiotów gospodarczych są uzależnione od przyjętego kryterium.
Możemy je podzielić (rys. 1) w zależności od:
- przedmiotu działalności  można tutaj rozróżnić przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe,
handlowe,
- sektora gospodarki  można tutaj rozróżnić przedsiębiorstwa przemysłowe, rolnicze,
rybackie, gastronomiczne, transportowe, itp.,
- formy własności  można tutaj rozróżnić przedsiębiorstwa sektora prywatnego
i publicznego,
- formy prawnej  można tutaj rozróżnić przedsiębiorstwa jednoosobowe osób fizycznych,
spółki cywilne, spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie,
zakłady fundacji, jednostki gospodarcze organizacji społecznych, politycznych
i wyznaniowych,
- wielkości  można tutaj rozróżnić mikroprzedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa małe, średnie
i duże. Podziału względem wielkości dokonuje się na podstawie cech jakościowych lub
ilościowych. W tabeli 1 przedstawiono klasyfikację przedsiębiorstw według wielkości
obowiÄ…zujÄ…cÄ… w Unii Europejskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Rys. 1. Klasyfikacja podmiotów gospodarczych [3, s. 7]
Tabela. 1. Klasyfikacja przedsiębiorstw według wielkości obowiązująca w Unii Europejskiej [3, s. 8]
Przedsiębiorstwa Mikro Małe Średnie
Mniej niż 10 Mniej niż 50 Mniej niż 250
pracowników w pracowników pracowników
Zatrudnienie ciÄ…gu co najmniej w ciÄ…gu co najmniej w ciÄ…gu co najmniej
średnioroczne jednego z dwóch jednego z dwóch jednego z dwóch
ostatnich lat ostatnich lat ostatnich lat
obrotowych obrotowych obrotowych
Roczny obrót netto Roczny obrót netto Roczny obrót netto
Przychody ze
nie przekracza 2 mln nie przekracza 10 nie przekracza 50
sprzedaży netto
euro mln euro mln euro
Suma aktywów z Suma aktywów z Suma aktywów z
bilansu na koniec bilansu na koniec bilansu na koniec
Suma aktywów z
roku obrotowego nie roku obrotowego nie roku obrotowego nie
bilansu
przekroczyła 2 mln przekroczyła 10 mln przekroczyła 43 mln
euro euro euro
- przedsiębiorstwa autonomiczne,
Powiązania - przedsiębiorstwa partnerskie,
- przedsiębiorstwa ściśle powiązane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Spółki  są najbardziej rozpowszechnioną formą przedsiębiorstw. Możemy je podzielić ze
względu na formę organizacyjno prawną na spółki prawa handlowego, które działają na
podstawie kodeksu spółek handlowych, oraz na spółki prawa cywilnego, których powstanie
i działalność są uregulowane przepisami prawa cywilnego. Na rysunku 2 przedstawiono
podział spółek.
Rys. 2. Klasyfikacja spółek [3, s. 9]
Struktura organizacyjna w przedsiębiorstwie
Podział pracy jest podstawą funkcjonowania każdego przedsiębiorstwa. Podziały te są
tym wyraz
niejsze im przedsiębiorstwo jest większe. W ramach podziału pracy tworzone są
stanowiska pracy, które są łączone według różnych kryteriów tworząc w ten sposób komórki
organizacyjne.
Komórkę organizacyjną można zdefiniować jako zespół ludzi i środków, który kierowany
jest przez jednego zwierzchnika i wykonujący określone, wyodrębnione zadania.
Strukturą organizacyjną przedsiębiorstwa określamy układ i system wzajemnych
powiązań oraz zależności pomiędzy komórkami organizacyjnymi. Poszczególne elementy
struktury organizacyjnej takie jak: wydziały, zakłady, działy, filie łączą następujące rodzaje
więzi:
- hierarchiczne  więzi te odzwierciedlają relacje nadrzędności i podporządkowania oraz
miejsce komórki w hierarchicznej strukturze organizacyjnej,
- funkcjonalne  więzi te wynikają z podziału pracy oraz funkcji pełnionych przez
poszczególne stanowiska i komórki organizacyjne,
- technologiczne  więzi te wynikają z przedmiotu działania i zapewniają sprawny przebieg
procesu,
- informacyjne  więzi te są związane z obiegiem informacji w przedsiębiorstwie,
- przestrzenne  więzi te wynikają z terytorialnego rozmieszczenia działalności.
Wielkość, liczba oraz ilość powiązań pomiędzy komórkami organizacyjnymi zależy od
charakterystyki działalności każdego przedsiębiorstwa. Uwzględniając przyjęte kryterium
wyróżnia się wiele różnych typów struktur organizacyjnych. Jako podstawowy podział
przyjmuje się rodzaj dominującej więzi organizacyjnej. W tym przypadku przyjmuje się
następujące struktury organizacyjne:
- liniowe  w tej strukturze dominują więzi hierarchiczne. Cechą charakterystyczną tej
struktury jest występowanie wyraz
nego podziału władzy, kompetencji oraz
odpowiedzialności. Każdy pracownik ma tylko jednego zwierzchnika. Na rysunku 3
przedstawiono schemat struktury liniowej przedsiębiorstwa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Schemat struktury liniowej przedsiębiorstwa [3, s. 12]
- funkcjonalne  w tej strukturze dominują więzi specjalistyczne. Jej cechą
charakterystyczną jest występowanie kierowników specjalistycznych, natomiast
pracownicy niższego szczebla otrzymują polecenia od kilku zwierzchników. Do zalet tej
struktury można zaliczyć występowanie kompetentnych kierowników specjalizujących się
w danej dziedzinie. Do wad takiego rozwiązania można zaliczyć duże trudności
w ustalaniu uprawnień i odpowiedzialności oraz koordynacji decyzji. Na rysunku 4
przedstawiono schemat struktury funkcjonalnej przedsiębiorstwa,
Rys. 4. Schemat struktury funkcjonalnej przedsiębiorstwa [3, s. 13]
- sztabowo liniowa  w tej strukturze występuje równowaga więzi liniowych
i specjalistycznych. Kompensuje ona zalety, eliminując przy tym wady dwóch
poprzednich struktur: liniowej i funkcjonalnej. Zachowana jest zasada podporzÄ…dkowania
jednemu kierownikowi. W strukturze sztabowo-liniowej, przez specjalistów tworzone są
komórki sztabowe, które pełnią funkcje doradcze wspomagając w ten sposób
kierowników liniowych. Komórki te nie posiadają jednak uprawnień decyzyjnych. Na
rysunku 5 przedstawiono schemat struktury sztabowo-liniowej przedsiębiorstwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 5. Schemat struktury sztabowo-liniowej [3, s. 13]
Cele przedsiębiorstwa
Celem głównym przedsiębiorstwa, bez względu na rodzaj działalności jest trwanie
i rozwój. Trwanie przedsiębiorstwa możemy określić jako zdolność do istnienia na rynku
w warunkach konkurencji i zmian w otoczeniu. Natomiast rozwój przedsiębiorstwa jest jego
naturalną cechą. Cele każdego przedsiębiorstwa należy rozpatrywać na trzech podstawowych
płaszczyznach. Są to:
- cele społeczne  mają one charakter zewnętrzny. Odzwierciedlane są one w tworzeniu
nowych miejsc pracy, pomnażaniu majątku narodowego,
- cele przedsiębiorstwa  mogą być one związane z poprawą rentowności, wzrostem
wartości sprzedaży, poszerzaniem rynku, itp.,
- cele indywidualne uczestników przedsiębiorstwa  mogą być one związanie ze wzrostem
wynagrodzeń, udziałem w zyskach, utrzymaniem miejsc pracy, poprawą warunków pracy.
Wszystkie wymienione cele muszą się pokrywać i być ze sobą spójne. Cel główny często
określany jest misją firmy. Określa ona powód istnienia firmy, nadaje ogólny kierunek jej
rozwojowi oraz wskazuje dziedziny, którymi się ona zajmuje. Na rysunku 6 przedstawiono
hierarchię celów przedsiębiorstwa. Wskazuje ona na powiązanie celów o różnym zakresie
i horyzoncie czasowym. Misja zawiera cel nadrzędny przedsiębiorstwa.
Rys. 6. Hierarchia celów przedsiębiorstwa [3, s. 15]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Funkcje przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo poprzez realizowanie poszczególnych funkcji osiąga zamierzone cele.
Funkcje w przedsiębiorstwie możemy podzielić na dwie podstawowe grupy:
- podstawowe  stanowią one główny przedmiot działalności firmy, takie jak produkcja,
handel czy usługi,
- pomocnicze lub wspomagajÄ…ce  zalicza siÄ™ do nich zaopatrzenie, logistyka, zatrudnienie,
rozwój technologii.
Ilość i rodzaj funkcji podstawowych zależy od specyfiki działalności przedsiębiorstwa.
Funkcje pomocnicze we wszystkich przedsiębiorstwach w zasadzie są takie same. Zapewniają
one możliwość realizacji funkcji podstawowych i wpływają na ich efektywność.
Na rysunku 7 przedstawiono podstawowe i wspomagające funkcje przedsiębiorstwa.
Rys. 7. Funkcje przedsiębiorstwa [3, s. 17]
Rodzaje działalności w przedsiębiorstwie
Prowadząc działalność gospodarczą należy wziąć pod uwagę różne rodzaje działalności
występujące w przedsiębiorstwie. Możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje działalności
gospodarczej:
- działalność produkcyjna,
- działalność handlowa,
- działalność usługowa.
Każda z nich wymaga różnego rodzaju zasobów lokalowych, finansowych, kwalifikacji
pracowników itd. Poniżej scharakteryzowane są najważniejsze zagadnienia dotyczące
poszczególnych rodzajów działalności.
Działalność zaopatrzeniowa
Prowadząc większość działalności gospodarczych, istotną kwestią staje jest zaopatrzenie
w takie zasoby jak: materiały, surowce, maszyny, urządzenia, towary. Zakup wymienionych
elementów jest zależny od rodzaju prowadzonej działalności. Zakup jest procesem ciągłym,
a jego organizacja obejmuje kilka etapów takich jak: oszacowanie własnych potrzeb, wybór
dostawcy, negocjowanie warunków zakupu, oraz zapewnienie dostawy. Działalność ta ma na
celu znalezienie najlepszych dla nas towarów przy jak najniższych kosztach. Nie jest możliwe
dokładne określenie wielkości zakupów, jeśli nie znamy wielkości sprzedaży, stanu zapasów
oraz planu produkcji. Planowanie zakupów jest ściśle związane z systemem dostaw.
Spowodowane jest to możliwością zamrożenia zbyt dużej ilości środków finansowych
w zapasach, zajmujących jedynie miejsce w magazynie. Jednym z elementów gospodarki
zapasami jest skuteczność wykorzystania zapasów oraz mierzenie szybkości rotacji.
W przedsiębiorstwach dokonuje się tego porównując wartość rocznej sprzedaży
z przeciętnymi zapasami.
Rotacja (obrót) zapasami = wartość rocznej sprzedaży/przeciętna wartość zapasów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Następnie należy zestawić wielkość sprzedaży z kosztem zapasów.
Jeśli prowadzimy działalność gospodarczą musimy wybrać odpowiedniego dostawcę
naszych towarów, surowców lub materiałów. Wyróżniamy trzy grupy dostawców:
- producenci,
- hurtownicy,
- agenci.
Dla nabywcy towarów, surowców, itp. jednym z najważniejszych kryteriów przy wyborze
dostawcy jest cena. Nabywca powinien znalez
ć jak najlepsze warunki zakupu, kierując się
innymi również istotnymi zagadnieniami, takimi jak:
- odpowiednia jakość towaru,
- czas dostawy, zgodny z planem produkcji lub dostawy,
- okres zapłaty za towar,
- upusty, rabaty,
- dodatkowe usługi,
- koszty dostawy,
- możliwość zwrotu towarów niesprzedanych,
- reklamacje.
Istotną kwestią w działalności zaopatrzeniowej jest gospodarka zapasami. Zapasy to
części składowe lub wszystkie produkty wykorzystywane w przedsiębiorstwie. Poniżej
przedstawione zostały grupy zapasów:
- materiały, surowce, wykorzystywane podczas procesu produkcji, są one zużywane
całkowicie,
- półprodukty, wykorzystywane są podczas procesu produkcji,
- produkty, stanowiÄ… gotowe, wytworzone wyroby,
- towary, przeznaczone są do dalszej sprzedaży.
Niezależnie od prowadzonej działalności w przedsiębiorstwie musi być utrzymana
odpowiednia ilość zapasów. Odpowiednia ilość zapasów umożliwia klientowi obejrzenie
produktu przed zakupem, unikniemy w ten sposób utraty potencjalnych klientów z powodu
braku towarów, utrzymamy proces produkcji bez przeszkód, zminimalizujemy koszty oraz
ograniczymy przestrzeń magazynową.
Ilość zapasów należy kontrolować. Ich wielkość oraz rodzaj powinien być dostosowany
do profilu działalności. Celem sprawowania takiej kontroli jest zadowolenie klientów oraz
utrzymanie ciągłości produkcji przy minimalnych kosztach. W każdym przedsiębiorstwie
musi istnieć system ochrony i zabezpieczenia odpowiedniej ilości zapasów. Istotne znaczenie
dla zarządzania przedsiębiorstwem ma dokładna znajomość zapasów, ponieważ ich wysokość
wpływa na koszty utrzymania. Rzeczywisty koszt zapasów oprócz kosztów zakupu
i transportu obejmuje także koszty ich utrzymania np. czynsz, podatki, ubezpieczenia itp.
Planowanie zaopatrzenia jest procesem ustalania wielkości i rodzaju dostaw surowców,
materiałów, produktów, półproduktów, maszyn oraz narzędzi. Do planowanie zaliczamy
również określenie dostaw oraz miejsc umiejscowienia zapasów. W trakcie tworzenia planu
uwzględniane są również stany początkowe i końcowe zapasów.
Wielkość planowanej dostawy obliczana jest ze wzoru:
D = R  Zp + Zk
lub
D = Rp + Ro +Nz  Zf  Do
gdzie:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
D  wielkość planowanej dostawy D,
R  planowane zużycie materiału w danym (planowanym) okresie,
Zp  zapas danego materiału na początku danego okresu,
Zk  zapas danego materiału na końcu danego okresu,
Rp  planowane zużycie materiału w danym okresie,
Ro  przewidywane zużycie materiału w czasie od złożenia zamówienia do początku okresu,
który jest objęty planem,
Nz  norma zapasu materiału, która powinna być utrzymana w każdym dniu okresu objętego
planem,
Zf  zapas materiału w momencie składania zamówienia,
Do  przewidywane dostawy w czasie od złożenia zamówienia do początku danego okresu.
Wielkość zużycia zapasów oblicza się korzystając z dwóch metod:
- metody obliczeń bezpośrednich,
- metody obliczeń statycznych.
Kontrola gospodarowania zapasami polega przede wszystkim na ustaleniu dwóch
wartości:
- wskaz
nika obrotu zapasami  ma on na celu ustalenie, ile razy w analizowanym okresie
nastąpiła całkowita wymiana zapasu danego materiału,
- wskaz
nika szybkości  ma on na celu ustalenie co ile dni ta wymiana zapasu nastąpiła.
Działalność produkcyjna
Produkcja zajmuje się wytwarzaniem dóbr materialnych. Na poziom i strukturę nakładów
wpływają stosowane technologie i rodzaj produkcji.
Działalność produkcyjną możemy podzielić na:
- produkcję pracochłonną  mamy z nią do czynienia w przypadku, gdy występuje niski
poziom zmechanizowania i zautomatyzowania technologii, co powoduje duże nakłady
pracy ludzkiej,
- produkcję kapitałochłonną  mamy z nią do czynienia w przypadku wystąpienia
zwiększonych nakładów rzeczowych.
W procesie produkcji wyróżnia się:
- procesy pomocnicze wspomagajÄ… jedynie procesy technologiczne, sÄ… to np. logistyka,
ewidencja,
- proces technologiczny to podstawowy składnik procesu produkcyjnego który polega na
wytworzeniu z posiadanych surowców gotowych produktów. W procesie tym występują
czynności nazywane procesami pracy (jest to działanie człowieka korzystającego
z pomocy urządzeń, zmierzające do uzyskania gotowego wyrobu) oraz procesami
naturalnymi (jest to działanie odbywające się z niewielkim udziałem człowieka).
W zależności od udziału człowieka w procesie technologicznym możemy wyróżnić
następujące procesy:
- ręczne,
- maszynowo-ręczne,
- zautomatyzowane,
- aparaturowe.
Cykl produkcyjny jest to czas od momentu pobrania surowca do produkcji do momentu
przekazania produktu do magazynu wyrobów gotowych. Długość cyklu jest zależny od czasu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
trwania procesów technologicznego i pomocniczego. Na rysunku 8 przedstawiono elementy
składowe procesu technologicznego.
Proces technologiczny
Fazy technologiczne
Operacje
Zabiegi
Przejścia
Czynności
Ruchy robocze
Ruchy elementarne
Rys. 8. Elementy składowe procesu technologicznego [3, s. 32]
Wyróżnia się następujące organizacje procesu produkcyjnego:
- organizacja szeregowa  w organizacji procesu produkcyjnego tego typu, w chwili
zakończenia partii wyrobów zostaje ona przekazana, oraz następuje rozpoczęcie następnej
operacji. Do obliczenia czasu trwania cyklu produkcyjnego, wykorzystywany jest
poniższy wzór:
Tcp=ts*p
- organizacja równoległa  w organizacji procesu produkcyjnego tego typu wyroby
przekazywane są pojedynczo. Po zakończeniu jednej operacji zaczyna się kolejna. Do
obliczenia czasu trwania cyklu produkcyjnego, wykorzystywany jest poniższy wzór:
Tcp=ts+tn(p-1)
gdzie:
ts  suma czasu trwania na poszczególnych stanowiskach,
p  liczba produktów,
tn  suma czasu najdłuższej operacji.
Przebieg równoległy zmniejsza cykl procesu produkcyjnego. Ma to duży wpływ na
efektywność przedsiębiorstwa. Jednym z działań wpływającym na skracanie cyklu
produkcyjnego sÄ…:
- ograniczenie przerw w procesie produkcyjnym,
- zmniejszanie dróg przemieszczania,
- ulepszenie wyposażenia technicznego stanowisk,
- poprawa transportu wewnątrz przedsiębiorstwa.
Możemy wyróżnić trzy podstawowe typy produkcji:
- produkcja jednostkowa  występuje w trakcie wytwarzania pojedynczych wyrobów lub
ich niewielkiej ilości,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
- produkcja seryjna  występuje w trakcie wytwarzania partii wyrobów na którą składa się
większa liczba egzemplarzy,
- produkcja masowa  występuje w trakcie wytwarzania dużej liczy wyrobów.
Wyróżniamy następujące formy organizacji produkcji:
- niepotokowa  jest to forma organizacji produkcji, w której więzi pomiędzy
stanowiskami pracy nie są ściśle określone, a kolejność poszczególnych operacji może
być zmieniona,
- potokowa  jest to forma organizacji produkcji polegająca na jednoznacznym określeniu
trasy i kierunku przemieszczania przedmiotu, a stanowiska pracy sÄ… ustawione
w kolejności przebiegu procesu, który odbywa się równomiernie, bez przerw.
Takt roboczy  jest to czas potrzebny na wykonanie operacji na jednym stanowisku.
Określany jest miarą rytmiczności, która jest z kolei cechą produkcji potokowej.
Takt roboczy obliczany jest według wzoru:
Tp
Ts =
P
gdzie:
Tp  czas pracy linii potokowej w danym okresie,
P  liczba wyrobów do wykonania w danym okresie.
Wynik określa czas, jaki jest potrzebny do wytworzenia kolejnych produktów, oraz
wyznacza okres, w jakim powinno nastąpić przesunięcie przedmiotu produkcji z jednego
stanowiska na kolejne. Rytm produkcji może być wyznaczony przez pracowników lub przez
mechanizmy transportowe, które przesuwają przedmiot produkcji między stanowiskami
pracy.
Normowanie czynników produkcji  polega na ustaleniu miar lub wzorcowych wielkości,
które wyznaczają nakłady.
Normowaniu podlega:
- wydajność maszyn i urządzeń  jest to liczba produktów w określonej jednostce czasu
pracy danej maszyny. Normy mają na celu ustalenie największej wielkości produkcji
i oceny stopnia wykorzystania tej zdolności,
- zużycie surowców, materiałów, energii  jest to ustalenie odpowiedniej ilości nakładów
materiałowych w produkcji.
Normy majÄ… na celu:
- planowanie zużycia i kosztów materiałowych,
- sterowanie zapasami,
- ocenę faktycznego zużycia,
- analizę materiałochłonności wyrobu.
Poniżej przedstawiono wzór do obliczenia normy zużycia:
Nz=NT+Sp+O
gdzie:
Nz  norma zużycia,
NT  zużycie teoretyczne,
Sp  straty produkcyjne,
O  odpady.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- nakłady i wydajność pracy ludzkiej  ma na celu ustalenie normy czasu na wykonanie
określonego zadania oraz normy liczby produktów którą powinien wykonać pracownik
w danym czasie. Normę ilościową i czasową i zależności między nimi przedstawiają
poniższe wzory:
T
Ni =
Ncz
T
Ncz =
Ni
gdzie:
T  jednostka czasu.
Z normowaniem pracy wiąże się ustalenie dwóch dodatkowych norm. Są to:
- norma obsługi  jest to ilość maszyn obsługiwanych przez jednego pracownika lub przez
zespół pracowników,
- norma obsady  jest to liczba pracowników obsługujących jedną maszynę lub stanowisko.
Uruchomienie produkcji obejmuje szereg działań poprzedzających uruchomienie
produkcji. Proces ten przedstawiony jest na rysunku 9.
Rys. 9. Schemat procesu przygotowania produkcji [3, s. 34]
Na rodzaj organizacji i sposób zarządzania jednostką ma wpływ stopień dostosowania oferty
przedsiębiorstwa do wymagań klientów.
Przedsiębiorstwo musi stosować wiele różnych metod, aby zaspokoić potrzeby klientów.
W przypadku, gdy przedsiębiorstwo stosuje różne metody organizowania procesu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
produkcyjnego i zarządzania planowaniem zwiększa się jej konkurencyjność na rynku.
Poniżej przedstawiono metody planowania i sterowania produkcją:
- sterowanie produkcjÄ… na czas,
- planowanie zaopatrzenia materiałowego i zasobów produkcyjnych,
- planowanie i optymalizacja procesu produkcyjnego,
- sterowanie stawiające na optymalne obciążenie stanowisk pracy.
Duże znaczenie na przebieg procesu i efektywności produkcji ma sprawne przygotowanie
produkcji. Działalność ta wymaga odpowiedniego wyposażenia, materiałów dodatkowych,
oraz innych potrzeb w zależności od rodzaju wytwarzanych produktów.
Proces produkcyjny jest różny w zależności od prowadzonej działalności produkcyjnej.
Proces ten zwykle rozpoczyna się od poniesienia różnych nakładów. W organizacji procesu
produkcji najistotniejsza jest lokalizacja każdego z etapów procesu produkcyjnego, zebranie
zapasów materiałów, wyposażenie w maszyny i urządzenia, zebranie pracowników
o odpowiednich kwalifikacjach, wykorzystanie odpowiedniej technologii produkcji. Każdą
funkcję należy zaplanować oddzielnie, w taki sposób, aby maksymalizować wydajność.
Aby produkty spełniały odpowiednie standardy i oczekiwania należy kontrolować proces
produkcji. Wyznaczone są różne rodzaje kontroli w zależności od typu zasobów. Możemy do
nich zaliczyć między innymi:
- zapasy,
- stan środków trwałych,
- wydajność pracy,
- przepływy finansowe,
- jakość produktu lub usługi.
Jeśli rozpoczynamy działalność produkcyjną przetwórczą należy przeprowadzić analizę
następujących elementów:
- surowce, ich ilość, jakość, itd.,
- koszty surowców,
- lokalizację zakładu oraz rynku zaopatrzenia i zbytu,
- koszty operacyjne,
- podatki.
Działalność usługowa
W tego rodzaju przedsiębiorstwie można wykonywać usługi, produkować jak
i magazynować towary. Działalność ta nie zależnie od rodzaju usługi stawia na pierwszym
miejscu komfort i wygodę klientów. W przypadku prowadzenia tego rodzaju działalności
istotna jest lokalizacja, plan funkcjonowania oraz jakość świadczonych usług lub
wykonywanej pracy.
Działalność handlowa
Rynek to miejsce spotkań sprzedających i kupujących w celu dokonania wymiany
produktów (usług) za pieniądze. W ujęciu ekonomicznym rynek oznacza także ogół
stosunków wymiany towarowo-pieniężnej pomiędzy osobami, przedsiębiorstwami oraz
instytucjami sprzedającymi produkty (usługi), a kupującymi. Sprzedający reprezentują podaż
(strona podażowa), natomiast kupujący reprezentują popyt (strona popytowa). Podmiotami
rynkowymi są kupujący i sprzedający oraz instytucje związane z rynkiem np. giełdy, bazary,
przedmiotami zaś są towary i usługi.
Zmiany i przewidywania zachodzące na rynku powinny być stale analizowane przez
przedsiębiorstwo. Analiza powinna obejmować:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
- klientów ich potrzeby i oczekiwania,
- konkurentów ich działania i strategie,
- otoczenie bliższe i dalsze.
Podstawowym elementem funkcji marketingowej jest wiedza o klientach i ich potrzebach.
Na rynku klient nie poszukuje produktu lub usługi, lecz zaspokojenia swoich potrzeb. Klient
wybiera ten produkt lub działalność, która zaspokaja jego potrzeby lepiej niż inne produkty.
Decydujące znaczenie o powodzeniu na rynku ma dobra znajomość potrzeb klientów. Dlatego
badania i analizy w tej dziedzinie dotyczÄ…:
- sytuacji finansowej klientów,
- istniejÄ…cej na rynku konkurencji,
- organizacji i sposobu podejmowania decyzji,
- obecnego stanu potrzeb i rozwoju oczekiwań.
Istnieje możliwość powodzenia na rynku przedsiębiorstwom, które:
- zaspokoją potrzebę istniejącą lecz nie zaspokajaną w pełni,
- zaspokoją potrzebę w lepszym stopniu niż była ona do tej pory zaspokajana,
- są oryginalne, więc stwarzają potrzebę przez pojawienie się na rynku.
Handel towarami można podzielić na trzy podstawowe grupy:
- sprzedaż hurtowa, jest to pośrednictwo między producentem, a kolejnym pośrednikiem,
- sprzedaż detaliczna, czyli pośrednictwo między producentami, a odbiorcami finalnymi,
- działalność agenta.
Handel detaliczny najczęściej charakteryzuje się:
- małą lub średnią skalą działalności,
- specjalizacjÄ… towarowÄ…,
- lokalnym charakterem działalności,
- dużą zależnością od lokalnego rynku nabywców,
- silnÄ… konkurencjÄ….
Jednym z ważniejszych elementów decydujących o odniesieniu sukcesu działalności
sprzedaży detalicznej jest odpowiednia lokalizacja. Jest to istotny czynnik, ze względu na
ilość potencjalnych klientów.
Rys. 10. Elementy analizy konkurenta [3, s. 19]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Analiza konkurencji rynkowej pozwala na udzielenie odpowiedzi na pytania: co
produkować, ile produkować oraz gdzie i jak sprzedawać? Wybór optymalnego rozwiązania
zależy od rynku, na którym firma działa. W tabeli 2 przedstawiono struktury rynkowe.
Tabela 2. Struktury rynkowe [3, s. 20]
Wpływ
Liczba Podobieństwo Wejście nowej
Wyszczególnienie pojedynczej
sprzedajÄ…cych produktu firmy na rynek
firmy na rynek
Konkurencja
Duża liczba Identyczny Bez przeszkód Żaden
doskonała
Konkurencja Niewielka
Wielu A
atwe Minimalny
monopolistyczna różnica
Albo podobny
Oligopol Kilka Trudne Duży
albo odmienny
Bez bliskich
Monopol Jeden Bardzo trudne Całkowity
substytutów
Wyłącznie cena równowagi decyduje o powodzeniu na rynku konkurencji doskonałej.
Nikt z pojedynczych sprzedawców i nabywców nie jest w stanie wpłynąć na cenę rynkową
przez zmianę wielkości produkcji. W przypadku, gdy na rynku jest wielu sprzedawców
i nabywców produkujących różne produkty, które są substytutami to zmiana ceny jednego
z producentów może spowodować odwet konkurentów. Tak dzieje się w konkurencji
monopolistycznej.
W każdym przedsiębiorstwie funkcja handlowa jest inaczej realizowana. Poniżej
wymieniono dwa rozwiÄ…zania realizowania tej funkcji:
- sprzedaż bezpośrednia  należą do nich sklepy przyzakładowe, sieć sklepów detalicznych,
własne hurtownie, oraz targowiska, bazary , jarmarki czyli rynek niesformalizowany,
- sprzedaż pośrednia  należą do nich firmy uczestniczące w obrocie towarowym
(hurtownie, giełdy, aukcje).
Wszystkie decyzje i działania powiązane z udostępnieniem wytworzonych produktów
nazywamy dystrybucją towarów. Kanały dystrybucyjne i fizyczny przepływ towarów
wchodzą w skład tej działalności. Do kanału dystrybucji zaliczamy:
- transport produktów,
- magazynowanie,
- informacje dotyczące np. zamówień, warunków zakupu i sprzedaży, terminów,
produktów.
Kanał bezpośredni wykorzystywany jest przez producenta sprzedającego swoje produkty
samodzielnie. Niżej wymienionych jest kilka zalet takiego rozwiązania:
- szybki przepływ informacji,
- istniejąca możliwość szybkiej reakcji na zmiany popytu,
- całkowita kontrola nad przepływem produktu,
- przejmowanie marży handlowej,
- nie ma potrzeby magazynowania,
- bezpośredni kontakt z klientami,
- możliwość ustalania konkurencyjności cen.
W przypadku, gdy znaczna liczba kupujących jest rozproszona na dużym obszarze,
wówczas wykorzystywane są pośrednie kanały dystrybucji z których są następujące korzyści:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- zmniejszenie kosztów dystrybucji,
- zwiększenie dostępności produktu,
- konsumenci o różnych wymaganiach mają możliwość szerszego zakresu usług.
Podstawowymi czynnikami wpływającymi na wybór kanałów dystrybucji są:
- rodzaj rynku, jego położenie i wielkość,
- cechy i rodzaj produktu,
- zachowania klientów,
- pozycja i wielkość przedsiębiorstwa,
- istniejÄ…ca konkurencja,
- środowisko społeczne, lokalizacja firmy.
W przedsiębiorstwie w trakcie rozwoju funkcji handlowej możemy wyróżnić następujące
orientacje:
- produkcyjną  mająca na celu jedynie wyprodukowanie największej liczby produktów na
rynek mający duże zapotrzebowanie, najważniejszym wówczas problemem jest
wytworzenie produktów,
- sprzedażową  mająca na celu sprzedaż produktów, wówczas najważniejszym
problemem jest umieszczenie na rynku produktów,
- marketingową  mająca na celu zaspokojenie potrzeb klienta. Najważniejszym
problemem jest dostrzeżenie oraz rozpoznanie potrzeb konsumentów.
W orientacji marketingowej patrzy się na przedsiębiorstwo od strony rynku, przez
pryzmat potrzeb klienta. Pozostałe dwie orientacje przyjmują za punkt wyjścia
przedsiębiorstwo i jego produkt.
Wyróżniamy trzy podstawowe ciągle powtarzane etapy, obejmujące działania marketingowe:
- analizÄ™ rynku, obejmujÄ…cÄ…:
- funkcjÄ™ wyrobu,
- usług towarzyszących,
- cenÄ™,
- przygotowanie strategii marketingowej,
- wdrożenie i kontrolowanie efektów strategii.
Asortyment jest to odpowiednio dobrany zestaw produktów, który jest oferowany przez
przedsiębiorstwo. Ocenę asortymentu dokonujemy na podstawie:
- szerokości asortymentu  to liczba grup produktów o podobnych funkcjach np. masło,
margaryna,
- głębokości linii produktu  czyli liczba rodzajów produktu wchodzących w skład linii
produkcyjnej, np. chleb z ziarnami słonecznika, razowy.
Rys. 11. Asortyment produktów [3, s. 22]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Faza cyklu życia produktu wpływa na sprzedaż tego produktu. Poniżej przedstawiono
podstawowe fazy takiego cyklu:
- wprowadzenia produktu na rynek  wzrost sprzedaży jest tu osiągany znacznym
wysiłkiem firmy, która chce wzmocnić jego pozycję na rynku,
- wzrostu sprzedaży  następuje rozwój produktu, wzrasta ilość klientów,
- dojrzałości produktu  na rynku następuje nasycenie produktem, produkt osiąga
maksimum sprzedaży, stabilizuje się jego pozycja a następnie zaczyna maleć,
- spadku sprzedaży  w tej fazie sprzedaż i zysk maleją, popyt natomiast przenosi się na
produkty substytucyjne.
Cykl życia produktu jest powiązany z ceną sprzedaży. Sytuacja ta jest przedstawiona
w tabeli 3.
Tabela 3. Cykl życia produktu [3, s. 23]
Faza cyklu
Ustalanie cen
życia produktu
- niskie ceny (penetracja rynku) lub wysokie ceny (produkt
Wprowadzenie
bardzo dobry)
- wyższa cena, gdy marka produktu wzmocni się (jeśli
wprowadzany produkt miał niskie ceny) lub obniżenie ceny
Wzrost
w celu zwiększenia liczby nabywców, gdy początkowa
sprzedaż opierała się na wysokich cenach
- ceny w miarę możliwości obniżone w celu zachowania
Dojrzałość
udziału w rynku
Spadek - obniżka cen w celu zachowania poziomu sprzedaży
Na kształtowanie się cen wpływa również:
- poziom cen produktów konkurencji,
- kształtowanie się popytu,
- koszty produkcji i sprzedaży,
- czas i miejsce sprzedaży,
- rozmiary zakupów,
- forma produktu.
Uczestnicy rynku zainteresowani są: formą płatności, jej terminem, upustami oraz ceną.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie cechy muszą być spełnione, by jednostka organizacyjna była nazywana
przedsiębiorstwem?
2. Jakie są formy podmiotów gospodarczych?
3. Jakie są rodzaje przedsiębiorstw po względem kryterium wielkości?
4. Jakie są rodzaje spółek prawa handlowego?
5. Jakie rodzaje więzi łączą elementy struktury organizacyjnej?
6. Jakie sÄ… rodzaje struktur organizacyjnych?
7. Jakie funkcje występują w przedsiębiorstwie?
8. Jakie są rodzaje działalności gospodarczej?
9. Jakie warunki muszą być spełnione w celu zapewnienia najlepszych warunków zakupu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
10. Jakie są metody obliczania wielkości zapasów?
11. Jakie są procesy występujące w działalności produkcyjnej?
12. Jakie sÄ… organizacje procesu produkcyjnego?
13. Jakie sÄ… typu produkcji?
14. Jakie są rodzaje realizowania funkcji handlowej w przedsiębiorstwie?
15. Jakie są zalety stosowanie przez producentów kanału bezpośredniego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień i scharakteryzuj rodzaje przedsiębiorstw według ich wielkości. Zapisz przykłady
takich przedsiębiorstw.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przedstawić w formie tabeli podział przedsiębiorstw według ich wielkości. Określić ich
cechy charakterystyczne,
5) korzystając z dostępnych z
ródeł przedstawić przykłady przedsiębiorstw zgodnie
z utworzonÄ… klasyfikacjÄ…,
6) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko z dostępem do Internetu,
- plansze dydaktyczne przedstawiające podział przedsiębiorstw według ich wielkości,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
Ćwiczenie 2
Wymień i scharakteryzuj etapy procesu przygotowania produkcji. Jakie elementy tego
procesu mają decydujący wpływ na wydajność produkcji? Odpowiedz
uzasadnij.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przedstawić proces przygotowania produkcji. Scharakteryzować jego poszczególne
elementy,
5) określić elementy mające decydujący wpływ na wydajność produkcji,
6) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze dydaktyczne przedstawiajÄ…ce proces przygotowania produkcji,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 3
Wymień i scharakteryzuj fazy cyklu życia produktu. Przedstaw oraz uzasadnij zasady
ustalania cen w każdej fazie tego cyklu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) wymienić fazy cyklu życia produktu,
5) przedstawić oraz uzasadnić zasady ustalania cen,
6) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze dydaktyczne przedstawiające fazy cyklu życia produktu,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić różne formy podmiotów gospodarczych?
ðð ðð
2) sklasyfikować przedsiębiorstwa według ich wielkości?
ðð ðð
3) scharakteryzować rodzaje więzi łączących elementy struktury
organizacyjnej?
ðð ðð
4) rozróżnić rodzaje działalności gospodarczej?
ðð ðð
5) scharakteryzować grupy dostawców?
ðð ðð
6) nazwać grupy zapasów?
ðð ðð
7) określić metody obliczania wielkości zużycia zapasów?
ðð ðð
8) scharakteryzować rodzaje działalności produkcyjnej?
ðð ðð
9) scharakteryzować rodzaje organizacji procesu produkcyjnego?
ðð ðð
10) określić rodzaje form organizacji produkcji?
ðð ðð
11) rozróżnić elementy podczas analizy rynku?
ðð ðð
12) określić elementy wchodzące w skład kanału dystrybucji?
ðð ðð
13) rozróżnić orientacje występujące w trakcie rozwoju funkcji handlowej?
ðð ðð
14) określić czynniki wypływające na kształtowanie się cen?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.2. Elementy procesu pracy. Metody, systemy i style kierowania
4.2.1. Materiał nauczania
Style kierowania
Kierowanie  polega na spowodowaniu aktywności podwładnych, która będzie zgodna
z celami firmy. Obowiązkiem kierownika jest działanie zmierzające do realizowania celów
firmy. Poniżej przedstawiono dwa podstawowe rodzaje władzy organizacyjnej:
- kompetencje formalne  zwiÄ…zane sÄ… ze stanowiskiem kierowniczym, wynikajÄ…
z przewagi hierarchicznej. Mamy tutaj do czynienia z przymusem,
- kompetencje intelektualne związane z autorytetem  wynikają one z uznania podwładnych
dla kompetencji kierownika, jego wartości i sposobu ich realizowania. Mamy tutaj do
czynienia z akceptacją i przywództwem.
Poniżej przedstawiono z
ródła władzy organizacyjnej:
- autorytet formalny  to władza przyznawana osobom, które zajmują określone
stanowiska, wynikajÄ…ce ze struktury hierarchicznej,
- władza nagradzania  to władza, która umożliwia przyznawanie lub wstrzymywania
nagród,
- władza wymuszania  to władza realizowana przy pomocy różnych czynników
(psychologicznych, ekonomicznych, fizycznych), która wymusza odpowiednie
zachowania,
- władza odniesienia  to władza opierająca się na lojalności i utożsamianiu się,
- władza ekspercka  to władza opierająca się na posiadaniu odpowiedniej wiedzy fachowej
lub informacji.
Poniżej przedstawiono różnice między pracą wykonawczą, a kierowniczą:
- kierownicy należą do dwóch grup organizacyjnych w przedsiębiorstwie  są
kierownikami i członkami zespołu,
- kierownicy ponoszą odpowiedzialność za całość wykonywanego zadania, pracownicy
tylko za jego część, dlatego często kierowanie wymaga aktywności także poza pracą,
- hierarchiczne eksponowanie stanowiska pomaga zdobywać autorytet pomocny
w pełnieniu funkcji kierowniczej,
- praca kierownicza z trudem poddaje się zaplanowaniu, ze względu na często zmieniający
się poziom intensywności funkcji i zadań.
Wyróżniamy następujące rodzaje kierowników:
- bezpośredniego nadzoru  podlega im personel wykonawczy,
- kierownicy szczebli pośrednich,
- kierownictwo naczelne.
Wyżej wymienione stanowiska kierownicze różnią się umieszczeniem w hierarchii
organizacyjnej, pełnionymi funkcjami oraz umiejętnościami.
Wyróżnia się następujące funkcje kierownicze:
- interpersonalne  reprezentant, przywódca, łącznik, negocjator,
- informujÄ…ce  nadawca, odbiorca, przekaz
nik, rzecznik,
- decyzyjne  rozdzielajÄ…cy zasoby, wyznaczajÄ…cy cele.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Tabela 4. Funkcje  role kierownicze [3, s. 72]
Grupy funkcji Konkretne funkcje Ważniejsze czynności
Wykonywanie zadań
symbolicznych:
1.1. reprezentant reprezentowanie jednostki na
zewnątrz, wygłaszanie
przemówień.
1. funkcje interpersonalne
1.2. lider Motywowanie, inspirowanie.
Tworzenie i utrzymywanie
1.3. łącznik powiązań z innymi jednostkami
wewnÄ…trz i na zewnÄ…trz.
Gromadzenie informacji,
2.1. odbiorca wyławianie nieprawidłowości,
zagrożeń i szans.
Przekazywanie istotnych
2. funkcje informacyjne 2.2. nadawca informacji współpracownikom
i innym jednostkom.
Angażowanie się w public
2.3. rzecznik relations w celu kształtowania
wizerunku firmy.
Inicjowanie zmian stosownie do
3.1. innowator potrzeb i szans. Ustalanie celów
i formułowanie planów
Rozwiązywanie konfliktów
3.2. rozwiązujący i eliminowanie zakłóceń,
problemy przeszkód, załatwianie skarg,
przeciwdziałanie konkurencji.
3. funkcje decyzyjne
Użycie stosownych zasobów do
wykonania pracy, ustalenie
3.3. alokator zasobów
priorytetowych zadań
i procedur.
Wypracowanie umów
3.4. negocjator z klientami, dostawcami
i agencjami.
Osoby sprawujące funkcję kierowniczą powinny posiadać odpowiednie umiejętności:
- koncepcyjne  przewidywania, analizowania, itp.,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- społeczne  motywowania,
- techniczne  organizowania procesów i pracy.
Praca menedżera obejmuje wszystkie funkcje zarządzania (planowanie, organizowanie,
motywowanie, oraz kontrolowanie).
Tabela 5. Podstawowe funkcje zarządzania w pracy menedżera [3, s. 73]
Funkcja Interpretacja
Menadżer określa cel główny i cele cząstkowe. To
Ustalanie celów on decyduje jak je osiągnąć. Informuje podwładnych
o celach.
Menadżer organizuje niezbędne działania.
Klasyfikuje pracÄ™ i dzieli jÄ… na zarzÄ…dzalne zadania
zwiÄ…zane z danymi stanowiskami. Grupuje jednostki
Organizowanie działań
organizacyjne i zadania w strukturÄ™ organizacyjnÄ…
oraz dobiera ludzi do zarzÄ…dzania tymi jednostkami
i do zadań, które trzeba wykonać.
Menedżer tworzy zespoły z ludzi odpowiedzialnych
za różne zadania. Stosuje właściwe techniki
zarzÄ…dzania, bodz
ce i nagrody za udanÄ… pracÄ™,
Motywowanie i informowanie
wykorzystuje odpowiednią politykę awansów,
system stałego wzajemnego porozumienia się ze
swymi podwładnymi.
Menadżer ustala mierniki cen. Sprawuje kontrolę,
aby każdy człowiek w organizacji miał dostęp do
mierników skupionych na wydajności całej
Dokonywanie pomiarów i ocen
organizacji i jednocześnie na jego własnej pracy.
Informuje podwładnych oraz zwierzchników o treści
mierników i wynikach swoich analiz.
Sukces w kierowaniu zależy od cech osobowych lidera. Poniżej przedstawiono
najważniejsze z nich:
- cechy osobowościowe  możemy do nich zaliczyć takie cechy jak: inteligencja, pewność
siebie, ambicja, itp.,
- umiejętności psychospołeczne  możemy do nich zaliczyć cechy związane
z komunikowaniem, radzeniem sobie w różnych, trudnych sytuacjach,
- cechy sprawnego organizatora  możemy do nich zaliczyć umiejętność planowania,
wytyczania zadań dla pracowników i oczekiwania odpowiednich rezultatów.
Tabela 6. Cechy osobowości i umiejętności lidera [3, s. 74]
Cechy osobowości lidera Umiejętność lidera
- pewność siebie, - umiejętność tworzenia wizji
pożądanego stanu,
- ambicje, ukierunkowanie na osiągnięcia
i sukces, - kreatywność i innowacyjność,
- asertywność, - takt i talenty dyplomatyczne,
- tolerancja na stres, - umiejętność mówienia i słuchania,
- upór i stanowczość, - szybkie podejmowanie decyzji,
- inteligencja i odwaga. - umiejętność przedstawiania zadań
i organizacji pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Przywództwo  jest szczególnym sposobem sprawowania funkcji kierowniczej, która
polega na akceptacji osoby i działań kierującego. Przywódca jest osobą spełniającą
następujące funkcje:
- pomaga grupie kształtować wspólną wizję, wyznacza cele, tworzy atrakcyjny obraz
rzeczywistości,
- skłania członków zespołu do angażowania się w realizację wspólnych celów. Otrzymuje
zaufanie, akceptacje oraz poparcie,
- mobilizuje, często osoby spoza zespołu popierające jego działania, pozyskuje
przychylność otoczenia.
W tabeli 7 przedstawiono zakres wymagań, jakie stawiane są przed stanowiskiem
menedżerskim.
Tabela 7. Zakres wymagań na stanowiska menedżerskie [3, s. 75]
Predyspozycje Kwalifikacje Motywacje
1. preferencje naturalne, 1. podstawowe kompetencje 1. kreowanie własnego
np. ocenianie to umiejętność: rozwoju,
i postrzeganie innych, 2. ocena siebie,
- zbieranie
2. osobowościowe, np. 3. ocena swoich możliwości
informacji,
a) ukierunkowanie na: 4. umiejętność właściwego
- podejmowanie
wykorzystania,
- organizacjÄ™,
decyzji,
możliwości podwładnych
- pracÄ™,
- wykonanie decyzji,
5. takt psychologiczny,
- pracownika,
- delegowanie
umiejętność rozpoznania
- siebie, uprawnień,
cech indywidualnych,
b) charakter,
- planowanie,
nastrojów itp.,
c) cechy,
organizowanie,
6. umiejętność stawiania
- intelektualne, kontroli,
pracownikom trudnych
- emocjonalne. - motywacji innych,
i odpowiedzialnych
- oddziaływanie na
zadań,
innych,
7. poziom aspiracji
- nawiÄ…zywanie
kierowniczych.
kontaktów,
- podjęcia ryzyka,
- przedsiębiorczość,
- innowacyjność
2. kompetencje
specjalistyczne
3. kompetencje zarzÄ…dzania
strategicznego:
- rozpoznanie rynku,
- przewidywanie
zagrożeń,
- sterowanie
konfliktami,
- realizowanie
przedsięwzięć
strategicznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Poniżej przedstawiono najważniejsze umiejętności i zadania przywódcy:
- kształtowanie wizji i celów  wizjonerstwo,
- pomoc zespołowi w podejmowaniu decyzji  mediatorstwo,
- rozwiązywanie konfliktów  negocjowanie,
- mobilizowanie członków zespołu  motywowanie,
- kształtowanie obrazu grupy  public relations,
- zdobywanie wiarygodności grupy  trwałość i zaufanie,
- pozyskiwanie sojuszników i obrona grupy  rzecznictwo,
- uzyskanie poparcia innych grup  tworzenie koalicji,
- rozumienie innych ludzi i grup  zyskiwanie perspektywy.
Poniżej przedstawiono modelowe zdolności przywódcze:
- motywacja prospołeczna  łatwość współpracy z innymi, pozytywny stosunek do ludzi,
- motywacja do osiągnięcia ponadprzeciętnych osiągnięć,
- elastyczny styl kierowania,
- cechy intelektualne (trafność sądu, zdolności twórcze i decyzyjne),
- cechy emocjonalne np. odporność na stres, asertywność, zrównoważenie,
- potrzeba autonomii (potrzeba władzy).
W tabeli 8 przedstawiono funkcjonalny pogląd na cechy przywódców.
Tabela 8. Funkcjonalny pogląd na cechy przywódcze [3, s. 76]
Obszar Cecha Znaczenie funkcjonalne
Umiejętność zapoczątkowania lub wywołania działania,
Inicjatywa
zdolność pobudzenia grupy, inicjatywność
Umiejętność wytrwania, nieustępliwość, nie poddawanie się,
Wytrwałość
samozaparcie, skuteczność
Zdolność zintegrowania zespołu, lojalność i sprawiedliwość,
Prawość
dotrzymanie słowa, tworzenie atmosfery zaufania
Poczucie Umiejętność rozładowania napięć, wprowadzenie dobrego
humoru klimatu organizacyjnego
Wyczucie tego, co jest właściwe, uwzględnienie wrażliwości
Takt innych, przy współdziałaniu z nimi, postrzeganie norm
obyczajowo  kulturowych
Zrozumienie trudności zawodowych i prywatnych
Współczucie
pracownika, udzielenie pomocy
Do kierownika należy wykonywanie trzech niezależnych funkcji tj. realizowanie zadania,
tworzenie i utrzymanie zespołu. Sprawny zespół jest ważnym elementem, ponieważ bez niego
nie można realizować zadań, nie można ich również zaniedbywać koncentrując się na
jednostkach. Dlatego aby być najlepszym w realizacji zadań należy mieć najlepszy zespół
pracowników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Zadania
Zespół
Jednostka
Style kierowania są różnie reprezentowane przez kierowników. Kierownicy różnią się
między sobą pod wieloma względami takimi jak: predyspozycje, kwalifikacje, typ
psychologiczny itp. Ważnym kryterium typologii kierownika jest ukierunkowanie na zadania
i na ludzi. Skuteczni kierownicy potrafią dopasować te kryteria w zależności od sytuacji
i specyfiki organizacji. Ukierunkowanie na ludzi jest normalne w sytuacjach normalnych.
W trudnych sytuacjach radzą sobie kierownicy ukierunkowani na zadania. Wyróżniamy trzy
podstawowe style kierowania:
Styl autokratyczny  istnieje wyraz
ny podział kierownik  podwładny.
Kierownik autokrata:
- środkiem wpływu na podwładnych jest przymus,
- sam wyznacza zadania, sposoby ich wykonania, formy współpracy i czas wykonania,
- nie dopuszcza podwładnych do udziału w decyzjach,
- posiada monopol na informacje,
- niechętnie przyjmuje przejawy inicjatywy podwładnych,
- polecenia wydaje w formie nie znoszÄ…cej sprzeciwu.
Styl demokratyczny  nie ma wyraz
nego podziału kierownik  podwładny. Kierownik
demokrata:
- jako środki wpływu na podwładnych stosuje przekonywanie, inspirowanie, zjednywanie,
- zasięga opinii podwładnych, pozostawia im swobodę działania,
- zapewnia podwładnym udział w podejmowaniu decyzji i sprawowaniu władzy,
- bazuje na samokontroli działań podwładnych,
- przyjmuje krytykÄ™,
- łączy go silna więz
z zespołem, stosunek wzajemnej zależności.
Styl nie ingerujący  niewiele interesują go przebieg działań i problemy podwładnych.
Kierownik nie ingerujący może być niezdolny do pełnionej funkcji lub jego nie ingerencja
może być świadomym wyborem w sytuacji, gdy:
- pracownicy mają wysokie kwalifikacje, ich praca wymaga dużej samodzielności,
posiadają duże doświadczenie,
- specjaliści będący częściami zespołów reprezentują różne dziedziny.
Zadaniem kierownika nie ingerujÄ…cego jest reprezentowanie i koordynowanie pracami
zespołu oraz zauważanie przeszkód w jego pracy.
Wyżej wymienione style kierowania używają następujących zwrotów:
- autokrata: ja zrobiłem, ja zdecydowałem,
- demokrata: myśmy zrobili, my zadecydowaliśmy,
- nie ingerujÄ…cy: oni zrobili oni zdecydowali.
Charakter organizacji, zakres władzy organizacyjnej, struktury zadania, stosunki
przełożony  podwładny, od tych cech zależy styl kierowania, który powinien być
uzależniony od danej sytuacji.
Pojęcie organizacji pracy i ergonomii
Zespół metod i sposobów łączenia całokształtu sił i zdolności ludzi z przedmiotami
i środkami pracy nazywamy organizacją pracy. W organizacji pracy wyróżniamy następujące
czynniki:
- organizacja pracy poszczególnych pracowników,
- sposoby organizacji poszczególnych robót,
- organizacja siły roboczej (zespoły ludzkie).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje pracy:
- naturalna organizacja pracy, np. rolnicy podczas organizacji swojej pracy korzystajÄ…
z doświadczenia swojego i poprzedników oraz tradycji, obserwacji itp.,
- naukowa organizacja pracy umożliwiająca osiągnięcie jak najlepszych w określonych
warunkach efektów pracy przy jak najniższych nakładach. Jest to zespół metod
logicznych i technicznych. Organizacja naukowa jest bardziej przydatna w produkcji
przemysłowej niż np. w rolnictwie, ponieważ produkcja rolnicza powoduje liczne
zakłócenia wynikające z przyrodniczego charakteru działalności produkcyjnej.
Aby poprawnie zorganizować pracę, należy jasno i ściśle sformułować wnioski i cel,
który ma być osiągnięty. Następnie należy przeanalizować wnioski i środki pozwalające
osiągnąć dany cel, zapewnić potrzebne warunki i przygotować środki potrzebne do
osiągnięcia wyznaczonego celu. Postępowanie powinno być zgodnie z przyjętym planem,
oraz należy kontrolować wyniki i wyciągać odpowiednie wnioski.
Wydajność pracy służy pomiarowi sprawności i efektywności pracy. Wyróżnia się trzy
rodzaje wydajności pracy:
- techniczna  jest to relacja ilości wykonanej pracy do czasu przeznaczonego na jej
wykonanie,
- ekonomiczna  jest to relacja wartości uzyskanej produkcji do czasu wykorzystanego na
jej wytworzenie,
- społeczna  jest to wartość produkcji czystej jednego pracownika. W ujęciu
makroekonomicznym, produkcję czystą zastępujemy dochodem narodowym lub
produktem krajowym brutto.
Ergonomia jest nauką zbliżoną do organizacji pracy. Dzięki niej poznajemy wzajemne
relacje człowieka i materialnych warunków pracy. Umożliwia to opracowanie podstaw
przystosowania pracy do człowieka i człowieka do pracy. W skład materialnych warunków
pracy wchodzÄ…:
Rzeczowe warunki pracy, do których możemy zaliczyć:
- maszyny i urządzenia podstawowe m.in. kształt korpusu, urządzenia napędowe, robocze,
sygnalizacyjne, sterujÄ…ce,
- wyposażenie pomocnicze, m.in. wyposażenie maszyn, magazynów, środków transportu,
- pomieszczenia m.in. przejścia schody, drzwi, pole pracy.
Fizyczne środowisko pracy, do którego możemy zaliczyć:
- powietrze, a przede wszystkim zanieczyszczenia mechaniczne, chemiczne,
- mikroklimat, a zwłaszcza temperatura powietrza i jego wilgotność, ciśnienie,
- promieniowanie: elektromagnetyczne, cieplne, widzialne, jonizujÄ…ce itp.,
- drgania mechaniczne (hałas, wibracja),
- kolorystyka.
Organizacja pracy, do której możemy zaliczyć:
- podział pracy, jej tempo i rytm,
- czas pracy, jej długość oraz pora dnia,
- przerwy w pracy.
Dostosowanie materialnego środowiska pracy, optymalizacja ruchów roboczych,
zmniejszenie uciążliwości pracy i obciążenia psychicznego jest celem ergonomii pracy.
Ergonomia pracy dąży do nie materialnych warunków pracy takich jak: nie zagrażających
organizmowi człowieka, powodujących sprawność jego działania oraz zapewniających
niezawodność współdziałania człowieka ze środowiskiem pracy. Istnieją dwa rodzaje
ergonomii:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- korekcyjna  jej celem jest usprawnienie istniejących już warunków pracy, naprawa
maszyn, organizacja stanowisk roboczych, odcinków pracy, bezpieczeństwo i higiena
pracy,
- koncepcyjna  jej celem jest wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych
i organizacyjnych, które zapewniają bezpieczeństwo i niezawodność pracy jak również
eliminują nadmierne obciążenie pracy człowieka i warunków pracy.
Jednym z zadań ergonomii jest badanie stanowisk pracy, między innymi uwzględniając:
- obciążenia fizyczne, do których możemy zaliczyć wydatki energetyczne uzależnione od
ilości energii zużywanej przez pracownika podczas pracy, wysiłek statyczny,
- obciążenie psychiczne,
- materialne czynniki środowiska pracy np.: temperatura, wilgotność, promieniowanie,
hałas, wibracja.
Elementy procesu pracy
Elementem procesu produkcyjnego jest proces pracy. W jego skład wchodzi aktywność
człowieka, jego zdolności organizacyjne i środki pracy. Wyjątek stanowi rolnictwo, ponieważ
w wytwarzaniu biorą udział organizmy żywe, jak również wykonywanie prac
przygotowawczych do produkcji.
Proces pracy dzielimy na: operacje, zabiegi, czynności i ruchy robocze. W niektórych
przypadkach nie występują wszystkie wyżej wymienione części procesu pracy, dlatego
podział ten ma charakter ramowy. Na rysunku 12 przedstawiono elementy procesu pracy.
Proces pracy
Operacja Operacja
Zabieg Zabieg Zabieg Zabieg
Czynności Czynności Czynności Czynności
RUCHY ROBOCZE
Rys. 12. Elementy procesu pracy
Część procesu pracy, która jest wykonywana w danym czasie, wyznaczona przez
warunki przyrodnicze, mająca charakter produkcji rolniczej nazywamy operacją. Każda
operacja i skład zabiegów muszą być wykonywane w kolejności, w uporządkowany sposób.
Zabieg to część operacji, którą można nazwać i wyodrębnić. Wykonywana jest ona
określonymi narzędziami. Skutkiem zabiegu jest wykonanie pracy. Czynność jest zespołem
ruchów roboczych, który jest wykonywany przez człowieka w trakcie realizacji zabiegów
produkcyjnych. Czynność nie musi przynosić wymiernych wyników pracy. Najmniejszy
niepodzielny element procesu pracy dający się wyodrębnić nazywamy ruchem roboczym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Zasady organizacji pracy  poniżej przedstawiono zasady organizacji pracy, które zostały
omówione na przykładzie tzw. dwunastu zasad wydajności:
- cel powinien być jasno określony,
- zdrowy rozsÄ…dek,
- rada kompetentna,
- dyscyplina,
- sprawiedliwe i uczciwe postępowanie,
- niezawodne, natychmiastowe, dokładne oraz nieustanne postępowania,
- porządek przebiegu działania,
- wzorce i normy,
- warunki przystosowania,
- wzorcowe sposoby działania,
- instrukcja dla pracy normalnej,
- nagroda za wydajność.
Poniżej przedstawiono najważniejsze zasady organizacji pracy:
- zasada optymalnego wyniku działania  występuje w przypadku, gdy zwiększając
nakłady, w pewnym momencie osiągną one wynik optymalny, powyżej którego następuje
jego pogorszenie,
- zasada podziału pracy  opiera się ona na rozłożeniu pracy na proste elementy składowe,
które są powierzone do wykonania wyspecjalizowanym wykonawcom. Prowadzenie
takich działań podnosi wydajność pracy,
- zasada koncentracji pracy  charakteryzuje się połączeniem wyspecjalizowanych
wykonawców w grupę zajmującą się jednym zadaniem razem. W wyniku takiego
połączenia zwiększany jest wynik użyteczny,
- zasada harmonizacji  nakazuje ona respektowanie zasady harmonii doboru organów oraz
zasady harmonii działania organów,
- zasada intensywności pracy  według tej zasady, wzrost wydajności pracy można uzyskać
przez jej intensyfikację pod względem przestrzennym, czasowym, energetycznym oraz
ilościowym,
- zasada indywidualizacji  według tej zasady, prawidłowa organizacja musi być
indywidualizowana i dostosowana do konkretnych warunków instytucji,
- zasada instrumentalizacji pracy  uznaje ona, zastępowanie energii ludzi energią silników,
używanie maszyn i narzędzi ułatwiających pracę ludzką, tym samym zwiększając jej
wydajność,
- zasada sprawiedliwego wynagradzania za pracę  według tej zasady wynagrodzenie
powinno zależeć od poziomu odpowiedzialności za wykonywane zadania jak również od
ilości, jakości, złożoności i uciążliwości pracy.
Niezwykle istotna jest odpowiednia organizacja dnia pracy. Należy w niej uwzględnić
czas pracy i jej rozkład w ciągu dnia. Ludzie podlegają różnego rodzaju rytmom
biologicznym, różny jest też czas ich trwania. Występuje także rytm dobowy, według którego
wydolność organizmu wzrasta powyżej średniej. Funkcjonuje on w godzinach od 6 do 14 oraz
od 16 do 22.
Ważnym czynnikiem jest również długość dnia pracy. Długotrwała praca w godzinach
nadliczbowych jest mniej wydajna niż w czasie podstawowym wynoszącym 8 godzin. Zbyt
częsta zmiana pracy nie jest dobra dla pracownika, ponieważ rozpoczyna się wówczas okres
zwany  wejściem w rytm w wykonywaniu nowych czynności. Pojęcie dostosowania się do
pracy oznacza stopniowe zmiany w czynnościach ciała podczas pracy wykonywanej przez
dłuższy okres czasu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Obciążenie wydajności jakiegoś narządu lub całego organizmu jest odwracalnym efektem
pracy organizmów żywych. Dzień pracy oprócz samej pracy składa się również z czasu
przeznaczonego na odpoczynek tzw. przerw w czasie, w której następuje usunięcie
zmęczenia. Przerwy dodatkowe powinny być stosowane w pracach wymagających dużego
wydatku energetycznego, wykonywanych w niewygodnej pozycji lub mocno obciążających
psychicznie. Korzystniejszym rozwiązaniem jest rozłożenie przerw w ciągu całego dnia
pracy, a nie sumowanie ich na ostatnią godzinę. Wskazane jest również opuszczanie
stanowisk pracy w czasie trwania przerw.
Normowanie pracy  jest działaniem, które ma na celu określenie norm i normatywów
zużycia robocizny i nakładów siły pociągowej, jaką należy przeznaczyć na wykonanie
konkretnej pracy lub uzyskanie wymaganej produkcji przy danych warunkach i normalnym
wysiłku pracowników. Podczas normowania pracy uzyskujemy dwa rodzaje norm:
- normy czasu, które określają ilość czasu potrzebną do wykonania danej pracy lub
produkcji. Normy te podawane sÄ… w minutach, godzinach itp.,
- normy ilościowe, które określają ilość produkcji lub pracy do wykonania w danej
jednostce czasu.
Normatyw jest to nakład niezbędny do wykonania zadania produkcyjnego w określonych
warunkach technicznych i organizacyjnych. Wykorzystywane są one głównie do celów
planistycznych i kalkulacyjnych. Należy rozróżniać normy i normatywy pracy od tych
w ogóle. Pojęcie norm i normatywów jest pojęciem dość szerokim, obejmującym nie tylko
pracę, ale także wszystkie rodzaje nakładów na produkcję.
Jest wiele metod normowania, jednak najbardziej precyzyjnÄ… jest metoda analityczno-
eksperymentalna. Wymaga ona przeprowadzenia dwóch rodzajów studium:
- czasu pracy, polega on na ustaleniu pracochłonności danego zadania poprzez obliczenie
czasu, jakiego potrzebuje na jego wykonanie wykwalifikowany pracownik, który
wykonuje pracÄ™ w normalnym tempie. Studium to ma na celu wykrycie i wyeliminowanie
czasu nieużytecznego. Podstawowym narzędziem badawczym jest fotografia dnia pracy.
Jest to nieustanna obserwacja, pomiar i rejestracja wszystkich elementów czasu pracy
w ciągu całego okresu obserwacji,
- metod pracy, polega na badaniu i porównywaniu różnych sposobów wykonania
określonych zabiegów aby ustalić najbardziej efektywne rozwiązania. Często jest ono
wykonywane Å‚Ä…cznie ze studium czasu pracy.
Podstawą do obliczania normy technologicznie uzasadnionej, jest stadium pracy, które
obliczane jest w produkcji roślinnej według wzoru:
N=a*b*V*T*0.1[ha/h, dzień]
gdzie:
N  norma w ha na godzinę lub dzień pracy,
a  współczynnik określający udział czasu głównego w czasie całkowitym, określany
w wyniku przeprowadzonego stadium czasu pracy,
b  szerokość robocza maszyny w metrach,
T  czas pracy w godzinach,
0,1  współczynnik przeliczeniowy, stosowany w celu uzyskania normy w ha/h, jeśli
podajemy szerokość roboczą metrach, a prędkość w km/h.
Obliczanie norm technologicznie uzasadnionych może być wykorzystane podczas
organizacji zabiegów, szczególnie w gospodarstwach obszarowo dużych, również przy
ustaleniu liczby niezbędnych ciągników, środków transportu i maszyn rolniczych.
Norma obsługi zwierząt wykonywana przez jednego pracownika w produkcji zwierzęcej
wyliczana jest ze wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Tdr - (Tpz + To )
No =
Tno
gdzie:
Tdr  czas pracy jednego pracownika w ciÄ…gu dnia,
Tpz  czas przygotowawczo zakończeniowy,
To  czas odpoczynku,
Tno  dzienny nakład czasu pracy na jedno zwierzę.
Poniżej przedstawiono czynniki mające wpływ na organizację pracy i pracochłonność
produkcji zwierzęcej, są to:
- rozwiązanie funkcjonalne budynków inwentarskich, magazynowych i pomocniczych oraz
ich usytuowanie w podwórzu,
- techniczne wyposażenie budynków,
- gatunek, grupa zwierząt i wielkość stada,
- system chowu zwierzÄ…t,
- tempo pracy i kwalifikacje pracowników,
- organizacja dnia i tygodnia pracy.
Plany i ich rodzaje  wynikiem planowania, jest plan określający program przyszłego
działania. Definicja planu może być przedstawiona w sposób słowny lub liczbowy, który
dotyczy poniżej przedstawionych sfer:
- zasobów, jakie będą wykorzystywane,
- metod i procedur, jakie będą zastosowane,
- zadań, jakie będą wykonane,
- porządku lub czynności, jakie należy zachować,
- osób, mogących wykonać zadanie oraz mających plan wdrożyć i odpowiadać za
osiągnięte rezultaty,
- miejsca, w jakim planowane zadania mają się odbyć,
- bieżących terminów, rozkładów i harmonogramu,
- punktów, w jakich zostanie sprawdzony dokonany postęp,
- wyznaczonych miar, które zostaną wykorzystane do oceny postępów i weryfikacji
osiągnięcia celów.
Plan powinien posiadać następujące cechy:
- celowość  plan opiera się na prawidłowym rozpoznaniu obiektywnych uwarunkowań
funkcjonowania przedsiębiorstwa, co zapewnia, że przy dostępnych środkach
i określonych warunkach osiągnięcie celu jest możliwe,
- zgodność zewnętrzną  cele nie są sprzeczne i nie przeszkadzają sobie nawzajem,
- operatywność  oznacza, że plan powinien być czytelny, zrozumiały i ścisły, mogący być
zrealizowany zgodnie z przewidzianym wykorzystaniem zasobów i z tokiem działania,
- elastyczność  uwzględnienie w nim różnych możliwości działania, pozwala na jego
realizację także w zmienionych warunkach,
- terminowość  określa terminy realizacji celów pośrednich i celu głównego,
- kompletność  uwzględnia wszystkie działania potrzebne do wykonania określonego celu,
- perspektywiczność  w granicach możliwości przewidywania wybiega w przyszłość,
jednocześnie zapewniając zgodność planów krótkoterminowych z perspektywicznymi,
- konkretność  w sposób ścisły i możliwie wymierny powinny być zawarte w planie cele.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Na podstawie stosunku do misji i celów przedsiębiorstwa mogą być sklasyfikowane
plany.
Rys. 13. Hierarchia (powiązanie) planów w firmie [3, s. 41]
Na rysunku 13 przedstawiono powiązanie celów wyznaczających szerokie zamierzenia,
jakie są sformułowane w postaci misji przedsiębiorstwa, łącznie z celami
oraz harmonogramami.
Rys. 14. Proces planowania w przedsiębiorstwie [3, s. 44]
Plan przedstawiony na rysunku 14 zawiera następujące elementy:
- jasne cele i zadania,
- aktualną sytuację  przedstawia przyczyny wyznaczonych zadań i celów, oraz uwzględnia
przeszkody z jakimi można będzie się spotkać podczas realizacji planu,
- wymagane zasoby  definiowane sÄ… tu zasoby ludzkie, technologiczne, administracyjne
oraz finansowe potrzebne podczas realizacji zadań i celów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
- program pracy  przedstawia działania potrzebne do realizacji planu oraz porządek,
w jakim poszczególne prace będą się odbywały. Zawiera również osobę odpowiedzialną
za podjecie działania,
- harmonogram  przedstawia daty oraz rozkład w czasie zróżnicowanych działań. Techniki
np. analiza ścieżki turystycznej są udostępnione kierownikom odpowiedzialnym za
tworzenie harmonogramów,
- mechanizmy kontroli  to dzięki nim mierzony może być postęp w realizacji planu, są one
niezwykle istotne przy złożonych i długoterminowych planach,
- plany awaryjne  należy je przygotowywać i realizować podczas wyraz
nych zmian
sytuacji,
- stwierdzenie przypuszczeń  plan powinien zawierać przypuszczenia na podstawie
których jest skonstruowany oraz zawierać prawdopodobieństwo, że dane przypuszczenie
jest prawidłowe.
Bilans siły roboczej  jest zestawieniem porównawczym zapotrzebowania na siłę roboczą
z jej zasobami w gospodarstwie. Metody planowania zapotrzebowania są różne, jednak
najczęściej stosowaną metodą jest metoda normatywna. Przy wykorzystaniu opracowanych
normatywów, ustalana jest oddzielnie dla produkcji roślinnej i zwierzęcej, wielkość
zapotrzebowania na siłę roboczą. Dodatkowo wyliczane są wielkości zapotrzebowania na
prace ogólnogospodarcze. W trakcie tworzenia bilansu siły roboczej, uwzględniany jest
podział roku na sześć okresów agrotechnicznych. Podział ten został przedstawiony w tabeli 9.
Tabela 9. Proces planowania w gospodarstwie [3, s. 44]
Przybliżone granice okresu
Koniec
Okres Nazwa okresu Początek okresu dla większości ziem polskich
okresu
PoczÄ…tek Koniec
Zima Koniec prac PoczÄ…tek prac
I 20-30 XI 20-31 III
polowych polowych
Siewy Pierwsze Zakończenie
II wiosenne włókowanie sadzenia 20-31 III 15-25 V
(bronowanie) ziemniaków
Pielęgnacja Początek Początek żniw
okopowych i pielęgnacji żytnich
sianokosy buraków,
III 15-25 V 10-20 VII
zakończenie
sadzenia
ziemniaków
Żniwa Początek żniw Koniec żniw
IV żytnich lub zbożowych 10-20 VII 10-20 VIII
rzepakowych
Siewy jesienne Koniec żniw Zakończenie
V i wykopy zbożowych zbioru 10-20 VIII 25-31 X
buraków
Prace Zakończenie zbioru Koniec prac
VI 25-31 X 20-30 XI
póz
nojesienne buraków polowych
Podstawowym elementem, jaki należy wziąć pod uwagę w trakcie ustalania
zapotrzebowania na siłę roboczą w produkcji roślinnej jest powierzchnia uprawy
poszczególnych roślin. W produkcji zwierzęcej, w ciągu całego roku zapotrzebowanie na siłę
roboczą rozkładane jest w miarę równomiernie. Wartość ta obliczana jest poprzez
pomnożenie liczby zwierząt w poszczególnych grupach (średni stan roczny) i normatywów
zapotrzebowania na 1 sztukę rocznie. Prace ogólnogospodarcze są pracami pośrednimi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
W gospodarstwach prywatnych przyjmuje się, że typowy narzut na tego typu prace wynosi
20% nakładów przeznaczonych na prace bezpośrednie.
Systemy płac  jest to sposób łączenia zarobków pracowników najemnych
z wydatkowaną przez nich pracą, uwzględniając przy tym zadanie, jakie są przed nimi
stawiane w procesie produkcyjnym. Funkcje jakie spełnia wynagrodzenie są następujące:
- funkcja dochodowa  dla pracownika wynagrodzenie jest podstawowym z
ródłem
dochodów,
- funkcja kosztowa  dla przedsiębiorstwa wynagrodzenie jest składnikiem kosztów, w ten
sposób pośrednio wpływając na konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku,
- funkcja motywacyjna  wynagrodzenie jest wykorzystywane do kształtowania
pożądanych postaw i zachowań pracowników. Siła motywacyjna wynagrodzenia zależy
od kilku czynników:
- jego wysokości,
- sposobu powiązania z osiąganymi przez pracowników wynikami,
- odpowiedniego od tych wyników zróżnicowania.
Podczas kształtowania systemu wynagrodzeń stosowanych jest kilka podstawowych
zasad. SÄ… to:
- zasada uzależnienia wysokości wynagrodzenia od stopnia trudności pracy na danym
stanowisku,
- zasada wynagrodzenia według osiąganych przez pracowników efektów pracy,
- zasada wynagradzania pracowników według posiadanych kompetencji,
- zasada płacenia według kryteriów rynkowych,
- zasada wynagradzania według potrzeb.
Istnieje wiele systemów wynagrodzeń. Do najbardziej popularnych można należą:
- system czasowy  mamy z nim do czynienia w przypadku, gdy wynagrodzenie
pracownika uzależnione jest od liczby przepracowanych godzin i godzinowej stawki
płacy. Do zalet tego systemu można zaliczyć prosty zapis wykonywanego czasu pracy
oraz obliczania płac. Do wad można zaliczyć brak motywacji pracowników do lepszej
pracy. Wysokość płac dla grup pracujących w tym systemie czasowym ustala się
w stosunku miesięcznym,
- system akordowy  mamy z nim do czynienia w przypadku, gdy wynagrodzenie
pracowników uzależnione jest od rodzaju i ilości wykonywanej pracy, czynności lub
uzyskanej produkcji. Do zalet tego systemu można zaliczyć uzależnienie wysokości płacy
do wydajności pracy. Skłania to pracowników do poprawy swoich kwalifikacji i ogranicza
nadzór nad pracownikami. Do wad można zaliczyć trudność opracowania poprawnych
norm oraz możliwość spadku jakości pracy. W zależności od sposobu ustalenia relacji
praca-płaca istnieje kilka rodzajów akordowego systemu płac. Są to:
- akord prosty,
- akord progresywny,
- akord premiowy,
- akord zryczałtowany.
Uwzględniając możliwość określenia indywidualnych wyników pracy oraz sposób
rozliczenia zarobków w ramach zespołów można wyróżnić:
- akord indywidualny  występuje w przypadku, gdy wynagrodzenie ustala się dla każdego
pracownika,
- akord zespołowy  występuje w przypadku, gdy obliczany jest zarobek całego zespołu za
wykonaną pracę. Wyróżniamy tutaj dwa rodzaje akordu zespołowego: akord grupowy
i brygadowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Do innych form wynagradzania pracowników można zaliczyć:
- formÄ™ premiowÄ…,
- formÄ™ zadaniowÄ…,
- formÄ™ prowizyjnÄ…,
- formÄ™ kafeteryjnÄ….
Najczęściej w praktyce stosowane są mieszane systemy płac. Można do nich zaliczyć:
- system czasowo-premiowy,
- system akordowo-premiowy,
- system czasowo-akordowy,
- system czasowo-akordowo-premiowy.
Do innych rodzajów wynagrodzeń mających na celu motywacje pracowników można
zaliczyć:
- dochody odroczone  można do nich zaliczyć m. in. udziały w zysku, obligacje,
dodatkowe ubezpieczenia, akcje,
- nagrody pieniężne  można do nich zaliczyć m. in. nagrody jubileuszowe, udziały
w zysku,
- świadczenia dodatkowe  można do nich zaliczyć m. in. samochód służbowy, szkolenia,
umundurowanie,
- nagrody dodatkowe  można do nich zaliczyć m. in. nagrodę za wykrycie próby
wyłudzenia pieniędzy,
- świadczenia socjalne  można do nich zaliczyć m. in. zapewnienie posiłków
pracownikom, dowóz do miejsca pracy.
W gospodarstwach prywatnych, w stosunku do członków rodziny, z reguły nie jest
stosowany system płac. Rolnik i jego rodzina zamiast pensji otrzymują dochód rolniczy,
a właściwie dochód dyspozycyjny. Przeznaczony jest on w częściowo na konsumpcję,
częściowo zaś na odtworzenie zużytego majątku i jego zwiększenie.
Kontrola w przedsiębiorstwie  miarą skuteczności działań jest osiąganie celów. Niewiele
jest firm, które osiągają dokładne stany zamierzone. Częściej zdarza się, że osiągają mniej od
założeń przyjętych w planie. Kontrola  na podstawie przyjętych mierników oceny  ustala
stopień zgodności wyników z założeniami.
OstatniÄ… z czterech podstawowych funkcji zarzÄ…dzania jest kontrola. Zadaniem tej funkcji
jest ustalanie stanów rzeczywistych i porównywanie ich ze stanami wzorcowymi. Celem tego
jest stwierdzenie występowania lub nie, konkretyzowania zaleceń, które służą do eliminacji
niepożądanych zjawisk. W skład funkcji kontrolowania wchodzą wszystkie działania
menadżera, które polegają na stwierdzaniu i korygowaniu odchyleń od ustalonych norm.
Działania te są korekcyjne, regulujące, podejmowane w ramach realizacji pozostałych funkcji
zarządzania. Na rysunku 15 przedstawiono związek pomiędzy planowaniem a innymi
funkcjami zarzÄ…dzania.
Rys. 15. ZwiÄ…zek planowania z innymi funkcjami zarzÄ…dzania [3, s. 45]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wyróżniamy następujące rodzaje kontroli:
- prospektywną  która, poprzedza realizację procesu wytwarzania dóbr i usług. Obejmuje
ona sprawdzanie poprawności ustalania wzorców działania i struktury organizacyjnej.
Kontrola ta polega na ocenie poszczególnych etapów konstruowania planu działania jak
również tworzenia struktury organizacyjnej,
- bieżącą  kontrola ta jest sprawowana w trakcie realizacji procesu wytwórczego, polega
na obserwacji procesu wykonawczego pod względem:
- jego adekwatności do założeń struktury operacyjnej,
- zgodności ilościowej, jakościowej i czasowej osiąganych wyników z celami
i zadaniami,
- retrospektywną  dokonywaną po zakończeniu realizacji procesu produkcji lub
świadczenia usług. Na ten rodzaj kontroli składa się porównywanie osiąganych rezultatów
i założonych celów. Stanowi ono podstawę oceny:
- sprawności funkcjonowania przedsiębiorstwa,
- prawidłowości doboru celów, sposobu ich realizacji i struktury.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… z
ródła władzy organizacyjnej?
2. Jakie są rodzaje władzy organizacyjnej?
3. Jakie są różnice pomiędzy władzą wykonawczą a kierowniczą?
4. Jaka występują funkcje kierownicze?
5. Jakie znasz cechy osobowe lidera?
6. Jakie funkcje spełnia przywódca?
7. Jakie są znasz modelowe zdolności przywódcze?
8. Jakie występują style kierowania?
9. Jakie sÄ… rodzaje pracy?
10. Jakie są rodzaje wydajności pracy?
11. Jakie znasz elementy procesu pracy?
12. Jakie są zasady wydajności pracy?
13. Jakie czynniki mają wpływ na organizację pracy i pracochłonność w produkcji rolniczej?
14. Jakie funkcje spełnia wynagrodzenie?
15. Jakie są zasady obowiązujące podczas kształtowania systemu wynagrodzeń?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj schemat blokowy przedstawiajÄ…cy elementy procesu pracy. Scharakteryzuj te
procesy oraz określ, jaką rolę pełnią w całym procesie pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) opracować schemat blokowy elementów procesu pracy, scharakteryzować je, oraz
określić pełnioną role w całym procesie pracy,
5) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze dydaktyczne przedstawiajÄ…ce elementy procesu pracy,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
Ćwiczenie 2
Przedstaw w formie tabeli rodzaje stylów kierowania. Określ ich cele oraz
charakterystykÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przedstawić w formie tabeli rodzaje stylów kierowania, przedstaw charakterystykę
każdego z nich i cele jakie są w nich realizowane,
5) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze dydaktyczne przedstawiające rodzaje stylów kierowania,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić rodzaje władzy organizacyjnej?
ðð ðð
2) wymienić z
ródła władzy organizacyjnej?
ðð ðð
3) scharakteryzować funkcje kierownicze?
ðð ðð
4) wymienić funkcje kierownicze?
ðð ðð
5) scharakteryzować cechy osobowe lidera?
ðð ðð
6) wymienić kwalifikacje, jakie powinien spełniać menedżer?
ðð ðð
7) wymienić modelowe zdolności przywódcze?
ðð ðð
8) zdefiniować cechy przywódców jak: inicjatywa, wytrwałość,
prawość, takt, współczucie?
ðð ðð
9) wymienić i scharakteryzować style kierowania?
ðð ðð
10) wymienić podstawowe rodzaje pracy?
ðð ðð
11) wymienić rodzaje wydajności pracy?
ðð ðð
12) wymienić elementy fizycznego środowiska pracy?
ðð ðð
13) wymienić i scharakteryzować rodzaje ergonomii pracy?
ðð ðð
14) wymienić elementy procesu pracy?
ðð ðð
15) wymienić i omówić zasady organizacji pracy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.3. Organizacja i wyposażenie techniczne warsztatu naprawczego
4.3.1. Materiał nauczania
Czynności mające na celu utrzymanie pojazdów i maszyn w stanie pełnej sprawności
technicznej sÄ… realizowane poprzez:
- obsługę techniczną, do której zaliczamy:
- obsługę codzienną (OC),
- obsługę sezonową (OS),
- konserwację pojazdów,
- przeglÄ…dy okresowe,
- naprawy bieżące,
- naprawy główne.
Zakres obsługi codziennej
Są to czynności, które są wykonane przed i po zakończeniu pracy. Może być ona
wykonana bezpośrednio przez kierowcę pojazdu, lub przez wyspecjalizowaną stację
diagnostyczną. W ramach tej obsługi wykonywane są następujące czynności:
- sprawdzenie poziomu oleju w silniku,
- sprawdzenie poziomu płynu w układzie chłodzenia,
- oczyszczenie części zewnętrznych maszyn,
- sprawdzenie działania mechanizmów jezdnych, stanu ogumienia i zużycia paliwa,
- sprawdzenie stanu osłon ochronnych według przepisów BHP,
- sprawdzenie działania instalacji oświetleniowej i sygnalizacyjnej,
- wykonanie drobnych napraw zauważonych w trakcie obsługi.
Obsługa okresowa
W ramach przeprowadzania tej obsługi wykonywany jest zestaw uprzednio
zaplanowanych czynności dokonywanych po określonym czasie pracy lub przebiegu pojazdu.
Okres lub dopuszczalny przebieg pomiędzy przeglądami określany jest przez producenta
pojazdu i powinien być on bezwzględnie przestrzegany.
Obsługa sezonowa
Wykonywana jest ona dwa razy w roku. Przeprowadza się ją jednocześnie z obsługą
okresową, która wykonywana jest na początku i na końcu okresu zimowego. Zadaniem
przeprowadzania obsługi sezonowej jest przygotowanie ciągnika do pracy w zmienionych
warunkach klimatycznych. Obsługa sezonowa obejmuje pełny zakres czynności, które są
wykonywane w ramach przeglądu technicznego ze specjalnym uwzględnieniem staranności
przemycia wewnętrznego mechanizmów oraz zaopatrzenia ciągnika w odpowiednie dla danej
pory roku oleje, smary i płyny. Obsługa sezonowa obejmuje ponadto następujące czynności:
- oczyszczenie i gruntowne mycie pojazdu,
- odnowienie uszkodzonych powłok lakierniczych,
- zabezpieczenie elementów podzespołów i zespołów przed zniszczeniem.
Szczegółowe zalecenia do przygotowania pojazdów do postoju międzysezonowego
zawierają instrukcje obsługi poszczególnych pojazdów.
Konserwacja pojazdów
Konserwacja  możemy ją określić jako całokształt czynności mających na celu
zmniejszenie zużywania się części maszyn i utrzymanie ich w pełnej sprawności technicznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Do typowych zabiegów konserwacyjnych zalicza się czyszczenie i mycie, wymianę olejów,
powlekanie powierzchni środkami ochrony czasowej, doładowywanie akumulatorów itp.
Niektóre zabiegi konserwacyjne wykonuje się w ramach okresowych obsług technicznych
ciągników. Najwięcej czynności konserwacyjnych wykonuje się przed dłuższą przerwą
w użytkowaniu pojazdu.
PrzeglÄ…dy techniczne
Celem przeprowadzania przeglądów technicznych jest okresowe sprawdzenie stopnia
zużycia pojazdu. Zadaniem przeglądu tego typu jest wykrycie usterek oraz w miarę potrzeby
wykonanie we właściwym czasie niezbędnych czynności konserwacyjnych i naprawczych.
Przeglądy techniczne, które są wykonywane w okresie gwarancyjnym noszą nazwę
przeglądów gwarancyjnych, a po tym okresie nazywamy je przeglądami okresowymi.
W czasie użytkowania pojazdu w wyniku naturalnych procesów zużycia oraz
oddziaływania czynników otoczenia następuje zmiana stanu technicznego poszczególnych
zespołów i elementów, która może doprowadzić do ich uszkodzenia lub zakłócenia pracy
powodując nie planowany przestój pojazdu. Zmiana stanu technicznego niektórych układów
(np. układu kierowniczego, hamulcowego) może być przyczyną wypadków. Dbałość
o właściwy stan techniczny pojazdu oraz przestrzeganie zalecanych terminów dokonywania
przeglądów technicznych przyczyniają się do obniżenia kosztów eksploatacji pojazdu.
Cykl przeglądowy ciągników produkowanych w Polsce zawiera się w określonym
przedziale motogodzin (mtg) - pierwsza liczba dotyczy ciągników serii URSUS, druga
ciągników serii MF:
- PrzeglÄ…d P1  wykonywany jest co 8-10 mtg,
- PrzeglÄ…d P2  wykonywany jest co 100-125 mtg,
- PrzeglÄ…d P3  wykonywany jest co 200-250 mtg,
- PrzeglÄ…d P4  wykonywany jest co 400-500 mtg,
- PrzeglÄ…d P5  wykonywany jest co 800-1000 mtg.
Naprawy bieżące
Można do nich zaliczyć czynności naprawcze w wyniku, których dokonuje się tylko
wymiany lub naprawy elementów szybko zużywających się bądz
uszkodzonych w trybie
awaryjnym. Zakres naprawy ustalany jest indywidualnie dla każdego pojazdu.
Naprawy bieżące pojazdów rolniczych są często wykonywane w ramach odpowiednich
okresowych przeglądów technicznych. Koszt naprawy bieżącej nie powinien przekroczyć
10% wartości nowej maszyny.
Naprawa główna
Jest to ogół czynności naprawczych, podczas których pojazd poddaje się całkowitemu
demontażowi i usuwa się wszystkie usterki w celu przywrócenia pełnej sprawności.
Naprawa obejmuje wszystkie zespoły pojazdu oraz wymianę elementów i części
pracujących na zmęczenie, dotyczy to łożysk, sprężyn, śrub itp. Naprawa główna nie
obejmuje zespołów i części awaryjnie uszkodzonych.
Koszt naprawy głównej waha się w granicach od 30  70 % wartości nowej maszyny.
Naprawy główne wykonuje się w określonych cyklach naprawczych, dla ciągnika
rolniczego cykl ten wynosi ok. 4000-5000 mtg.
Organizacje i technologie napraw pojazdów
Rodzaje organizacji napraw  możemy tutaj wymienić trzy metody organizacji napraw. Są
to:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
- metoda stanowiskowa,
- metoda gniazd naprawczych,
- metoda potokowa.
Poniżej zostaną opisane powyżej wymienione metody organizacji napraw.
Metoda stanowiskowa  polega ona na tym, że cały lub prawie cały zakres czynności
cyklu produkcyjnego naprawy wykonywany jest przez jednego pracownika lub brygadÄ™ na
tym samym stanowisku roboczym. Ten sam pracownik lub ta sama brygada wykonuje
demontaż, mycie, weryfikację, naprawę i regulację zespołów oraz montaż całej maszyny.
Do zalet organizacji tego typu możemy zaliczyć:
- prosta organizacja pracy w warsztacie,
- możliwość wykonywania jednocześnie napraw różnorodnego sprzętu w danym
warsztacie,
- możliwość zwiększenia powierzchni użytkowej warsztatów.
Do wad organizacji tego typu możemy zaliczyć:
- rozrzutna gospodarka narzędziami, ponieważ każda brygada musi być wyposażona
w komplet narzędzi i przyrządów, które nie są odpowiednio wykorzystane; nie
wykorzystane są również obrabiarki i inne urządzenia w warsztacie,
- trudności w sprawowaniu kontroli międzyoperacyjnej na poszczególnych stanowiskach
naprawczych,
- mała przepustowość warsztatu w stosunku do liczby zatrudnionych pracowników,
- wysokie koszty napraw.
Przyjęcie pojazdu do naprawy
Mycie wstępne pojazdu
Naprawa uszkodzonych części
Montaż sprawnych części
Magazyn części
Wykonanie próby, regeneracja
Odbiór ostateczny
Przekazanie pojazdu
Rys. 16. Schemat blokowy organizacji warsztatu naprawczego pracujÄ…cego metodÄ… stanowiskowÄ…
[opracowanie własne]
Metoda gniazd naprawczych  polega ona na dokonywaniu demontażu i montażu
maszyny na odpowiednich stanowiskach (demontażowych i montażowych). Montaż końcowy
(główny) maszyny z zespołów i podzespołów wykonuje jedna brygada na jednym stanowisku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Niektóre zespoły precyzyjne i o złożonej budowie, np. rozdzielacze hydrauliczne,
regulatory ciśnień i zespoły elektryczne nie są rozbierane na stanowisku demontażowym, lecz
po umyciu, są one w całości dostarczane z zewnątrz na odpowiednie gniazda naprawcze. Tu
sÄ… demontowane, myte, weryfikowane, naprawiane montowane, regulowane i sprawdzane.
W gniazdach naprawczych odbywa się cały cykl produkcyjny naprawy tych zespołów.
Do naprawy wykorzystuje się również stanowiska oddziałów ogólnotechnicznych, gdzie
wykonuje się operacje z zakresu obróbki mechanicznej, spawania, wulkanizacji, stolarstwa
i prac elektrycznych. Zregenerowane części i zmontowane podzespoły i zespoły są na
poszczególnych gniazdach naprawczych poddane kontroli technicznej i przekazywane do
rozdzielni-kompletowni, a stąd na stanowiska montażowe.
Przyjęcie pojazdu do naprawy
Gniazdo naprawcze 1
Mycie wstępne pojazdu
Gniazdo naprawcze 2
Demontaż
Zakład specjalistyczny
Zespół naprawczy
Magazyn części
Obróbka mechaniczna
Montaż
Spawalnia
Wykonanie próby, regeneracja
Dział elektryczny
Odbiór ostateczny
Przekazanie pojazdu
Rys. 17. Schemat blokowy organizacji warsztatu pracujÄ…cego metodÄ… gniazd naprawczych stanowiskowÄ…
[opracowanie własne]
Liczba gniazd naprawczych zależy od liczby i rodzaju naprawianych pojazdów. Jeżeli
program produkcyjny naprawy jest duży to trzeba organizować więcej gniazd i stanowisk
o węższym zakresie wykonywanych czynności i bardziej wyspecjalizowanych niż przy
małym programie produkcyjnym.
Metoda gniazd naprawczych umożliwia prowadzenie napraw 2 5 typów pojazdów na
tych samych gniazdach i stanowiskach jednocześnie, w przypadku, gdy technologia naprawy
zespołu tych pojazdów wykazuje pewne podobieństwa.
Metoda potokowa - demontaż i montaż maszyny oraz naprawę jej zespołów wykonuje się
na wielostanowiskowych liniach potokowych. Są to linie montażu i demontażu głównego
oraz linie naprawcze zespołów. W liniach potokowych urządza się tyle stanowisk roboczych,
ile w danym procesie technologicznym występuje operacji.
Metodę tę charakteryzuje bardzo wysoka specjalizacja stanowisk roboczych i ciągłość
ruchu naprawianych obiektów. Naprawione obiekty po ukończeniu operacji na jednym
stanowisku natychmiast przesuwane są na następne stanowisko. Przemieszczanie obiektów
naprawianych odbywa się na wózkach torowych naziemnych lub podwieszonych albo na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
przenośnikach rolkowych. To ostatnie rozwiązanie transportu ma zastosowanie na niektórych
linach naprawczych zespołów silników spalinowych.
Na liniach potokowych musi zachodzić synchronizacja i rytmiczność pracy stanowisk.
Oznacza to, że odstępy czasu wykonywania prac na poszczególnych stanowiskach muszą być
sobie równe. W związku z tym na końcu linii potokowej uzyskuje się naprawione obiekty
w tych samych odstępach czasu.
Sprawna organizacja wykonywania napraw metodą potokową zależy od stałego,
systematycznego dostarczania do zakładu pojazdów przeznaczonych do naprawy, stałego
zasilania linii potokowych w potrzebne części i materiały, właściwego podziału pracy między
stanowiskami roboczymi, odpowiedniego doboru pracowników do obsługi linii potokowej,
racjonalnego gospodarowania oprzyrządowaniem i przeprowadzania właściwej kontroli
międzyoperacyjnej. Na schemacie 18 przedstawiono przykład warsztatu przeprowadzającego
naprawy główne silników spalinowych, pracującego metodą potokową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Magazyn Przyjęcia oraz
Hamowanie silników Myjnia odtłuszczająca
silników po magazyn
naprawie silników do
naprawy
Kabina lakiernicza
Suszarnia
Linia naprawy
aparatury
wtryskowej
Linia naprawy
głowic z
zaworami
Magazyn
części
Linia naprawy
podzespołów(I)
Linia
technologiczna
montażu
Linia naprawy
podzespołów (II)
Linia naprawy
tłoków i
korbowodów
Rozdzielnia -
kompletownia
Linia wału
Linia
korbowego i
demontażu i
łożysk
Stanowiska
mycia
weryfikacji
Linia naprawy
kadłubów
Rys. 18. Schemat blokowy organizacji warsztatu naprawczego metodÄ… potokowÄ… stanowiskowÄ…
[opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Wymogi BHP podczas wykonywania napraw
Stanowisko powinno spełniać wymogi BHP w zakresie wielkości powierzchni roboczej
oświetlenia i wentylacji. Ze względu na różnorodność wykonywanych prac stanowisko
naprawcze powinno być wyposażone w sprzęt ochrony osobistej oraz sprzęt przeciw
pożarowy.
Demontaż
- niezbędny podnośnik o udz
wigu odpowiadającym ciężarowi maszyny, ustawiony
pionowo, wykluczający poślizg,
- niedopuszczalne wykonywanie prac demontażowych maszyny umieszczonej tylko na
podnośniku  konieczne w tym przypadku jest ustawienie podstaw zabezpieczających,
- przy wykorzystaniu urządzeń dz
wigowych należy używać specjalnych lin stalowych,
- należy dbać o ład i porządek na stanowisku demontażu i drogach transportowych.
Regeneracja części
- stanowiska muszą być wyposażone w narzędzia ogólno wentylacyjne oraz wyciągi
miejscowe,
- pracownicy muszą być wyposażeni w maski przeciwgazowe lub przeciw pyłowe,
- na stanowiskach spawalniczych niezbędne wyposażenie w tarcze spawalnicze, buty
i fartuchy,
Montaż  stanowiska montażowe (naprawcze),
- wymagają dobrego oświetlenia naturalnego i sztucznego,
- wyposażenia w wózki lub stojaki montażowe, które powinny być przygotowane do
pracy w pozycji stojÄ…cej,
- przy montażu połączeń śrubowych nie należy stosować przedłużaczy na klucze,
- przy zastosowaniu narzędzi o napędzie elektrycznym należy kontrolować stan
zerowania i izolacji (występuje niebezpieczeństwo porażenia prądem pracowników).
Organizacja pracy w stacjach obsługi
Obsługa techniczna pojazdów przeprowadzana jest w ogólnodostępnych stacjach obsługi
oraz zajezdniach samochodowych dużych jednostek transportowych. Publiczne
ogólnodostępne stacje obsługi stanowią warsztaty samochodowe, począwszy od małych,
jednostanowiskowych warsztatów obsługowo-naprawczych, aż do dużych jednostek
o kilkunastu stanowiskach. Obecnie często warsztaty tego typu dążą do uzyskania autoryzacji
danego producenta pojazdów. Uzyskanie autoryzacji producenta gwarantuje wysoką jakość
świadczonych usług.
Stacje diagnostyczne  są specyficznym rodzajem jednostek obsługowych. W stacjach
tego typu wykonuje się badania stanu technicznego pojazdów, które dopuszczają je do ruchu.
Uzyskanie takich uprawnień jest możliwe przez każdą jednostkę obsługową, wiąże się to
jednak ze spełnieniem odpowiednich wymagań dotyczących m.in. pomieszczenia,
wyposażenia oraz wyszkolenia pracowników. W stacjach diagnostycznych przeważnie
wykonuje się jedynie badania stanu technicznego pojazdów, natomiast czynności obsługowe
przeprowadzane sÄ… tam jedynie wyjÄ…tkowo.
Do jednostek obsługowych można również zaliczyć pojazdy pomocy drogowej.
W niektórych przypadkach są one stosowane jedynie do holowania niesprawnych pojazdów,
inne natomiast można określić mianem ruchomych stacji obsługi, które często świadczą
usługi w szerokim zakresie.
Większe stacje obsługi wyposażone są w stanowiska robocze, magazyny oraz
pomieszczenia biurowe i socjalne. Stanowiska obsługowo-naprawcze mogą być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
przystosowane do wykonywania specjalnych z góry określonych czynności, lub mieć
charakter uniwersalny. Występowanie specjalistycznych stanowisk obsługowo-naprawczych
prowadzi do obsługi wykonywanych przy pomocy metody potokowej.
Organizacja i wyposażenie stanowiska obsługowo-naprawczego
Dla napraw bieżących pojazdów bardziej korzystny jest układ gniazdowy, na którym
muszą być wykonane naprawy wynikające z bezpośredniej awarii oraz niektóre regulacje
mechanizmów.
Na stanowisku wykonywane będą wyłącznie regulacje zewnętrzne mechanizmów tzw.
całopojazdowe, to znaczy na kompletnie zmontowanym ciągniku. Zaleca się wyposażenie
stanowiska w oprzyrządowanie diagnostyczne, technologiczne i specjalistyczne, zwrócenie
uwagi na czystość na stanowisku oraz zapewnienie czystości prowadzenia napraw. Na jakość
wykonywanych napraw i bezpieczeństwo pracy, wpływ także będzie miał stan techniczny
podstawowych urządzeń.
Stanowiska obsługowo-naprawcze są to miejsca, w których wykonuje się czynności
związane z obsługą i naprawą pojazdów. Możemy wyszczególnić kilka rodzajów takich
stanowisk:
- stanowiska do mycia i czyszczenia  stosuje się mycie ręczne lub zmechanizowane.
Stanowisko do mycia pojazdów wyposaża się zgodnie z dobraną metodą mycia.
Stosowane są dwie metody mycia pojazdów: ręczne lub zmechanizowane.
Stanowisko do mycia ręcznego powinno być wyposażone w urządzenia umożliwiające
dostęp również do podwozia samochodu. Na stanowisku powinien być zapewniony
swobodny odpływ wody. Stosowanie odpowiednich końcówek zapewnia regulację ilości
wody wypływającej z przewodu. Na rysunku 19 przedstawiono przykładową końcówkę
do natrysku wodą pod wysokim ciśnieniem.
1  dysza wylotowa,
2  pierścień regulacyjny,
3  iglica,
4  otwór wylotowy wody.
Rys. 19. Końcówka do natrysku wodą pod wysokim ciśnieniem (2,5 MPa) [5, s. 244]
Do zmechanizowanego mycia pojazdów stosuje się myjnie automatyczne. Są one
wyposażone w obrotowe szczotki o długim włosiu, które są sprężone z urządzeniami
natryskowymi i urzÄ…dzeniami osuszajÄ…cymi. Zaleta mycia zmechanizowanego jest
oszczędność zużycia wody oraz zwiększenie przepustowości mytych pojazdów. Wadą
tego rozwiązania jest zmniejszenie dokładności mycia. Na rysunku 20 przedstawiono
przykładową myjnie automatyczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Rys. 20. Automatyczna myjnia szczotkowa, typu AMSS-6 [5, s. 244]
- stanowiska smarownicze  na tych stanowiskach wykonywane sÄ… prace zwiÄ…zane
z wymianą olejów lub smarowaniem elementów smarem stałym. Stanowisko może być
wyposażone w kanał oraz narzędzia i przyrządy,
- uniwersalne stanowiska obsługowo-naprawcze  na stanowiskach przeznaczonych do tego
typu prac, powinien być zapewniony wygodny dostęp do wszystkich zespołów pojazdu.
Niezbędnym wyposażeniem takiego stanowiska jest kanał, podnośnik lub pomost.
Stanowisko musi być wyposażone w zestawy narzędzi uniwersalnych oraz specjalnych
dostosowanych do rodzaju obsługiwanych pojazdów,
- stanowiska kontrolno-regulacyjne  sÄ… to stanowiska przeznaczone do kontroli i regulacji
zespołów i podzespołów pojazdów.
Przykładowe wyposażenie stacji obsługi:
- urzÄ…dzenia do mycia i czyszczenia,
- urzÄ…dzenia smarownicze,
- pomocnicze urządzenia obsługowe takie jak: sprężarki, wózki akumulatorowe,
- przyrzÄ…dy do kontroli i regulacji,
- narzędzia warsztatowe,
- pomoce warsztatowe,
- środki ochrony osobistej i wyposażenie przeciwpożarowe.
Wyposażenie diagnostyczne
Diagnostyka polega na wykrywaniu niedomagań i przyczyn ich powstawania.
Sprawdzenia stanu technicznego dokonuje się następującymi metodami diagnostycznymi:
- metody bezprzyrzÄ…dowe,
- metody przyrzÄ…dowe.
Metody bezprzyrządowe  to głównie oględziny, osłuchiwanie, kontrola przez dotyk,
próba poprawności działania.
Metody przyrządowe  to głównie określenie parametrów przez pomiar np. pomiar luzu,
ciśnienie sprężania ciśnienie układu smarowania. Są one wykorzystywane do badania
układów pneumatycznych, hydraulicznych, paliwowych i elektrycznych.
Kanały  są to wykopy, które mają obudowane ściany z wnękami na narzędzia.
Wyposażone są w oświetlenie. Kanały możemy podzielić ze względu na sposób ustawienia
samochodu na cztery grupy:
- międzykołowy,
- boczny,
- z szynami najazdowymi,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
- z szynami jezdnymi i wózkiem.
Na rysunku 21 przedstawiono rodzaje kanałów.
Rys. 21. Kanały:
a) międzykołowy,
b) boczny,
c) z szynami najazdowymi,
d) z szynami jezdnymi i wózkiem
[5, s. 246]
Pomosty  są konstrukcjami nośnymi, stalowymi bądz
betonowymi. SÄ… one ustawione na
powierzchni, wyposażone w szyny wjazdowe. Konstrukcje tego typu są rzadko stosowane.
Można je spotkać na przydrożnych parkingach bądz
stacjach benzynowych.
Podnośniki  inaczej nazywany dz
wignikiem. Jest to urzÄ…dzenie wygodne
w zastosowaniu, umożliwia łatwy dostęp do prawie wszystkich zespołów pojazdu. Ze
względu na rodzaj napędu mechanizmu podnoszenia możemy podnośniki podzielić na:
- dz
wigniki hydrauliczne,
- dz
wigniki hydrauliczno-pneumatyczne,
- dz
wigniki mechaniczne.
Rys. 22. Jednokolumnowy dz
wignik hydrauliczno-pneumatyczny produkcji krajowej [5, s. 247]
Rys. 23. Czterokolumnowy dz
wignik mechaniczny produkcji krajowej [5, s. 247]
Podnośniki możemy podzielić na jednokolumnowe lub wielokolumnowe. Pojazd może na
takim podnośniku spoczywać kołami, elementami podwozia lub nadwozia. Uzależnione jest
to od konstrukcji samego dz
wignika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Rys. 24. Hydrauliczny podnośnik przewoz
ny, typu DHPS-10A [5, s. 247]
Podnośniki przenośne i przewoz
ne (przykład takiego podnośnika na rysunku 24),
stosowane są do częściowego podnoszenia pojazdu, jego przodu, boku, tyłu. Podnośniki
przewoz
ne stosowane są również przy wyjmowaniu z pojazdu jego ciężkich zespołów, takich
jak skrzynia biegów czy tylny most.
Urządzenia smarownicze  urządzenia te służą do napełniania zespołów olejem, do
zbierania zużytego oleju, bądz
też do smarowania elementów smarem stałym.
Zbiorniki ściekowe  są wykorzystywane do zbierania zużytego oleju. Zbiorniki te mogą
być przenośne, przewoz
ne lub stałe.
Zbiorniki rozdzielcze  są wykorzystywane do napełniania zespołów olejem. Urządzenia
te pozwalają na bezpośrednie doprowadzenie oleju do poszczególnych zespołów. Olej może
być przetłaczany ze zbiornika wykorzystując pompę ręczną lub napęd pneumatyczny.
Smarownice  są to urządzenia służące do smarowania smarem stałym. Wtłaczają one
smar do punktów smarowania pod ciśnieniem od 5 do 40 MPa. Smarownice możemy
podzielić ze względu na rodzaj napędu na:
- ręczne  możemy podzielić na smarownice dz
wigniowe i przyciskowe. Rysunki
smarownic zostały przedstawione w poprzedniej jednostce modułowej
(723[03][1].Z2.08),
- nożne  są to smarownice zdecydowanie większe niż ręczne. Wytłaczanie smaru ze
zbiornika jest spowodowane naciskaniem pedału. Smar wytłaczany jest elastycznym,
odpornym na ciśnienie przewodem ze specjalną końcówką,
- pneumatyczne i elektryczne  smarownice tego typu są urządzeniami wydajnymi, które
znalazły zastosowanie w dużych zestawach smarowniczych Rysunek zestawu
smarowniczego został przedstawiony w poprzedniej jednostce modułowej
(723[03][1].Z2.08).
Wyposażenie uzupełniające:
- sprężarki przenośne lub przewoz
ne  stanowiÄ… z
ródło sprężonego powietrza oraz służą do
pompowania ogumienia,
- urządzenia akumulatorowe  są to wózki z zespołem akumulatorów. Urządzenia te
wyposażone są w prostowniki.
Podczas organizacji stanowiska diagnostyczno naprawczego należy pamiętać
o dostosowaniu go do przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej. Należy pamiętać o rozmieszczeniu w odpowiednich miejscach instrukcji
dotyczących wymienionych przepisów, oraz informacji, które należy stosować w trakcie
wypadku, pożaru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności są realizowane w ramach obsługi codziennej?
2. Jakie czynności są realizowane w ramach obsługi sezonowej?
3. Jakie znasz metody organizacji napraw?
4. Jakie znasz wady metody stanowiskowej?
5. Jakie sÄ… cechy charakterystyczne metody potokowej?
6. Jakie są wymagania BHP podczas demontażu pojazdu?
7. Jakie znasz rodzaje stanowisk obsługo-naprawczych?
8. Jakie sÄ… metody sprawdzenia stanu technicznego pojazdu?
9. Jakie są rodzaje kanałów?
10. Jakie są rodzaje podnośników?
11. Jakie znasz rodzaje smarownic?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw w formie tabeli rodzaje obsługi technicznej. Określ ich charakterystykę oraz
zakres wykonywanej obsługi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przedstawić w formie tabeli rodzaje obsługi technicznej. Określić ich cechy
charakterystyczne oraz zakres prac podczas wykonywania danej obsługi,
5) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
Ćwiczenie 2
Przedstaw w formie tabeli metody organizacji napraw. Określ ich charakterystykę oraz
wady i zalety każdej metody.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przedstawić w formie tabeli metody organizacji napraw. Określić ich cechy
charakterystyczne,
5) dla poszczególnych metod przedstawić ich wady i zalety,
6) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze dydaktyczne przedstawiajÄ…ce metody organizacji napraw,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj rodzaje stanowisk obsługowo-naprawczych. Przedstaw przykładowe
wyposażenie każdego z nich. Określ ich przeznaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) przedstawić w formie tabeli metody organizacji napraw. Określić ich cechy
charakterystyczne,
5) przedstawić dla poszczególnych metod ich wady i zalety,
6) przeprowadzić analizę ćwiczenia,
7) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze dydaktyczne przedstawiające przykładowe stanowiska obsługowo-naprawcze,
- arkusz papieru,
- przybory do pisania, ołówek, linijka.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynności wykonywane w ramach obsługi codziennej?
ðð ðð
2) określić celowość przeprowadzania obsługi okresowej?
ðð ðð
3) wymienić czynności wykonywane w ramach obsługi sezonowej?
ðð ðð
4) określić celowość przeprowadzania konserwacji pojazdu?
ðð ðð
5) wymienić metody organizacji napraw?
ðð ðð
6) wymienić zalety metody stanowiskowej?
ðð ðð
7) scharakteryzować metodę gniazd naprawczych?
ðð ðð
8) wymienić rodzaje stanowisk obsługowo-naprawczych?
ðð ðð
9) scharakteryzować uniwersalne stanowisko obsługowo-naprawcze?
ðð ðð
10) wymienić rodzaje kanałów?
ðð ðð
11) wymienić rodzaje podnośników?
ðð ðð
12) wymienić rodzaje smarownic?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
 5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 35 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przedsiębiorstwo, którego roczny obrót netto nie przekracza 10 mln euro, to
a) mikro przedsiębiorstwo.
b) małe przedsiębiorstwo.
c) średnie przedsiębiorstwo.
d) duże przedsiębiorstwo.
2. Do spółki prawa cywilnego należy spółka
a) akcyjna.
b) komandytowa.
c) cywilna.
d) jawna.
3. Więzi wynikające z podziału pracy oraz funkcji pełnionych przez poszczególne
stanowiska i komórki organizacyjne, to więzi
a) hierarchiczne.
b) funkcjonalne.
c) informacyjne.
d) technologiczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4. Poniższy schemat obrazuje przykładową strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa.
Jest to struktura organizacyjna
a) liniowa.
b) funkcjonalna.
c) sztabowa.
d) sztabowo-liniowa.
5. Płaszczyzna celu, która związana jest z poprawą rentowności, wzrostem sprzedaży,
poszerzaniem rynku, jest celem
a) społecznym.
b) przedsiębiorstwa.
c) indywidualnym.
d) obrotowym.
6. Do grupy dostawców nie zaliczamy
a) producentów.
b) hurtowników.
c) detalistów.
d) agentów.
7. Produkcję mającą na celu wytwarzanie dużej liczy wyrobów nazywamy produkcją
a) jednostkowÄ….
b) indywidualnÄ….
c) seryjnÄ….
d) masowÄ….
8. Funkcja handlowa majÄ…ca na celu zaspokojenie potrzeb klienta, to funkcja
a) marketingowa.
b) sprzedażowa.
c) produkcyjna.
d) społeczna.
9. Władza opierająca się na lojalności i utożsamianiu się, to władza
a) nagradzania.
b) wymuszania.
c) odniesienia.
d) ekspercka.
10. Styl kierowania, w którym istnieje wyraz
ny podział kierownik  podwładny, to styl
a) autokratyczny.
b) demokratyczny.
c) ingerujÄ…cy.
d) nie ingerujÄ…cy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
11. Wydajność pracy określona jako ilość wykonanej pracy do czasu przeznaczonego na jej
wykonanie, to
a) wydajność technicznego.
b) wydajność ekonomicznego.
c) wydajność społecznego.
d) wydajność produkcyjnego.
12. Ergonomia pracy nie uwzględnia
a) obciążenia fizyczne.
b) obciążenia psychiczne.
c) czynniki materialne środowiska pracy.
d) stosunki międzyludzkie.
13. Zasada organizacji pracy mająca na celu połączenie wyspecjalizowanych wykonawców
w grupÄ™ zajmujÄ…cÄ… siÄ™ razem jednym zadaniem, to zasada
a) harmonizacji.
b) intensywności pracy.
c) koncentracji pracy.
d) optymalnego wyniku działania.
14. Wydolność organizmu wzrasta powyżej średniej w ciągu doby w godzinach
a) od 6-14 i od 15-21.
b) od 6-13 i od 15-22.
c) od 6-14 i od 16-22.
d) od 6-12 i od 13-21.
15. Do obsługi technicznej pojazdu nie zaliczamy
a) przeglądów okresowych.
b) obsługi codziennej.
c) konserwacji.
d) obsługi sezonowej.
16. Koszt naprawy bieżącej pojazdu nie powinien przekroczyć
a) 10% wartości nowej maszyny.
b) 15% wartości nowej maszyny.
c) 17% wartości nowej maszyny.
d) 20% wartości nowej maszyny.
17. Metoda organizacji napraw polegająca na dokonywaniu demontażu i montażu maszyny
na odpowiednich stanowiskach demontażowych i montażowych, nazywana jest metodą
a) stanowiskowÄ….
b) gniazd naprawczych.
c) potokowÄ….
d) indywidualnÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
18. Poniżej na rysunku przedstawiono przykład dz
wignika. Jest to dz
wignik
a) hydrauliczny.
b) pneumatyczny.
c) hydrauliczno-pneumatyczny.
d) mechaniczny.
19. Dla ciągnika rolniczego cykl wykonania naprawy głównej wynosi
a) 2000 3000 mtg.
b) 3000 5000 mtg.
c) 4000 5000 mtg.
d) 5000 6000 mtg.
20. W trakcie tworzenia bilansu siły roboczej uwzględniane jest
a) 5 okresów agrotechnicznych.
b) 6 okresów agrotechnicznych.
c) 7 okresów agrotechnicznych.
d) 8 okresów agrotechnicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko...............................................................................
Organizowanie technicznej obsługi rolnictwa i warsztatu naprawczego
723[03].Z3.01
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
6. LITERATURA
1. Klepacki B.: Przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej. Format-AB, Warszawa 1999
2. Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu część 1. WSiP, Warszawa
2000
3. Niedzielski E., A
acińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
4. Rychter T.: Mechanik pojazdów samochodowych. WSiP, Warszawa 2006
5. Stachak S.: Ekonomika agrofirmy. PWN, Warszawa 1998
Czasopisma:
 Mechanik
 PrzeglÄ…d Mechaniczny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59