Prof. dr hab. Helena Kisilowska
Wykład VIII, IX, X i XII
Przedsiębiorcy
1. Przedsiębiorcy ich oznaczenie
Zgodnie z działem III kodeksu cywilnego przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba
prawna i jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność prawną i traktuje ją na
równi z osobami prawnymi (są to spółki: jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-
akcyjna), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca działa pod firmą. Firmę ujawnia się w rejestrze. Firma przedsiębiorcy
powinna się odróżniać wystarczająco od firm innych przedsiębiorców prowadzących
działalność na tym samym rynku. Firma nie może wprowadzać w błąd w szczególności co do
osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności, miejsca i z
ródeł zaopatrzenia.
Przedsiębiorstwo kodeks cywilny definiuje jako zorganizowany zespół składników
materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje on w szczególności:
1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części
(nazwa przedsiębiorstwa);
2. własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i
wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz
prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych
stosunków prawnych;
4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5. koncesje, licencje i zezwolenia;
6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8. tajemnice przedsiębiorstwa;
9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Definicję przedsiębiorstwa zawiera także ustawa o przedsiębiorstwach
państwowych oraz ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych.
1
Pojęcie przedsiębiorcy ma w Polsce określoną historię. Na grunt prawa i
orzecznictwa wprowadził je kodeks handlowy w 1934 roku pod pojęciem kupca i
kupca rejestrowego. Zgodnie z art. 2 kodeksu handlowego kupcem był ten, kto we
własnym imieniu prowadził przedsiębiorstwo zarobkowe.
W Polsce powojennej art. 2 kodeksu handlowego został uchylony. Dopiero
pojawienie się pierwszych elementów gospodarki rynkowej spowodowało
umieszczenie w ustawie z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej pojęcia
 podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą .
Bardziej jednoznaczne pojęcie przedsiębiorcy znalazło się w ustawie z 19 listopada
1999 r. prawo o działalności gospodarczej omówionej szeroko w rozdziale
poprzednim.
Zgodnie z ustawą przedsiębiorcą są osoby fizyczne, osoby prawne oraz nie mające
osobowości prawnej spółki prawa handlowego a także wspólnicy spółki cywilnej,
którzy zawodowe we własnym imieniu podejmują i wykonują działalność
gospodarczą.
Katalog przedsiębiorców jest zatem dosyć szeroki i stanowi możliwość różnych
form aktywności.
Niewątpliwie niektóre formy prawne są częściej wykorzystywane niż inne.
Szczególnie duże znaczenie w gospodarce wolnorynkowej przypisuje się spółkom
zarówno kapitałowym jak i osobowy.
2. Osoby fizyczne i spółka cywilna
2.1. Osoby fizyczne
Osoby fizyczne mogą prowadzić działalność gospodarczą jako przedsiębiorcy w celach
zarobkowych i na własny rachunek.
W takiej sytuacji ponoszą we własnym imieniu ryzyko gospodarcze i odpowiedzialność
prawną związaną ze wszystkimi aspektami działalności przedsiębiorstwa. Podjęcie
działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną jest najmniej
sformalizowana. Na dzisiaj wystarczy wpis do ewidencji działalności gospodarczej
prowadzonej w gminie. W perspektywie ustawodawca przewidział konieczność rejestracji
przedsiębiorców indywidualnych w rejestrze sądowym.
W ramach prowadzonej działalności gospodarczej osoba fizyczna może dokonywać
czynności i działań, które nie są prawem zabronione.
2
2.2. Spółka cywilna
Regulacja prawna spółki cywilnej zawarta jest w artykułach 860-0875 kodeksu cywilnego
(ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Dz. U. nr 16 poz. 93 z póz
n. zm.).
Ustawodawca określił spółkę cywilną jako umowę cywilno-prawną, której strony
(wspólnicy) zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego.
Umowę muszą zawrzeć przynajmniej dwa podmioty, którymi mogą być zarówno osoby
fizyczne jak i prawne.
Wspólnicy spółki cywilnej mogą wnieść do spółki wkłady. Wkład wspólnika może
polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług.
Za zobowiązania spółki wspólnicy są odpowiedzialni solidarnie.
Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki w zakresie
zwykłego zarządu. Jeśli zaś czynność przekracza zwykłe czynności spółki potrzebna jest
uchwała wszystkich wspólników.
Udział w zyskach i stratach jest równy, chyba że co innego wynika z umowy spółki.
Spółka cywilna dobrze sprawdza się w działalności gospodarczej rodzinnej oraz wszędzie
tam gdzie przydatna jest prosta forma działania np. do wspólnego załatwienia sprawy, którą
łatwo kontrolować wszystkim wspólnikom, zarówno w obrocie krajowym jak
międzynarodowym (np. funkcjonowanie konsorcjum).
Wkłady wniesione przez wspólników oraz dochody uzyskiwane przez spółkę w czasie jej
trwania są majątkiem wspólnym wspólników. Ma on charakter współwłasności łącznej. W
przypadku rozwiązania spółki majątek spółki dzieli się według przepisów dotyczących:
zniesienia współwłasności. Z uwzględnieniem zwrotu wkładów po zapłaceniu długów według
stosunku udziału wspólników w zyskach.
Do zawarcia umowy spółki cywilnej dochodzi w formie pisemnej. Nie jest konieczne
sporządzania aktu notarialnego. Z jednej strony umożliwia to zawiązanie spółki w sposób
bardzo uproszczony i w krótkim czasie. Z drugiej strony sprzyja popełnianiu przy
zawiązywaniu spółki rozmaitych błędów, polegających chociażby na braku ustalenia
wszystkich kwestii istotnych dla działania, a zwłaszcza zakończenia działalności spółki.
Należy pamiętać, że od dnia 1 stycznia 2001 r. w związku z wejściem w życie Prawa
działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest nie spółka cywilna, a wspólnik spółki cywilnej.
Ci wspólnicy, którzy chcieli kontynuować spółkę cywilną, musieli zarejestrować się jako
indywidualni przedsiębiorcy w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej w gminie
(dotąd jako przedsiębiorca była zarejestrowana spółka cywilna).
3
Przeniesienie własności rzeczy na spółkę oznacza, że staje się ona majątkiem wspólników.
Każdy ze wspólników jest jej współwłaścicielem. Nie jest to współwłasność w częściach
ułamkowych, lecz współwłasność łączna. Każdy wspólnik jest aż do rozwiązania spółki
współwłaścicielem rzeczy jako niepodzielnej całości. Konsekwencją tego jest to, że wspólnik
w czasie trwania spółki nie może domagać się podziału tego majątku. Także wierzyciel
osobisty wspólnika nie może domagać się zaspokojenia z jego udziału w spółce, chyba że
uzyska zgodę na zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze
spółki lub jej rozwiązania, wówczas może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy
miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki
przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.
Prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej
O prowadzeniu spraw spółki rozstrzyga umowa. Powinna zawierać szczegółowej
postanowienia powierzające określonemu wspólnikowi dane zadania. Jeżeli nie ma
takich postanowień to
- każdy wspólnik może prowadzić sprawy spółki w zakresie nie przekraczającym
zwykłych czynności spółki i podejmować w tym zakresie decyzje,
- może wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na
straty
Do prowadzenia spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki
wymagana jest uchwała wspólników.
Uchwała wymagana jest także dla zwykłych czynności, jeżeli chociaż jeden ze
wspólników wyraził swój sprzeciw.
Z istoty spółki cywilnej wynika, że uchwały muszą zapadać jednogłośnie.
" Reprezentacja spółki w kodeksie cywilnym została uregulowana w następujący sposób:
Jeżeli w umowie nie ma innych postanowień, to wspólnik reprezentuje spółkę w takim
samym zakresie w jakim prowadzi jej sprawy.
Przez reprezentację rozumie się dokonywanie czynności prawnych z osobami trzecimi a
więc zawieranie umów, prowadzenie rokowań składanie ofert itp. Czynności prawne
wykonane w granicach reprezentacji przez jednego wspólnika są skuteczne wobec
pozostałych wspólników nawet jeżeli zostaną uznane za niekorzystne dla spółki.
Wspólnicy mogą także wyznaczyć osobę trzecią do reprezentowania spraw spółki
udzielając jej pełnomocnictwa.
4
Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i stratach, chyba, że
umowa stanowi inaczej. Oznacza to, że w umowie można inaczej ustalić podział zysków i
strat a także że: w umowie można wyłączyć wspólnika z udziału w stratach. Nie można go
jednak wykluczyć z udziału w zyskach.
Wspólnik może żądać wypłaty należnego mu zysku w momencie rozwiązania spółki lub na
koniec roku obrachunkowego gdy mamy do czynienia ze spółką założoną na czas
nieokreślony lub na czas dłuższy niż rok.
Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie. Zobowiązaniami spółki są
wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez jednego, kilku lub wszystkich wspólników w
związku z działalnością spółki.
Odpowiedzialność solidarna oznacza, że każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania
zarówno wspólnym majątkiem spółki jak i całym swoim majątkiem osobistym. Wspólnik
który przystąpił do spółki w póz
niejszym terminie odpowiada tylko za te zobowiązania, które
powstały w czasie kiedy był już wspólnikiem. Solidarnej odpowiedzialności nie da się
wyłączyć w umowie spółki i stanowi ona nieodłączną cechę spółki cywilnej.
Wystąpienie wspólnika ze spółki
Cechą spółki cywilnej jak i innych spółek osobowych jest stałość składu osobowego.
Ustawa przewiduje możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej w następujących
przypadkach:
1. jeżeli spółka jest utworzona na czas nieoznaczony:
- z wypowiedzeniem trzymiesięcznym i skutkiem na koniec roku obrachunkowego,
- bez zachowania terminów wypowiedzenia z  ważnych powodów .
2. jeżeli spółka jest założona na czas określony także można wystąpić z niej bez
zachowania terminów wypowiedzenia z  ważnych powodów .
Występującemu przysługuje zwrot w naturze rzeczy wniesionych przez niego do
spółki do używania  zwrot w pieniądzu wartości wkładu oznaczoną w umowie spółki,
Taka część pozostałego majątku spółki jaka odpowiada stosunkowi w jakim uczestniczył
w zysku.
Występującemu nie przysługuje zwrot wkładu polegającego na świadczeniu usług lub
używaniu rzeczy przez spółkę.
Rozwiązanie spółki cywilnej
Spółka ulega rozwiązaniu w następujących przypadkach:
5
- w przypadkach przewidzianych w umowie. Jeżeli mimo zajścia przewidzianych w
umowie zdarzeń powodujących rozwiązanie trwa ona nadal uznaje się spółkę za
przedłużoną na czas nieokreślony;
- każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki z ważnych powodów. Wymaga to
wytoczenia powództwa pozostałym wspólnikom. O rozwiązaniu spółki orzeka sąd,
- orzeczenie sądu.
Po rozwiązaniu spółki i spłacie długów z pozostałego majątku zwraca się
wspólnikom ich wkłady według takich samych zasad jak przy wystąpieniu wspólnika,
a pozostałą nadwyżkę dzieli się w takim stosunku, w jaki wspólnicy uczestniczyli w
podziale zysków.
Spółka cywilna może być przekształcona w spółkę jawną. Przekształcenie wymaga
zgłoszenia do sądu rejestrowego przez wszystkich wspólników. Jeżeli przychody netto spółki
cywilnej w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągnęły wartość powodującą zgodnie
z prawem obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych zgłoszenie i przekształcenie jest
obowiązkowe i powinno nastąpić w terminie trzech miesięcy od zakończenia drugiego roku
obrachunkowego.
3. Spółki handlowe  osobowe
Kodeks spółek handlowych (ustaw z dnia 15 września 2000 Dz. U. 2000 nr 94 poz.
1037) reguluje funkcjonowanie dwóch spółek kapitałowych: spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością i spółki akcyjnej oraz czterech spółek osobowych: spółki jawnej,
spółki partnerskiej, spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej.
Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną i za swoje zobowiązania
odpowiadają własnym majątkiem, a nie osobistym majątkiem wspólników. W
spółkach osobowych wspólnicy swoim osobistym majątkiem odpowiadają za
zobowiązana spółki.
W spółce kapitałowej wspólnicy z reguły nie prowadzą bezpośrednio spraw spółki. Czyni
to zarząd. Natomiast kontrola należy do specjalnego organu: rady nadzorczej lub komisji
rewizyjnej powoływanych przez wspólników.
W spółkach osobowych najczęściej prowadzenie spraw należy do wspólników. Spółki,
których funkcjonowanie reguluje kodeks spółek handlowych nazywane są spółkami prawa
handlowego. Analogicznie jest w innych systemach prawnych Europy. Spółki handlowe
działają pod firmą, czyli nazwą przedsiębiorstwa, które spółka handlowa prowadzi. W
6
przypadku spółki handlowej wyposażonej w osobowość prawną firma jest ponadto nazwą
spółki.
Spółka handlowa może udzielić osobom fizycznym szczególnego pełnomocnictwa 
prokury. Prokurent jest uprawniony do prowadzenia przedsiębiorstwa spółki. Prokura daje
zatem uprawnienie do dokonywania czynności prawnych w imieniu spółki handlowej i ze
skutkami bezpośrednio dla niej.
Dostosowując polskie prawo do wymogów dyrektyw Unii Europejskiej Sejm
uchwalił ustawę kodeks spółek handlowych, który wszedł w życie 1 stycznia 2001
roku. Kodeks zawiera odrębną regulację ogólną odnośnie spółek osobowych i
regulację ogólną dla spółek kapitałowych. Ponadto normuje szczegółowo
funkcjonowanie wszystkich sześciu spółek handlowych.
Ważne znaczenie dla polskiej przedsiębiorczości mają kodeksowe regulacje dotyczące
łączenia, podziału i przekształcania spółek oraz przepisy karne.
Przez umowę spółki handlowej wspólnicy lub akcjonariusze zobowiązują się dążyć do
osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki
tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób.
Wspólnikiem w spółce handlowej może być każda osoba fizyczna lub prawna oraz inne
spółki handlowe nie posiadające osobowości prawnej.
3.1. Spółka jawna
Spółka jawna powstała w Europie już w średniowieczu jako forma prowadzenia
gospodarstwa rodzinnego zwłaszcza w przypadku licznych spadkobierców.
Jej podstawową cechą jest osobista i solidarna odpowiedzialność wspólników wobec
wierzycieli za zobowiązania.
Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich
wspólników albo nazwisko lub firmę (nazwę) jednego, albo kilku wspólników oraz
dodatkowe oznaczenie  spółka jawna , w skrócie  sp.j. .
Zgodnie z art. 75ż 1 k.h. spółką jawną jest spółka, która prowadzi we wspólnym imieniu
przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze, a jednocześnie nie jest inną spółką
handlową. Jest ona powoływana do prowadzenia wyłącznie; działalności zarobkowej. Może
ona nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, może pozywać i być pozwaną; ponadto spółka
uznana za upadłą nie pociąga upadłości wspólników.
Umowa spółki jawnej powinna być zawarta na piśmie. Zgodnie z art. 75 ż 1 k.h. spółka
prowadząca we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe większego rozmiaru, nie
7
będąca inną spółką handlową jest uznawana za spółkę jawną. Raz zawarta spółka może być
zmieniona tylko za zgodą wszystkich wspólników.
Umowa powinna zawierać:
" Siedzibę i firmę spółki,
" Przedmiot jej działalności,
" Określenie wkładów wnoszonych przez wspólników,
" Czas trwania spółki (jeżeli jest określony).
Jako, że spółka jawna jest spółką handlową podlega ona wpisowi do rejestru
sądowego.
Wpis powinien obejmować:
" Firmę, siedzibę, adres oraz przedmiot działalności przedsiębiorstwa,
" Imiona i nazwiska osób uprawnionych do reprezentowania spółki,
" Imiona i nazwiska wspólników oraz ich adresy,
" Zmiany powyższych danych.
Zgłoszenie spółki do rejestru powinno nastąpić w terminie nie dłuższym niż dwa
tygodnie od momentu zawarcia umowy lub uruchomienia przedsiębiorstwa (art. 17
k.h.). Zgodnie z art. 251 Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru sądowego.
Ustrój spółki jawnej jest stosunkowo prosty. Jeżeli ustrój spółki nie jest regulowany
umową pomiędzy wspólnikami, zastosowanie znajdują przepisy kodeksu handlowego
(art. 91-111 k.h.).
Zgodnie z art. 9.3. ż 1 k.h. każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek
prowadzenia spraw spółki. Wspólnik. Wspólnik może jednakże (art. 93 ż 2 k.h.) bez
wcześniejszej uchwały prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu zwykłych
czynności spółki. Wyjątkiem jest art. 98 k.h., wedle którego wspólnik może bez
uchwały wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce
znacznie straty.
Na mocy umowy spółki lub uchwały wspólników prowadzenie spraw spółki może
być powierzone jednemu lub części wspólników. Istnieją jednak kategorie spraw,
które wymagają decyzji wszystkich wspólników (np. jeżeli chodzi o zmianę lub
rozwiązanie spółki, zwolnienie z zakazu konkurencji itp.). Zgodnie z art. 91 ż 2 k.h.
każdy wspólnik może zasięgać wiadomości o stanie majątku spółki, biegu interesów,
ma prawo do przeglądania dokumentów i ksiąg spółki. Ustanowienie i odwołania
8
prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo do prowadzenia
spółki.
Zasada działania spółki jawnej opiera się na osobistej i nieograniczonej
odpowiedzialności wspólników. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do
spółki własności lub innych praw, na wykonywaniu pracy lub też na dozwolonym
używaniu rzeczy. Jeżeli o wysokości wkładu nie rozstrzyga umowa spółki, wówczas
wkład wspólników powinien być równy (art. 102 ż 1 k.h.). Dodatkowe wkłady
wymagają zgody wszystkich wspólników.
Na udział w zysku i stratach decydujący wpływ ma zawarta umowa.
Jeżeli nie zawiera ona szczegółowych postanowień to według art. 105 ż 1 k.h.
należy przyjąć, iż każdy wspólnik ma prawo do równego udziału zarówno kiedy
przedsiębiorstwo ponosi straty, jak i generuje zyski (nie jest to zależne od wartości
wniesionego wkładu).
Z końcem każdego roku obrachunkowego następuje podział i wypłata zysku.
Wraz z przystąpieniem wspólnika do spółki powstają prawa spółkowe wspólnika.
Mogą one mieć charakter praw osobistych lub praw majątkowych. Prawa majątkowe
mogą być:
" rzeczowe to przede wszystkim prawo do majątku spółki (art. 82 k.h.). Każdy
wspólnik jest współwłaścicielem majątku. Nie ma on jednak prawa żądać
podziału tego majątku, ani też rozporządzać jego wkładem (majątek spółki
jawnej jest współwłasnością łączną)
" obligatoryjne to prawa do udziału w zyskach, prawo do odsetek, zwrotu
wydatków poniesionych w sprawach spółki oraz prawo do wynagrodzenia za
prowadzenie spraw spółki.
Żaden ze wspólników nie ma prawa rozporządzać prawami przysługującymi mu z
tytułu przynależności do spółki (art. 109 ż 1 k.h.). Do wyjątków należą uprawnienia
do świadczeń w pieniądzach lub innych rzeczach, przypadających w trakcie trwania
spółki (prawo do odsetek, prawo do udziału w zysku itd.). Ponadto wspólnik nie może
przekazywać praw osobistych, spółkowych i majątkowych osobom trzecim i swoim
wspólnikom ze skutkiem dla spółki.
Art. 110 k.h. nakłada na wspólnika spółki jawnej obowiązek lojalności wobec
spółki. Objawia się to w konieczności powstrzymania się od działalności sprzecznej z
9
interesami spółki. Wspólnik nie powinien zajmować się interesami konkurencyjnymi,
ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik jawny lub członek
zarządu. Złamanie tych zasad uprawnia pozostałych wspólników do wystąpienia
przeciwko nielojalnemu wspólnikowi na drogę sądową o odszkodowanie.
Zgodnie z art. 29 ż kodeksu spółek handlowych każdy wspólnik może
reprezentować spółkę. To prawo może zostać ograniczone poprzez wyłączenie danego
wspólnika od reprezentowania. Możliwe jest również ustanowienie łącznej
reprezentacji z innym wspólnikiem lub prokurentem. Zakres uprawnień reprezentanta
jest szeroki. Obejmuje on czynności sądowe i pozasądowe, ustanowienia i
odwoływanie prokury oraz wszelkie czynności związane z prowadzeniem
przedsiębiorstwa.
Działanie spółki jawnej opiera się na nieograniczonej odpowiedzialności
wspólników z zobowiązania spółki. Ta zasada działa również w przypadku jej
upadłości. Każdy ze wspólników odpowiada przed wierzycielami całym swoim
majątkiem. Każdemu wierzycielowi przysługuje prawo pozwania zarówno spółki, jak i
jej wspólników w celu wyegzekwowania należności.
Rozwiązanie spółki może nastąpić:
Z mocy prawa  powody mogą być następujące: upadłość spółki, upadłość
wspólnika, śmierci wspólnika,
Z woli wspólników  jeżeli wystąpią przyczyny przewidziane w umowie
spółki, jeśli jeden ze wspólników wypowie umowę lub nastąpi wypowiedzenie
przez wierzyciela,
Z mocy orzeczenia sądowego  może nastąpić na żądanie każdego wspólnika.
Jeżeli zaistnieje sytuacja, kiedy wspólnik występuje ze spółki musi się on rozliczyć
z pozostałymi wspólnikami. To rozliczenie odbywa się drogą ustalenia udziału tego
wspólnika na podstawie bilansu, uwzględniając wartość majątku spółki.
Z rozwiązaniem spółki wiąże się jej likwidacja. W przypadku likwidacji do sądu
rejestrowego należy zgłosić:
" Otwarcie likwidacji,
" Nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy,
10
" Sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów oraz wszelkie zmiany w tym
zakresie.
Moment rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego nie oznacza końca bytu spółki. Spółka
istnieje nadal jako "spółka jawna w likwidacji".
Likwidatorami są wszyscy wspólnicy spółki, jednak sąd rejestrowy może wyznaczyć jako
likwidatorów tylko niektórych wspólników jak również inne osoby (art. 71 ż1). Sąd też może
odwołać likwidatora na wniosek wspólnika lub osoby mającej w tym interes prawny (art. 73 ż1).
Do zadań likwidatorów należy: zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie
wierzytelności i spieniężenie aktywów, wypełnienie zobowiązań oraz upłynnienie
majątku spółki. Mają oni także prawo prowadzenia spraw spółki i jej
reprezentowania w granicach swoich kompetencji (są one określone w art. 77 ż 1).
Majątek spółki przeznacza się w pierwszej kolejności na pokrycie wszystkich zobowiązań,
również nie wymagalnych lub spornych. Pozostały majątek dzieli się między wspólników. W
czasie likwidacji spółki nie może być ustanowiona prokura, a jeżeli była ustanowiona
wcześniej -wygasa. Podczas trwania procesu likwidatorzy sporządzają bilans, który przybiera
formę coroczną, jeżeli likwidacja trwa dłużej niż ten okres.
3.2. Spółka partnerska
Spółką partnerską jest spółka osobowa utworzona przez wspólników - partnerów w celu
wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod
własną firmą.
Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych
zawodów takich jak np.: adwokat, architekt, lekarz, księgowy, broker
ubezpieczeniowy, radca prawny, rzecznik patentowy, tłumacz przysięgły itd. Umowa
spółki partnerskiej musi być zawarta w formie aktu notarialnego i powinna
zawierać:
- określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,
- przedmiot działalności spółki,
- nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania
spółki,
11
- w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona
tych partnerów,
- firmę i siedzibę spółki,
- czas trwania spółki jeżeli jest oznaczony,
- określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.
Firma, spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera,
dodatkowe oznaczenie "i partner" bądz
"i partnerzy" albo "spółka partnerska" oraz
określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce.
Dopuszczalne jest używanie skrótu: "sp.p.".
Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z
wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu -w spółce jak również za
zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez
spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały
kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem
działalności spółki.
Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw spółki powierza się
zarządowi.
3.3. Spółka komandytowa.
Spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie
przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania
spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplemetariusza), a
odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest
ograniczona.
Podstawą funkcjonowania spółki jest umowa, która pod rygorem nieważności powinna
być zawarta w formie aktu notarialnego.
Określa ona:
- firmę i siedzibę spółki,
- przedmiot działalności spółki,
- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
- oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wysokość,
12
- oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec
wierzycieli (sumę komandytową).
Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do
wysokości sumy komandytowej i jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości
wkładu wniesionego do spółki.
Firma, spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku
komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa", w skrócie
"sp.k.".
3.4. Spółka komandytowo-akcyjna.
Spółką komandytowo-akcyjna jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie
przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co
najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co
najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. W spółce komandytowo-akcyjnej
występują zatem dwa rodzaje wspólników. Go najmniej jeden wspólnik jest
osobiście odpowiedzialny za zobowiązania spółki. Pozostali wspólnicy są to tzw.
akcjonariusze komandytowi, którzy obejmują kapitał zakładowy spółki w postaci
akcji i nie odpowiadają osobiście za jej zobowiązania. Istota akcji zostanie szerzej
omówiona w rozdziale dotyczącym spółek akcyjnych.
Aktem założycielskim spółki komandytowe - akcyjnej jest statut. Statut powinien być
sporządzony w formie aktu notarialnego przez założycieli spółki. Statut podpisują co najmniej
wszyscy komplementariusze.
Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej powinien wynosić co najmniej 50.000
złotych.
Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku
komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowo-akcyjna" -
"S.K.A.".
Akcjonariusz jest obowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie.
Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.
Sprawy spółki prowadzą komplementariusze. W spółce komandytowo-akcyjnej można
ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza, dwadzieścia pięć osób,
ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe.
Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie.
13
Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ma każdy akcjonariusz i
komplementariusz. Każda akcja daje prawo do jednego głosu w walnym
zgromadzeniu.
Komplementariusze oraz akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku spółki proporcjonalnie
do ich wkładów wniesionych do spółki, chyba, że statut stanowi.
4. SPÓA
KI HANDLOWE - KAPITAA
OWE
4.1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Jest to jedna z najczęściej występujących w praktyce spółek handlowych. Zgodnie z
kodeksem spółek handlowych spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o .o.) może być
tworzona w każdym celu prawnie dozwolonym zarówno gospodarczym, jak i
niegospodarczym. Jej funkcjonowanie zostało uregulowane w kodeksie spółek
handlowych w art.: 151-300.
Spółka posiada osobowość prawną i stwarza możliwość konsekwentnego oddzielenia
działalności gospodarczej i społecznej od majątku osobistego wspólników, ponieważ
wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki własnym majątkiem.
Spółka z o.o. jest spółką kapitałową, dlatego też do jej założenia potrzeba kapitału
zakładowego, którego minimalna wysokość wynosi 50.000 złotych. Spółka z o.o.
może być utworzona przez jedną albo więcej osób.
Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały. Wartość nominalna udziału nie może być
niższa niż 500 złotych.
Umowa spółki z o.o. powinna określać:
- firmę i siedzibę spółki,
- przedmiot działalności spółki,
- wysokość kapitału zakładowego,
- czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,
- liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników,
- czas trwania spółki, jeżeli jest ograniczony.
Umowa spółki z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Firma spółki może być obrana dowolnie musi jednak zawierać oznaczenie "spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością" (sp. z o.o.).
14
Do powstania spółki z o.o. wymaga się:
- zawarcia umowy spółki,
- wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w
razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienia
nadwyżki,
- powołania zarządu,
- ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub
umowa spółki
- wpisu do rejestru sądowego.
Umowa spółki może przewidywać istnienie udziałów o szczególnych uprawnieniach.
Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do
dywidendy lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji.
Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż
trzy głosy na jeden udział.
Udziały są zbywalne. Zbycie udziału, jego części oraz zastawienie powinno być dokonane
w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zbycie udziału, jego części lub
zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób
ograniczyć.
Organami spółki z o.o. są: zarząd, zgromadzenie wspólników oraz rada nadzorcza i
komisja rewizyjna.
Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Może składać się z jednego lub
większej ilości członków.
Uchwały wspólników podejmowane są na zgromadzeniu wspólników. W szczególności
uchwały wspólników wymaga rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania
zarządu, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, udzielenie
absolutorium członkom organów spółki oraz zmiana umowy spółki.
Na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki
stanowi inaczej.
Umowa spółki może ustanowić radę nadzorczą lub komisję rewizyjną. W spółkach, w
których kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500.000 złotych, a wspólników jest więcej niż
dwudziestu pięciu rada nadzorcza lub komisja rewizyjna musi być ustanowiona.
Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej
działalności. Zadania komisji rewizyjnej są ograniczone do sfery finansowej.
15
Tak jak w innych spółkach członkowie zarządu nie mogą bez zgody spółki zajmować się
interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej.
Prawa wspólników
Do najważniejszych praw wspólników należy zaliczyć:
- prawo uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniu wspólników (można je
realizować bezpośrednio lub przez pełnomocników);
- prawo nadzoru nad działalnością spółki przejawiającej się w indywidualnej
kontroli (art. 212 KSH) lub działaniu przez odpowiednie organy (radę
nadzorczą lub komisję rewizyjną);
- prawo zaskarżania uchwał powziętych na zgromadzeniu wspólników;
- prawo żądania wyłączenia wspólnika.
- prawo do udziału w czystym zysku bilansowym (dywidendzie), chyba że
umowa spółki wyłącza czysty zysk od podziału;
Zasadą jest, że jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zysk przypadający
wspólnikowi dzieli się w stosunku proporcjonalnym do udziałów. Umowa może tę
zasadę zmieniać w ten sposób, że np. stwarza przywileje niektórym udziałom co do
dywidendy. Umowa spółki lub póz
niejsza uchwała wspólników nie może pozbawić
zysku tylko niektórych wspólników, a preferować innych.
- prawo do zbycia udziałów;
- prawo zwrotu dopłat na warunkach określonych w art. 179 KSH;
- prawo do wynagrodzenia za dostarczanie przez wspólników na rzecz spółki
świadczeń niepieniężnych, którymi obciążone są ich udziały;
- prawo świadczenia w podziale likwidowanego majątku spółki.
Do najważniejszych obowiązków wspólników należy zaliczyć:
- obowiązek pokrycia udziału (w gotówce lub wkładem niepieniężnym):
inwestycji przekraczającej możliwości spółki itp., to i tak odpowiedzialność z art. 175 ż l
KSH będzie miała miejsce. Nie istnieje więc - jako przesłanka obowiązku z art. 175
ż l KSH - konieczność wystąpienia związku przyczynowego między niewypłacal-
nością spółki a zawyżeniem wartości aportu. Wydaje się poza tym, że zawyżenie
16
wartości aportu - samo w sobie - nie będzie częstą przyczyną niewypłacalności
spółki. Przepis ten służy ochronie nie tylko spółki, ale również wierzycieli spółki.
obowiązek dokonywania dopłat w stosunku do udziałów  art. 177-179 KSH; Jeżeli
umowa spółki zobowiązuje wspólników do dopłat w granicach cyfrowo
oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów, na wspólnikach ciąży obowiązek
wnoszenia takich dopłat w terminie i na zasadach określonych w umowie spółki albo
w uchwale wspólników. Z wyraz
nego brzmienia art. 177 ż l KSH wynika, że
obowiązek ten musi się odnosić do wszystkich wspólników, gdyż dopłata powinna
odpowiadać udziałom wspólników. Dopłaty stanowią formę świadczenia pieniężnego
na rzecz spółki i wnoszone są w celu powiększenia jej majątku. Są to jednak takie
świadczenia, które nie powiększają udziałów i kapitału zakładowego. Powody
wnoszenia dopłat mogą być rozmaite, np. jeżeli są czasowe trudności w działalności
spółki, istnieje niebezpieczeństwo naruszenia kapitału zakładowego bądz
potrzeba
poczynienia nakładów inwestycyjnych, a majątek spółki mógłby nie wystarczyć na
ich pokrycie.
- obowiązek dostarczania spółce powtarzających się świadczeń niepieniężnych -art. 176
KSH.
Umowa spółki może nakładać na wspólników obowiązek powtarzających się świadczeń
niepieniężnych. W takim przypadku nie chodzi o świadczenia jednorazowe, lecz
takie, które się stale powtarzają, a których rodzaj, terminy i ewentualnie
odszkodowanie umowne muszą być określone w umowie spółki. Obowiązek, o
którym mowa, dotyczy więc dostarczania spółce pewnych przedmiotów w
sposób periodyczny, zgodnie z zasadami określonymi w umowie spółki. Obowiązek
dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych może być nałożony
zarówno w pierwszej umowie spółki, jak również może stanowić przedmiot zmiany
umowy.
Istotą nałożenia obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest
 przywiązanie" tego obowiązku do udziału, co należy odróżnić od uprawnień
przyznanych osobiście konkretnemu wspólnikowi. Zasadniczym skutkiem
17
ustanowienia takiego obowiązku jest więc w przypadku zbycia udziału przejście tych
obowiązków na nabywcę.
Od obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych przypisanego do udziału
należy odróżnić te wszystkie sytuacje, w których wspólnik zawiera ze spółką
odrębną umowę (poza umową spółki), dotyczącą odpowiednich świadczeń
(dostaw). Umowa taka wiąże wspólnika na ogólnych zasadach prawa cywilnego.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku świadczenia oceniać należy w
tym przypadku na podstawie art. 471 i nast. KC.
4. Spółka akcyjna.
Spółka akcyjna jest drugą spółką kapitałową występującą w obrocie prawnym i
gospodarczym. Posiada osobowość prawną. W obrocie występuje pod własna
firmą, ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Działa poprzez
własne wyodrębnione organy.
Zawiązać spółkę akcyjna może jedna albo więcej osób. Statut spółki akcyjnej winien
być sporządzony w formie aktu notarialnego.
Utworzenie spółki akcyjnej jest możliwe w każdym celu prawnie dozwolonym nie
tylko gospodarczym.
Firma spółki może być obrana dobrowolnie powinna tylko zawierać dodatkowe
oznaczenie "spółka akcyjna" (SA).
Do powstania spółki akcyjnej konieczne jest:
- zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli,
- wniesienie przez akcjonariuszy wkładu na pokrycie kapitału zakładowego,
- ustanowienia zarządu i rady nadzorczej,
- wpisu do rejestru.
Kapitał zakładowy spółki musi wynosić co najmniej 500.000 złotych. Wartość nominalna
akcji nie może być niższa niż l złoty, a akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich
wartości nominalnej.
18
Kapitał zakładowy jest ustaloną w statucie wielkością majątku, który spółka powinna
utrzymywać prze cały czas swego istnienia.
Na pokrycie kapitału zakładowego akcjonariusze wnoszą wkłady, które mogą być
pieniężne lub niepieniężne (aporty).
Kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Wartość ta jest
miernikiem uprawnień i obowiązków wspólników, a zwłaszcza dywidendy i kwoty
likwidacyjnej. Cena, a zatem i kurs akcji jest wykładnikiem aktualnych stosunków
majątkowych spółki. Może być wyższy, albo niższy od wartości nominalnej akcji.
Akcje są papierami wartościowymi. Mogą być imienne albo na okaziciela.. Akcje imienne
mogą być dodatkowo uprzywilejowane. Uprzywilejowanie może dotyczyć w
szczególności:
- prawa głosu przy czym jednej akcji uprzywilejowanej nie można przyznać więcej
niż dwa głosy,
- prawa do dywidendy - uprzywilejowanie nie może przyznawać uprawnionemu
dywidendy, która przewyższa więcej niż o połowę dywidendę przeznaczoną do
wypłaty akcjonariuszom nieuprzywilejowanym.
Akcje są zbywalne. Statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody
spółki.
Obowiązek zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego ciąży na zarządzie i powinien zawierać
przede wszystkim:
- firmę, siedzibę i adres spółki,
- przedmiot działalności spółki,
- wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji,
- liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania,
- nazwiska i imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki,
- nazwiska i imiona członków rady nadzorczej,
- jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne, zaznaczenie tej okoliczności.
Organami spółki akcyjnej są: Zarząd, Rada nadzorcza i Walne zgromadzenie.
Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Może składać się z jednego lub
większej ilości członków. Do zarządu mogą być powoływane osoby spośród akcjonariuszy lub
spoza ich grona. Członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami
konkurencyjnymi.
W spółce akcyjnej obligatoryjnie ustanawia się radę nadzorczą, która sprawuje stały
nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Rada nadzorcza
19
składa się co najmniej z trzech członków. Na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co
najmniej 20% kapitału zakładowego, wybór rady nadzorczej winien być dokonany grupami na
walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Najwyższą władzą spółki jest walne zgromadzenie akcjonariuszy.
Uchwały walnego zgromadzenia podlegaj ą zaprotokołowaniu przez notariusza.
Najwyższym organem spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy.
Podejmuje ono decyzje w sprawach najbardziej zasadniczych dla funkcjonowania
spółki takich jak:
" rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki i
sprawozdania finansowego,
" udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania obowiązków,
" postanowienia dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy
zawiązaniu spółki, sprawowaniu zarządu lub nadzoru,
" zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz
ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,
" nabycie i zbycie nieruchomości lub udziały w nieruchomości.
Do kluczowych zadań walnego zgromadzenia akcjonariuszy należy również:
" decyzja o emisji obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa objęcia akcji,
" nabycie akcji własnych spółki (art. 393 KSH),
" nabycie dla spółki mienia za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału
zakładowego od założyciela lub akcjonariusza, spółki lub spółdzielni zależnej od
założyciela lub akcjonariusza (art. 394 KSH),
" umorzenie akcji (art. 359 ż 2 KSH),
" powoływanie i odwoływanie członków zarządu i rady nadzorczej spółki (art.
368 ż 3 KSH oraz art. 385 ż l KSH),
" zmiana statutu spółki (art. 430 ż l KSH oraz art. 445 ż l KSH),
" podwyższenie kapitału akcyjnego (art. 431 ż l KSH),
" obniżenie kapitału zakładowego (art. 455 ż l KSH oraz art. 360 ż l KSH),
" rozwiązanie spółki (art. 459 pkt 2 KSH),
" łączenie, podział lub przekształcenie spółki,
" oraz szereg innych kwestii.
Zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy powinno odbyć się w ciągu sześciu
miesięcy po zakończeniu roku obrotowego. Przedmiotem obrad zwyczajnego walnego
20
zgromadzenia powinno być według art. 395 ż 2 KSH rozpatrzenie i zatwierdzenie
sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego za ubiegły rok
obrotowy, powzięcie uchwały o podziale zysku albo o pokryciu straty oraz udzielenie
członkom organów spółki absolutorium z wykonania obowiązków. Nadzwyczajne walne
zgromadzenie zwołuje się, ilekroć podmiot do tego uprawniony uzna to za konieczne lub
zostanie zgłoszone stosowne żądanie lub też zwołanie zgromadzenia zostało przesądzone na
wcześniej odbytym zgromadzeniu (art. 398 KSH).
Zwoływanie walnego zgromadzenia należy w pierwszej kolejności do zarządu spółki i
wymaga podjęcia uchwały. Inne podmioty, takie jak rada nadzorcza spółki lub
osoba, którą wskazano w statucie, mogą dokonać tej czynności jedynie w
określonych sytuacjach: jeżeli zarząd nie zwoła zwyczajnego zgromadzenia w
ustawowym lub statutowym terminie lub nadzwyczajnego zgromadzenia w ciągu
dwóch tygodni od zgłoszenia przez radę nadzorczą żądania zwołania zgromadzenia
(art. 399 KSH). Uprawnienia do zwołania zgromadzenia posiadają również
akcjonariusze reprezentujący, co najmniej jedna dziesiątą kapitału zakładowego.
Akcjonariusze, którzy reprezentuj ą mniejszy udział w kapitale spółki, mogą zwołać
walne zgromadzenie, jeżeli statut dopuszcza taką możliwość (art. 400 KSH ż 2).
W przypadku, gdy zarząd nie zwoła zgromadzenia akcjonariusze ci, mają możliwość
zgłoszenia w sądzie rejestrowym wniosku o upoważnienie do zwołania walnego
zgromadzenia. Sąd po wcześniejszym wezwaniu zarządu do złożenia odpowiedniego
oświadczenia może upoważnić do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia tych
akcjonariuszy, którzy wystąpili z takim żądaniem. W takim przypadku sąd odpowiada za
wyznaczenie przewodniczącego tego zgromadzenia (art. 401 ż l KSH).
Zwołanie walnego zgromadzenia następuje przez ogłoszenie, z co najmniej trzy
tygodniowym wyprzedzeniem. W ogłoszeniu należy podać datę, godzinę i miejsce zgromadzenia,
porządek obrad, a przy zmianie statutu także treść proponowanych zmian (art. 402 ż l oraz 2
KSH). Walne zgromadzenie może odbyć się jedynie w siedzibie spółki chyba, że statut
stanowi inaczej. Spotkanie takie odbywa się jednak zawsze na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej ( art. 403 KSH).
Jeżeli wszystkie akcje spółki są imienne, dopuszczalna jest forma zwołania walnego
zgromadzenia akcjonariuszy drogą pocztową poprzez listy polecone lub pocztę kurierską za
pisemnym potwierdzeniem odbioru. Dzień wysłania listów uważa się za dzień
ogłoszenia.
21
Sprawy nieobjęte porządkiem obrad nie mogą być przedmiotem uchwały, chyba że nie ma
sprzeciwu ze strony obecnych, a kapitał zakładowy reprezentowany jest w całości. Wniosek
o zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia i wnioski o charakterze porządkowym
mogą zostać uchwalone bez wcześniejszego umieszczania ich w porządku obrad (art. 404 KSH).
Akcjonariusze reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego (lub mniej
zgodnie ze statutem) mogą żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia lub
umieszczenia określonych spraw w porządku obrad (art. 400 ż l KSH). Walne zgromadzenie
może również podejmować uchwały mimo braku formalnego zwołania, w przypadku, gdy
reprezentowany jest cały kapitał zakładowy i nie ma sprzeciwu co do formy odbycia
zgromadzenia lub wprowadzenia określonych spraw do porządku obrad (art. 405 ż l KSH).
W takim wypadku podjęte uchwały podlegają ogłoszeniu w ciągu miesiąca od
zakończenia zgromadzenia. Liczba reprezentowanych podczas walnego
zgromadzenia akcji nie wpływa na jego przebieg, chyba że przepis szczególny lub
statut spółki stanowi inaczej i wprowadza kworum niezbędne do ważności
zgromadzenia. Do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu upoważnieni są
akcjonariusze posiadający akcje imienne, osoby posiadające świadectwa
tymczasowe oraz użytkownicy i zastawnicy, którzy zostali co najmniej na tydzień
przed terminem zgromadzenia wpisani do księgi akcyjnej oraz akcjonariusze
posiadający akcje na okaziciela, którzy również na tydzień przed tym terminem
złożyli zarządowi spółki swoje akcje lub odpowiednie zaświadczenia
potwierdzające złożenie tych akcji w banku, biurze maklerskim lub u notariusza
(art. 406 ż l i 2 KSH). Lista uprawnionych do udziału w walnym zgromadzeniu
powinna być wyłożona w lokalu zarządu przez trzy dni powszednie przed
terminem zgromadzenia (art. 407 ż l KSH).
Akcjonariusze mogą uczestniczyć w walnym zgromadzeniu i głosować osobiście lub
przez pełnomocników (art. 412 ż l KSH). Ponadto w walnym zgromadzeniu mogą
uczestniczyć, aczkolwiek bez prawa głosu, członkowie zarządu i rady nadzorczej spółki (art. 406
ż 3 KSH). Członkowie zarządu i pracownicy spółki nie mogą być pełnomocnikami na
zgromadzeniu (art. 412 ż 3 KSH).
Jeżeli akcjonariuszem jest osoba prawna, uczestniczy ona w walnym zgromadzeniu
poprzez organ powołany do jej reprezentacji, zgodnie z zasadami tej reprezentacji.
Udział akcjonariusza w głosowaniu, jest wyłączony w przypadku rozstrzygania
22
kwestii jego odpowiedzialności wobec spółki, zwolnienia z zobowiązania wobec
spółki lub sporu między nim a spółką (art. 413 KSH).
Przewodniczący rady nadzorczej lub jego zastępca, a przy ich braku, prezes zarządu spółki
otwiera obrady walnego zgromadzenia. Pierwszym punktem porządku dnia jest wybór
przewodniczącego obrad oraz sporządzenie listy obecności. Akcjonariusze mogą żądać od
zarządu informacji w sprawach będących przedmiotem zgromadzenia.
Głosowanie na walnym zgromadzeniu jest jawne z wyjątkiem uchwał dotyczących
odwołania członków organów spółki i likwidatorów, pociągnięcia ich do
odpowiedzialności oraz spraw osobowych. Każdy akcjonariusz ma wedle art. 420 ż 2
KSH prawo żądać w każdej innej sprawie głosowania tajnego. Podejmowanie uchwał
odbywa się z reguły bezwzględna większością głosów (art. 414 KSH). Większość
kwalifikowana trzech czwartych wymagana jest dla uchwał dotyczących zmiany
statutu, umorzenia akcji, emisji obligacji, zbycia przedsiębiorstwa lub jego części,
obniżenia kapitału zakładowego i likwidacji spółki (art. 415 ż l KSH), dwóch
trzecich dla istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki (art. 416 ż l KSH).
Statut może stanowić inne granice większości wymaganej dla powzięcia uchwały,
jeżeli jednak chodzi o większości kwalifikowane w sprawach wymienionych
powyżej, może jedynie zaostrzyć wymogi podjęcia uchwały. Statut nie może
ustalić powzięcia uchwały mniejszością głosów. Uchwała dotycząca zmiany
statutu, uszczuplająca prawa przyznane osobiście* poszczególnym
akcjonariuszom tub zwiększająca świadczenia akcjonariuszy (art. 354 KSH),
wymaga zgody wszystkich akcjonariuszy, których dotyczy (art. 415 ż 3 KSH).
W przypadku, gdy w spółce istnieją akcje o zróżnicowanych uprawnieniach, takie
uchwały jak o zmianie statutu, obniżeniu kapitału zakładowego i umorzeniu akcji mogące
naruszyć uprawnienia akcjonariuszy powinny być podjęte w drodze głosowania oddzielnymi
grupami (art. 419 ż l KSH).
Uchwała, która zmienia przedmiot działalności spółki podejmowana jest
każdorazowo w głosowaniu jawnym i imiennym i podlega ogłoszeniu, jednakże
każda akcja daje prawo tylko do jednego głosu (art. 416 ż 2 i 3 KSH). Akcje
akcjonariuszy, którzy nie zgadzają się na zmianę podlegają wykupieniu. Wykup nie
jest konieczny, jeżeli statut spółki stanowi inaczej, jednak w tym wypadku wedle
art. 417 ż 4 KSH uchwała o zmianie profilu działalności powinna zapaść przy
23
obecności co najmniej połowy kapitału zakładowego. Istnieje również możliwość
powzięcia uchwały o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy reprezentujących
mniej niż pięć procent kapitału zakładowego przez nie więcej niż pięciu
akcjonariuszy posiadających łącznie co najmniej dziewięćdziesiąt procent kapitału
zakładowego. W tym przypadku wymagana jest jednak większość dziewięciu
dziesiątych głosów oddanych, chyba że statut przewiduje surowsze progi podjęcia
uchwały. Na walnym zgromadzeniu na każdą akcję przypada jeden głos, chyba że
statut stanowi inaczej i uprzywilejowuje niektóre akcje co do głosu. W przypadku,
gdy akcjonariusz reprezentuje ponad jedną piątą kapitału zakładowego możliwe
jest statutowe ograniczenie prawa głosu tego akcjonariusza (art. 411 ż l KSH).
Uchwały walnego zgromadzenia podlegają zaprotokołowaniu przez notariusza,
zarząd prowadzi księgę protokołów i wydaje odpisy uchwał (art. 421 ż l KSH).
Skuteczność uchwał walnego zgromadzenia następuje w momencie ich podjęcia,
chyba że kodeks wymaga zarejestrowania uchwały (np. przy zmianie statutu
spółki). W kodeksie przewidziana jest również możliwość zakwestionowania
uchwały walnego zgromadzenia poprzez jej zaskarżenie do sądu. Zaskarżenie
uchwały polega na wytoczeniu powództwa o jej uchylenie lub stwierdzenie
nieważności. Podstawą uchylenia uchwały walnego zgromadzenia może być jej
sprzeczność ze statutem spółki bądz
dobrymi obyczajami, jeżeli jednocześnie ustawa
taka godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (art. 422 ż
l KSH). Uchwała może zostać uznaną za nieważną, jeżeli jest ona sprzeczna z
przepisami prawa, przy czym chodzi w tym przypadku o przepisy bezwzględnie
obowiązujące. Podstawą do stwierdzenia nieważności uchwały może być również
naruszenie przepisu względnie obowiązującego w przypadku, gdy statut spółki nie
stanowi postanowień odmiennych od tego przepisu. W związku z tym, że powództwo
o stwierdzenie nieważności uchwały jest szczególnym rodzajem powództwa o
ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego u regulowanym w
kodeksie spółek handlowych, artykuł 189 kpc nie ma zastosowania (art. 425 ż l
KSH).
Podmioty uprawnione do zaskarżenia uchwały to wedle art. 422 ż 2 KSH:
" zarząd, rada nadzorcza oraz poszczególni członkowie tych organów,
24
" akcjonariusz, który głosował przeciwko uchwale, a po głosowaniu zażądał
zaprotokołowania sprzeciwu,
" akcjonariusz bezzasadnie nie dopuszczony do udziału w głosowaniu,
" akcjonariusz nieobecny na walnym zgromadzeniu, ale jedynie w przypadku, gdy
zgromadzenie to zostało wadliwie zwołane lub też gdy została powzięta uchwała
nieobjęta porządkiem obrad.
Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wygasa w terminie miesięcznym
od otrzymania wiadomości o uchwale, a w każdym razie po sześciu miesiącach, zaś w
spółkach publicznych po trzech miesiącach (art. 424 KSH). W przypadku powództwa o
stwierdzenie nieważności uchwały terminy wynoszą sześć miesięcy i dwa lata, zaś w
spółkach publicznych odpowiednio trzydzieści dni od ogłoszenia uchwały i rok (art.. 425 ż l i
2 KSH).
Sprawy dotyczące powództwa rozstrzyga sąd gospodarczy: rejonowy lub okręgowy
miejsca siedziby spółki (art.. 30 i 40 kpc). Powództwo można wytoczyć przeciwko spółce
reprezentowanej przez zarząd lub specjalnego pełnomocnika, jeśli tak ustanowiło walne
zgromadzenie. W przypadku gdy zarząd nie może reprezentować spółki wyznaczany jest
przez sąd właściwy kurator, który rozpoznaje sprawę. Wyrok, który uchyla uchwałę lub
stwierdza jej nieważność ma moc obowiązującą zarówno w stosunku między spółką a
wszystkimi akcjonariuszami jak i spółką a członkami jej organów (art. 427 ż l KSH). W obu
przypadkach wyrok jest skuteczny od chwili podjęcia uchwały. Zarząd spółki zobowiązany jest
do przedstawienia sądowi rejestrowemu prawomocnego wyroku. Jeżeli ważność czynności
dokonanej przez spółkę, zależy od uchwały walnego zgromadzenia, uchylenie takiej
uchwały nie ma skutku wobec osób trzecich działających w dobrej wierze (art. 427 ż 2
KSH).
W przypadku oddalenia powództwa, uchwała może być zaskarżona przez innego
akcjonariusza, jeśli zachowany jest termin do dokonania czynności. Dopuszczalne
jest ponadto powództwo z art. 189 kpc o ustalenie nieistnienia uchwały w
przypadku, gdy została ona podjęta przez osoby nieuprawnione, gdy brakowało
kworum lub jeśli nie osiągnięto wymaganej większości.
Podział kompetencji między organami spółki akcyjnej przeprowadzony jest w sposób
dość szczegółowy. Jeśli chodzi o walne zgromadzenie, to jego zadania i uprawnienia
zakreślone są raczej wąsko, ale wyczerpująco. Walne zgromadzenie podejmuje decyzje
kluczowe dla funkcjonowania spółki.
25
Zakończenie bytu prawnego spółki akcyjnej, tak jak innych spółek handlowych,
występuje przez jej rozwiązanie.
W okresie likwidacji spółki muszą używać firmy spółki wraz z dodatkiem  w
likwidacji".
Jednym z podstawowych celów likwidacji jest dokonanie rozliczenia z wierzycielami oraz
ze wspólnikami (akcjonariuszami).
Spółka akcyjna to typowa spółka kapitałowa. Celem jej utworzenia jest zwykle zebranie
kapitału od bardzo wielu akcjonariuszy. Dzięki temu jest możliwe osiągnięcie celów
przekraczających możliwości finansowe jednego czy kilku przedsiębiorców. Spółka akcyjna
przystosowana jest zatem do prowadzenia przedsiębiorstw o dużym rozmiarze. Należy jednak
pamiętać, iż spółka akcyjna nie jest tylko formą umożliwiającą przyciąganie wielkich
kapitałów, jest ona także formą umożliwiającą przyciąganie udziału w spółce szerokich rzesz
drobnych akcjonariuszy zainteresowanych dywidendami, dostarczających łącznie znacznych
kapitałów. Dodatkowo należy podkreślić, iż spółka akcyjna nie posiada cech
charakterystycznych dla spółek osobowych. Zaangażowany kapitał jest często anonimowy.
Poszczególni akcjonariusze nie mają prawa kontrolowania spółki, odsunięci są także od
prowadzenia jej spraw. Natomiast decydujący wpływ na działalność spółki wywierają
posiadacze znacznej liczby akcji (tzw. pakietu akcji), bowiem liczba głosów na walnym
zgromadzeniu uzależniona jest od ilości posiadanych akcji, a więc od wniesionego
kapitału. Charakterystyczny dla spółki akcyjnej jest również brak bliższych wewnętrznych
powiązań między wspólnikami, znamienny dla spółek osobowych. W spółce akcyjnej
akcjonariuszy łączy określony stosunek ze spółką jako osobą prawną, natomiast nie łączą
akcjonariuszy wewnętrzne stosunki między sobą. Wreszcie jako cechę odróżniającą spółkę
akcyjną od spółek osobowych należy podkreślić zmienność składu osobowego. O ile w
spółkach osobowych zmiany składu osobowego wspólników prowadzą zwykle do rozwiązania
spółki, o tyle w spółkach akcyjnych, przy anonimowości kapitału, jest z natury rzeczy kwestią
mało istotną, kto jest właścicielem i w jakiej części kapitału akcyjnego, jeśli tylko zmiany te
nie zostały przeprowadzone niezgodnie z prawem. Choćby więc całość akcji została
sprzedana nowemu właścicielowi spółka akcyjna jako osoba prawna istnieje nadal, zachowuje
prawo do firmy itd.
Z punktu widzenia statystycznego przedsiębiorcy podstawowa wada spółki akcyjnej jest
wysokość kapitału zakładowego - minimum 500.000 złotych oraz duże koszty obsługi prawnej,
26
obligacyjnych dokumentów w formie aktu notarialnego, rachunkowości i corocznego badania
finansowego przez biegłego rewidenta.
4.3: Spółka Europejska.
Już w 1970 roku Komisja Integracji Europejskiej zainicjowała proces tworzenia
instytucji ponadnarodowych, podejmując projekt skonstruowania "spółki
europejskiej". Z powodu braku poparcia i akceptacji dla powyższego przedsięwzięcia
pomysł praktycznie upadł. Powrócono do niego 6 kwietnia 1991 roku, kiedy to
zaproponowana została regulacja prawna "Societas Europea", czyli europejskiej
spółki handlowej posiadającej osobowość prawną z kapitałem podzielonym na
akcje. Prace poświęcone temu zagadnieniu kontynuowano do 1998 roku. Wtedy też
pojawił się kolejny projekt "spółki europejskiej" opracowany przez paryską
Izbę Przemysłowo-Handlową. Nie oznaczało to jednak końca kłopotów z
powstaniem regulacji prawnej "spółki europejskiej". Dopiero 8 paz
dziernika 2001
roku, po ponad trzydziestu latach negocjacji, Rada Unii Europejskiej położyła im
kres, przyjmując projekt rozporządzenia, umożliwiającego przedsiębiorcom
działającym w kilku państwach UE funkcjonowanie w ramach jednej spółki
europejskiej.
Od czerwca 2004 roku Statut Spółki Europejskiej (zwanej także Euro-spółką) będzie
nowym instrumentem prawnym opartym na prawie wspólnotowym, który
pozwoli na przekształcenie wielu spółek działających dotychczas na podstawie prawa
krajowego państw członkowskich Unii Europejskiej w Spółkę Europejską (Societas
Europea - SE). Skrót SE będzie oficjalnym skrótem używanym we wszystkich
językach urzędowych Unii Europejskiej. Spółka Europejska będzie mogła być
zarejestrowana w rejestrach handlowych wszystkich państw członkowskich Unii i
jej działanie będzie regulowane prawem europejskim stosowanym bezpośrednio we
wszystkich państwach członkowskich. Sytuacja prawna takiej spółki będzie określona
dwiema regulacjami prawnymi, a mianowicie rozporządzeniem - stosowanym
bezpośrednio od daty jego wejścia w życie we wszystkich państwach
członkowskich, nie wymagającym transpozycji do prawa krajowego, oraz dyrektywą
27
o udziale pracowników w zarządzie, która musi zostać transponowana do prawa
krajowego.
Przyjęcie prze Radę Unii Europejskiej obu instrumentów prawnych ma także znaczenie w
odniesieniu do Polski, która przed przyjęciem jej w poczet państw członkowskich zgodnie z
Układem Stowarzyszeniowym jest zobowiązana do przejęcia całego acąuis communautaire, w
tym także, jeżeli przyjęcie Polski do Unii nastąpi po roku 2004, nowych rozwiązań
dotyczących Spółki Europejskiej.
Profil i zasady działania Euro-spółki.
Stworzenie Statutu Spółki Europejskiej oznacza w praktyce, że spółki wybierające
formę Euro-spółki, z zarejestrowaną główną siedzibą, w jednym z państw
członkowskich, będą mogły łączyć się i działać we wszystkich państwach
członkowskich Unii Europejskiej bez konieczności rejestracji i uzyskiwania
osobowości prawnej w każdym z nich, działając jako jedna SE na podstawie
jednego, zunifikowanego zespołu przepisów, a także z ujednoliconymi zasadami
dotyczącymi zarządzania i księgowości. Potencjalne oszczędności finansowe z tytułu
zmniejszonych opłat administracyjnych są szacowane na ponad 30 bilionów euro
rocznie.
Rezultatem połączenia się spółek z dwóch różnych państw członkowskich, które w
rzeczywistości jest przejęciem spółki z jednego kraju przez spółkę z drugiego państwa
członkowskiego, nie będzie po- wstanie spółki niemieckiej czy francuskiej, ale Spółki
Europejskiej, która będzie utworzona na mocy prawa wspólnotowego. Wytworzy to także
swego rodzaju współzawodnictwo uregulowań prawno-administracyjnych między
państwami członkowskimi , które będą chciały przyciągnąć kapitał zagraniczny.
Spółka Europejska musi być zarejestrowana w państwie członkowskim, gdzie ma swoją
statutową główną siedzibę (ang. head office), jednak musi to być zarazem
rzeczywista główna siedziba spółki. Każda SE będzie zarejestrowana w tym
samym rejestrze, w którym prawo państwa członkowskiego przewiduje rejestrację
spółek prawa krajowego. Jednakże wpis do rejestru każdej SE będzie również
publikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot. Spółka uzyskuje osobowość
prawną w państwie swojej rejestracji, a następnie może działać poprzez sieć filii w
28
innych krajach członkowskich, bez potrzeby uzyskiwania przez nie osobnych
osobowości prawnych w poszczególnych krajach członkowskich.
Z punktu widzenia prawa podatkowego SE będzie traktowana jak każda
międzynarodowa spółka zgodnie z przepisami prawnymi danego państwa
członkowskiego, które stosuje się do spółek i ich filii. Jednak przewidziana możliwość
połączenia spółek i stworzenia spółki SE zarejestrowanej w jednym z krajów
członkowskich, działającej za pomocą filii w innych państwach członkowskich, przyniesie
niewątpliwą korzyść podatkową.
Możliwość przekształcenia spółek krajowych w spółkę SE dotyczy głównie  spółek
prawa publicznego" (ang. public companies), jednak ze względu na duże różnice między
państwami członkowskimi w uregulowaniach prawnych dotyczących statusu spółek, kompletna
lista obejmująca nazwy spółek ze wszystkich krajów członkowskich, które mogą się
przekształcić w SE, jest dołączona do rozporządzenia w aneksie. Wymagany jest jednak kapitał
zakładowy w wysokości przynajmniej 120 000 euro.
Rozporządzenie i dyrektywa nie reguluje sposobu zawierania kontraktów o pracę i nie
ingeruje bezpośrednio w żadne przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
państw członkowskich. Ostateczne decyzje w tych kwestiach są pozostawione
uregulowaniom prawnym tych państw, w których znajdują się siedziby lub filie SB.
Jednak SE będzie mogła skorzystać z uregulowań zaproponowanych przez dyrektywę
w odniesieniu do zakładowych funduszy emerytalnych w zakresie możliwości
ustanowienia jednego funduszu emerytalnego dla wszystkich pracowników,
niezależnie od ich miejsca zatrudnienia w którymkolwiek państwie Unii Europejskiej.
Głównym problemem, który wyłonił się przy opracowywaniu przez Radę Unii
Europejskiej Statutu Spółki Europejskiej wraz z dyrektywą była nie sama idea
powołania do życia takiej spółki ani też ogólna wizja jej statutu, ale kwestia
uregulowania uczestnictwa pracowników w podejmowaniu decyzji dotyczących
spółki. Dla przykładu system  współzarządzania" (niem. Mitbestimmung) w
sześciu państwach członkowskich, takich jak: Dania, Szwecja, Finlandia,
Holandia, Luksemburg i Austria, nie dał się pogodzić z brakiem bezpośredniego
zaangażowania pracowników w sprawy spółki występującym we Francji czy
Portugalii i krajach common law. Warto zatem przyjrzeć się bliżej osiągniętemu
29
w 2001 roku kompromisowi, gdyż to on wyznacza także możliwość przyszłej
rejestracji spółki SE w Polsce, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
Regulacją uczestnictwa pracowników w zarządzaniu spółką rządzą dwie zasady. Pierwsza
to zasada autonomii stron wyrażona w art. 4 dyrektywy, która promuje rozwiązania
wypracowane przez samych pracowników i pracodawców. Jeśli natomiast takie
porozumienie nie zostanie zawarte, obowiązują procedury przewidziane w aneksie
do dyrektywy, co oznacza, że jeśli przed rejestracją spółki w żadnej z
przekształcanych spółek nie istniał system bezpośredniego udziału pracowników w
zarządzaniu, taki system nie musi być wprowadzony.
Poza tym może też zaistnieć sytuacja, w której taki system w ogóle nie musi być
wprowadzony, tym samym przepisy dyrektywy nie muszą być w ogóle
transponowane do porządku prawnego państwa członkowskiego. Stanie się tak,
jeśli państwo członkowskie skorzysta z opcji przewidzianej przez art. 7 ż 3
dyrektywy. Osiągnięty w Nicei kompromis pozwolił państwom członkowskim na
niestosowanie przepisów o udziale pracowników w zarządzaniu spółką i na
niestworzenie organu reprezentującego pracowników w przypadku fuzji spółek.
Jeśli jednak państwo członkowskie skorzysta z takiej możliwości, to zgodnie z art. 12 ż 3
rozporządzenia SE może być tylko wtedy zarejestrowana w tym państwie
członkowskim, jeśli zawarto dobrowolnie układ o  współzarządzaniu", o którym
mowa w art. 4 dyrektywy, albo jeśli żadna z grup pracowniczych w łączących się
spółkach nie była objęta żadną formą "współdecydowania" o losach spółki.
Dla Polski oznacza to, że jeśli w przyszłości rząd polski zamierzałby skorzystać z opcji
przewidzianej przez art. 7 ż 3 dyrektywy i nie implementować postanowień dyrektywy o
 współzarządzaniu" w wypadku fuzji, to wtedy rejestracja połączonych spółek jako SE byłaby
tylko możliwa w sytuacji, jeśli zawarta została dobrowolna umowa między pracodawcami i
pracownikami w tym zakresie lub gdyby połączyłyby się spółki np. z Polski i Francji lub
Hiszpanii, względnie z jakiegokolwiek państwa, którego ustawodawstwo nie przewiduje
przy rejestracji spełnienia wymogu uregulowania kwestii udziału pracowników w
zarządzaniu spółką.
Artykuł 7 ż 3 jest jednym wyjątkiem od zasady jednolitości obowiązywania dyrektywy i
odbiera prawo do rejestracji połączonych spółek jako SE zgodnie z ustawodawstwem
państwa, które skorzystało z przewidzianej w nim opcji, jeżeli nie zawarta została dobrowolna
30
umowa między pracodawcą a pracownikami, lub jeśli przynajmniej jedna z łączących się
spółek była poddana reżimowi Mitbestimnung.
Jeżeli jednak Polska zdecyduje się na pełną implementację dyrektywy również w
przypadku fuzji decydując się na pełne obowiązywania przepisów wynikających z części
trzeciej aneksu do dyrektywy, wtedy dla wprowadzenia w życie obowiązkowych reguł ustalania
składu organu reprezentującego pracowników w zarządzie wystarczy, że przynajmniej 25
proc. z całkowitej liczby pracowników we wszystkich uczestniczących w fuzji spółkach
było przed rejestracją SB objętych systemem  współzarządzania".
Przypadek fuzji spółek był tym, o który toczyły się najzagorzalsze spory. Tym niemniej
zakres dyrektywy i statutu nie ogranicza się do możliwości stworzenia SB tylko przez
połączenie się spółek. Możliwe jest również utworzenie SE poprzez:
" stworzenie holdingu składającego się ze spółek podlegających uregulowaniom prawa
prywatnego lub publicznego zarejestrowanych w co najmniej dwóch państwach
członkowskich,
" utworzenie wspólnej filii spółek zarejestrowanych w co najmniej dwóch
państwach członkowskich,
" przekształcenie spółki akcyjnej w spółkę SE, jeżeli miała ona przynajmniej przez dwa
lata filie w innym państwie członkowskim. Jednak w tych przypadkach, innych niż fuzja
spółek, państwa członkowskie nie maj ą możliwości skorzystania z podobnej możliwości
wyboru, jaką pozostawia im art. 7 ż 3 dyrektywy. I tak w przypadku:
" przekształcenia spółki w SE, jeśli reguły przewidziane przez państwo
członkowskie dotyczące udziału pracowników w zarządzaniu spółką były stosowane do
przekształcanej spółki, powinny one być stosowane, po spełnieniu pozostałych
warunków przewidzianych przez art. 7 dyrektywy, w tej samej mierze w stosunku do
nowej SE,
" stworzenia holdingu lub utworzenia filii, reguły dotyczące rejestracji SE w państwie
członkowskim powinny przewidywać określoną formę udziału pracowników w
zarządzaniu spółką, jeżeli:
a) przed rejestracją jakakolwiek forma  współzarządzania" sprawami spółki
obejmowała co najmniej 50 proc. pracowników we wszystkich spółkach,
b) przed rejestracją jakakolwiek forma  współzarządzania" sprawami spółki
obejmowała mniej niż 50 proc. pracowników we wszystkich spółkach i
jeżeli specjalny organ negocjacyjny tak zadecyduje.
31
5. Działalność gospodarcza przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni,
stowarzyszeń i fundacji
5.1. Przedsiębiorstwa państwowe
Działalność przedsiębiorstw państwowych reguluje ustawa z 25 września 1981 roku o
przedsiębiorstwach państwowych (tekst jednolity Dz. U. 2002 r. Nr 112 poz. 981 z
póz
niejszymi zmianami oraz ustawa z 25 września 1981 roku o samorządne załogi
przedsiębiorstwa państwowego (tekst jednolity Dz. U. 1998 nr 119 do 773 z póżniejszymi
zmianami.
Zgodnie z ustawą przedsiębiorstwa państwowe są samodzielnymi, samorządowymi samo
finansującymi się przedsiębiorstwami posiadającymi osobowość prawną.
Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako:
- przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych;
- przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące i
nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności.
Akt utworzenia przedsiębiorstwa określa jego nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania.
Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez naczelne i centralne organy administracji
państwowej oraz Narodowy Bank Polski i banki państwowe. W uzasadnionych wypadkach inny organ
państwowy (np. wojewoda) może utworzyć przedsiębiorstwo państwowe po porozumieniu z
naczelnym lub centralnym organem administracji państwowej właściwym ze względu na rodzaj
działalności tworzonego przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo państwowe podlega obowiązkowi wpisu do Rejestru Sądowego. Organami
przedsiębiorstwa państwowego są: ogólne zebrania pracowników (delegatów), rada pracownicza i
dyrektor przedsiębiorstwa.
Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego zarządza przedsiębiorstwem reprezentuje go na zewnątrz.
W związku ze zmianą ustroju gospodarczego Polski w latach 90-tych rozpoczął się proces
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych połączony ze zmniejszeniem rozmiarów państwowego
sektora gospodarczego.
Obecnie zasady komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych określa ustawa z 30
sierpnia 1996 r. O komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych określa ustawa z 30
sierpnia 1996 r. O komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych (tekst jednolity Dz. U. 2002 nr 117
poz. 1397 z póz
niejszymi zmianami).
32
Komercjalizacją w rozumieniu ustawy jest przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę
prawa handlowego akcyjną lub z ograniczoną odpowiedzialnością.
Spółka wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo, bez
względu na charakter prawny tych stosunków.
Natomiast prywatyzacja może polegać na:
- obejmowaniu akcji w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowym spółek
Skarbu Państwa powstałych w wyniku komercjalizacji przez podmioty inne niż Skarb
Państwa,
- zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji w spółkach,
- rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku
przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji na zasadach
określonych ustawą przez:
a) sprzedaż przedsiębiorstwa,
b) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,
c) oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.
Prywatyzacja zatem może być pośrednia lub bezpośrednia.
5.1.1. Prywatyzacja pośrednia
Prywatyzacja pośrednia, poprzedzona etapem komercjalizacji, realizowana jest w myśl
postanowień art. 32 i 33 ustawy w formie zbycia akcji udziałów jednoosobowej spółki Skarbu
Państwa w drodze: oferty publicznej, przetargu publicznego lub rokowań podjętych na
podstawie publicznego zaproszenia. Prywatyzacja kapitałowa jest podstawowym sposobem
przekształceń własnościowych przede wszystkim dla dużych, z punktu widzenia dochodów
budżetów, przedsiębiorstw oraz rozwoju rynku kapitałowego. Warunkiem objęcia
przedsiębiorstwa takim sposobem prywatyzacji są dobre wyniki ekonomiczne. Ścieżka
kapitałowa prowadzona jest dwuetapowo. W pierwszym etapie przedsiębiorstwa państwowe
przekształcane są w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (komercjalizacja). Jest to warunek
wstępny poszukiwania dodatkowego kapitału koniecznego dla rozwoju lub utrzymania się
firmy. W drugim etapie sprzedaje się akcje lub udziały skomercjalizowanych spółek osobom
trzecim (prywatyzacja właściwa), którymi mogą być drobni inwestorzy, inwestorzy
strategiczni (także z zagranicy)  w drodze oferty publicznej, zaproszenia do rokowań
potencjalnych inwestorów strategicznych lub przetargu.
33
Jak pokazuje praktyka, najlepsze efekty ekonomiczne osiąga się przy łączeniu metody oferty
publicznej z jednoczesnym zbyciem akcji w drodze rokowań podjętych na podstawie publicznego
zaproszenia.
Komercjalizacja polega na przekształceniu formy prawnej, w której przedsiębiorstwo
funkcjonowało do tego momentu. Formą docelową jest spółka prawa handlowego, podlegająca
unormowaniom kodeksu handlowego. Spośród spółek prawa handlowego (komandytowa, z
ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna) tylko dwie nadają się do zastosowania w procesie
komercjalizacji, mianowicie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna. Decyduje o tym
przede wszystkim walor osobowości prawnej, który przysługuje zarówno przedsiębiorstwu
państwowemu, jak i wymienionym spółkom. Komercjalizacji w celu prywatyzacji dokonuje minister
Skarbu Państwa (art. 3 ust. 1), sporządzając akt komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego (art. 9).
Istotny jest zatem cel transformacji przedsiębiorstwa państwowego. Z zastrzeżeniem art. 3 ust. 2 cel ten
nie może być inny niż prywatyzacja. Założeniem więc procesu komercjalizacji jest, aby został on
zwieńczony dokonaniem prywatyzacji przedsiębiorstwa w jednym z trybów wymienionych w ustawie.
Komercjalizacja w innym celu niż prywatyzacja wymaga zgody Rady Ministrów.
W spółce powstałej w wyniku komercjalizacji 100% akcji lub udziałów obejmuje Skarb Państwa.
Mimo zatem transformacji nie zmienia się jego faktyczny właściciel pozostaje nim Skarb Państwa.
Spółka będąca następcą prawnym skomercjalizowanego przedsiębiorstwa jest zatem jednoosobową
spółką Skarbu Państwa.
Ustawa przewiduje również możliwość komercjalizacji z konwersją wierzytelności. Zgodnie z
przepisami działu III ustawy przedsiębiorstwa mogą zostać przekształcone w spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością, w której udziały mogą być objęte przez jego wierzycieli w zamian za
wierzytelności. Dla realizacji tej metody niezbędne jest prowadzenie działań restrukturyzacyjnych.
Prywatyzacja tą metodą jest najczęściej prowadzona przez podwyższenie kapitału z udziałem
inwestorów strategicznych.
Metoda ta, jak się wydaje, może być szerzej wykorzystywana, w odniesieniu do branż o dużym
stopniu dekapitalizacji majątku, wymagających podjęcia działań restrukturyzacyjnych.. Konieczność
połączenia restrukturyzacji z prywatyzacją poprzez wcześniejsze dekapitalizowanie dotyczy ich
kapitałochłonnych działów gospodarki, jak: górnictwo, hutnictwo, przemysł zbrojeniowy czy transport.
Drugi etap prywatyzacji pośredniej polega na zbyciu odpłatnie i nieodpłatnie przez Skarb Państwa
należących do niego akcji lub udziałów spółki powstałej w wyniku komercjalizacji.
Uprawnieni do nieodpłatnego nabycia są: pracownicy spółki, którzy byli zatrudnieni w
skom,ercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym i przepracowały w tym przedsiębiorstwie co
34
najmniej 10 lat oraz osoby fizyczne, które w przedsiębiorstwie były stroną umowy o zarządzanie
przedsiębiorstwem państwowym.
Uprawnionym pracownikom przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji objętym
przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru.
A
ączna wartość nominalna akcji przeznaczonych do nieodpłatnego nabycia przez uprawnionych
pracowników nie może przekroczyć iloczynu liczby uprawnionych pracowników oraz kwoty
osiemnastu średnich wynagrodzeń miesięcznych w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku,
obliczonych z zakresu sześciu miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym Skarb Państwa zbył
pierwsze akcje na zasadach ogólnych.
Również rolnikom i rybakom prowadzącym gospodarstwo rolne lub rybackie, który w okresie
pięciu lat przed wykreśleniem przedsiębiorstwa państwowego z rejesteu przedsiębiorców dostarczali do
tego przedsiębiorstwa surowce o wartości co najmniej 100q żyta według cen przyjmowanych do
obliczania podatku rolnego, przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji objętych przez
Skarb Państwa przy czym liczba akcji przypadających na jednego rolnika lub rybaka nie może
przekroczyć najwyższej liczby akcji przypadającej na jednego uprawnionego pracownika. Akcje
nabyte nieodpłatnie przez uprawnionych pracowników oraz przez rolników i rybaków nie mogą być
przedmiotem obrotu przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji
na zasadach ogólnych.
5.1.2. Prywatyzacja bezpośrednia
Prywatyzacja bezpośrednia (art. 39) polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami
materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa państwowego przez sprzedaż
przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki lub oddanie przedsiębiorstwa do
odpłatnego korzystania.
Niezależnie od przewidywanego sposobu przeprowadzania procedury prywatyzacyjnej konieczne
jest przede wszystkim stwierdzenie, że przedsiębiorstwo spełnia przesłanki prywatyzacji bezpośredniej.
Przy pozytywnym rozstrzygnięciu tej kwestii możliwe jest dokonanie skutecznego wyboru wariantu
prywatyzacji bezpośredniej. Wyjątkowo organ przedsiębiorstwa państwowego, które nie spełnia
wymienionych przesłanek, mogą zwrócić się do Rady Ministrów o wyrażenie zgody na dokonanie
prywatyzacji bezpośredniej,
Prywatyzacji bezpośredniej dokonuje w imieniu Skarbu Państwa organ założycielski, w
szczególności gdy z wnioskiem wystąpi dyrektor przedsiębiorstwa i rada pracownicza, albo wobec
złożonej oferty nabycia przedsiębiorstwa, zawiązania spółki lub zawarcia umowy o oddaniu
35
przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania. Decyzja organu założycielskiego wydana w formie
zarządzenia, wymaga zgody ministra Skarbu Państwa.
W wymienionym zarządzeniu organ założycielski określa w szczególności sposób prywatyzacji
bezpośredniej, oraz wskazuje osobę, której udzielił pełnomocnictwa do dokonania prywatyzacji
bezpośredniej (pełnomocnik do spraw prywatyzacji).
Wybór formy prywatyzacji bezpośredniej oznacza, że nabywca, przejmujący przedsiębiorstwo oraz
korzystający z niego wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przedsiębiorstwa państwowego, bez
względu na charakter stosunków prawnych a którego te prawa i obowiązki wynikają.
W przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa cena nabycia przedsiębiorstwa jest wynikiem
pomniejszenia jego ceny rynkowej o maksymalnie 15%. Kwotę pomniejszenia nabywca
przedsiębiorstwa przekazuje na zakładowy fundusz socjalny.
W przypadku wniesienia przedsiębiorstwa do spółki pracownikom byłego przedsiębiorstwa,
rolnikom i rybakom ustawa gwarantuje możliwość albo nabycia udziałów lub akcji albo nieodpłatnego
nabycia 15% akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa.
5.2. Spółdzielnie.
Spółdzielczość w Polsce ma długoletnie tradycje. Już w Polsce międzywojennej
funkcjonowała ustawa z dnia 29 paz
dziernika 1920 r. o spółdzielniach.
Na spółdzielczości powojennej zaciążyła koncepcja ustrojowa, która doprowadziła do
pozbawienia tego typu osób prawnych niemal całkowicie samodzielności.
Obecnie obowiązuje ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jednolity Dz. U.
2003 nr 188 poz. 1848 wielokrotnie nowelizowana, ale ciągle nie dostosowana w pełni do
wymogów gospodarki wolnorynkowej.
Prowadzenie działalności gospodarczej jest w przypadku spółdzielni obligatoryjne.
Zgodnie z ustawą spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o
zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich
członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może prowadzić działalność
społeczną i oświatowo - kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowisk. Założycielami
spółdzielni mogą być osoby fizyczne w liczbie minimum 10 osób oraz osoby prawne w liczbie
trzech osób. Mogą też być tworzone spółdzielnie o charakterze mieszanym których
założycielami są zarówno osoby prawne. Warunkiem niezbędnym powstania spółdzielni jest
uchwalenie jej statutu. Statut spółdzielni powinien określić:
36
- oznaczenie nazwy, które musi być z dodatkiem  spółdzielnia" i podaniem miejsca
siedziby,
- przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania o ile jest założona na czas
określony,
- wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek obowiązany jest
zadeklarować, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki nie wniesienia udziału w
terminie; jeżeli statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może
określić ich górną granicę,
- prawa i obowiązki członków,
- zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i
wykluczania członków,
- zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania na nich i podejmowania
uchwał,
- zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni,
- zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywanie strat
spółdzielni.
Spółdzielnie podlegają wpisowi do rejestru sądowego. Z momentem wpisu do rejestru
spółdzielnia nabywa osobowość prawną.
Organami spółdzielni są walne zgromadzeniami rada nadzorcza i zarząd.
Organem zarządzającym i reprezentującym spółdzielnię jest zarząd. Spółdzielnia zgodnie z
art. 67 ustawy jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem
prowadzącym działalność gospodarczą na zasadach rachunku ekonomicznego przy
zapewnieniu korzyści swoim członkom. Cechą wyróżniającą spółdzielnie spośród innych
przedsiębiorstw jest podporządkowanie stosunków majątkowych między członkami, a
spółdzielnię stosunkom niemajątkowym członkostwu. W spółdzielniach wszyscy członkowie
niezależnie od wielkości wniesionych udziałów mają równy głos w walnym zgromadzeniu i
równe prawa. Charakterystyczne cechy spółdzielni to:
- zrzeszeniowy charakter,
- dobrowolność członkostwa,
- zmienny fundusz udziałowy,
- prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej i interesie członków,
- możliwość prowadzenia działalności społecznej i oświatowej.
37
Prawo spółdzielcze dzieli się na dwie części. W pierwszej znajdują się przepisy wspólne dla
całej spółdzielczości a w drugiej relacje szczegółowe dotyczące poszczególnych rodzajów
spółdzielczości.
Spółdzielnie mogą prowadzić działalność usługową lub produkcyjną oraz każdą inną
działalność gospodarczą przewidzianą w polskim prawie.
Ze względu na przedmiot działalności najczęściej wymienia się:
- spółdzielnie mieszkaniowe,
- spółdzielnie rzemieślnicze,
- spółdzielnie handlowe (w tym spożywców),
- spółdzielnie kółek rolniczych,
- rolnicze spółdzielnie produkcyjne,
- spółdzielnie wydawnicze,
- spółdzielnie turystyczne (biura turystyczne),
- spółdzielnie produkcyjne,
- spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu,
- spółdzielnie oszczędnościowe,
- spółdzielnie pracy,
- bank spółdzielcze.
5.3. Działalność gospodarcza stowarzyszeń i fundacji
Celem działalności stowarzyszeń i fundacji nie jest działalność gospodarcza, ale
działalność społeczna - zaspokojenie określonych celów statutowych. Oba te typy organizacji
mogą jednak prowadzić działalność gospodarczą i przeznaczać dochody z niej na cele
statutowe. Robi tak bardzo wiele tego typu podmiotów. Dlatego też stowarzyszenia i fundacje
są znacząco grupą przedsiębiorców występujących na rynku.
5.3.1. Stowarzyszenia.
Stowarzyszenia zgodnie z ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. prawo o stowarzyszeniach (tekst
jednolity Dz. U. 2001 nr 79 póz. 855 z póz
niejszymi zmianami) jest dobrowolnym,
samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Samodzielnie określa swoje cele,
38
programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego
działalności. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do
prowadzenia swych spraw może zatrudnić pracowników.
Obywatele polscy realizują prawo zrzeszenia się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami
Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach.
Prawo zrzeszenia się w stowarzyszeniach może podlegać ograniczeniom przewidzianym
jedynie przez ustawy, niezbędnym do zapewnienia interesów bezpieczeństwa państwowego
lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo ochrony praw i
wolności innych osób. Stowarzyszenia maj ą prawo wypowiadania się w sprawach publicznych.
Prawo tworzenia stowarzyszenia przysługuje obywatelom polskim oraz cudzoziemcom
mającym miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Stowarzyszenie podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, z
momentem wpisu uzyskuje osobowość prawną. Nadzór na działalnością stowarzyszeń należy do:
1. wojewody właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia - w zakresie nadzoru nad
działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego,
2. starosty właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia - w zakresie nadzoru nad
innymi niż wymienione w pkt l stowarzyszeniami zwanych dalej  organami
nadzorującymi".
Każde stowarzyszenie powinno obligatoryjnie posiadać trzy organy. Zarząd, walne zebranie
członków i organ kontroli wewnętrznej (radę lub komisję rewizyjną). Majątek
stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów dochodów z
majątku stowarzyszenia, ofiarności publicznej oraz dochodów z własnej działalności.
Stowarzyszenie zatem, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może prowadzić
działalność gospodarczą według ogólnych zasad. Istotne jest że na dziś dochód stowarzyszeń
osiągany z działalności gospodarczej przeznaczony jest na cele statutowe zarówno w
stowarzyszeniach jak i fundacjach jest walny od podatku dochodowego. Czyli w całości może
być przeznaczony na realizację celów społecznie użytecznych.
5.3.2. Fundacje
Fundacje na całym świcie mają za zadanie wspierać działalność państwa w
określonych obszarach społecznych. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst
jednolity Dz. U. 1991 nr 46 póz. 203 z póz
niejszymi zmianami stanowi że fundacja może
39
być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej
Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona
zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata j wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc
społeczna, ochrona środowiska i zabytków.
Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca
zamieszkania bądz
osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą.
Siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego.
Zachowania tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie.
W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel
fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację.
Składnikami majątkowymi mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane
fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości.
Fundator ustala statut fundacji określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i
zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i
uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w
szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej,
dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także
przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji.
Fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i uzyskuje
osobowość prawną z momentem nabycia wpisu.
Nabycie przez fundację w drodze spadku, zapisu lub darowizny pieniędzy, rzeczy ruchomych
i praw majątkowych jest wolne od podatku od spadków i darowizn.
Instytucją nadzoru nad fundacjami jest właściwy minister (właściwy ze względu na zakres i
cele fundacji) lub wojewoda (jeśli terenem jest tylko województwo). Zarówno minister jak i
wojewoda mogą wystąpić o uchylenie uchwały zarządy fundacji pozostającej w rażącej
sprzeczności z jej celem albo z postanowieniami statutu lub przepisami prawa.
W stosunku do zarządu fundacji, jeżeli w istotny sposób narusza on przepisy prawa lub
postanowienia statutu albo jego działanie niezgodne jest z celem fundacji, organ nadzorczy
może wyznaczyć odpowiedni termin do usunięcia tych uchybień w działalności zarządu albo
może żądać dokonania w wyznaczonym terminie zmiany zarządu fundacji. Po bezskutecznym
upływie tego terminu, albo w razie dalszego uporczywego działania zarządu w sposób
niezgodny z prawem, statutem lub celem fundacji, organ nadzoru może wystąpić do sądu o
zawieszenie zarządu fundacji i wyznaczonym zarządczy przymusowego. Jeżeli ww. działania
zostaną zaniechane, sąd uchyli takie postanowienia.
40
6. Upadłość przedsiębiorcy i postępowanie naprawcze
6.1. Upadłość przedsiębiorcy i postępowanie układowe
Upadłość przedsiębiorcy jest instytucją prawną, która ma za zadanie chronić interes
zarówno wierzycieli jak i dłużnika w wypadku gdy przedsiębiorca stał się niewypłacalny.
Gospodarka wolnorynkowa tworzy warunki powstania nowych przedsiębiorstw, ale równocześnie
często zmusza do likwidacji wiele podmiotów najczęściej z powodu trudności gospodarczych przede
wszystkim niewypłacalności.
Zagadnienie upadłości przedsiębiorcy i ewentualnego postępowania naprawczego reguluje ustawa z
dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Z 2003 r. Nr 60 poz. 535). Zgodnie z
ustawą postępowanie upadłościowe i naprawcze należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli
mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a równocześnie jeśli racjonalne względy na to
pozwolą  dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Dłużnik jest niewypłacalny,
jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Sprawy o ogłoszeniu upadłości rozpatruje sąd
upadłościowy, którym jest sąd rejonowy  sąd gospodarczy.
Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli.
Zgodnie z obowiązującym prawem na dłużniku ciąży obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o
ogłoszenie upadłości nie póz
niej niż w terminie dwóch tygodni od dnia w którym wystąpiła podstawa
do ogłoszenia upadłości. Osoby, na których ciąży obowiązek zgłoszenia upadłości ponoszą
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek nie złożenia wniosku w terminie.
Przedmiotami wobec których może być zastosowane postępowanie upadłościowe oraz naprawcze
są przedsiębiorcy.
Nie można ogłosić upadłości:
- Skarbu Państwa,
- jednostek samorządu terytorialnego,
- publicznych, samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej,
- instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy oraz utworzonych w
wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą,
- osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne,
- uczelni.
Po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości przez dłużnika sąd niezwłocznie dokonuje
zabezpieczenia jego majątku przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.
41
Jeśli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu z wierzycielami, wierzyciele zostaną
zaspokojeni w większym stopniu niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania
upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, sąd ogłasza upadłość dłużnika z
możliwością zawarcia układu.
O układzie decydują wierzyciele. Możliwe są wszelkie formy restrukturyzacji zobowiązań upadłego
takie jak: redukcja zobowiązań, rozłożenie na raty, sprzedaż przedsiębiorstwa i podział środków
między wierzycieli, zarząd przymusowy, wniesienie przedsiębiorstwa jako aportu do spółki, zamiana
wierzytelności na udziały lub akcje itp.
Sąd gospodarczy rozpoznaje sprawę o ogłoszenie upadłości na posiedzeniu niejawnym. Może
jednak wyznaczyć rozprawę jeśli uzna to za konieczne.
Postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości sąd wydaje w terminie dwóch miesięcy od daty
złożenia wniosku.
Wydając postanowienie o ogłoszeniu upadłości sąd wyznacza sędziego-komisarza oraz syndyka
albo nadzorcę sądowego, albo zarządcę. Syndyka powołują w razie ogłoszenia upadłości obejmującej
likwidację majątku upadłego.
Nadzorcę sądowego powołuje się w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu.
Zarządcę powołuje się w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu gdy odebrano
zarząd własny upadłego.
Syndykiem, nadzorcą sądowym albo zarządcą może być osoba fizyczna posiadająca odrębną
licencję lub spółka handlowa, której wspólnicy ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki
bez ograniczeń całym swoim majątkiem albo członkowie zarządu spółki reprezentujący spółkę
posiadają taką licencję.
Jeżeli ogłoszenie upadłości obejmuje likwidację majątku upadłego, upadły jest obowiązany
wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a także wszystkie dokumenty dotyczące działalności,
oraz rozliczeń w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów
podatkowych i korespondencję. Wykonanie tego obowiązku upadły potwierdza w formie
oświadczenia na piśmie złożonego sędziemu komisarzowi pod rygorem odpowiedzialności karnej za
składanie fałszywych zeznań.
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu
wierzycieli upadłego.
Czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłościowej wobec
którego upadły utracił prawo zarządu, są nieważne.
6.2. Postępowanie naprawcze i oddłużeniowe
42
Przepisy prawne dążąc do wyeliminowania z obrotu gospodarczego nieuczciwych
dłużników dają jednak szansę lojalnym dłużnikom, którzy często bez swojej winy znalez
li się
w trudnej sytuacji gospodarczej. Postępowanie naprawcze mogą jednak prowadzić jedynie ci
przedsiębiorcy, którzy na bieżąco realizują swoje zobowiązania ale są w stanie przewidzieć, że
w niedługim czasie staną się niewypłacalni.
Postępowanie naprawcze nie może być wszczęte w stosunku do przedsiębiorcy:
- który prowadził już postępowanie naprawcze jeżeli od jego umorzenia nie upłynęły 2
lata,
- który był już objęty układem zawartym w postępowaniu naprawczym albo
upadłościowym jeżeli od wykonania układu nie upłynęło 5 lat,
- przeciw któremu przeprowadzono postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację
majątku, albo w którym przyjęto układ likwidacyjny, jeżeli od prawomocnego zakończenia
postępowania nie upłynęło 5 lat,
- w stosunku do którego oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości albo umorzono
postępowanie upadłościowe z braku majątku na zaspokojenie kosztów postępowania jeżeli
od uprawomocnienia się postępowania nie upłynęło 5 lat.
Warunkiem przeprowadzenia postępowania naprawczego jest przedłożenie przez
przedsiębiorcę planu naprawczego obejmującego restrukturyzację zobowiązań, zatrudnienia i
majątku. Plan stanowi podstawę zawarcia układu z wierzycielami. Kontrola nad wykonaniem
całości planu należy do sądu.
Z dniem wszczęcia postępowania naprawczego zawiesza się spłatę zobowiązań i naliczanie odsetek
należnych od przedsiębiorcy. Nie mogą też być wszczynane przeciwko przedsiębiorcy egzekucje i
postępowania zabezpieczające, a wszczęte podlegają z mocy prawa zawieszeniu.
Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku odmowy zatwierdzenia przez sąd układu przedsiębiorcy
grozi obowiązek płacenia odsetek w podwójnej wysokości.
Dłużnik zatem musi sobie zdawać sprawę z ryzyka i konieczności aktywności i dyscypliny.
Drugą obok postępowania naprawczego nową instytucją prawną jest postępowanie oddłużeniowe.
Oddłużenie jest dopuszczalne w sytuacji, gdy przeprowadzono likwidację całego majątku upadłego i
ma na celu umożliwienie uczciwemu dłużnikowi nowego startu w działalności gospodarczej wolnego
od obciążeń. Postępowanie oddłużeniowe przeprowadza sąd w przypadku spełnienia trzech warunków:
- po pierwsze  gdy niewypłacalność dłużnika była następstwem wyjątkowych i
niezależnych od upadłego okoliczności,
- po drugie jeśli nie zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do pozbawienia
upadłego prawa prowadzenia działalności gospodarczej,
43
- po trzecie  gdy upadły rzetelnie wykonał obowiązki nałożone na niego w
postępowaniu upadłościowym.
6.3 Sankcje w postępowaniu upadłościowym
Zgodnie z aktualnie obowiązującym prawem upadłościowym i naprawczym sąd może
orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na okres od trzech do dziesięciu lat. Zakaz
ten dotyczy zarówno prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek jak i
pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. Rozmiar
kary uzależniony jest od stopnia winy oraz skutków działań przedsiębiorcy.
Sąd może też zastosować sankcję karne pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W stosunku
do dłużników którzy podają nieprawdziwe dane, nie wydają syndykowi majątku, dokumentów, nie
podają informacji o majątku.
Komplementariusze oraz akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku spółki proporcjonalnie do ich
wkładów wniesionych do spółki, chyba, że statut stanowi.
Wykład VIII - pytania kontrolne:
1. Podaj definicję przedsiębiorstwa wg kodeksu cywilnego.
2. Kto jest przedsiębiorcą w świetle ustawy z 19 listopada 1999 r. prawo działalności
gospodarczej?
3. Gdzie będziesz szukać przepisów prawnych dotyczących spółki cywilnej?
4. Podaj podstawowe cechy spółki cywilnej.
5. Jak określić podstawowe prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej?
6. Co to są spółki osobowe? Kto w nich odpowiada za zobowiązania spółki?
7. Gdzie będziesz szukać przepisów prawnych dotyczących spółek handlowych?
8. Jakie są podstawo we cechy spółki jawnej?
9. Jakie są podstawo we cechy spółki partnerskiej?
10. Kto może być partnerem w spółce partnerskiej?
11. Jakie są podstawo we cechy spółki komandytowej?
12. Podaj podstawowe cechy spółki komandytowo akcyjnej
Wykład IX - Pytania kontrolne:
13. Jakie są podstawowe cechy spółki z o.o.?
14. Jakie organy spółki z o.o. przewiduje kodeks spółek handlowych?
44
15. Jakie są podstawo we cechy spółki akcyjnej?
16. Co to są akcje?
17. Na czym może polegać uprzywilejowanie akcji?
18. Jakie organy spółki akcyjnej przewiduje kodeks spółek handlowych?
Wykład X  pytania kontrolne:
19. Na czym polega istota przedsiębiorstwa państwowego?
20. Jakie organy przedsiębiorstwa państwowego przewiduje ustawa?
21. Na czym polega komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego?
22. Na czym polega prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego?
23. Na czym polega istota spółdzielni?
24. Na jakich zasadach fundacje i stowarzyszenia mogą prowadzić działalność
gospodarczą
Wykład XII  Pytania kontrolne:
25. Kto może być uznany za upadłego?
26. Na czym polega postępowanie układowe?
27. Na czym polega postępowanie naprawcze?
28. Na czym polega postępowanie oddłużeniowe?
29. Jakie sankcje karne przewiduje prawo upadłościowe?
45