TEMAT: PLANOWANIE I ORGANIZACJA
PRACY DYDAKTYCZNEJ
F. Berez
nicki Podstawy dydaktyki
1. Pojęcie planowania i organizacji
Jak wszyscy zapewne wiemy:
koniecznym warunkiem skuteczności każdego działania, jest planowanie i racjonalna organizacja.
Jak według autora mamy rozumieć pojęcie planowania i organizacji?
Otóż:
Planowanie mamy rozumieć, jako czyn zbiorowy. Czyli, kiedy łącznikiem wszystkich czynności składowych,
jest jakiś cel.
Planowanie pracy dydaktycznej, jest opisem zamierzonych działań, który obejmuje:
�� szczegóły zadań,
�� określone terminy wykonania,
�� osoby odpowiedzialne,
�� metody konieczne do realizacji,
�� sposoby kontroli,
�� a także oceny rezultatów działania;
Organizacja pracy dydaktycznej, to zharmonizowanie funkcji szkoły jako całości, w taki sposób że wszystkie
składające się na nią elementy przyczyniają się do powodzenia tej pracy, czyli zapewniają osiąganie
założonych rezultatów edukacji szkolnej.
Wracając do planowania,
planowanie pracy dydaktycznej jest skuteczniejsze, gdy uwzględnia ogólne prakseologiczne właściwości
planu.
Prakseologiczne, czyli wiążące się z działaniem celowym.
Otóż, taki plan powinien zawierać:
�� wyraz
nie określone cele i zadania,
�� powinien być konkretny i operatywny, czyli zrozumiały i możliwy do wykonania przez wszystkich
realizujących
�� a także posiadać wewnętrzną zgodność, która wyraża się tym, iż poszczególne zadania, środki
realizacji i terminy wykonania, nie kolidują, ale współgrają ze sobą;
1
Planowanie jest niezbędne, gdyż chroni nauczyciela przed chaotycznością i przypadkowością działania,
nadaje mu jednolity i uporządkowany charakter. Pozwala mu również ocenić, czy i w jakim stopniu realizuje
wyznaczony cel nauczania i wychowania.
2. Rodzaje planów nauczycielskich
W obrębie szkolnictwa mamy dwa podziały:
�� planowanie pracy całej szkoły (obowiązki dyrekcji i rady pedagogicznej);
�� planowanie nauczania i uczenia się ( obowiązki nauczyciela);
Nauczyciel planuje pracę dydaktyczną następująco: kierunkowo, wynikowo i metodycznie.
A także tworzy plany roczne, okresowe i pojedynczych lekcji.
Metody planowania dydaktycznego w skali roku, okresu i pojedynczej lekcji, różnią się między sobą
wyłącznie stopniem ogólności formułowanych zadań nauczania. Wszystkie rodzaje planów powinny ściśle
się ze sobą wiązać. Starannie wykonany plan roczny, wpłynie na jakość planów okresowych, a ta na jakość
pojedynczych lekcji.
�� Roczny plan dydaktyczny
Nauczyciel, przygotowując się do realizacji zadań dydaktycznych, czekających go w nowym roku szkolnym,
sporządza dla każdej klasy, w której ma uczyć roczny plan nauczania.
Podstawę opracowania tego planu stanowi program odpowiedniego przedmiotu i podręcznik.
Musi go cechować celowość (cele ogólne, cele szczegółowe).
Materiał nauczania należy dostosować do możliwości uczniów, a więc nauczyciel powinien znać swoich
uczniów pod względem:
�� stopnia zaawansowania w nauce
�� wiedzy z poprzednich lat
�� typowych braków i błędów
�� warunków domowych itp.
W planie należy zawrzeć minimum programowe oraz uwzględnić potrzeby uczniów zdolnych (dodatkowy i
rozszerzony materiał) oraz słabych ( zajęcia wyrównawcze).
Nie ma powszechnie ustalonej struktury i formy planu rocznego.
Uwzględnia się w nim najczęściej:
�� liczbę grup tematycznych;
�� nazwę grup tematycznych (temat tygodnia w 1-3);
�� czas realizacji grup tematycznych;
�� środki dydaktyczne;
2
Plan roczny jest ogólny, zarysowuje czynności i zadania, do zrealizowania w roku szkolnym.
�� Okresowy plan dydaktyczny
Inaczej określany rozkładem materiału nauczania.
Stanowi konkretyzację planu rocznego, a jednocześnie podstawę planowania pojedynczych lekcji. Podstawą
ich opracowania jest gruntowna znajomość celów i treści kształcenia danego przedmiotu. A także dobra
znajomość zagadnień metodycznych, podręczników, środków dydaktycznych, poziomu umysłowego
uczniów, ich braków, uwarunkowań środowiskowych itp.
Jak opracować plan okresowy?
1. Obliczamy ogólną liczbę godzin dotycząca danego przedmiotu w tygodniu;
2. Odejmujemy 10-15 % tego czasu na tzw.  zapas ;
3. Wyliczoną liczbę godzin dzielimy na:
�� lekcje postępujące (wdrażanie nowego materiału)  najwięcej czasu;
�� następnie lekcje ćwiczeniowe, praktyczne, powtórzeniowe, kontrolne.
Obok lekcji podających, uwzględnić należy lekcje - wycieczki, lekcje uzupełniające braki, czy rozwiązujące
dodatkowe teoretyczne lub praktyczne problemy.
Przykładowy schemat planu okresowego:
�� Codzienny plan dydaktyczny
Jest określany momentem twórczym w pracy nauczyciela, ponieważ odświeża i rozszerza on swoją wiedzę,
a także rozwija myślenie, inicjatywę i pomysłowość.
Scenariusz (plan) zajęć, obejmuje:
�� temat;
�� założone do zrealizowania cele operacyjne;
�� przebieg lekcji, czyli czynności wstępne, podstawowe i końcowe;
Podstawowym, operacyjnym planem nauczyciela, jest konspekt lekcji.
Jest to rozwinięcie i skonkretyzowanie planu lekcji.
3
Konspekt lekcji (scenariusz zajęć)
1. Temat lekcji (główne zagadnienie dydaktyczne);
2. Cele lekcji  po co ma być ta lekcja?
�� ogólne  zapamiętywanie wiadomości ze zrozumieniem, stosowanie wiedzy w sytuacjach typowych,
problemowych);
�� szczegółowe  co ja nauczyciel, chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć?
Uczeń :
�� rozwiąże (zadanie, problem teoretyczny lub praktyczny)
�� wymieni, wyliczy (fakty, zdarzenia, osoby, wzory, reguły)
�� rozróżni (cechy, gatunki, stany rzeczy)
�� opisze (przedmioty, sytuacje)
�� uzasadni, że...
�� wykona (wytwór, utwór artystyczny, określoną czynność)
�� przetłumaczy na język obcy, z języka obcego (to i to)
�� oceni (zjawisko, zdarzenie, proces, postawy moralne)
�� zidentyfikuje (przedmiot, gatunek, problem)
�� uzyska taki poziom sprawności ( dokładność, szybkość, ilość)
�� wyszuka, odnajdzie (dowody, materiały, fakty, dokumenty)
�� skomentuje (wydarzenia, zachowania)
�� streści, opracowuje plan, konspekt
�� wypowie się swobodnie (na temat)
3. Metody nauczania  sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych
rezultatów np.:
�� dyskusja  metody oparte na słowie;
�� wykład  metody oparte na słowie;
��  burza mózgów  metody problemowe;
�� pogadanka   giełda pomysłów (polega na wytwarzaniu pomysłów)  oparte na słowie
�� opowiadanie  metoda oparta na słowie;
�� pokaz  oparte na obserwacji i pomiarze;
�� prezentacja  na obserwacji i pomiarze;
4. Środki dydaktyczne  to wszystkie przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć;
5. Ogólny plan przebiegu zajęć  część przygotowawcza, podstawowa, końcowa (zależy od rodzaju
lekcji);
6. Szczegółowy plan przebiegu zajęć - zawiera rozwinięcie punktów planu ogólnego. Najważniejsze
pytania, wypowiedzi nauczyciela, opis czynności jego i uczniów. Formy pracy (zbiorowa, grupowa,
indywidualna). Metody pracy uczniów, sposób wykorzystania pomocy naukowych, treść problemów
do rozwiązania, czas trwania samodzielnej pracy uczniów, temat pracy domowej itp.
4
Konspekt lekcji  wzór
Str. 1 Str. 2
Imię i nazwisko nauczyciela& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Części lekcji- Czynności Czynności Środki Formy
Przedmiot& & & & & & & & & .....& lekcja nr*& & & & & & & klasa& ......
ogniwa uczniów nauczyciela dydaktyczne nauczania
Data& & & & & & & & & & & & ..& & Czas realizacji& & & & & & & & & &
Temat lekcji& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ............. docelowe pośrednie
Ścieżka edukacyjna& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .....
Wstępna
Treści ścieżki dydaktycznej& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & . Główna
Cele ogólne:
Końcowa
Np.
Praca
Zdobycie&
domowa
Rozwijanie&
Kształtowanie
Cele szczegółowe:
Np.
Uczeń rozwiąże&
Uczeń wymieni
Uczeń opisze
Metody nauczania:& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Środki dydaktyczne:& & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Formy nauczania: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
*numer lekcji musi odpowiadać numerowi lekcji w planie wynikowym
3. Przygotowanie rzeczowe i metodyczne do lekcji
Aby nauczyciel mógł mówić o sukcesie dydaktycznym, powinien rzetelnie przygotować się do prowadzenia
zajęć pod względem rzeczowym i metodycznym oraz poprawnie sporządzić konspekt.
Jak to wygląda?
Przygotowanie rzeczowe (merytoryczne)  związane z treścią lekcji, czyli dobra znajomość treści i wybór
tych niezbędnych. Nauczyciel przede wszystkim sam musi rozumieć, to co chce uczniom przekazać.
Powinien swobodnie poruszać się w danej tematyce.
Przygotowanie metodyczne, tak właściwie jest odpowiedzią na pytanie:  Jak poprowadzić przygotowaną
lekcję? .
Podstawowe zadania to:
�� określić rodzaj lekcji;
�� określić typ lekcji;
�� określić metody nauczania;
�� przegląd środków dydaktycznych;
�� ustalić czynności nauczyciela i ucznia;
�� ustalić formy i metody kontroli;
�� ustalić zakres pracy domowej;
5
Nauczyciel powinien zmotywować ucznia do nauki, zachęcić do aktywnego uczestnictwa w lekcji, zaciekawić
tematem i  ubarwić odpowiednimi środkami.
Dodatkowo można wspomnieć o:
Przygotowaniu organizacyjnym, czyli zajmowaniem się innymi sprawami, które należy przewidzieć poza
treścią przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Np. przygotowaniem miejsca pracy, czy potrzebnych
środków dydaktycznych.
Prowadzenie lekcji polega na kierowaniu procesem nauczania.
Nauczyciel powinien pamiętać, aby:
�� zaczynać lekcję punktualnie;
�� podzielić uwagę na ogół klasy oraz pojedynczego ucznia;
�� wyrażać się gramatycznie, logicznie, rzeczowo i zrozumiale;
4. Kontrola wykonania planu
Kontrola mobilizuje do wydajniejszej pracy, podnosi jej tempo i jakość.
Wyróżnić możemy trzy rodzaje:
�� bieżąca (sprawdzenie i ocena wyników nauczania na lekcji, poprzez odpytywanie, kartkówki, testy);
�� okresowa ( sprawdziany i testy obejmujące obszerniejszy materiał);
�� roczna (również obejmuje szeroki zakres materiału, dodatkowo jej efekty decydują o promowaniu
ucznia do następnej klasy);
6