Mitologia  jest zbiorem baśni o bogach i bohaterach. Naród grecki podzielony na wiele szczepów, nie był
zgodny z tym, co powiadał o swoich bóstwach.
Podział bogów:
Chaos
Uranos  Niebo
Gaja  Ziemia
Tytani (najstarszy z nich Oeanos  bóg potężnej rzeki, a najmłodszy to, Kronos)
Kiklopowie (cyklopi)
Hekatonchejrowie  sturęcy
Dzeus  bóg piorunów i błyskawic, król bogów
Ares  bóg wojny
Hera  królowa nieba, bogini małżeństwa
Atena  bogini mądrości
Apollo  bóg wyroczni i wróżb, patron śpiewaków i poetów
Artemis  siostra Apolla, bogini płodności i śmierci zarazem (dziewica)
Hermes  bóg złodziei
Hefajstos  bóg ognia
Afrodyta  bogini miłości
Eros  bóg miłości
Charyty  boginie pogodnego wdzięku i radosnych uroków
Hestia  bogini ogniska domowego
Demeter  bogini ziarna, zasiewów i ziem uprawnych
Posejdon  bóg morza
Hades  bóg świata podziemnego
Eirene  bożka pokoju
Dike  bożka sprawiedliwości
Eunomia  bożka praworządności
Nemezis  bogini doli
Nike  bogini zwycięstwa
Herakles (herkules)  bohaterski odważny i silny półbóg wykonał 12 prac (1. Miał przynieść lwa z nemei, 2.
Zabić hydrę lernejską, 3.Sprowadzić łanię ceryntyjską, 4.Przynieść dzika z erymantu eurysteusowi, 5.W jeden
dzień oczyścić stajnię augiasza, 6.Wytępić roje ptaków z stymfalos, 7.Przynieść byka z krety, 8.Klacze
diomedesa, 9.Pas hipolita, 10.Woły gerionesa, 11.Złote jabłka, 12.Zprowadzić z piekła cerbera)
Achilles  dzięki swojej sile zabił najdzielniejszego wojownika troi hektora
Tezeusz  zabił minotaura dzięki nici, którą dostał od Ariadny
Ariadna  zakochana w tezeuszu podarowała mu nić, dzięki której po zabiciu, minotaura wyszedł z labiryntu
Odys  jeden z głównych bohaterów wojny trojańskiej wymyślił podstęp o koniu trojańskim
Dedal  wynalazca, budował labirynt minotaura
Tragedia - łac. Tragos - kozioł; Ode - pieśń.Dosłownie: koz
la pieśń, powstała prawdopodobnie z dytyrambu ku
czci Dionizosa śpiewanego przez śpiewaków ubranych w koz
le skóry, upodabniające ich do satyrów
Epos - (Å‚ac. z gr. épos  sÅ‚owo ) lit., staroż. Duży poetycki utwór o charakterze epickim (np. bohaterska  Iliada,
Odyseja, Eneida;) posiadajÄ…cÄ… narracjÄ™, pisany w heksametrze daktylicznym;
Heksametr - w antycznej metryce poetyckiej wers sześciostopowy, złożony z daktylów lub spondejów oraz
trochejów
Komedia - (Å‚ac. comoedia z gr. komoidía) lit., teatr. PowstaÅ‚y w antycznej Grecji gatunek dramatycznego
utworu scenicznego, który przedstawia zdarzenia w sposób wesoły, satyryczny, wykorzystujący komizm
sytuacji i postaci itp.
Prolog  część wstępna utworu wprowadzająca czytelnika w bieg akcji
Parodos  wejście na scenę chóru z pieśnią
Epejsodion  część tragedii greckiej obejmująca dialogi i monologi wygłaszane przez aktorów (odpowiednik
dziÅ›. Aktu, epizodu)
Stasimon  część antycznej tragedii śpiewana pomiędzy epejsodionami przez chór
Exodos  pieśń śpiewana przez chór na zakończenie tragedii
Konflikt tragiczny w Antygonie  jest konfliktem między dwoma równorzędnymi prawami  prawem Boskim i
ziemskim. Pierwszy reprezentuje Antygona, która wbrew woli Kreona chowa Polinejkesa gdyż pogrzeb należy
się każdemu. Przedstawicielem prawa ziemskiego jest Kreon, który uważa Polinejkesa za zdrajcę ojczyzny, a
więc wroga.
Katastrofa  nagłe nieszczęście, tragiczny w skutkach wypadek; moment kulminacyjny sztuki dramatycznej, w
którym zostaje rozwiązana jej akcja
Katharsis  oczyszczenie, rozładowanie uczuć, emocji (dot. Tragedii)
Memesis  naśladownictwo, sztuka naśladowcza (dot. Poezji)
Non omnis moriar  nie wszystek umrę  najsławniejszy cytat z Horacego
Carpe diem  chwytaj dzień
Patos  wzniosłość, podniosłość
Sacrum  sfera życia bogów (świętość)
Profanum  sfera życia ludzi (codzienność, zwykłość)
Liryka pośrednia  w mitologi greckiej utwory pisane w lir. Poś. Charakteryzowały się tym że podmiot
liryczny wypowiadał się w 3. os. Licz. Poj.
Liryka bezpośrednia  to co wyżej tylko, że podmiot liryczny wypowiadał się w 1. os. Licz. Poj.
Pieśń (Ode) - patetyczny, uroczysty, wierszowany utwór poetycki opiewający wzniosłą ideę, wybitną postać,
niezwykły czyn, pierwotnie przeznaczony do śpiewania
Epigramat - początkowo dwuwierszowy napis na grobowcach, pomnikach itp. Póz
niej krótki, dowcipny utwór
poetycki
Mit  to opowieść o tym jak powstał człowiek, świat lub inne zjawisko, wyrażał wierzenia określonej
zbiorowości ludzi, przekazywał ich emocje
Strofa Saficka  jej nazwa pochodzi od imienia greckiej poetki Safony, utwór charakteryzował się 4-wersową
strofÄ…
Poezja Tyrtejska  nurt poezji patriotycznej nazwany od imienia greckiego poety tyrtajosa autora elegii
wzywającej spartan do walki w obronie zagrożonej ojczyzny
Filozofia  (phileo + sophia= kocham, miłuję + mądrość) powstała w wyniku zadziwienia i zaciekawienia
człowieka światem, była próbą odpowiedzi na pytania dotyczące początku świata
Stoicyzm  doktryna filozoficzna zapoczÄ…tkowana w III w. P. n.e. przez greka Zenona z kition zajmujÄ…cy siÄ™
etyką i uznający cnotę za najwyższe i jedyne dobro
Epikureizm  kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Epikura, wg, którego największym dobrem jest
przyjemność, uzyskana przez uwolnienie się od wszelkich trosk.
Róg obfitości (róg Amaltei)  róg kozy Amaltei karmicielki małego Zeusa
Poglądy filozoficzne Platona  uczeń Sokratesa, był przekonany, że istnieje byt idealny i że byt realny jest
odeń zależny. Uważał, że dusza istnieje niezależnie od ciała i że ciało jako byt niższy jest od niej zależny.
Poglądy filozoficzne Arystotelesa  był uczniem Platona, przeczył istnieniu jakiejkolwiek wiedzy wrodzonej
Poglądy filozoficzne Sokratesa  w kwestiach politycznych był zwolennikiem demokracji. Uczył ludzi
myślenia, został uznany za osobę niebezpieczną
Inwokacja  apostrofa rozpoczynająca utwór epicki wezwaniem do bogów, muz itp.
Porównanie homeryjskie  porównania odnoszące się do natury oraz realiów życia w warunkach pokoju.
Porównanie spowalnia tempo akcji, wprowadza realia obyczajowe, tworzą podniosły nastrój
Epitet  wyraz określający rzeczownik (żywotny lub nieżywotny) podający jego cechę właściwość, itp.
Syzyfowa praca  Syzyf za karę miał wtoczyć na górę Olimp głaz, który cały czas się zsuwał w dół (praca bez
sensu)
Stajnia Augiasza  miejsce bardzo zaniedbane, zanieczyszczone
Puszka Pandory  symbol wszelkich nieszczęść, chorób (Pandora zesłana na ziemię za karę, za to, że
Prometeusz wykradł ogień z Olimpu)
Pięta Achillesa  czyjaś słaba strona
Olimpijski spokój  spokój niczym nie zachwiany
Nić Ariadny  coś, co pomaga wydostać się z kłopotów, wybrnąć z trudnej sytuacji
Koń Trojański  sposób na przechytrzenie kogoś
Ikarowe loty  młodzieńcza nierozwaga
Dedal i Ikar
Dedal, świetny grecki artysta i budowniczy, poproszony został przez króla Krety, Minosa, o wybudowanie
skomplikowanego budynku dla królewskiego syna, niebezpiecznego pół byka pół człowieka żywiącego się
ludzkim miesem. Tak powstał labirynt. Dedal tęsknił za ojczyzną. Gdy ukończył budowę, poprosił Minosa o
pozwolenie powrotu do kraju. Król lubił Dedala, a że zdążył mu też powierzyć wiele tajemnic państwowych,
nie zgodził się na wypuszczenie go ze swego królestwa. Wobec tego mistrz postanowił uwolnić się podstępem.
Zbudował, dla siebie i dla swego syna Ikara, dwie pary skrzydeł z ptasich piór połączonych woskiem. Zanim
wyruszyli, przestrzegł syna, by nie wzbijał się zbyt wysoko, bo słońce roztopi wosk, ani nie zniżał lotu, gdyż
pióra nasiąkną wodą i podróżnika spotka śmierć. Ale Ikar, upojony lotem, zapomniał o ojcowskich
przestrogach, wzbijał się coraz wyżej i wyżej, aż słońce stopiło wosk i marzyciel spadł na ziemię. Wyspę, na
którą spadł, nazwano Ikarią, a morze dokoła niej Morzem Ikaryjskim.
Syzyf
W bogatym i pięknym Koryncie panował cieszący się przyjaz
nią bogów Syzyf. Często brał udział w ich
ucztach, kosztował boskich potraw, pił ambrozję i dzięki temu, mimo upływu lat, wciąż był silny i młody.
Syzyf lubił plotkować o tym, co widział na Olimpie. Bogowie patrzyli na to przez palce, dopóki nie zdradził
ważnej tajemnicy Zeusa. Wtedy pan nieba zesłał na plotkarza bożka śmierci, Tanatosa, ale sprytny Syzyf
uwięził go i ludzie przestali umierać. Hades udał się na skargę do Zeusa. Na jego rozkaz Ares uwolnił
Tanatosa, a pierwszą ofiarą bożka stał się Syzyf. Lecz ten, nim umarł, przykazał żonie, by nie urządzała mu
pogrzebu. Dzięki temu podstępowi pozwolono mu wrócić na ziemię, by ukarał żonę i przygotował swój
pogrzeb. Syzyf wykorzystał sytuację i nie wrócił do Hadesu. Żył jeszcze długo, aż pewnego dnia bogowie
przypomnieli sobie o nim. Tanatos zabrał go do podziemia, gdzie wymierzono mu karę: ma wtoczyć ciężki głaz
na stromą górę. Zawsze tuż przed szczytem głaz wymyka mu się z rąk i stacza na dół. Syzyf musi swą ciężką i
nie przynoszącą efektów pracę powtarzać wciąż na nowo.
Herakles
Herakles był synem Zeusa i Alkmeny, znienawidzonym przez żonę boga, Herę. Ona to nasłała na śpiącego
chłopca jadowite węże. Zaledwie dziesięciomiesięczny Herakles okazał swą nadzwyczajną siłę, dusząc je z
łatwością. Amfitrion, mąż Alkmeny, uczył chłopca rzemiosła wojennego. Do innych nauk Herakles nie miał ani
zdolności, ani cierpliwości. Gdy pewnego dnia w napadzie złości zabił strofującego go nauczyciela, Amfitrion
wypędził go z domu. Herakles wędrował po świecie, zadowolony ze swej wolności. Czasem wdawał się w
walki. Raz pospieszył z pomocą królowi tebańskiemu, gdyż jego ziemie najechał nieprzyjaciel. Z wdzięczności
król oddał mu córkę za żonę. Krótko trwało szczęście rodzinne Heraklesa. Pewnego dnia w napadzie szału zabił
żonę i dzieci. Delficka wyrocznia kazała mu odpokutować ten uczynek, wykonując 12 prac dla króla
Eurysteusa, tchórzliwego władcy, który bojąc się Heraklesa, zlecał mu niebezpieczne zadania, mając nadzieję,
że podczas ich wykonywania bohatera spotka śmierć. Najpierw Herakles udusił lwa z Nemei, zwierzę o skórze
tak grubej, że żelazo nie mogło jej przebić. Potem zabił hydrę lernejską, potwora o dziesięciu głowach, w tym
jednej nieśmiertelnej, zamieszkującego bagna niedaleko Lemy. Hydra rozszarpywała każdego, kto pojawił się
na bagnach, a gdy brakowało jej pożywienia, wyruszała na łowy, pustosząc okoliczne wsie. Herakles stoczył z
nią ciężką walkę. Na pomoc hydrze przybył olbrzymi rak, ale bohater rozgniótł go obcasem. Ścinając głowy
Hydrze, wypalał rany, by nowe nie mogły wyrosnąć, a tę nieśmiertelną zakopał pod olbrzymim głazem.
Następnie Eurysteusz polecił bohaterowi złapać łanię ce-ryntyjską, ulubione zwierzątko Artemidy. Herakles, by
jej nie zranić, gonił ją przez cały rok. Czwartym zadaniem było zabicie dzika z Erymantu, piątym wyczyszcze-
nie stajni Augiasza, króla Elidy, mającego ogromne stada bydła. Stajnie te od trzydziestu lat nie były sprzątane.
W zamian za ich wyczyszczenie Herakles zażądał 1/3 trzody. Jednak, gdy bohater skierował bieg rzeki Penejos
w stronę stajni tak, że woda wymyła budynki, król odmówił mu zapłaty. Rozzłoszczony Herakles rozpętał
wojnę i zabił Augiasza. Tymczasem w mieście niedaleko Symfalos zagniez
dziły się roje ptaków o dziobach z
żelaza i ostrych piórach. Strzelały nimi do ludzi, żywiły się bowiem ludzkim mięsem. Zabicie tych ptakow było
kolejna praca Heraklesa. Pomogła mu w tym bogini Atena, przynosząc grzechotki, którymi wypłoszył ptaki z
gęstwiny, by je powystrzelać, ósmą pracą było przyniesienie żywego byka kreteńskiego, dziewiątą
uprowadzenie żywiących się ludzkim mięsem klaczy króla Diomedesa. Aby je zdobyć, musiał stoczyć walkę z
owym królem, podczas której Diomedes zginął. Jeszcze trudniejszą okazała się wyprawa po pas Hi-polity.
Królowa Amazonek otrzymała go od Aresa, boga wojny. Hipolita zgodziła się oddać pas, ale w nocy Hera, pod
postacią Amazonki, przybyła do obozu i przekonała kobiety, że cudzoziemcy porwali królową. Amazonki
ruszyły w pościg za Heraklesem, a ten, myśląc, że to podstęp, zabił Hipolitę, zabrał jej pas, zwyciężył
Amazonki i odjechał. W drodze powrotnej dotarł do Troi. Panowała tu zaraza zesłana przez Apollina, a ponadto
miasto nawiedzał smok - zemsta Posej-dona. Wszystko to z powodu nieuiszczenia bogom zapłaty za otoczenie
miasta murami. Herakles podjął się zabicia smoka, a w zamian zażądał cudownych koni władcy Teb,
Laomedona. Smok został zabity, ale znów kolejny król odmówił zapłaty. Herakles odjechał, grożąc wojną.
Tymczasem jednak musiał dalej wykonywać swoje prace: wyruszył po woły Gerionesa. W tej wędrówce dotarł
do Afryki i ustawił między nią a Europą dwie skały nazwane słupami Heraklesa. Odnalazł woły strzeżone przez
dwugłowego psa i siedmiogłowego smoka, zabił strażników, stoczył zwycięską walkę z olbrzymim Gerionesem
i zabrał bydło. Woły ofiarowano Herze, a Heraklesa wysłano po złote jabłka tej bogini, pilnowane przez trzy
siostry Hesperydy i stugłowego smoka. Herakles zdobył te jabłka podstępem. Poprosił Atlasa, tytana
podtrzymującego nieboskłon, aby przyniósł mu owe jabłka, a sam ofiarował się potrzymać w tym czasie niebo.
Atlas przyniósł jabłka, ale nie chciał wziąć z powrotem firmamentu. Wtedy Herakles użył nowego podstępu.
Poprosił tytana o potrzymanie przez chwilę nieba, by wygodniej ułożyć je sobie na barkach. Atlas nie przejrzał
podstępu. Gdy Herakles uwolnił się od nieboskłonu, wziął jabłka i odszedł. Ostatnią pracą Heraklesa było
przyprowadzenie Cerbera z piekła. W tym celu bohater udał się do Tajnaros, gdzie było wejście do podziemi,
dotarł przed tron Plutona i zranił władcę piekieł. Potem odnalazł Cerbera i wyniósł go na świat. Skończywszy
swą pokutę Herakles postanowił ożenić się po raz wtóry. Wygrał zawody w strzelaniu z łuku, w których
główną nagrodą była ręka księżniczki, ale jej bracia, pamiętając o porywczości Heraklesa, nie chcieli mu oddać
siostry. Rozzłoszczony bohater zabił jednego z nich, za co bogowie porazili go niemocą. Udał się więc po radę
do Delf, a gdy Pitia nie chciała z nim rozmawiać, splądrował świątynię. Wtedy Apollo stanął z nim do walki.
Rozdzielił ich Zeus i za karę oddał Heraklesa na trzyletnią służbę do królowej Omfali. Na jej dworze kobiety
żyły jak mężczyz
ni, a mężczyz
ni zajmowali się pracami kobiecymi. Była to najcięższa służba Heraklesa.
Minęły trzy lata i Herakles znów był wolny. W czasie swych wędrówek zakochał się w królewnie Dejanirze i
ożenił się z nią. Wspólnie wędrowali po świecie. Pewnego dnia, gdy próbowali przekroczyć rzekę, pojawił się
centaur i zaproponował, że przewiezie Dejanirę na drugą stronę. Gdy królewna znalazła się na grzbiecie
stworzenia, zaczęło ono uciekać. Herakles zastrzelił je z łuku. Nim umarło, kazało Dejanirze nabrać trochę krwi
z rany i wyprać w niej koszulę Heraklesa. W ten sposób na zawsze zachowa miłość męża. Zazdrosna Dejanira
uczyniła według rady centaura. Ale krew okazała się trucizną. Gdy Herakles założył wypraną w niej koszulę, ta
zaczęła wżerać się w jego ciało, powodując ogromny ból. Dejanira powiesiła się z rozpaczy, a Herakles
przygotował sobie stos pogrzebowy. Lecz nie spłonął - bogowie zabrali go na Olimp i uczynili nieśmiertelnym,
a Hera wyzbywszy się nienawiści, oddała mu za żonę swą córkę.
Autor Spanner