Środowiskowe zagrożenia
zdrowia
Zagrożenia biologiczne (cz 1)
dr inż. Katarzyna Sobierajska
Środowiskowe czynniki zagrożenia
" Chemiczne
" Fizyczne
" Biologiczne
Chorobotwórcze czynniki biologiczne
" Wirusy
" Bakterie
" Grzyby
" Pierwotniaki
" Wektory
" Choroby odzwierzęce
Choroby
" W krajach rozwijających się
 Zakaz
ne
 Pasożytnicze
" W krajach rozwiniętych
 Cywilizacyjne
 Jatrogenne
 Zawodowe
 Nowe choroby
Choroby zakaz
ne
" Zakażenie - wtargnięcie do organizmu
drobnoustrojów chorobotwórczych i
ustanowienie tam kolonii
" Drogi wnikania
 układ oddechowy lub pokarmowy (np. zaziębienia,
biegunki, cholera, ospa)
 drobne uszkodzenia skóry (owady, wektory chorób np.
zgorzel gazowa  Cl. perfringens)
 płyny ustrojowe np. sepsa
 zakażenia oportunistyczne
Choroby zakaz
ne
Epidemie
Wstąpienie licznych przypadków danej choroby
wśród członków danej populacji na ograniczonym
terenie i w krótkim czasie. Charakteryzują się
okresowością i nieregularnością pojawień
- pandemie  epidemia o zasięgu światowym
- endemie - uporczywe występowanie choroby w
danej populacji na danym terenie przez dłuższy
okres i o ograniczonej częstotliwości
Choroby zakaz
ne
" Choroby, które mogą przybierać formę epidemii
 Cholera
 Dżuma
 Trąd
 Tyfus
 Polio
 Grypa
 Gruz
lica
 AIDS
 Odra
 Krztusiec
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Cholera
 Ostra choroba układu pokarmowego
 Vibrio cholerae
 Choroba o szybkim przebiegu (12-18 godzin) W początkowym
okresie zakażenia dominuje biegunka, wymioty, zwykle bez
gorączki i bólu brzucha. Stolec ma charakterystyczny wygląd 
przypomina wodę po płukaniu ryżu i charakteryzuje się
swoistym słodkawym zapachem. Niepodjęcie leczenia prowadzi
do zaostrzenia stanu pacjenta.
 śmiertelność 30-50 % ; 1% w krajach rozwiniętych
 Zakażenie drogą pokarmową, kontakt bezpośredni
 siedem pandemii cholery. Na terenie północnej Polski po raz
ostatni epidemia miała miejsce w latach 1892-1894.
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Poliomyelitis
 Wirus Picornavirus
 Znana już w starożytnym Egipcie (papirus)
 Zakażenie droga kropelkowa, zanieczyszcona woda, muchy
 Namnaża się w układzie pokarmowym
 Zwykle przebieg łagodny  kilkudniowe stany podgorączkowe i
biegunki
 1-2% atakuje układ nerwowy powoduje częściowy stały paraliż
 Epidemie głownie w dużych gęsto zaludnionych miastach;
choroba bardzo zaraz
liwa
 W latach  60 XXw szczepionka
 Obencnie notowany w Etiopii, Kongo, Nigerii, Namibi, dolinie
Gangesu, Afanistanie
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Dżuma
 Bakteria Yersinia pestis;
 Pchły
 Rezerwuar 200 gat. zwierząt z 73 rodzin
 2 formy dżuma płucna i dymieniczna (obrzmieniem
czernienie i pękanie gruczołów chłonnych
pachwinowych i pachowych)
 leczenie polega na pozajelitowym podawaniu
antybiotyków. Bakterie wykazują wrażliwość na
streptomycynę, gentamycynę, chloramfenikol
 Śmiertelność : nie leczona 100%; póz
no leczona 80%,
prawidłowo leczona 5%
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Tyfus
 Bakterie Rickettsia prowazeki
 Wszy lub bezpośrednio
 Objawy wysoka gorączka, bóle głowy, osłabienie, czasami śpiączka kończąca się zgonem
 Śmiertelność  nielecona20%; leczona 0,5%
" zmiany patologiczne wywołane riketsjami pojawiają się w:
 naczyniach krwionośnych,
 układzie nerwowym,
 gruczołach dokrewnych,
 sercu.
" Obniżeniu ulega czynność wydzielnicza nadnerczy przez co powstaje niedobór adrenaliny, czego
następstwem jest hipotonia (obniżenie napięcia naczyń), spadek ciśnienia krwi, zwężenie naczyń
wieńcowych serca, a przez to niedotlenienie i niedożywienie serca, powodujące zmiany
zwyrodnieniowe mięśnia sercowego. Powstaje niedowład i porażenie nerwu trzewnego i przez to
nadmierny odpływ krwi do narządów jamy brzusznej.
" obecnie: chemioterapia antyriketsjowa, antybiotyki.
" do czasu wynalezienia antybiotyków jedyną skuteczną metodą walki z tyfusem plamistym była
szczepionka przeciwtyfusowa, którą wynalazł w latach 20. XX wieku polski biolog, profesor
Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Rudolf Stefan Weigl.
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Ospa prawdziwa
 wywoływana przez duży dsDNA-wirus z rodziny Poxviridae, rodzaju Orthopoxvirus; jedną z
dwóch odmian wirusa ospy prawdziwej (variola minor lub variola maior)
 droga powietrzna kropelkowa; bezpośredni kontakt ze zmianami na skórze chorego,
wydzieliną z pęcherzyków, bielizną pościelową i osobistą, sprzętem medycznym itd. niesie za
sobą ryzyko zakażenia.
 Po zakażeniu wirusy wędrują do pobliskich węzłów limfatycznych, skąd po 3 4 dniach
zakażenie rozszerza się na pozostałe węzły chłonne oraz śledzionę i szpik kostny. Po około 9
dniach od momentu zakażenia pojawiają się początkowe objawy nieswoiste: głównie gorączka,
osłabienie i uczucie rozbicia. Wirusy zakażają komórki drobnych naczyń krwionośnych skóry i
błon śluzowych. Wtedy do objawów zaliczyć należy także złe samopoczucie, dreszcze, wymioty,
ból głowy i pleców. Dalej, po 2 3 dniach pojawia się w jednym "rzucie" charakterystyczna
plamkowo-grudkowa wysypka, z czasem przechodząca w pęcherzykową przede wszystkim na
twarzy i kończynach. Poprzedzają ją zmiany o podobnym charakterze umiejscowione w błonie
śluzowej początkowego fragmentu układu trawiennego. Po kolejnych 10 dniach pęcherzyki
przeradzają się w strupy, które samoistnie odpadają, pozostawiając szpecące blizny.
 Ostatni przypadek ospy prawdziwej miał miejsce w 1978, a choroba ta została uznana za
eradykowaną w 1980.
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Grypa
 Występują 3 rodzaje wirusa grypy należące do rodziny ortomyksowirusów: A,
B i C.
 Droga kropelkowa;
 Silnie zmienna;
 Rodzaj A najczęściej powoduje epidemie i pandemie. Jest to możliwe dzięki
zdolności tego wirusa do podlegania skokom antygenowym. Wirus potrafi
relatywnie szybko zmieniać strukturę białkową swojej otoczki, dzięki czemu
przeciwciała osób, które już raz chorowały na grypę nie są w stanie rozpoznać
nowego szczepu wirusa jako zagrożenia. Wirusy z rodzajów B i C zdolne są
wyłącznie do przesunięcia antygenowego, co nie pozwala im na tak łatwe
zmylenie mechanizmów odpornościowych zwierząt.
" Grypa "hiszpanka" to największa pandemia grypy
" W latach 1918 1919 przetoczyły się 3 fale największej i najbardziej
zabójczej pandemie grypy w historii. Pochłonęła ona ponad 50 mln ofiar,
więcej niż I wojna światowa.
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Trąd
 Bakteria Mycobacterium leprae,
 lepromatycznej (lepra lepromatosa tuberosa) i
tuberkuloidowej (lepra tuberculoides). Odmiana
lepromatyczna jest zaraz
liwa, a jej objawy to guzowate
krosty podobne do występujących w innych infekcjach i
alergiach. Postać tuberkuloidowa jest mniej zaraz
liwa, ale
bardziej groz
na dla samego zarażonego, początkowo
pojawiają się plamy na skórze, stopniowo utrata czucia,
szczególnie w palcach nóg i rąk, nieleczona prowadzi do
zwyrodnień i utraty tkanki.
 Antybiotykoterapia
 Obecnie problem w Indie, Brazylia, Kongo, Madagaskar,
Tanzania  600 000 ludzi/rok
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Gruz
lica
 Bakteria Mycobacterium tuberculosis;
 Głównym z
ródłem zakażenia jest chory człowiek lub chore zwierzę
rozsiewające prątki do środowiska. Do zarażenia może dojść prątkami
obecnymi w paszy, wodzie, środowisku oraz drogą kontaktową. W
dużych skupiskach zwierząt (chów alkierzowy) zakażenie następuje
głównie przez drogi oddechowe jako zakażenie aerogenne, kropelkowe
lub pyłowe.
 Statystyki śmiertelności i chorobowości z roku 2004 wykazują 14,6 mln
aktywnych przewlekłych gruz
lic, 8,9 mln nowych przypadków oraz 1,6
mln zgonów spowodowanych tą chorobą, głównie w krajach Trzeciego
Świata[
 Od roku 2000 do 2004 wzrósł do 20% odsetek prątków odpornych na
rutynowo stosowane leki i do 2% prątków opornych na leki drugiego
rzutu
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Odra
 wirus Morbilicirus
 Droga kropelkowa; dzieci
 W okresie prodromalnym choroby dominuje ostry ból gardła, nieżyt błony
śluzowej nosa i spojówek, stan zapalny górnych dróg oddechowych. Występuje
często suchy kaszel. Charakterystycznym dla odry jest pojawienie się na błonie
śluzowej policzków na wysokości dolnych zębów trzonowych, białawych
przebarwień tzw. plamek Koplika. Pojawia się wysoka gorączka. Po kilku dniach
(do 5) pojawia się wysypka o charakterze gruboplamistym, kolorze różowym,
zlewająca się. Najpierw umiejscawia się na twarzy za uszami i na czole,
postępuje w dół obejmując całą powierzchnię ciała. Towarzyszy jej kaszel i
wysoka gorączka. Po kilku dniach (4 5) gorączka cofa się, ustępują również
objawy zapalenia gardła, wysypka zmienia kolor na ceglasty, a naskórek łuszczy
się "otrębiasto".
 40 mln przypadków rocznie / 1 mln umiera; wysoka śmiertelność w
populacjach dziewiczych
 Szczepienia
Choroby mogące mieć charakter
epidemii
" Krztusiec
 Bakteria Bordetella pertussis
 Droga kropelkowa
" Objawy choroby:
 I faza choroby (faza kataralna  trwa ok. 2 tygodni): nieżyt dróg
oddechowych, osłabienie, ból gardła, katar, suchy kaszel, zapalenie
spojówek, stany podgorączkowe.
 II faza choroby (faza napadowego kaszlu  trwa ok. 10 tygodni): napadowy
kaszel, wymioty.
 III faza choroby (faza zdrowienia  trwa ok. 2 tygodni) to zmniejszenie
nasilenia kaszlu
" Szczepionki
" antybiotykoterapia
Zespoły o długotrwałych skutkach
zdrowotnych
" Zespoły chorobowe wielotkankowe z
tendencją do nawrotów (wirusy, bakterie,
pasożyty)
Choroby te zwykle są zespołami lub syndromami i
dotyczą tkanek lub narządów nie wiążących się
fizycznie ze sobą
- Choroby autoimmunologiczne
- Skutki reumatyczne i infekcje neurologiczne
- Zwiększone ryzyko chorób nowotworowych
Choroby przeciwsko którym istnieją
szczepionki
" Ospa
" Wścieklizna
" Dżuma
" Krztusiec
" Błonica
" Gruz
lica
" Tężec
" Żółta febra
" Poliemyelitis
" Odra
" Różyczka
" WZW B
" Cholera
" Grypa
Eliminacja chorób zakaz
nych
" y
ródła czystej wody (dżuma, cholera, tyfus)
" Odpowiedni poziom życia
" Odpowiednia higiena
" Szczepienia profilaktyczne (ospa, polio)
Możliwości eliminacji z
ródeł zakażeń
" Brak rezerwuaru zwierzęcego
 Odra
 Różyczka
 Świnka
 WZW A
" Właściwa kampania szczepień
 ospa
" Jedynie ograniczenie ze względu na wiele rezerwuarów
w tym glebę
 Wścieklizna
 Żółta febra
 Tężec
Zespoły o długotrwałych skutkach
zdrowotnych
Skutki reumatyczne i infekcje neurologiczne
" Borelioza  przenoszona przez kleszcze; Borrelia afzelii, B. burgdorferi, B.
garini; objawy neurologiczne i kosto-stawowe; półkula północna
" Bruceloza  przenoszona przez kozy i owce, świnie, zające gryzonie;
Brucella melitensis, B. suis, B. canis; zwyrodnienia kostno-stawowe,
neurologiczne Afryka, Azja, Ameryka Północna, Europa Środkowa
" Melioidoza  Burkholderiia pseudomallei; gleba, woda; ujawnia się przy
osłabieniu organizmu; strefa tropikalna
" Nosacizna; zwierzeta nieparzystokopytne; Burkholderia mallei; postać
oczna i płucna, wieloletnia, Azja i Afryka
" Toksokaroza oczna - glisty psie, Toxocara canis;
" Toksoplasmoza oczna  Toxoplasma gondii
" Nieżyty przewodu pokarmowego  Zapalenie stawów, Shigella, Salmonella,
Yersenia,
Zespoły o długotrwałych skutkach
zdrowotnych
" Choroby autoimmunologiczne
 Skutek zakażeń bakteryjnych : Salmonella, Shigella,
Mycoplasma, Cyclospora, Chlamydia, Yersinia lub wirusowych :
HSV, EBV, Coxsackiego, wirus cytomegalii, wirus grypy
 Zespół Reitera (zapalenie stawów, przewodu mocowego, szyjki
macicy, biegunki)
 Zespól rdzenia poprzecznego (trudności w chodzeniu)
 Zespół Gullaina-Barre go (uszkodzenie osłonek mielinowych
aksonów)
 Zespól Reye a (encefalopatia, uszkodzenie wątroby) 
grypa,sopa wietrna , zakażenia górnych dróg oddechowych
 Cukrzyca typu I - różyczka, świnka
 Choroby reumatyczne  różyczka, Chlamydia trachomatis, wirus
B19, Streptoccocus pyogenes
Zespoły o długotrwałych skutkach
zdrowotnych
" Choroby nowotworowe po infekcji wirusowej
WZW B, WZW C  wątroba
Brodawczak  szyjka macicy, sromu,
odbytu penisa, szyi i głowy
Epsteina- Barr - chłoniak Burkitta, nowotwór
jamy nosowo-gardłowej
Opryszczki - szyjka macicy
Zespoły o długotrwałych skutkach
zdrowotnych
" Choroby nowotworowe po infekcji pasożytami
 Schistosoma haematobium - pęcherz
 S. japonicum, S.mansoni - okrężnica
 Opisthorchis viverini - drogi żółciowe
Pasożyty
" Mimo postępów medycyny i
higieny liczba ludzi
cierpiących z powodu
pasożytów stale rośnie
Pasożyty
" Sprzyja temu
 Wzrost gęstości zaludnienia; zakażenia fekalno-oralne
 Picie nie oczyszczonej wody
 Zasady religijne i kulturowe
 Kontakty seksualne
 Nawożenie gleby odchodami zwierząt
 Wynikające ze stylu życia lub biedy (moskitiery,
repelanty, leki, brak obuwia lub okrycia)
 Obniżona odporność
Pasożyty
" W ciągu ostatnich 50 lat
 300% wzrost robaczyc
 100% wzrost tasiemczyc
Pasożyty
" Obecnie dotyczą głównie krajów tropikalnych i
subtropikalnych
 Niski poziom higieny osobistej
 Brak urządzeń sanitarnych
 Niedożywienie
 Niewłaściwe pomieszczenia mieszkalne
 Brak należytej opieki zdrowotnej
 Znaczne natężenie pasożytów w tych strefach
Pasożyty
" Najczęściej są to
 Lambioza
 Kryptosporidoza
 Ameboza
 Glistnica
 Zakażenie tęgoryjcem
 Toksoplasmoza
 Tasiemczyce
 Włośnice
 Toksokaroza
Pasożyty
" Z reguły powodują długą inwazję
" Systematycznie, długotrwałe wyniszczenie
organizmu
" Skutek
 Awitaminoza
 Anemia
 Ropad i degradacja tkanek (wątrob, płuca, nerki)
Pasożyty
" Lokalizacja w żywicielu:
 Przewód pokarmowy
 Tkanki miękkie
" Mięśnie
" Płuca
" Wątroba
 Płyny ustrojowe
 Komórki żywiciela
Choroby pasożytnicze
" Tasiemce to pasożyty jelita cienkiego o kształcie przypominającym tasiemki lub
wstążki Ich ciało zbudowane jest z główki, szyjki i licznych członów. Główka posiada
charakterystyczne dla danego gatunku narządy przyczepu, szyjka zwana warstwą
twórczą, której komórki mają zdolność do intensywnego podziału wytwarza człony
(strobile), człony zaś dzielimy na trzy rodzaje początkowe (niedojrzałe), środkowe
zwane obojnaczymi z dobrze rozwiniętym układem rozrodczym i końcowe
wypełnione jajami. Końcowe człony odłączają się od ciała i wraz z kałem wydostają
się na zewnątrz. Po zjedzeniu przez żywiciela pośredniego z jaj wydostaje się larwa
w pierwszej postaci larwalnej - onkosfera, która z krwią dociera do tkanek. Tutaj
przekształca się w drugą postać larwalną  wągier składający się z główki i szyjki. Po
zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego mięsa zakażonego tasiemcem rozwija się on
w przewodzie pokarmowym w formę dojrzałą płciowo, przyczepia się do ścianki
jelita cienkiego i zaczyna wytwarzać człony.
" Człony dojrzałego tasiemca zawierają zestaw narządów rozrodczych. U tasiemców
dochodzi do samozapłodnienia lub kopulacji sąsiednich członów. Wypełniony
zapłodnionymi jajami człon tasiemca (proglotyd) odrywa się i opuszcza ciało
żywiciela
" Tasiemce najczęściej pasożytujące w ukłądzie pokarmowym człowieka na
obszarze Europy to:
" Tasiemiec uzbrojony. Może osiągać długość do 4 m. Jego główka
zaopatrzona jest w przyssawki i haki. Żywicielem pośrednim jest świnia,
rzadziej człowiek. Wągier osadza się zwykle w mięśniach żywiciela
pośredniego.
" Tasiemiec nieuzbrojony. Może osiągać długość do 18 m. Narządami
przyczepu są cztery przyssawki. Żywicielem pośrednim jest bydło. Wągier
osadza się zwykle w mięśniach żywiciela pośredniego.
" Tasiemiec bąblowcowy (Bąblowiec). Jego długość dochodzi do 6 mm
długości. Zbudowany jest z 3 4 członów. Żywicielem pośrednim może być
królik, świnia, czasem człowiek. Pasożytuje w jelicie cienkim psa, kota,
wilka, lisa. Wągier lokalizuje się głównie w wątrobie.
" Bruzdogłowiec szeroki. Osiąga długość ok. 15 m. Główka zaopatrzona jest
w bruzdy przyssawkowe. Żywicielami ostatecznymi są ssaki zjadające
surowe ryby, kawior. Ma dwóch żywicieli pośrednich najpierw oczliki, a
następnie ryby.
" Tasiemczyce to choroby wywoływane przez tasiemce zaliczane do najczęściej
występujących robaczyc w Polsce.
" Objawy: niedokrwistość, ogólne osłabienie, bóle brzucha, biegunka lub zaparcia, utrata
apetytu, utrata wagi, apatia.
" Drogi zakażenia: Człowiek zaraża się najczęściej jajami tasiemca drogą tzw  brudnych
rak (zakażona żywność) oraz spożywając surowe lub niedogotowane mięso wołowe lub
wieprzowe niekiedy ryb zarażonych wągrami.
" Profilaktyka: spożywać dokładnie ugotowane, usmażone lub upieczone mięso; unikać
spożywania mięsa pochodzącego z uboju gospodarskiego - niezbadanego przez służbę
sanitarno-weterynatyjną; pamiętać o myciu rąk, warzyw i owoców; zawsze przy
wystąpieniu wymienionych powyżej objawów sprawdzić, czy wraz z kałem nie są
wydalane człony tasiemca.
" Rozpoznanie tasiemczyc jest zazwyczaj jest przypadkowe i opiera się na znalezieniu
członu tasiemca w kale (znaleziony człon do czasu badania powinien być
przechowywany w wodzie). Podejrzenie może również nasunąć obecność eozynofili w
rozmazie krwi obwodowej, jednak nie jest to objaw charakterystyczny. Pomocne może
być badanie parazytologiczne kału, w którym poszukuje się członów i jaj.
" Leczenie: Prazykwantel, Niclosamid, Albendazol
" Włosień kręty  larwy w mięśniach
" Jest pasożytem poliksenicznym to znaczy, że może
być pasożytem różnych gatunków. Występowanie
włośnia stwierdzono u wielu zwierząt
hodowlanych, a także lisów, wilków, niedz
wiedzi,
fok, i innych. Człowiek zaraża się najczęściej przez
zjedzenie mięsa świni lub dzika, rzadziej konia,
albo jego przetworów zawierających inwazyjne
larwy włośnia krętego, nielarwy w poddanych
odpowiedniej obróbce termicznej
" W żołądku pod wpływem enzymów trawiennych otorbione
larwy wydostają się z otoczek i wędrują do jelita cienkiego,
gdzie w ciągu 48-72 godzin osiągają dojrzałość płciową.
Samce są mniejsze i osiągają 1,4-1,6 mm a samice 3-4 mm
długości. Po kopulacji samce giną natomiast samice
przeżywają do około miesiąca rodząc w tym czasie
(embriogeneza i wylęg następują w macicy samicy) około
1500 larw. Larwy przedostają się do naczyń krwionośnych
lub układu limfatycznego i z krwią lub limfą wędrują do
mięśni poprzecznie prążkowanych. Tutaj osiadają,
kilkakrotnie linieją zwijają się w charakterystyczną spiaralę i
otaczają torebką. W takiej postaci mogą przeżyć nawet
kilkadziesiąt lat, przy czym w zasadzie nie ma sposobu ich
usunięcia.
" Włośnica to jedna z najbardziej niebezpiecznych chorób wywoływanych przez pasożyty, o ciężkim
przebiegu i stosunkowo wysokiej śmiertelności
" Objawy: Choroba na początku przebiega bezobjawowo. Niekiedy obserwuje się: bóle brzucha,
biegunka, nudności i wymioty. Następnie pojawiają się: wysoka temperatura, pocenie się, dreszcze,
bóle głowy, bóle mięśni i stawów, zapalenie spojówek, obrzęk twarzy i powiek, niekiedy wysypka na
skórze. Objawy są mało specyficzne i bardzo często na początku mylone są z objawami grypy lub
ciężkiego zaziębienia. W przypadku gorączki powyżej 380C duszność, kaszlu, osłabienia i obrzęku
wokół kostek należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
" Drogi zakażenia: Człowiek najczęściej zaraża się przez zjedzenie niedogotowanego zarażonego mięsa
" Profilaktyka: należy dokładnie gotować (zalecane jest by 1 kg mięsa gotować, co najmniej 30 minut),
smażyć lub piec mięso; unikać spożywania mięsa pochodzącego z uboju gospodarskiego -
niezbadanego przez służbę sanitarno-weterynatyjną
" Rozpoznanie: Trudna do oceny na podstawie objawów. Całkowitą pewność daje znalezienie larw
włośni w mikroskopowym badaniu wycinka pobranego z tkanki mięśniowej
" Leczenie przebiega w domu, opieki szpitalnej wymagają jednak powikłania. W ostrej fazie choroby
wskazane jest leżenie w łóżku. Aktywność fizyczna utrudniona jest przez bóle mięśni, lecz powrót do
normalnej aktywności zalecany jest w fazie zdrowienia. Dieta nie jest istotna.
" Leczenie farmakologiczne: Leki przeciw-pasożytnicze (np. Tiabendazol), Kortykosterydy przy
nasilonych objawach uczuleniowych oraz powikłaniach, oraz leki przeciwgorączkowe.
" Świdrowe gambijski i rodezyjski należą do Protistów występujących w Afryce. Sa to
bezwzględne pasożyty kręgowców, żyjące w ich osoczu krwi, płynie mózgowo-
rdzeniowym i narządach miąższowych. U bezkręgowców lokalizują się w jelicie i
inych narządach Postacie dojrzałe mają kształt wrzecionowaty, mniej lub bardziej
wydłużony. Charakterystyczne jest śrubowate skręcenie ciała, od którego pochodzi
polska nazwa rodzaju. Pojedyncze jądro komórkowe umiejscowione jest zwykle
pośrodku komórki. Organellum lokomotorycznym jest wić, której towarzyszy błona
falująca, biegnącą wzdłuż brzegu komórki. Świdrowce cechuje znaczny
polimorfizm. W zależności od wzajemnego położenia kinetoplastu i jądra, oraz
związanego z tym kształtu komórki, wyróżnia się pięć postaci morfologicznych
świdrowców z rodzaju Trypanosoma. Określona postać rozwojowa świdrowca
związana jest ze środowiskiem w którym on bytuje, i przy jego zmianie, na przykład
przy przejściu do kolejnego żywiciela, następuje przeobrażenie w inną formę.
Proces ten polega na przesunięciu kompleksu kinetoplast  wić względem jądra i
tylnego końca komórki. Pociąga to za sobą redukcję lub rozwój błony falującej i
wici.
"
" Formy morfologiczne świdrowców.
" trypomastigota  wrzecionowata, z jądrem i kinetoplastem w pobliżu bieguna
tylnego, wić i błonka falująca przebiegają wzdłuż całej komórki kończąc się na jej
przednim biegunie. Postać ta spotykana jest we krwi obwodowej kręgowców;
" epimastigota  wrzecionowata, wić, błona falująca, kinetoplast i jądro
umiejscowione od strony przedniego bieguna komórki; postać spotykana we krwi
kręgowców oraz u bezkręgowców;
" promastigota  wrzecionowata, kinetoplast, kinetosom i wić położone w pobliżu
przedniego bieguna komórki, przy czym brak jest błony falującej; postać spotykana
w organizmie bezkręgowców;
" sferomastigota  okrągła, jądro i kinetoplast położone centralnie, występuje wić,
zwykle brak błony falującej.
" amastigota  okrągła, jądro i kinetoplast położone centralnie, brak wici i błony
falującej.
" Sferomastigota i amastigota występują międzykomórkowo w narządach
miąższowych kręgowców.
" Świdrowiec ten przenoszony jest z człowieka chorego lub chorych antylop, lub innych chorych
ssaków na człowieka zdrowego przez muchę tse-tse. Wprowadzany jest przez nią do układu
krwionośnego, gdzie się rozmnaża. Następnie przedostaje się do naczyń i węzłów chłonnych i po
upływie 2 - 3 miesięcy trafia do płynu rdzeniowo - mózgowego, powoduje skrajne wycieńczenie
organizmu i sen, który kończy się śmiercią.
" Objawy: W przebiegu śpiączki afrykańskiej stwierdza się trzy fazy choroby: miejscową, uogólnioną,
z gorączką i powiększeniem węzłów chłonnych, neurologiczną, w której choroba atakuje układ
nerwowy i może spowodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz rdzenia kręgowego,
charłactwo, śpiączkę a nawet śmierć.
" Rozpoznanie choroby stawiane jest po stwierdzeniu obecności pasożyta w badaniu mikroskopowym
rozmazu krwi, osadu płynu mózgowo-rdzeniowego, bioptatu szankra lub węzła chłonnego.
Świdrowce wykrywa się także na podstawie badania serologicznego (lateksowe testy aglutynacji,
metody immunofluorescencyjne, ELISA).
" Profilaktyka: Noszenie odpowiedniej odzieży chroniącej całe ciało przed ukąszeniem, stosownie
antyrepelantów, używać moskitiery podczas snu. Najważniejsze jest wczesne wykrycie i
odizolowanie chorych, aby nie doprowadzić do epidemii.
" Leczenie farmakologiczne: Pentamidyna, Suramina, Melarsoprol, Eflornityna.
" Zarodziec malarii w rozmazie krwi
" Zarodziec malaryczny to ruchliwy, jednokomórkowy pierwotnych z rodzaju Plasmodium pasożytujących w
czerwonych krwinkach krwi człowieka. Malarię (zimnicę), wywołuje jeden lub więcej z pięciu gatunków:
" zarodz
ca ruchliwego (Plasmodium vivax)
" zarodz
ca pasmowego (Plasmodium malariae)
" zarodz
ca sierpowatego (Plasmodium falciparum)
" zarodz
ca owalnego (Plasmodium ovale)
" zarodz
ca małpiego (Plasmodium knowlesi)
" U zarodz
ca malarii występuje złożona przemiana pokoleń, w trakcie której powstają kolejne formy
rozwojowe. Człowiek jest żywicielem pośrednim, a komar - ostatecznym. Samica komara,
wprowadza do krwi człowieka sporozoity. Te przedostają się do komórek wątroby (hepatocytów) i
węzłów chłonnych, gdzie przekształcają się w schizonty i podczas schizogonii wytwarzają merozoity.
Merozoity wnikają w erytrocyty, w których znów osiągają stadium schizontów i produkują kolejne
merozoity, doprowadzając w końcu do lizy komórki. Po kilku takich cyklach schizogonii, niektóre
merozoity osiągają stadium gametocytów. Te zostają wessane razem z krwią przez kolejnego
komara, gdzie przekształcają się w mikrogamety, które po gamii tworzą ruchliwą ookinetę. Ookineta
przekształca się w oocystę, która daje życie kolejnym sporozoitom, które w krwi człowieka
ponownie rozpoczną cykl.
" Malaria, zimnica (łac. malaria, plasmodiosis, dawne nazwy: febra z łac. febris = gorączka i
paludyzm)  ostra lub przewlekła, tropikalna choroba pasożytnicza,
" U człowieka najczęściej dochodzi do zakażeń zarodz
cem ruchliwym i sierpowatym, przy czym ten
ostatni powoduje najcięższą postać choroby i najczęściej prowadzi do zgonu. Wektorem malarii
przenoszącym ją między osobami chorymi i zdrowymi są samice komarów z rodzaju Anopheles.
" Jest to najczęstsza na świecie choroba zakaz
na, na którą co roku zapada ponad 220 mln osób, a
umiera 1-3 mln.
" Zachorowania poza terenami tropikalnymi i subtropikalnymi endemicznego występowania tej
choroby spotykane są u osób powracających z tych regionów, a także sporadycznie w pobliżu lotnisk
i portów, gdzie zostają zawleczone komary z rodzaju Anopheles.
" Objawy: Objawy choroby występują po okresie wylęgania, który wynosi zwykle: dla zarodz
ca
sierpowatego 7 14 dni, 7 30 dni dla zarodz
ca pasmowego i 8 14 dni dla zarodz
ca ruchliwego i
owalnego. Pierwsze objawy są niecharakterystyczne: dreszcze wysoka gorączka (nawet ponad 40�C),
- co 48h  trzeciaczka (wywołana przez zarodz
ca ruchliwego) lub 72 godziny  czwartaczka
(wywołana przez zarodz
ca pasmowego); bóle głowy, nudności, wymioty, niekiedy biegunka. Objawy
spowodowane są niszczeniem przez pierwotniaka erytrocytów i w mniejszym stopniu odczuwalne,
uszkodzeniem hepatocytów, niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka hemoglobinuria. Inne objawy
to: bóle mięśniowe, bóle kręgosłupa, zaburzenia świadomości, objawy neurologiczne, kaszel
duszność. W przypadku inwazji P. ovale i P. vivax choroba lub jej nawroty mogą wystąpić po
miesiącach albo latach (pasożyty wytwarzają specjalne formy  hipnozoity).
" Diagnostyka; W badaniach laboratoryjnych u pacjentów z objawowa malarią stwierdza się wzrost
aktywności aminotransferaz, proteinurię, urobilinogenurię, wzrost aktywności LDH w osoczu,
wzrost stężenia sorbitolu i jonów Na+. rozmazów krwi obwodowej (tzw. grubej kropli) barwionej
metodą Giemsy, w których stwierdza się pierwotniaki wewnątrz krwinek czerwonych. Dostępne są
też testy bibułowe na obecność antygenów P. falciparum. Alternatywna metodą wykrycia
pasożytów jest koncentracja krwinek w rurkach hematokrytowych. Niektóre laboratoria dysponują
możliwościami określenia szczepu pasożyta i jego lekooporności metodą PCR
" Przyczynowe leczenie zimnicy opiera się o chlorochinę, meflochinę, chininę, niekiedy prymachinę
oraz doksycyklinę i leki skojarzone (atowakwon z prokwanilem, pirymetamina z sulfadoksyną) oraz
kombinacje leków z artemeterem, halofantryną i lumefantryną.
" Motylica wątrobowa (Fasciola) przekrój poprzeczny
" Przywra jest pasożytem z typu płazińców dość znacznych rozmiarów, jej wielkość
waha się od 0,4 do 1,0 cm szerokości i 2,0-5,0 cm długości, kształtem i wyglądem
przypomina pestkę dyni lub bani. Pasożyt ten w swym rozwoju wymaga dwóch
żywicieli. Żywicielami pośrednimi są ślimaki błotniarki, dość pospolite w małych
zbiornikach wodnych i na podmokłych terenach pastwiskowo-łąkowych oraz w
rowach przydrożnych. Żywicielami ostatecznymi są przeważnie przeżuwacze,
zwłaszcza owca i koza. Może także bytować u takich zwierząt, jak np. krowa, koń,
świnia, królik, zając. Człowiek również, choć stosunkowo rzadko i przypadkowo,
bywa jej ostatecznym żywicielem.
" Rozwój: Z kałem żywiciela ostatecznego wydalane są jaja dorosłych przywr. Jeśli
jaja dostaną się do środowiska wodnego, wówczas odbywa się rozwój zarodkowy,
trwający 2-3 tygodnie. W tej postaci pasożyt wnika do ciała żywicieli pośrednich,
gdzie w ciągu 5-10 tygodni przechodzi dalsze stadia rozwojowe, mnoży się i
opuszcza organizm żywiciela pośredniego, przenikając do jego środowiska
zewnętrznego, gdzie w postaci otorbionej czeka na połknięcie przez żywiciela
ostatecznego. W organizmie tegoż żywiciela pasożyty tracą otoczki i przedostają się
zazwyczaj do wątroby. Stąd też powszechna nazwa - motylica wątrobowa.
" Fascjoloza. Choroba, zwana przywrzycą lub chorobą motyliczą powstaje na skutek
zarażenia organizmu przez przywrę. Motylica wątrobowa pasożytuje w przewodach
żółciowych wątroby gdzie usadawiają się osobniki dojrzałe płciowo. Młode
motylice bytują w miąższu wątroby, drążąc w nim kanały. Niekiedy motylice mogą
się osiedlać w płucach, węzłach chłonnych, śledzionie, tkance podskórnej. Te
przypadkowe lokalizacje występują przede wszystkim u nietypowych żywicieli. W
płucach motylicę najczęściej spotyka się u bydła, czasami u koni i owiec.
" Objawy: Ogólne zaburzenia trawienia, zaburzenia funkcji wątroby - np.
nieprawidłowe wydzielanie żółci w skrajnym przypadku żółtaczka. Ostre zapalenie
wątroby
" Rozpoznanie: badaniach kału metodą sedymentacji; stwierdzaniu obecności
charakterystycznych jaj w kale.
" Profilaktyka: y
ródło zarażenia stanowi zanieczyszczona woda lub rośliny, nie należy
pić wody ze zbiorników, w których mogą istnieć przywry (stawy itp.), nie brać do
ust traw ani roślin wodnych, na których mogą przebywać larwy.
" Leczenie farmakologiczne: bitionol, triklabendazol.
" Glista ludzka - przekrój poprzeczny
" Glista ludzka jest bardzo powszechnym pasożytem człowieka. Szacuje się, że na świecie może nią
być zarażonych ponad miliard ludzi. Glista ludzka jest rozdzielnopłciowa, samice mogą mieć do 40
cm długości i są dłuższe od samców, których długość zawiera się w granicach 10-32 cm. W ten
sposób można odróżnić samicę od samca. Narządy rozrodcze samca są nieparzyste - jądro,
nasieniowód i przewód wytryskowy, a samicy parzyste - dwa jajniki, dwa jajowody i dwie macice.
Dorosłe samice, składają dziennie do 200 tysięcy jaj, które wraz z kałem żywiciela wydostają się na
zewnątrz.
" W jajach po kilku tygodniach rozwijają się larwy i w takiej postaci czekają na połknięcie przez
żywiciela. Jaja te bardzo odporne na działanie czynników środowiskowych, mogą leżeć wiele lat w
glebie lub wodzie, nie tracąc zdolności zarażania. Połknięte przez kolejnego żywiciela, który w
wypadku glisty jest również człowiek, trafiają do jelita, gdzie larwy wydostają się z osłon jajowych.
Uwolnione larwy wgryzają się w ścianki jelita i przedostają się do naczyń krwionośnych. Ponieważ
do dalszego rozwoju potrzebują tlenu, z prądem krwi wędrują do płuc, gdzie przechodzą do wnętrza
pęcherzyków płucnych. Ten etap zakażenia glistami objawia się wysoką temperaturą, kaszlem, a
przy masowych zakażeniach może rozwinąć się zapalenie płuc. Larwy w płucach dwukrotnie linieją,
a kiedy osiągną 2 mm długości, zaczynają wędrówkę w górę przez oskrzeliki, oskrzela, krtań do
tchawicy, skąd odruchowo przełknięte razem ze śluzem ponownie trafiają do żołądka i stąd do jelita,
gdzie dorastają. Po mniej więcej 2 miesiącach od zakażenia zaczynają w jelicie rozmnażać się
płciowo.
" Glistnica. Jest najczęstszą w świecie robacznicą przewodu pokarmowego
(około 1 mld ludzi zarażonych). Intensywne inwazje i powikłania glistnicy
są przyczyną około 20 tysięcy zgonów rocznie na świecie. Najczęściej
inwazje występują w krajach z nierozwiniętym problemem kanalizacji (w
południowo-wschodniej Azji ponad 80%, w Afryce 34% populacji  głównie
dzieci). W Europie glistnicę stwierdza się sporadycznie, w Polsce także
znikomo.
" Objawy: ogólne osłabieniem, zawrotami głowy, kaszel, obrzęki twarzy,
nadmierna pobudliwość, reakcje alergiczne, niedrożność jelit w przypadku
masowej infestacji.
" Drogi zakażenia: niedomyte warzywa, nawożone ludzkimi fekaliami;
zanieczyszczona woda (np. z jeziora, rzadziej z basenu)
" W leczeniu glistnicy stosuje się pyrantel, albendazol albo mebendazol. Przy
masowej infestacji skuteczny jest cytrynian piperazyny
Ugryzienia, ukąszenia
" Konsekwencją ugryzienia lub ukąszenia jest
uszkodzenie bariery ochronnej  skóry, i
wniknięcie czynnika szkodliwego do organizmu
" Czynnik szkodliwy
 Toksyny
 Ciała obce (żądła owadów, części stawonogów,
bakterie czy wirusy rezydujące w otworach
gębowych kąsających zwierząt)
Ukąszenia owadów
" Celem ukąszenia jest odstraszenie agresora od
siedziby owada
" Rozszerzenie naczyń krwionośnych (owady
ssące krew)
" Hamowanie krzepnięcia krwi
" Reakcje przeciwzapalne
" Modulowanie odpowiedzi immunologicznych
gospodarza, która może zaszkodzić pijącemu
krew owadowi
Ukąszenia owadów
Jest to zwykle efekt alergii na jad owadów (0,35-8,9% ludzi).
- Pszczoły (Aspis mellifera)  8% zgonów do godziny
- Osy (Vespa germanica, V. vulgaris)
- Szerszenie
- Komary
- Kleszcze
- Mrówki żądlące
- Ameryka południowa  mrówki ogniowe (Selenopsis invicta,
richteri)
- Australia  mrówki skaczące (Myrmecila pilosula)
- Tasmania mrówki żniwiarki
Ukąszenia owadów
" Jad owadów składa się z aktywnych substancji
białkowych  potencjalne alergeny:
 Hialuronidaza
 Proteazy
 Kininy
 Fosfolipaza A2
 Kwaśna lipaza
 Peptydy
 Aktywne aminy (istamina, dopamina, noradrenalina,
serotonina)
Ukąszenia inne stawonogów
" Pająki
" Krocionogi
" Stonogi
" Skorpiony
 Centruroides
 Buthus
 Parabuthus
Ukąszenia węży
" Cel
 uśmiercenie obiektu
 Ułatwienie  konsumpcji
 Obrona
Ukąszenie węży
" Skład jadu
 Neurotoksyny białkowe
 Antykoagulanty
 Czynniki martwice
 Substancje powodujące uszkodzenia naczyń
krwionośnych
 Kardiotoksyny
 Liczne białka będące cynikami alergizującymi
Ukąszenie węży
" Nie wszystkie ukąszenia są związane z
wprowadzeniem jadu
" Skutki działania zależą od miejsca
wstrzyknięcia
" Śmiertelność nie leczonego użądlenia zależy
od gatunku
" Śmiertelność zależy od dostępności i ceny
surowic
Ukąszenia węży śmiertelność
" Indie  5,6-12,6/100 000 osób
" Malezja  0,1
" Brazylia 2-3
" Stany Zjednoczone 0,2
" Europa 0,5
Ukąszenia węży
" Australia- zdradnica śmiercionośna, wąż
tygrysi, wąż taipan, wąż brązowy
" Afryka  czarna mamba, wąż pustynny, żmije
afrykańskie
" Azja  kobry: wodna, nadrzewna, królewska,
żmija łańcuszkowa
" Europa  żmija zygzakowata,
" Węże morskie
Inne zwierzęta jadowite
" Dziobaki  Australia; ukąszenie najboleśniejsze
ale nie zabójcze
" Jaszczurki Heloderama, (Meksyk, USA)  jad
podobny do grzechotnika
" Małe żaby tropikalne
 Złota żaba trująca (10-20 osób)
 Drzewołazy
 Żaby z Ameryki Południowej, Australii i Madagaskaru
Trucizna na skórze, niezbędny dotyk
Inne zwierzęta jadowite  wody
tropikalne
" Drapieżne ślimaki morskie np. Conus geographus,
C.textile, Terebridae
" Meduzy -10000 przypadków/rok; np.
Chiropsalmus quadrigatus, Chironex fleckerii
" Ośmiornice  kilka/rok; Hapalochlaena mollusca,
H. lunulata; dotyk, ślina
" Ryby tropikalne np. Synancia horrida, trychanis,
verrucosa Notesthes robusta; kolce jadowe
" Płaszczki  Dasyatidae- gruczoł jadowy na ogonie
" Węgorze elektryczne
Ukąszenia - konsekwencje
" Zatrzymanie akcji serca
" Zablokowanie mięśni oddechowych
" Zaburzenia neurologiczne
" Trudno gojące się rany
" Wtórne zakażenia bakteryjne
Grupy narażenia
" Wędkarze
" Rybacy
" Płetwonurkowie
" Turyści
Inne zagrożenia  duże zwierzęta
" Wielkie koty
" Słonie
" Hipopotamy
" Bawoły
" Krokodyle
" Strusie
" Kazuary
" Konie (800; 8x)
Inne zagrożenia  zwierzęta
udomowione
" Psy
" Koty
" Konie
Choroby odzwierzęce
" Wścieklizna
 Pogryzienie przez psa
 Atakuje wybiórczo komórki nerwowe
" Apatia/rozdrażnienie
" Ataki szału
" Agresja
" Wodowstręt
3-4 mln ludzi rocznie; 35-50 tyś śmiertelne
Indie, Sri Lanka, Filipiny, Meksyk, Ameryka
Południowa