Budowa układu kostno-stawowego
narządu \
ucia.
Kości trzewioczaszki
(ossa viscerocranii)
" kość nosowa prawa i lewa (os nasale dextrum et sinistrum)
" kość łzowa prawa i lewa (os lacrimale dextrum et sinistrum)
" mał\
owina nosowa dolna prawa i lewa (concha nasalis inferior
dextra et sinistra)
" lemiesz (vomer)
" szczęka prawa i lewa (maxilla dextra et sinistra)
" kość podniebienna prawa i lewa (os palatinum dextrum et
sinistrum)
" kość jarzmowa prawa i lewa (os zygomaticum dextrum et
sinistrum)
" \
uchwa (mandibula)
" kosteczki słuchowe prawe i lewe:
młoteczek, kowadełko, strzemiączko (ossicula auditis dextra et
sinistra: malleus, incus, stapes)
" kość gnykowa (os hyoideum)
W układzie stomatognatycznym występują trzy
rodzaje stawów:
- zębowo-zębodołowy,
- międzyzębowy ,
- skroniowo-\
uchwowy.
Tylko staw skroniowo-\
uchwowy jest stawem z
anatomicznego punktu widzenia. Pozostałe są
uzasadnione z fizjologicznego punktu widzenia
(poniewa\
oba te stawy powodują za pośrednictwem
proprioreceptorów przyzębia pobudzanie czynności
odpowiednich mięśni).
Staw zębowo-zębodołowy, to z jednej strony
powierzchnia korzenia a z drugiej ściana zębodołu.
Pomiędzy nimi mo\
liwe są określone ruchy dzięki
elastyczności przyzębia.
Staw zębowo-zębowy (międzyzębowy). Czynność
tego stawu określają wzajemne kontakty
powierzchni zwarciowych zębów górnych i dolnych
(tj. zębów przeciwstawnych).
Staw skroniowo -\
uchwowy
Stawy skroniowo - \
uchwowe są jednymi z najczęściej
u\
ywanych stawów ciała, w związku z długotrwałym u\
yciem w
trakcie \
ucia, mowy, śpiewu, ziewania itp.
Staw skroniowo-\
uchwowy jest dwujamowym, kulistym,
sprzę\
onym i symetrycznym stawem twarzoczaszki.
Staw le\
y ku przodowi od ujścia
przewodu słuchowego zewnętrznego
i zewnętrznie osłonięty jest przez
łuk jarzmowy.
Prawidłowe działanie stawu jest podstawą fizjologii
narządu \
ucia. Polega na wykonywaniu ruchów \
uchwy:
" wysuwania i cofania
" opuszczania i podnoszenia
" ruchów \
ucia (ruchy boczne)
Panewka stawowa stawu skroniowo-\
uchwowego jest z tyłu
wklęsła , z przodu wypukła. Tworzy ją przedni odcinek dołu
\
uchwowego oraz guzek stawowy, równie\
pokryte
chrząstką.
dół \
uchwowy
guzek stawowy
kość skroniowa
głowa \
uchwy
Główka stawowa
Panewka stawowa
Główkę stawową tworzy głowa
\
uchwy pokryta chrząstką na
górnym i przednim obwodzie.
Powierzchnie stawu skroniowo-
\
uchwowego
" pokryte są zbitą tkanką łączną włóknistą, w dole
\
uchwy przechodzą na guzek stawowy
" wyrostek kłykciowy \
uchwy równie\
pokryty jest
tkanką łączną zbitą
" tkanka łączna zbita zaliczana jest do najbardziej
odpornych na mikro i makro urazy mechaniczne
Krą\
ek stawowy discus articularis
Pomiędzy powierzchniami stawowymi, które pokryte są chrząstką
włóknistą, znajduje się krą\
ek stawowy dzielący jamę stawową na
dwie części - większe piętro górne i mniejsze piętro dolne, ściśle
od siebie oddzielone.
Pod względem budowy anatomicznej w krą\
ku mo\
na wyodrębnić
zasadniczo trzy części:
1. brzeg tylny (pasmo tylne) znajduje się w pozycji "na godzinie
12" nad głową wyrostka kłykciowego podczas przywiedzenia
\
uchwy do szczęk i jest najgrubszym fragmentem krą\
ka,
2. część środkowa jest najcieńsza i w poło\
eniu maksymalnego
zaguzkowania zębów jest zlokalizowana wzdłu\
guzka stawowego,
3. część przednia (pasmo przednie) krą\
ka le\
y najbardziej
doprzednio i podobnie jak część tylna jest brze\
nie pogrubiona.
Pasmo tylne
Unaczynienie SSś
" Powierzchnie stawowe od\
ywiane są przez tętnicę
skroniową powierzchowną i tętnicę szczękową
wewnętrzną.
" Są to pętle naczyniowe włosowate na obwodzie
doprowadzające krew z kości skroniowej do dołu
\
uchwowego oraz z \
uchwy do wyrostka
kłykciowego
" Tkanka łączna pokrywająca wyrostek kłykciowy nie
ma bezpośredniego kontaktu z le\
ącą pod nią
kością bo jest oddzielona od niej warstwą
chrząstki szklistej
Widok od strony
przyśrodkowej
więzadło klinowo-
\
uchwowe (lig.
sphenomandibulare)
Więzadło rylcowo-\
uchwowe
(lig. stylomandibulare)
Widok od strony
bocznej
więzadło torebkowe
(lig. capsulare)
więzadło skroniowo-\
uchwowe
(lig. temporomandibulare)
Torebka SSś
" Torebka stawu skroniowo-\
uchwowego od dołu
stawu i guzka poprzez krą\
ek sięga do wyrostka
kłykciowego.
" Zbudowana jest z gęstej tkanki łącznej o ró\
nej
grubości
" Z boku wzmocniona jest więzadłami
torebka stawowa
Torebka
stawowa - obraz
histologiczny
Wewnętrzna powierzchnia torebki stawowej wysłana jest
cienką i bardzo silnie unaczynioną błoną mazistą
Błona maziowa  membrana synovialis
" wyściela wewnętrzną powierzchnię torebki
stawowej
" stanowi cienką silnie unaczynioną warstwę
najgrubszą w tylnej części krą\
ka
" wydziela płyn maziowy dochodzący przez
wydzielanie i przez dyfuzję
Błona maziowa
membrana
synovialis  obraz
histologiczny
Jamę stawu wypełnia płyn maziowy.
Płyn maziowy torebki stawu skroniowo-
\
uchwowego
Płyn maziowy zawiera :
" proteiny
" elektrolity
" mucynę (substancja z grupy glikoprotein)
" wolne komórki >60/cm2
" makrofagi
" kwas hialuronowy
Płyn smaruje i od\
ywia tkanki stawu skroniowo-\
uchwowego
Makrofagi - komórki \
erne mają za zadanie likwidacje
resztek tkanek, które powstają na skutek ścierania stawu.
Kwas hialuronowy jest głównym wielkocząsteczkowym
składnikiem płynu stawowego, który jest prostym dializatem
osocza.
Poddany stopniowemu naprę\
eniu ścinającemu,
działa jako smar
Poddany nagłemu obcią\
eniu, działa jako
amortyzator wstrząsów
Działa jako filtr powstrzymujący ruch
potencjalnie szkodliwych komórek i
cząsteczek
Wyrostek kłykciowy
processus condylaris
mandibulae
Na końcu wyrostka kłykciowego
znajduje się głowa \
uchwy. Jej ruchy
w stawie skroniowo-\
uchwowym
wyczuwa się łatwo przez przewód
słuchowy zewnętrzny.
Nad wyrostkiem kłykciowym jest chrzęstny ośrodek
wzrostu \
uchwy
Chrzęstny ośrodek wzrostu
" Chrzęstny ośrodek wzrostu i sprzę\
enie obu
stawów skroniowo-\
uchwowych to cechy
odró\
niające go od innych stawów
" Chrzęstny ośrodek wzrostu jest cienką warstwą
chrząstki szklistej (około 1,5 mm) le\
ącą między
częścią kostną wyrostka kłykciowego \
uchwy a
pokrywą łącznotkankową ss\
. Pojawia się w 10
tygodniu \
ycia płodowego.
" Obustronnie czynny prowadzi do symetrycznego i
prawidłowego wyglądu twarzy.
Unerwienie stawu skroniowo-\
uchwowego
SSś unerwia głównie
nerw uszno-skroniowy
( n. auriculotemporalis)
odchodzący od 3 gałęzi
nerwu trójdzielnego.
Biomechanika stawu skroniowo-\
uchwowego
Skojarzona czynność obu stawów skroniowo-\
uchwowych umo\
liwia
następujące ruchy \
uchwy:
Unoszenie (elevatio)
Opuszczanie (depressio)
Wysuwanie (protrusio)
Cofanie (retractio)
Obrót na zewnątrz i do wewnątrz (exrotatio, endorotatio)
Zaburzenia SSś
Pozycja zębów mo\
e wpływać na pozycję stawów szczęk.
Gdy staw funkcjonuje normalnie, kości nie kontaktują się ze
sobą, poniewa\
między nimi znajduje się cienki krą\
ek
chrzęstny. Krą\
ek działa jak poduszka i umo\
liwia gładką
pracę stawu. Ka\
dy krą\
ek jest utrzymywany w miejscu i
prowadzony przez mięśnie i więzadła.
W przypadkach gdy mamy do czynienia z:
- głębokim zgryzem,
- dolną szczęką przesuniętą za daleko do tyłu,
- wąską górną szczęką,
- stłoczonymi górnymi zębami, lub wychylonymi do przodu,
mo\
e to spowodować zmianę pozycji \
uchwy.
Dysfunkcja stawu oznacza, \
e dolna szczęka nie znajduje
się we właściwym miejscu względem górnej. Powoduje to
często przemieszczenie krą\
ka zabezpieczającego do
przodu podczas przesuwania się \
uchwy do tyłu.
Bardziej ostre przemieszczenie mo\
e być bardzo bolesne i
mo\
e powodować trwałe zniszczenie stawu. Niestabilny
zgryz mo\
e spowodować zarówno przemieszczenie stawu
jak i napięcie i ból mięśni.
Objawy zaburzeń stawu skroniowo-\
uchwowego:
" bóle głowy,
" bóle szyi,
" dzwonienie w uszach,
" wypełnienie w uszach,
" ból za oczami,
" ból uszu,
" ból ramion,
" ból dołu pleców,
" zawroty głowy,
" zasłabnięcia,
" trudności w połykaniu,
" mrowienie w palcach i rękach
Przyczyna zaburzeń działania SSś
1.Dolna szczęka zbyt daleko z tyłu
" głęboki zgryz zębowy
" górne zęby przechylone do tyłu
" brak tylnych zębów
Rezultat: przemieszczenie krą\
ka do przodu
1. Mięśnie nie pozostające w równowadze
" Nawyki zgrzytania lub zaciskania zębów
" Zła postawa
2. Uraz
" Wypadki samochodowe
" Uderzenie z tyłu
" Zabiegi usypiania w szpitalach
" Uraz głowy lub szczęki
Kłykcie przesunięte zbyt daleko o tyłu to główna
przyczyna zaburzeń SSś.
Mo\
liwości leczenia:
1. Fizjoterapia: ćwiczenia, ultradz
więki,
stymulacje elektryczne, leczenie ciepłem,
krioterapia, masa\

2. Techniki relaksacyjne : technika
oddychania i rozluz
niania,
3. Leczenie farmakologiczne - leki
przeciwzapalne, leki przeciwbólowe, leki
zmniejszające napięcie mięśni, leki
psychotropowe
4. Leczenie stomatologiczne:
a. Zachowawcze: zmiana kształtu i
wielkości zębów mo\
e przywrócić
właściwy zgryz
b. Protetyczne: w przypadku braków zębowych
wykonanie mostów lub protez
Lekarz mo\
e zalecić szyny okluzyjne - plastikowe
nakładki nazębne lub podjęzykowe na noc lub/i na dzień,
które pozwolą na odpowiednie uło\
enie szczęk wobec
siebie uniemo\
liwiając zaciskanie zębów i napinanie
mięśni \
waczowych.
Szyna okluzyjna
Ortodontyczne - w przypadku wad zgryzu
Zabiegi chirurgiczne - tylko w przypadku długo nie
poddających się leczeniu bólom i daleko posuniętym
zmianom anatomicznym w stawach.
Rozwój kośćca narządu \
ucia
W czasie rozwoju osobniczego proporcje części twarzowej i
mózgowej głowy zmieniają się: przy urodzeniu
twarzoczaszka stanowiąca 1/8 wymiarów głowy, u dorosłego
człowieka zwiększa się do 1/3.
Analizę zmian wzrostowych zachodzących w
obrębie głowy jako całości czy tylko w obrębie
części twarzowej przeprowadza się w 3 kierunkach
przestrzennych.
Płaszczyzny przestrzenne
strzałkowa
czołowa
pozioma
Wzrost i rozwój \
uchwy
W przeciwieństwie do szczęki, która jest całkowicie
połączona z podstawa czaszki, \
uchwa zawieszona jest za
pomocą mięśni, skóry i tkanek.
śuchwa rozwija się z pierwszego łuku skrzelowego. Ka\
da
połowa \
uchwy rozwija się skroniowo w stosunku do czasowej
struktury zwanej chrząstką Meckela
4 tygodniowy embrion
W 6 tygodniu rozwoju
pierwotna \
uchwa jest
podparta przez dwie
chrzęstne struktury
rozciągające się od miejsca
gdzie w przyszłości
powstanie ucho do lini
pośrodkowej gdzie łączą się
w wyrostek \
uchwowy.
Dziecko w 6 tygodniu rozwoju
W 7 tygodniu rozpoczyna
się międzybłoniaste
formowanie się \
uchwy.
Chrząstka Meckela jest
tylko mechanizmem
wspierajacym i nie staje się
kością \
uchwy w trakcie
odchrzęstnego kostnienia.
Poza pozostałością jako
kowadełko i młoteczek
ulega całkowitej resorpcji.
57
Wyrostek szczękowy i chrząstka Meckela są zastąpione
definitywnie przez szczękę i \
uchwę, które rozwijają się
przez błoniaste kostnienie.
Kierunek wzrostu zale\
ny od resorpcji przedstawiony jako
strzałka skierowana w kierunku kości. Kierunek wzrostu
zale\
ny od nadbudowy kości przedstawiony jako strzałka
skierowana na zewnątrz kości. Grubość strzałek odpowiada
intensywności wzrostu w poszczególnych regionach.
Większość wzrostu, który jest obserwowany z przodu,
faktycznie zachodzi z tyłu. Oznacza to, ze przednia krawędz

gałęzi jest stale resorbowana, aby wytworzyć miejsce dla
nowych trzonowców.
Poniewa\
odkładanie się kości przewy\
sza proces jej
resorpcji dochodzi do powiększenia się gałęzi powodując
wzrost wymiarów \
uchwy.
proces resorpcji (-)
proces nadbudowy (+).
Pionowy wzrost \
uchwy w stosunku do wyrostka
sutkowatego kości skroniowej
w okresie noworodkowym (A) i w wieku dorosłym (B)
Poprzeczny wzrost \
uchwy jest uzyskiwany głównie poprzez
odtylny wzrost.
\
uchwa noworodka
\
uchwa 4-letniego
dziecka
\
uchwa dorosłego
człowieka
Zmiany z wiekiem w \
uchwie
Kość \
uchwy wykazuje znaczące ró\
nice w stosunku do
innych kości szkieletu. Struktura tej kości jest w istotny
sposób uwarunkowana posiadaniem lub brakiem uzębienia.
Kości części twarzowej twarzoczaszki zbudowane są z
części gąbczastej i zbitej. śuchwa w ok. 80% zbudowana
jest z istoty zbitej, która najbardziej rozwinięta jest w
części podstawnej \
uchwy.
Atrofia tkanki kostnej w obrębie \
uchwy jest
uwarunkowana utratą zębów z powodu chorób
przyzębia, próchnicy i urazów. Ubytek dotyczy zarówno
istoty zbitej, jak i gąbczastej i nie jest równomierny.
Szacuje się, \
e osteoporoza w istocie gąbczastej
ujawnia się o ok. 10 lat wcześniej ni\
w istocie zbitej i
jest bardziej wyrazista.
U kobiet ubytek tkanki kostnej jest wcześniejszy.
śuchwa w podeszłym wieku
Osteogeneza szczęki
Szczęka jest w momencie urodzenia krótka w wymiarze
pionowym, ale szybko przyrasta, tak, \
e w 3 roku \
ycia
osiąga ju\
1/3 swego ostatecznego wymiaru. Górna
wysokość twarzy przyrasta po urodzeniu intensywnie;
w wieku 1,5 roku przyrost stabilizuje się osiągając 43%
całkowitej wysokości twarzy dorosłego.
Wzrost środkowego piętra twarzy jest trójwymiarowy, to
dominuje wzrost pionowy. Określenie centrum wzrostu jest
jednak bardzo trudne, gdy\
środkowa część twarzy jest
bardzo ściśle związana z podstawą czaszki, i wzrost tej
struktury wpływa znacznie na wzrost środkowego piętra
twarzy.
Ka\
dy doprzedni wzrost podstawy czaszki pociąga za sobą
doprzednie przemieszczenie struktur środkowego piętra
twarzy.
Wzrost szczęki zachodzi według schematu: tylny wzrost -
doprzednie przemieszczenie. Określenie to nale\
y rozumieć
jako powstawanie nowej tkanki z tyłu, co wywołuje doprzednie
przemieszczenie całej kości.
Kierunek wzrostu zale\
ny od resorpcji przedstawiony jako strzałka
skierowana w kierunku kości, kierunek wzrostu zale\
ny od nadbudowy
kości przedstawiony jako strzałka skierowana na zewnątrz kości.
Grubość strzałek odpowiada intensywności wzrostu w poszczególnych
regionach.
Przemieszczenie doprzednie i dodolne szczęki jest
mo\
liwe dzięki szwom łączącym środkowa część twarzy z
podstawą czaszki. Są to szwy: czołowo-szczękowy,
jarzmowo-szczękowy, jarzmowo-skroniowy, klinowo-
podniebienny.
resorpcja (-)
nadbudowa (+)
Wzrost środkowego pietra twarzy mo\
na podzielić na dwie
fazy:
1. Od nardzin do 7 roku \
ycia.
Podczas pierwszych 7 lat \
ycia powiększanie się mózgu
wywołuje wydłu\
enie się przedniej długości podstawy
czaszki. Wzrost oczu powiększa przestrzeń oczodołów,
chrząstki nosa popychają szczękę do przodu i do tyłu.
2. Po 7 roku \
ycia mózg i oczy są ostatecznie
ukształtowane, przednia podstawa czaszki kończy wzrost a
oczodoły się stabilizują. Chrząstki nosa kończą wzrost w
tym czasie i to spowolnienie wzrostowych mechanizmów
zatrzymuje aktywność w szwach.
Kombinacja dryftu i przemieszczenia podwaja pionowy
wymiar szczeki, pomiędzy okresem noworodkowym
a dojrzałością.
Zmiany w morfologii czaszki od okresu noworodkowego (A),
do wieku dojrzałego (B)
1 = szerokość czaszki,
2 = odległość między oczodołami,
3 = wysokość szczęki