ROZWÓJ I BUDOWA
układu
1
ODDECHOWEGO
Marek Kulus,
uchyłka w jelicie pierwotnym, z którego
Joanna Peradzyńska
następnie rozwija się tchawica. Wśród
wielu czynników mających wpływ na
1.1 formowanie się układu oddechowego
wyróżnia się hormony płciowe, korty-
kosteroidy, hormony tarczycy, czynnik
Rozwój układu
wzrostu, czynniki genetyczne (płeć, rasa),
czynniki wewnątrz-łonowe, takie jak ob-
oddechowego
jętość płynu owodniowego, objętość wol-
nej przestrzeni w klatce piersiowej płodu.
Rozwój płuc w okresie płodowym
Również ilość oraz jakość spożywanego
Powstawanie układu oddechowego pokarmu przez matkę, zażywane przez
wraz z towarzyszącym mu układem nią leki, jej schorzenia, narażenie na dym
naczyń krwionośnych i limfatycznych tytoniowy mają wpływ na prawidłowy
jest procesem złożonym. W przeciwień- rozwój płuc płodu.
stwie do kształtowania się wielu innych Okres embrionalnego rozwoju płuc
organów i tkanek rozwój płuc nie koń- można podzielić na 5 etapów (tab. 1):
czy się w chwili urodzenia dziecka. 1. Pierwszy etap rozwoju  faza
Przyjmuje się, że dopiero budowa płuc embrionalna (4 6 tydzień życia płodo-
8-letniego dziecka odpowiada struktu- wego, ryc. 1). W czasie jej trwania do-
rą płucom człowieka dorosłego. Część chodzi do powstania dwóch uchyłków
przewodząca układu oddechowego jest bocznych będących zawiązkami oskrze-
ukształtowana dużo wcześniej, bo już li głównych (4 tydzień), ich podziału na
około 16 tygodnia życia wewnątrzłono- oskrzela płatowe (5 tydzień), a następ-
wego. Za przewlekanie się tego proce- nie na segmentowe (6 tydzień).
su odpowiada strefa wymiany gazowej, Jednocześnie z towarzyszącej tkan-
która w okresie ciąży i pierwszych lat ki mezenchymalnej rozpoczyna się
życia dziecka nadal podlega rozwojowi rozwój tkanki łącznej, mięśni, chrzą-
i zmianom. stek, naczyń krwionośnych i limfatycz-
Płuca zaczynają się rozwijać około 26 nych. Z mezotelium powstaje opłucna
dnia od zapłodnienia wraz z powstaniem trzewna. W czasie fazy embrionalnej
9
Rozwój i budowa układu oddechowego
Ryc. 1. Faza embrionalna rozwoju układu oddechowego.
Przedstawiono kolejne fazy w 4, 5 i 6 tygodniu życia wewnątrzłonowego
zapoczątkowany zostaje także rozwój nazwę strukturze płuc, które po 16
krążenia płucnego z wychodzących tygodniu życia płodowego stopniowo
z przedsionka serca żył płucnych. tracą gruczołową budowę płuca na
2. Druga faza nazwana została fazą rzecz kanalikowej. Okres ten charak-
rzekomogruczołową (6 16 tydzień teryzuje się przede wszystkim rozwo-
życia płodowego, niektórzy autorzy jem części obwodowej płuc. Powstają
przyjmują, że faza ta rozpoczyna się oskrzeliki oddechowe. Dochodzi do
już w 5 tygodniu po zapłodnieniu). intensywnego unaczynienia tkan-
W okresie rzekomogruczołowym drze- ki mezenchymalnej i różnicowania
wo oskrzelowe podlega dalszym dycho- się nabłonków dróg oddechowych.
tomicznym podziałom. Nazwa tej fazy Wskutek rozplemu naczyń włoso-
charakteryzuje budowę płuc w tym watych pod cienkimi komórkami
okresie, które przypominają narząd nabłonka  pneumocytami I typu
gruczołowy. Kończy się okres tworzenia tworzy się bariera krew powietrze,
strefy przewodzącej, a więc powstania która w tym okresie ma grubość
16 generacji drzewa oskrzelowego. Płu- 0,6 źm. Obecność pneumocytów I i II
ca podzielone są już na płaty i otoczo- typu w nabłonku można stwierdzić
ne opłucną. Gronko zawierające na ra- już w 22 tygodniu. Pierwsze ciałka
zie 1 generację dróg oddechowych ma lamellarne, które są odpowiedzialne
długość około 0,1 mm. Około 14 tygo- za produkcję surfaktantu, pojawiają
dnia stwierdza się obecność pierścieni się w pneumocytach II typu około
chrzęstnych w tchawicy, następuje też 24 tygodnia życia płodowego. Pod ko-
dalszy rozwój naczyń płucnych. Należy niec fazy kanalikowej gronko zawiera
wspomnieć, że na początku fazy rzeko- 3 generacje dróg oddechowych i ma
mogruczołowej z septum transversum, długość około 0,2 mm.
oddzielającej pierwotne jamy opłucno- 4. Faza woreczków pęcherzyko-
wą i otrzewnową, powstaje przepona. wych (28 36 tydzień życia płodowe-
3. Faza kanalikowa (17 27 tydzień go). W okresie tym dochodzi do roz-
życia płodowego) zawdzięcza swoją woju woreczków końcowych, które są
10
Rozwój układu oddechowego
Tabela 1
Fazy rozwoju płuc
Faza embrionalna 4 6 tydz.
Faza rzekomogruczołowa 6 16 tydz.
Faza kanalikowa 17 27 tydz.
Faza woreczków pęcherzykowych 28 36 tydz.
Faza pęcherzykowa > 36 tyg.
poprzednikami przewodów pęcherzy- niż część odpowiedzialna za wymianę
kowych. Powstają 3 nowe generacje, gazową. W czasie pierwszych tygodni
a także stopniowo coraz cieńszy staje życia dziecka dochodzi do znacznego
się ich nabłonek, prowadząc do stałego przyspieszenia alweolaryzacji płuc.
zmniejszania się grubości bariery krew Oskrzeliki końcowe stają się oskrzeli-
 powietrze. Dochodzi do dalszego roz- kami oddechowymi, a następnie prze-
woju i różnicowania się pneumocytów wodami pęcherzykowymi. Dochodzi
I i II typu. Około 28 tygodnia w pneu- zarówno do zwiększenia liczby, jak
mocytach II typu pojawia się znacznie i rozmiarów przewodów pęcherzyko-
więcej ciałek lamelarnych, co świadczy wych. Struktury pochodzące z okresu
o syntezie znaczących ilości surfaktan- życia płodowego  woreczki końco-
tu. Długość gronka zwiększa się z około we  przekształcają się proksymalnie
0,6 mm w 7 miesiącu do 1,1 mm pod w przewody pęcherzykowe, a dystal-
koniec ciąży. nie w woreczki pęcherzykowe. Pęche-
5. Faza pęcherzykowa zaczyna rzyki płucne zostają ostatecznie ufor-
się w 36 tygodniu życia płodowego. mowane około 2 miesiąca życia. Ich
W trakcie jej trwania dochodzi do rozmiar i liczba są znacznie mniejsze
dalszego rozwoju obwodowej części niż u człowieka dorosłego. Powierzch-
układu oddechowego, rozwoju pęche- nia wymiany płuc kilkumiesięcznego
rzyków płucnych. Płuca noworodka niemowlęcia wynosi około 3 m2 przy
donoszonego zawierają około � liczby liczbie pęcherzyków ocenianej średnio
pęcherzyków płucnych człowieka do- na 55 milionów. Nadal zwiększają się
rosłego. rozmiary oskrzelików oddechowych,
przewodów pęcherzykowych i pęche-
rzyków. Pomimo istniejących kontro-
Rozwój płuc po urodzeniu
wersji co do czasu trwania przyjmuje
Poród i całkowita zmiana warunków się, że pęcherzyki posiadają zdolność
utlenowania krwi są silnymi stymula- proliferacji do około 8 r.ż., kiedy to ich
torami dalszego rozwoju układu odde- liczba osiąga wartość 300 milionów,
chowego. U noworodka część przewo- co jest średnią charakteryzującą płu-
dząca ma relatywnie większą objętość ca człowieka dorosłego. W tym wieku
11