PRACA POGL
DOWA
PRACA ORYGINALNA
Natalia Rokosz, Waldemar Rastawicki, Aleksandra Anna Zasada, Milena Baczewska-Rej
Zakład Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego  Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Jagielski
Mikrobiologiczna diagnostyka zakażeń układu oddechowego
wywoływanych przez pałeczki Legionella pneumophila
Microbiological diagnosis of respiratory infections caused
by Legionella pneumophila
Abstract
Legionella pneumophila is an important causative agent of pneumonia in humans which is difficult to diagnose because the
signs and symptoms are nonspecific and do not distinguish Legionella infection from other common causes of pneumonia.
Currently, the diagnosis of Legionnaires disease is based on phenotyping (culture, antibody detection in human sera, antigen
detection in urine) and genotyping methods such as PCR (polymerase chain reaction). This review focuses on current
diagnostic tests for surveillance of Legionella pneumophila infections in Poland.
Key words: Legionella pneumophila, Legionnaires disease, legionellosis, laboratory evidence of Legionella infection,
pulmonary infection
Pneumonol. Alergol. Pol. 2010; 78, 1: 54 59
Streszczenie
Pałeczki Legionella pneumophila są jednym z czynników wywołujących zapalenie płuc u ludzi, które ze względu na niecharak-
terystyczne objawy kliniczne trudno jest odróżnić od innych zakażeń dróg oddechowych. Obecnie diagnostyka legionelozy
opiera się na badaniach fenotypowych (hodowla, poszukiwanie swoistych przeciwciał w surowicy ludzkiej, antygenu
w próbkach materiału klinicznego) oraz badaniach genotypowych, takich jak metoda PCR (reakcja łańcuchowej polimerazy).
W niniejszym artykule przedstawiono krótki opis metod diagnostycznych stosowanych w identyfikacji i zapobieganiu poten-
cjalnym zakażeniom wywoływanym przez pałeczki L. pneumophila na terenie Polski.
Słowa kluczowe: Legionella pneumophila, choroba legionistów, legioneloza, laboratoryjne potwierdzanie legionelozy,
infekcje płuc
Pneumonol. Alergol. Pol. 2010; 78, 1: 54 59
[1, 2]. Chorobę legionistów po raz pierwszy opisa-
Wstęp
no w 1977 roku i od tamtego czasu w wielu kra-
Legioneloza jest zakaz
ną chorobą wywoły- jach istnieje obowiązek jej rejestracji [1, 3 5]. Może
waną przez bakterie z rodzaju Legionella, głównie ona przebiegać w postaci ostrego zapalenia płuc
przez szczepy Legionella pneumophila serogrupy (3 8% wszystkich zachorowań na pozaszpitalne
1 (60 80% przypadków) i może przebiegać w po- zapalenie płuc), a czas jej inkubacji szacuje się na
staci dwóch klinicznie odrębnych zespołów, czyli 2 10 dni, najczęściej 5 6 dni, rzadko 20 dni [3 5].
choroby legionistów i tak zwanej gorączki Pontiac W zdiagnozowaniu legionelozy decydującą rolę
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji: mgr Natalia Rokosz, Zakład Bakteriologii Narodowego Instytutu  Państwowego Zakładu Higieny, ul. Chocimska 24, 00 791 Warszawa, tel.:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
(22) 542 13 25, faks: (22) 542 13 07, e-mail: [e-mail]
Praca wpłynęła do Redakcji: 25.03.2009 r.
Copyright � 2010 Via Medica
ISSN 0867 7077
www.pneumonologia.viamedica.pl
54
Natalia Rokosz i wsp., Mikrobiologiczna diagnostyka legionelozy
może odegrać wywiad uzyskany od pacjenta. Do nych danych zamieszczanych w biuletynie Cho-
najczęściej opisywanych klinicznych objawów w roby Zakaz
ne i Zatrucia w Polsce, opracowywanym
przebiegu legionelozy należy zaliczyć: osłabienie, co roku przez Zakład Epidemiologii NIZP-PZH
suchy kaszel, wysoką gorączkę, bóle głowy, bóle w Warszawie, pierwsze 3 rozpoznane przypadki le-
mięśni, zaburzenia w oddychaniu [1, 3 6]. Obja- gionelozy odnotowano w 2003 roku. W kolejnych
wy ogólnoustrojowe mogą dotyczyć zaburzeń czyn- 2 latach liczba zakażeń pałeczkami Legionella sp.
ności nerek (proteinuria, azotemia, hematuria), wzrosła do 21. W 2006 roku zgłoszono oficjalnie
czynności jelit (biegunka u 25 50% przypadków 89 przypadków, a w 2007 roku jedynie 28 przypad-
oraz nudności i wymioty występujące u 10 30% ków legionelozy, co daje odpowiednio zapadalność
chorych), niewydolności wątroby, zaburzeń w na poziomie 0,233 i 0,073 na 100 000 mieszkań-
ośrodkowym układzie nerwowym (zaburzenia ców. Uwzględniając fakt, że w tym samym czasie
świadomości, dezorientacja i majaczenie) oraz za- średnia zapadalność na legionelozę w pozostałych
palenia osierdzia [3, 6, 7]. W plwocinie, płynie z państwach Unii Europejskiej była znacznie wyższa
płukania oskrzelowo-pęcherzykowego (BALF, (5,4 na 100 000 mieszkańców), wydaje się, że dane
broncho-alveolar lavage fluid), aspiracie z tchawi- te są mocno zaniżone [1, 9].
cy, płynie opłucnowym, tkance płucnej lub krwi Na podstawie danych epidemiologicznych
można stwierdzić obecność pałeczek Legionella sp. zebranych przez Światową Organizację Zdrowia
przy użyciu metod bakteriologicznych [2 4]. Ob- (WHO, World Health Organization) wyodrębniono
raz radiologiczny w przypadku legionelozy jest po- kilka czynników predysponujących do rozwoju
dobny do obrazu obserwowanego w innych przy- choroby legionistów. Należą do nich: wiek powy-
padkach zapalenia płuc. U pacjentów z obniżoną żej 50 lat, palenie tytoniu, alkoholizm oraz płeć.
odpornością podczas zakażenia pałeczkami L. Legionelozowe zapalenie płuc trzy razy częściej
pneumophila mogą się rozwinąć ropnie płuca, rop- dotyczy mężczyzn niż kobiet [3 5, 9].
niaki lub przetoki oskrzelowe [8, 9]. Potwierdze- Przypadki zachorowań na legionelozę stwier-
nie zachorowania opiera się wyłącznie na wyni- dza się także u dzieci. Opisane w literaturze przy-
kach badań bakteriologicznych. padki dotyczą zazwyczaj dzieci długotrwale leczo-
Gorączka Pontiac to podobne do grypy stany nych na choroby nowotworowe [7]. W ostatnich
gorączkowe, którym towarzyszą bóle głowy i mięśni latach odnotowano również przypadki zachorowań
oraz kaszel występujący u około połowy chorych na legionelozę wśród noworodków [14, 15].
[3 6, 9]. Objawy utrzymują się 2 6 dni, po czym na- Wysokie niebezpieczeństwo zakażenia pałecz-
stępuje samowyleczenie [3 5, 10]. W przypadku go- kami Legionella sp. występuje u chorych z prze-
rączki Pontiac nie wykazano obecności bakterii wlekłymi chorobami układu oddechowego, nerek,
w płynach ustrojowych i w tkankach, natomiast serca oraz z cukrzycą. Innym czynnikiem ryzyka
o trwającym zakażeniu może świadczyć tylko podwyż- jest obniżona odporność wrodzona lub nabyta [9].
szone miano swoistych przeciwciał [5]. W przypad- W przypadku rozpoznania legionelozy i zasto-
ku zakażeń pałeczkami L. pneumophila nie stwierdzo- sowania prawidłowego leczenia śmiertelność się-
no przenoszenia tych bakterii między ludz
mi [1]. ga 15 20%, a w przypadku niezastosowania odpo-
Pacjenci z chorobą legionistów wymagają wiedniego leczenia aż 50% [5, 8].
szybkiej interwencji medycznej. Obecnie antybio- Ze względu na brak charakterystycznych ob-
tykami z wyboru w leczeniu legionelozy są makro- jawów klinicznych trudno odróżnić legionelozę
lidy nowej generacji, takie jak klarytromycyna czy od innych infekcji płucnych. Europejska Grupa
azytromycyna. Skuteczne w leczeniu legionelozy Pracująca nad Zakażeniami Legionella (EWGLI,
są również leki z grupy fluorochinolonów, na przy- European Working Group for Legionella Infections)
kład lewofloksacyna i ciprofloksacyna [9, 11]. podała definicję przypadku legionelozy. Choroba
W ciężkich przypadkach zaleca się stosowanie jed- legionistów to  zachorowanie z klinicznymi ob-
nocześnie makrolidów i fluorochinolonów [9, 12]. jawami zapalenia płuc, z charakterystycznym ob-
Ze względu na fakt, że pałeczki Legionella sp. są razem radiologicznym i dodatnimi wynikami ba-
wewnątrzkomórkowymi patogenami wytwarzają- dań laboratoryjnych . Zakażenie potwierdza się,
cymi dodatkowo b-laktamazy, antybiotyki b-lakta- gdy jest spełniony co najmniej jeden z poniższych
mowe są nieskuteczne w leczeniu zakażeń przez warunków:
nie wywoływanych [1, 9, 13].  izolacja bakterii z rodzaju Legionella z posie-
Zgodnie z ustawą o chorobach zakaz
nych wu próbek materiału klinicznego pobranego
i zakażeniach (DzU. nr 126 poz. 1384.) w Polsce od od chorego;
2001 roku legioneloza podlega rejestracji w Głów-  wykrycie antygenu pałeczek z rodzaju Legio-
nym Inspektoracie Sanitarnym [8]. Według oficjal- nella w moczu chorego;
www.pneumonologia.viamedica.pl
55
Pneumonologia i Alergologia Polska 2010, tom 78, nr 1, strony 54 59
 stwierdzenie serokonwersji, czyli znamienne- z materiału sekcyjnego oraz krew, punktat czy ropa
go przyrostu miana przeciwciał w dwóch prób- [1]. Dostępność odpowiednich, wybiórczych dla pa-
kach surowicy uzyskanych w odstępie co naj- łeczek Legionella, podłoży hodowlanych umożliwia
mniej tygodnia [2, 4, 8]. dokonanie posiewu plwociny nawet wtedy, gdy za-
Mimo że do rodzaju Legionella zalicza się wiera ropę. Mimo że pobranie tkanki płucnej, płynu
obecnie 48 gatunków drobnoustrojów, w obrębie opłucnowego lub BALF u niektórych chorych może
których wyróżniono 70 różnych grup serologicz- stwarzać problemy, ze względów diagnostycznych
nych, większość obecnie dostępnych metod dia- jest to najlepszy materiał kliniczny do poszukiwania
gnostycznych jest ukierunkowana na wykrywanie obecności żywych pałeczek Legionella sp. [16].
zakażeń wywoływanych przez pałeczki L. pneumo- Materiał w postaci plwociny powinno się po-
phila serogrupy 1  najczęstszy czynnik etiolo- bierać rano na czczo, przed spożyciem posiłku lub
giczny legionelozy w Europie i Stanach Zjednoczo- płynów, po dokładnym wypłukaniu jamy ustnej
nych [3, 4, 6, 9]. Metody służące do diagnozowa- jałowym roztworem soli fizjologicznej. Pacjent
nia i rozpoznawania innych serogrup L. pneumo- musi wyksztusić jak najwięcej wydzieliny z oskrze-
phila oraz innych patogennych gatunków z rodza- li do jałowego pojemniczka. Czynność tę może
ju Legionella, czyli L. longbeachae, L. micdadei, powtarzać. Pojemnik należy szczelnie zamknąć,
L. bozemanae i L. dumoffi, odznaczają się znacz- oznakować. Pobrany materiał można przechowy-
nie niższą czułością i swoistością [7]. wać w temperaturze 2 8�C do 3 dni, przez dłuższy
Obecnie w diagnostyce legionelozy stosuje się okres w temperaturze od  20 do  70�C. Plwocinę
następujące metody mikrobiologiczne: należy transportować w takiej temperaturze, w ja-
 izolacja i hodowla bakterii z rodzaju Legionella kiej była przechowywana. Płyn z płukania oskrze-
z próbek materiału klinicznego, lowo-pęcherzykowego powinno się pobrać po znie-
 wykrywanie bakteryjnego DNA przy użyciu czuleniu miejscowym jamy nosowo-gardłowej.
metody PCR (polymerase chain reaction), W celu pobrania BALF u pacjenta nieintubowane-
 oznaczanie obecności antygenu Legionella go wprowadza się bronchoskop przez jamę nosową
w moczu metodą immunoenzymatyczną i im- lub gardłową, natomiast u pacjenta zaintubowane-
munochromatograficzną, go wprowadza się bronchoskop przez rurkę we-
 wykrywanie obecności bakterii w tkankach wnątrz tchawicy. Następnie jałowy roztwór
i płynach ustrojowych metodą bezpośredniej 0,85-procentowego NaCl w ilości 5 20 ml podaje
(DFA, direct fluorescent antibody) lub pośred- się za pomocą strzykawki przez kanał biopsyjny
niej (IFA, indirect fluorescent antibody) immu- bronchoskopu. Próbkę BALF pobiera się przez
nofluorescencji, ostrożne wklinowanie końca bronchoskopu w świa-
 oznaczanie stężenia swoistych przeciwciał dla tło drogi oddechowej i podanie dużej objętości ja-
antygenów pałeczek Legionella sp. w próbkach łowej soli fizjologicznej (140 200 ml) o temperatu-
surowicy [4, 8]. rze 37�C. Roztwór należy podawać w równych por-
cjach po 50 ml. Po podaniu każdej części materiał
należy odessać i umieścić w jałowym pojemniku.
Izolacja i hodowla drobnoustrojów
Pojemnik z materiałem klinicznym należy
Według danych Centers for Disease Control szczelnie zamknąć i oznakować. Pobrany materiał
and Prevention tylko około 30% zidentyfikowa- można przechowywać w temperaturze 2 8�C do
nych przypadków legionelozy potwierdzono me- 3 dni, przez dłuższy okres w temperaturze od  20 do
todą hodowli [5]. Izolacja i hodowla bakterii umoż-  70�C. Próbkę BALF należy transportować w takiej
liwiają określenie czynników zjadliwości danego temperaturze, w jakiej był przechowywany. Trans-
szczepu i jego molekularną charakterystykę oraz port próbek powinien się odbywać w sterylnych,
wykrywanie coraz częściej występujących nowych zabezpieczonych przed wylaniem pojemnikach.
gatunków i serogrup bakterii należących do rodza- W celu zapewnienia odpowiednio niskiej tempera-
ju Legionella. Dane takie wykorzystuje się póz
niej tury podczas transportu można użyć torby termicz-
w dochodzeniu epidemiologicznym [8]. nej lub odpowiednich pojemników z lodem [17].
Próbkę materiału klinicznego przeznaczoną do Obecnie w hodowli pałeczek Legionella sp.
diagnostyki bakteriologicznej należy pobrać od pa- wykorzystuje się podłoże agarowe z dodatkiem
cjenta przed zastosowaniem antybiotykoterapii. L-cysteiny, na przykład podłoże BCYE (buffered char-
Materiałem klinicznym, z którego w badaniach bak- coal yeast extract agar), podłoże BCYE z dodatkiem
teriologicznych można wyhodować pałeczki Legio- antybiotyków GVPC (glicyna, wankomycyna, po-
nella sp., jest plwocina, BALF, aspirat z biopsji przez- limyksyna B, cykloheksamid) lub podłoże BMPA
tchawiczej, fragment tkanki płucnej po biopsji lub zawierające antybiotyki, takie jak: anizomycyna,
www.pneumonologia.viamedica.pl
56
Natalia Rokosz i wsp., Mikrobiologiczna diagnostyka legionelozy
cefamandol, polimiksyna B [18]. Hodowlę prowa- styce zakażeń bakteriami Legionella sp. serogrupy
dzi się w temperaturze 36 +/ 1oC w atmosferze 1 bardziej powszechne są badania serologiczne,
o zwiększonej zawartości CO2 i wilgotności powy- w tym przede wszystkim poszukiwanie antygenu
żej 50% przez 10 14 dni [6]. Wzrost kolonii bakte- pałeczek Legionella w próbkach moczu [1].
ryjnych ocenia się makroskopowo co 2 3 dni. Po- Mocz do badania serologicznego powinien być
twierdzeniem wzrostu jest obecność jednej lub kil- pozyskiwany od osób badanych na czczo z pierw-
ku kolonii pałeczek Legionella sp. na płytce. Ujem- szej porannej mikcji, przy zachowaniu dotychcza-
ny wynik hodowli może mieć miejsce w przypad- sowej diety. Próbkę moczu, w objętości nie mniej-
ku, gdy pacjent był wcześniej leczony antybioty- szej niż 2 ml, należy dostarczyć w jałowych, szczel-
kami lub pobrany do posiewu materiał był niewła- nie zamykanych plastikowych probówkach lub
ściwie przechowywany [19]. pojemnikach w temperaturze otoczenia w czasie
Wyizolowanie pałeczek Legionella sp. z pró- nie dłuższym niż 4 godziny od pozyskania lub
bek materiału klinicznego uznaje się za najbardziej w temperaturze 5�C (+/ 3�C) w czasie nie dłuż-
wiarygodną metodę rozpoznania legionelozy [3, 4, szym niż 24 godziny. Jeśli próbka moczu będzie
9, 13]. Wpływ na czułość metod hodowlanych przechowywana lub transportowana w czasie dłuż-
w rozpoznawaniu tej choroby mają odpowiednie szym niż 24 godziny, należy ją zamrozić w tempe-
pobranie i transport próbek materiału klinicznego raturze co najmniej  20oC i przechowywać lub
oraz użycie odpowiednich podłóż hodowlanych. transportować w stanie uniemożliwiającym jej roz-
mrożenie. W przypadku braku możliwości zamro-
żenia próbkę moczu po pobraniu należy ogrzewać
Wykrywanie bakteryjnego DNA
przez 10 15 minut we wrzącej łaz
ni wodnej i prze-
przy użyciu metody PCR
chowywać w temperaturze 5�C (+/ 3�C).
W diagnostyce legionelozy wykorzystuje się Wykrywanie antygenu w moczu dotyczy za-
również badanie polegające na wykrywaniu me- zwyczaj pałeczek L. pneumophila serogrupy 1.
todą PCR (łańcuchowa reakcja polimerazy) specy- Przyjmuje się, że około 80 90% chorych z objawa-
ficznego fragmentu DNA w próbce materiału klinicz- mi zapalenia płuc już od pierwszego dnia wystą-
nego [3 5, 9]. DNA pałeczek Legionella sp. można pienia objawów klinicznych wydala w moczu an-
wykrywać zarówno w materiale uzyskanym z dróg tygen L. pneumophila. Wiadomo również, że obec-
oddechowych, jak i w próbkach moczu i krwi. Czu- ność antygenu w próbkach moczu z reguły można
łość tej metody jest zróżnicowana i może się wahać stwierdzić w ciągu pierwszych 2 3 tygodni trwa-
10 86% [13]. W badaniach w kierunku zakażeń nia choroby [4, 17, 21, 22].
L. pneumophila, wykonywanych techniką PCR, wy- Najczęściej do poszukiwania obecności anty-
korzystuje się sekwencje dla genów: 5S rRNA, 16S genu w próbkach moczu wykorzystuje się odczyn
rRNA, mip, kodujących białko DnaJ i kodujących pod- immunoenzymatyczny lub szybkie testy oparte na
jednostkę b polimerazy RNA (rpoB) [3, 4, 20]. technice immunochromatografii [22].
Dostępne na rynku komercyjne testy są prze- Czułość metody immunoenzymatycznej (ELI-
znaczone głównie do wykrywania obecności DNA SA, enzyme-linked immunosorbent assay) w wykry-
pałeczek Legionella sp. w środowisku, jednak waniu antygenu w moczu szacuje się na 80 90%,
ostatnio pojawiły się również testy do wykrywa- a swoistość na 99%. Czas oczekiwania na uzyska-
nia DNA w próbkach materiału klinicznego przy nie wyniku wynosi około 4 godzin [7, 9, 13, 18].
zastosowaniu techniki Real-Time PCR [3, 12]. W ostatnich latach do wykrywania antygenu
Zaletą tej metody jest krótki czas oczekiwania na L. pneumophila serogrupy 1 w moczu wprowadzo-
wynik badania. Obecnie metoda ta nie jest na tyle no również wiele testów opartych na metodzie
dobrze wystandaryzowana, by można ją było po- immunochromatografii [3, 19, 23]. Z danych przed-
wszechnie stosować w rutynowej diagnostyce le- stawionych przez EWGLI wynika, że najwięcej
gionelozy [3, 4, 9, 18]. przypadków zachorowań na legionelozę wykrywa
się przy użyciu właśnie tych szybkich testów dia-
gnostycznych. Zaletą metody jest łatwość wykona-
Oznaczanie poziomu antygenu pałeczek
nia badania i krótki czas oczekiwania na wynik
Legionella w próbkach moczu
wynoszący kilkanaście minut. Z tego powodu te-
Ze względu na długi czas oczekiwania na sty te zaleca się do rutynowej diagnostyki legione-
wynik hodowli, czyli 3 10 dni od posiewu próbki lozy wykonywanej u osób trafiających do szpitala
na odpowiednie podłoże, dość wysoki koszt bada- z ciężkim zapaleniem płuc. Wadą szybkich testów
nia oraz trudności w odpowiednim uzyskaniu jest ich niższa czułość w porównaniu z testami
próbki materiału klinicznego do badań w diagno- immunoenzymatycznymi [3, 4, 9, 19]. Na rycinie 1
www.pneumonologia.viamedica.pl
57
Pneumonologia i Alergologia Polska 2010, tom 78, nr 1, strony 54 59
Oznaczanie poziomu
swoistych przeciwciał
W przypadku poszukiwania swoistych prze-
ciwciał dla L. pneumophila serogrupy 1 w próbce
surowicy metodą ELISA rozpoznanie aktualnego
zakażenia wymaga wykazania serokonwersji
w dwóch próbkach surowicy uzyskanych w odstę-
pie co najmniej 10 14 dni. Zazwyczaj do badania
uzyskuje się jednak pojedynczą próbkę surowicy
uzyskaną w zaawansowanym stadium choroby.
Wykazanie w niej podwyższonego stężenia prze-
ciwciał może jedynie świadczyć o prawdopodob-
nym zakażeniu pałeczkami Legionella sp. [9, 13].
Czułość tej metody ELISA wynosi około 90%, a spe-
cyficzność 80 90% [13].
Przeciwciała dla antygenów L. pneumophila se-
rogrupy 1 pojawiają się po upływie tygodnia od za-
chorowania i osiągają najwyższe stężenie w 3 4 tygo-
dniu. Zaobserwowano również przypadki chorych na
legionelozę, u których nie wystąpiła serokonwersja.
Rycina 1. Wynik reakcji uzyskany podczas badania próbki moczu
Jednym z czynników wpływających na odpo-
pobranej od osoby z zapaleniem płuc wywołanym przez pałeczki
wiedz
humoralną jest wiek. Znamienny poziom
L. pneumophila serogrupy 1 dwoma immunochromatograficznymi
przeciwciał klasy IgM stwierdzono u dzieci powy-
testami. Po lewej stronie wynik badania wykonany przy użyciu
żej 2. roku życia [7]. W grupie dzieci w wieku poni-
testu Uni-Gold Legionella firmy Trinity Biotech, po prawej stronie
żej 2 lat zaobserwowano graniczne stężenie tej klasy
 NOW Legionella firmy Binax
przeciwciał [7]. Przeciwciała zanikają zazwyczaj po
Figure 1. The results of two immunochromatographic tests of urine
2 3 miesiącach, jednak niekiedy można je wykryć
speciment from person with lung infection caused by L. pneumo-
w próbce surowicy nawet po upływie 12 18 miesię-
phila serogroup 1 in two immunochromatographic assays; in Trinity
cy. Zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci wyka-
Biotech Uni-Gold Legionella antygen test on the left and Binax NOW
Legionella antigen test on the right zanie wysokiego stężenia przeciwciał klasy IgM
w próbce surowicy krwi świadczy o aktualnym zaka-
żeniu pałeczkami Legionella sp. [3, 7, 8, 15].
W diagnostyce legionelozy stosuje się również
przedstawiono przykładowe wyniki dodatnie uzy-
test immunofluorescencji pośredniej (IFA, indirect
skane podczas badania próbki moczu osoby chorej
na legionelozę przy użyciu dwóch zestawów komer- fluorescent antibody). Służy on do wykrywania
swoistych przeciwciał dla pałeczek Legionella sp.
cyjnych testów immunochromatograficznych.
w surowicy chorego. Obecnie są dostępne testy
wykrywające immunoglobuliny klas A, G i M lub
Oznaczanie pałeczek Legionella w tkankach
zestawy do wykrywania tylko przeciwciał klasy
metodą immunofluorescencji
IgG lub tylko IgM. Odczytu dokonuje się przy uży-
Poza wykrywaniem antygenu pałeczek Legionel- ciu mikroskopu immunofluorescencyjnego, przy
la sp. w moczu można również stwierdzić jego obec- 400-krotnym powiększeniu. O zakażeniu pałeczka-
ność w tkankach ludzkich przy użyciu metody bez- mi Legionella sp. świadczy znamienny przyrost
pośredniej immunofluorescencji (DFA, direct fluore- miana przeciwciał w dwóch próbkach surowicy
scent antibody). Przy użyciu tej metody można wy- uzyskanych w różnych okresach choroby [4, 16, 24].
Oznaczenia poziomu przeciwciał w surowicy
kryć pałeczki Legionella w wydzielinie z dróg ukła-
ludzkiej można wykonać również za pomocą ta-
du oddechowego, tkance płuc i płynie opłucnowym
kich testów, jak aglutynacja lateksowa, hemaglu-
[4]. Przyjmuje się, że czułość tych metod wynosi
25 70%, a swoistość powyżej 95% [4]. Zaletą tej me- tynacja i mikroaglutynacja [2].
Mimo wysokiej czułości i swoistości metod
tody jest możliwość określenia przynależności wy-
krytych pałeczek Legionella sp. do odpowiednich ga- serologicznych mają one pewne ograniczenia. Do
najważniejszych należy czas niezbędny na rozwi-
tunków i serogrup, natomiast wadą jest możliwość
wystąpienia nieswoistych reakcji krzyżowych z in- nięcie odpowiedzi humoralnej chorego do pozio-
mu wykrywalnego w testach serologicznych oraz
nymi antygenami bakteryjnymi [2 4].
www.pneumonologia.viamedica.pl
58
Natalia Rokosz i wsp., Mikrobiologiczna diagnostyka legionelozy
2. Jahnz-Różyk K., Targowski T., Jurkiewicz D., Zielnik-Jurk-
możliwość występowania reakcji krzyżowych
iewicz B. Bakterie atypowe w zakażeniach dróg oddechow-
w przypadku zakażeń bakteryjnych wywołanych
ych  patogeneza i diagnostyka. Pol. Merk. Lek. 2008; XXIV:
149, 412.
przez Pseudomonas spp., Haemophilus sp., Bacte-
3. Dideren B., De Jong C., Marmouk F., Kluytmans J., Peeters M.,
roides spp. oraz pałeczki Campylobacter [3, 13].
Van der Zee A. Evaluation of real-time PCR for the early detec-
tion of Legionella pneumophila DNA in serum samples. J. Med.
Microbiol. 2007; 56: 94 101.
4. Dideren B., Kluytmans J., Peeters M. Evaluation of Vircell en-
Podsumowanie
zyme  linked immunosorbent assay and indirect immunoflu-
orescent assay for detection of antibodies against Legionella
W diagnostyce zakażeń pałeczkami L. pneumo-
pneumophila. Clin. Vacc. Immuno. 2006; 13: 361 364.
phila wykorzystuje się metody izolacji bakterii z pró- 5. Dirven K., Ieven M., Peeters M., Van der Zee A., de Schrijver K.,
Goossens H. Comparison of three Legionella urinary antigen
bek materiału klinicznego, techniki biologii moleku-
assays during an outbreak of legionellosis in Belgium. J. Med.
larnej i metody serologiczne. Metodę izolacji i ho- Microbiol. 2005; 54: 1213 1216.
6. Molinos L. Detection of antigens in urine. Arch. Bronconeumol.
dowli drobnoustrojów, ze względu na swoją 100-pro-
2006; 42: 101 103.
centową swoistość, uważa się za złoty standard 7. Fields B., Benson R., Besser R. Legionella and legionnaires disease:
25 years of investigation. Clin. Microbiol. Rev. 2002;15: 506 526.
w badaniach mikrobiologicznych. W przypadku poszu-
8. Jahnz-Różyk K., Targowski T. Zakażenia dróg oddechowych
kiwania pałeczek Legionella sp. metoda ta ma jednak
drobnoustrojami atypowymi a astma oskrzelowa. Pol. Merk.
Lek. 2007; XXIII: 137, 325.
istotne ograniczenia, które wynikają z rodzaju bada-
9. Palusińska-Szych M., Cendrowska-Pinkosz M. Występowanie
nego materiału klinicznego, długiego czasu potrzeb-
i chorobotwórczość bakterii z rodziny Legionellaceae. Postępy
Hig. Med. Dośw. 2008; 62: 337 353.
nego na wzrost drobnoustrojów i jego ograniczonej
10. Kohler R., Winn W., Wheat J. Onset and duration of urinary
czułości. Z badań przeprowadzonych przez EWGLI
antigen excretion in Legionnaires disease. J. Clin. Microbiol.
1984; 20: 605 607.
jednoznacznie wynika, że w celu zdiagnozowania
11. Stypułkowska-Misiurewicz H. Legioneloza (choroba legioni-
legionelozy najczęściej poszukuje się antygenu pa-
stów). W: Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D. Zakażenia
i zarażenia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warsza-
łeczek Legionella sp. w próbkach moczu. Badania te
wa 2001.
są szybkie, tanie, proste i za ich pomocą wykrywa
12. Kołodyński J., Jankowski S. Legionella pneumophila  epide-
miologia i chorobotwórczość. Adv. Clin. Exp. Med. 2004; 13:
się zakażenie w jego wczesnej fazie. Dodatkowymi ich
645 649.
zaletami są stosunkowo wysoka czułość (75 90%)
13. Pancer K., Pawińska A., Rabczenko D. i wsp. Odpowiedz
odpor-
nościowa w klasie IgM na zakażenie Legionella pneumophila
i swoistość (> 99%) w porównaniu z metodami ho-
u dzieci. Przegl. Epidemiol. 2007; 61: 401 407.
dowlanymi [14]. Poszukiwanie antygenu w próbkach
14. Maiwald M., Helbig J., Luck P. Laboratory methods for the diag-
nosis of Legionella infections. J. Microbiol. Meth. 1998; 33: 59
moczu powinno być więc metodą diagnostyczną
79.
z wyboru w ciągu pierwszych 2 3 tygodni trwania
15. Unit for Surveillance and Control of Communicable Diseases.
Legionnaires disease in a neonatal unit of a private hospital,
choroby. W przypadku dłużej trwających infekcji bar-
Cyprus, December 2008: preliminary outbreak report. Euro Sur-
dziej przydatne w diagnostyce legionelozy jest po-
veill. 2009; 14: 2 3.
16. Stypułkowska-Misiurewicz H., Pancer K. Legioneloza  nowe
szukiwanie swoistych przeciwciał w próbkach suro-
zagrożenie w Polsce. Przegl. Epidemiol. 2002; 56: 567 576.
wicy osób chorych za pomocą odczynu immunoen-
17. Stypułkowska-Misiurewicz H., Krogulska B., Pancer K., Ma-
tuszewska R. Metodyka wykrywania i oznaczania bakterii
zymatycznego. Należy dodać, że mikrobiologiczne
z rodzaju Legionella w środowisku wodnym i w materiale
badania diagnostyczne w kierunku zakażenia pałecz-
klinicznym. Wyd. Met. PZH, Warszawa, 2001: 1 47.
18. Murdoch D. Diagnosis of Legionella infection. Med. Microbiol.
kami z rodzaju Legionella wykonuje się w Polsce je-
2003; 36: 64 69.
dynie w nielicznych laboratoriach, między innymi
19. Pancer K., Rabczanko D., Krogulska B. i wsp. Mikrobiologiczna
ocena zagrożenia legionelozą oraz zastosowanie metody elimi-
w Zakładzie Bakteriologii Narodowego Instytutu
nacji Legionella pneumophila z sieci wodnych budynków szpi-
Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higie-
talnych. Przegl. Epidemiol. 2008; 62: 439 446.
20. Stypułkowska-Misiurewicz H., Pancer K. Legioneloza w Polsce
ny w Warszawie. Z powodu niedostatecznego zaple-
w latach 2001 2002 na tle sytuacji epidemiologicznej w Eu-
cza laboratoryjnego liczba wykrytych przypadków tej
ropie. Przegl. Epidemiol. 2003; 57: 599 606.
21. Pancer K., Stypułkowska-Misiurewicz H. Gorączka Pontiac 
choroby w Polsce jest znacznie niższa niż w innych
pozapłucna postać legionelozy. Przegl. Epidemiol. 2003; 57:
krajach Unii Europejskiej. Wydaje się więc koniecz-
607 612.
22. Rojas A., Navarro M., Forn�s F. i wsp. Value of serological
ne zwiększenie dostępności badań mikrobiologicz-
testing for diagnosis of legionellosis in outbreak patients. J. Clin.
nych, jak również badanie w kierunku legionelozy
Microbiol. 2005; 43: 4020 4025.
23. Wever P., Yzerman E., Kuijper E., Speelman P., Dankert J. Rap-
większej liczby chorych na zapalenie płuc.
id diagnosis of Legionnaires disease using an immunochro-
matographic assay for Legionella pneumophila serogroup 1 an-
tigen in urine during an outbreak in the Netherlands. J. Clin.
Piśmiennictwo
Microbiol. 2000; 38: 2738 2739.
1. Bartram J., Yves Ch., Lee J., Pond K., Surman-Lee S. Legionella 24. Kondrusik M., Daniluk J., Siwak E., Szpakowicz T. Zakażenia
and prevention of legionellosis. Publication of the World Health Legionella pneumophila. Pneumonol. Alergol. Pol. 1994; 62:
Organization 2007. 106 111.
www.pneumonologia.viamedica.pl
59