KL Auschwitz i podobozy
KL Auschwitz od powstania w czerwcu 1940 roku do listopada 1943 roku, pod
kierownictwem komendanta Rudolfa Hoessa, rozrósł się do ogromnych rozmiarów.
W jego skład wchodziły: Stammlager (obóz macierzysty) w Auschwitz (Oświęcim), obóz
męski, obóz kwarantanny dla mężczyzn, obóz szpitalny dla mężczyzn, obóz żeński, obóz
familijny dla Cyganów, obóz familijny dla Żydów z Terezina, ośrodek zagłady obejmujący
cztery krematoria z komorami gazowymi, wszystkie w Birkenau (Brzezinka), obozy
filialne przy gospodarstwach rolno-hodowalnych w Babitz (Babice koło Oświęcimia),
Budy (Budy), Harmense (Harmęże koło Oświęcimia) i Raisko (Rajsko koło Oświęcimia),
obozy filialne przy zakładach przemysłowych w Monowitz (Monowice), Neu-Dachs
(Jaworzno), Eintrachthuette (Świętochłowice), Lagischa (A
agisza), Fuerstengrube
(Wesoła koło Mysłowic), Golleschau (Goleszów), Janinagrube (Libiąż), Sosnowitz
(Sosnowiec) i Bruenn (Brno, obecnie Republika Czeska). Władzę nad całością
sprawował Hoess poprzez podległych mu kierowników poszczególnych obozów.
Odwołanie Rudolfa Hoessa ze stanowiska komendanta doprowadziło do decentralizacji
władzy w KL Auschwitz. Jesienią 1943 roku na wniosek szefa Głównego Urzędu
Administracyjno-Gospodarczego SS Oswalda Pohla obóz podzielono na trzy obozy.
Nastąpiła także zmiana na kierowniczych stanowiskach. 11 listopada 1943 roku Hoessa
zastąpił Obersturmfuehrer SS Artur Liebehenschel, który rozkazem z dnia 22 listopada
wprowadził następujący podział obozu:
- Konzentrationslager Auschwitz I - obejmujący Stammlager (obóz macierzysty). Na jego
czele stał Liebehenschel, który - jako dowódca garnizonu oświęcimskiego SS - był
zwierzchnikiem komendantów Auschwitz II i Auschwitz III.
- Konzentrationslager Auschwitz II - Birkenau, obejmujący wszystkie wspomniane wyżej
obozy w Birkenau oraz obozy filialne przy gospodarstwach rolno-hodowlanych.
Komendantami obozu byli: Sturmbanfuehrer SS Friedrich Hatjenstein (od listopada 1943
do maja 1944 roku) oraz Hauptsturmfuehrer SS Josef Kramer (od 8 maja do 25 listopada
1944 roku).
- Konzentrationslager Auschwitz III, obejmujący pozostałe podobozy (Aussenlager).
Komendantem od listopada 1943 do stycznia 1945 roku był Hauptsturmfuehrer SS
Heinrich Schwartz.
11 maja 1944 roku Liebehenschla na stanowisku komendanta KL Auschwitz I zastąpił
Sturmbannfuehrer SS Richard Baer. W czasie jego komendantury doszło do kolejnej
zmiany struktury. Na polecenie Oswalda Pohla 25 listopada 1944 roku Baer wprowadził
nowy podział obozu. Połączone zostały dotychczasowe Auschwitz I i Auschwitz II.
Przywrócona dla nich została dawna nazwa - KL Auschwitz. Jednocześnie rozwiązana
została komendantura Auschwitz II. Dotychczasowy Auschwitz III otrzymał nazwę KL
1
Monowitz. W jego skład weszły wszystkie podobozy. Baer - jako komendant KL
Auschwitz - praktycznie zachował zwierzchność nad całością - KL Auschwitz i KL
Monowitz. Obóz w tej strukturze istniał do wyzwolenia w styczniu 1945 roku.
Podobozy
Komendantura KL Auschwitz, realizując politykę zwierzchników, którzy nakazywali
zatrudniać więz
niów również poza obszarem obozów koncentracyjnych, założyła w
latach wojny ponad 40 obozów filialnych, zwanych podobozami. Otrzymywały nazwy:
Arbeitslager, Nebenlager, Ausselnlager, Zweiglager, Arbietskommando i
Aussenkommando. Nazwy te nie wiązały się z odrębną strukturą organizacyjną.
Nieżyjący już historyk Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Danuta Czech
napisała, że część podobozów służyła bezpośrednio gospodarce SS, przykładowo
gospodarstwa rolno-hodowlane. Większość pracowała jednak na rzecz fabryk, kopalń i
hut wielkich koncernów niemieckich, jak IG Farbenindustrie, Berghuette, Siemens-
Schuckert, Hermann Goering-Werke, czy dla niemieckich kolei państwowych.
Danuta Czech podała, że spośród podobozów 28 utworzono przy zakładach związanych
bezpośrednio lub pośrednio z przemysłem zbrojeniowym: 9 przy zakładach przemysłu
hutniczego i metalowego, 6 przy kopalniach węgla kamiennego, 6 przy zakładach
przemysłu chemicznego, 3 przy zakładach przemysłu lekkiego, 2 przy budowie
elektrowni, a po jednym przy zakładzie przemysłu materiałów budowlanych i zakładzie
przemysłu spożywczego. W pozostałych więz
niowie pracowali przy remontach i budowie
różnych obiektów, w leśnictwie, gospodarstwach rolno-hodowlanych, stacjach
doświadczalnych, itp.
Alfabetyczna lista podobozów:
1. Altdorf w Starej Wsi koło Pszczyny. Istniał w latach 1942-1943. Kilkuset
więz
niów zajmowało się pracami leśnymi. Najemcą było Oberforstamt Pless
(Nadleśnictwo Pszczyna).
2. Althammer w Starej Kuz
ni koło Halemby. Istniał od września 1944 do stycznia
1945. Budowa elektrowni cieplnej. 486 więz
niów.
3. Babitz w Babicach koło Oświęcimia. Istniał od marca 1943 do stycznia 1945.
Praca w gospodarstwie rolnym SS. 159 więz
niów i około 180 więz
niarek.
4. Birkenau w Brzezince. Istniał od 1943 do stycznia 1945. Praca w gospodarstwie
rolnym SS. 204 więz
niów.
5. Bismarckhütte w Chorzowie. IstniaÅ‚ od wrzeÅ›nia 1944 do stycznia 1945. Praca w
hucie Bismarck przy produkcji armat i samochodów pancernych firmy Berghütte -
Königs und Bismarckhütte AG. 192 wiÄ™z
niów.
6. Blechhammer w Sławięcicach koło Blachowni Śląskiej. Istniał od kwietnia 1944
do stycznia 1945. Budowa zakładów chemicznych. Firma O/S Hydrierwerke AG.
3958 więz
niów i 157 więz
niarek.
7. Bobrek w Bobrku koło Oświęcimia. Istniał od kwietnia-maja 1944 do stycznia
2
1945, choć więz
niów zatrudniano od grudnia 1943. Praca w fabryce przy produkcji
aparatury elektrycznej do samolotów i łodzi podwodnych. Firma Siemens-
Schuckerwerke AG. 213 więz
niów i 38 więz
niarek.
8. Brünn w Brnie (obecnie Republika Czeska). IstniaÅ‚ od paz
dziernika 1943 do
stycznia 1945. Praca przy wykańczaniu budowy gmachu Technicznej Akademii SS
i Policji. NajemcÄ… byÅ‚ UrzÄ…d C w SS-WVHA - Bauleitung Brünn. 250 wiÄ™z
niów w
paz
dzierniku 1943. 36 więz
niów w styczniu 1945 roku.
9. Budy w Budach koło Oświęcimia. Istniał od kwietnia 1943 do jesieni 1944. Praca
w gospodarstwie rolnym SS. Zatrudniano kilkaset więz
niarek.
10. Budy w Budach koło Oświęcimia. Istniał od kwietnia 1942 do stycznia 1945 z
przerwą na jesień i zimę na przełomie 1942-43 roku. Praca w gospodarstwie rolnym
SS. 313 więz
niów.
11. Budy w Budach koło Oświęcimia. Od czerwca 1942 do wiosny 1943. Praca w
gospodarstwach rolnych SS przy melioracjach oraz przy oczyszczaniu i
pogłębianiu stawów rybnych. 400 więz
niarek karnej kompanii.
12. Charlottegrube w Rydułtowach. Od września 1944 do stycznia 1945. Praca w
kopalni "Charlotte" przy wydobyciu węgla i rozbudowie kopalni. Firma Hermann
Göring Werke. 833 wiÄ™z
niów.
13. Chełmek w Chełmku Od paz
dziernika 1942 do grudnia 1942. Praca na rzecz
fabryki obuwia przy pogłębianiu i oczyszczaniu zbiornika wody. Firma Ota
Schlesische Schuh-werke, dawniej "Bata". Około 150 więz
niów.
14. Eintrachthütte w ÅšwiÄ™tochÅ‚owicach. Od maja 1943 do stycznia 1945. Praca w
hucie "Eintracht", przy produkcji dziaÅ‚ przeciwlotniczych. Firma Berghütte-OSMAG
i Ost-Maschinenbau. 1297 więz
niów.
15. Freudenthal w Bruntalu (obecnie Republika Czeska). Istniał od 1944 do
stycznia 1945. Przetwórnia owoców firmy Emmerich Machold. 301 więz
niarek.
16. Fürstengrube w WesoÅ‚ej koÅ‚o MysÅ‚owic. Od wrzeÅ›nia 1943 do stycznia 1945.
Praca w kopalni "Fürsten" przy wydobyciu wÄ™gla i budowie nowej kopalni. Firma
Fürstengrube GmbH. 1283 wiÄ™z
niów.
17. Gleiwitz I w Gliwicach. Od marca 1944 do stycznia 1945. Naprawa taboru
kolejowego. Firma Reichsbahnausbesserungswerk. 1336 więz
niów.
18. Glewitz II w Gliwicach. Od maja 1944 do stycznia 1945. Praca przy produkcji
sadzy (kobiety), naprawa i konserwacja maszyn, rozbudowa fabryki (mężczyz
ni).
Firma Deutsche Gasrusswerke GmbH. 740 więz
niów i 371 więz
niarek (30 XII 1944).
19. Glewitz III w Gliwicach. Istniał od lipca 1944 do stycznia 1945. Praca w
Glewitzer Hütte przy remoncie hal, a nastÄ™pnie przy produkcji broni, amunicji i kół
kolejowych. Firma Zieleniewski-Maschinen und Waggonbau GmbH, Krakau. 609
więz
niów.
20. Glewitz IV w Gliwicach. Istniał czerwca 1944 do stycznia 1945. Praca przy
rozbudowie koszar oraz przy naprawie i przeróbce samochodów wojskowych. 444
więz
niów.
21. Golleschau w Goleszowie. Istniał od lipca 1942 do stycznia 1945. Praca w
cementowni SS. Firma Ostdeutsche Baustoffwerke GmbH-Goleschauer Portland
3
Zement AG. 1008 więz
niów.
22. Günthergrube w LÄ™dzinach. IstniaÅ‚ od lutego 1944 do stycznia 1945. Praca w
kopalni współcześnie zwanej "Piast" przy wydobyciu węgla i budowie kopalni
"Günther". Firma Fürstlich Plessische Bergwerks AG. 586 wiÄ™z
niów.
23. Harmense w Harmężach koło Oświęcimia. Od grudnia 1941 do lata 1943. Praca
w gospodarstwie rolnym SS - hodowla drobiu, królików i ryb. Około 70 więz
niów.
24. Harmense w Harmężach koło Oświęcimia. Od czerwca 1942 do stycznia 1945.
Praca w gospodarstwie rolnym SS - hodowla drobiu i królików. Około 50
więz
niarek.
25. Hindenburg w Zabrzu. Od sierpnia 1944 do stycznia 1945. Praca w hucie
"Donnersmark" przy produkcji uzbrojenia i amunicji. Firma Vereinigte
Oberschlesische Hüttenwerke AG. 50 wiÄ™z
niów i 470 więz
niarek.
26. Hubertshütte w A
agiewnikach. Od grudnia 1944 do stycznia 1945. Praca w
hucie "Huberts". Firma Berghütte Königs und Bismarckhütte AG. 202 wiÄ™z
niów.
27. Janinagrube w Libiążu. Od września 1943 do stycznia 1945. Praca w kopalni
"Janina" przy wydobyciu wÄ™gla. Firma Fürstengrube GmbH. 853 wiÄ™z
niów.
28. Jawischowitz w Jawiszowicach. Od lipca 1942 do stycznia 1945. Praca w
kopalni "Brzeszcze-Jawischowitz" przy wydobyciu węgla oraz pracach
budowlanych na powierzchni. Firma Reichswerke Hermann Göring. 1988 wiÄ™z
niów.
29. Kobior w Kobiórze. Od 1942 do 1943. Prace leśne. Najemca Oberforstamt Pless
(Nadleśnictwo Pszczyna). 158 więz
niów.
30. Lagischa w A
agiszy. Od września 1943 do września 1944. Budowa elektrowni
cieplnej "Walter". Firma Energie-Versorgung Oberschlesien AG. Około 1000
więz
niów.
31. Laurahütte w Siemianowicach. Od kwietnia 1944 do stycznia 1945. Praca w
hucie "Laura" przy produkcji dziaÅ‚ przeciwlotniczych firmy Berghütte - Königs und
Bismarckhütte. 937 wiÄ™z
niów.
32. Lichtewerden w Sv'tlá (obecnie republika Czeska). Od listopada 1944 do
stycznia 1945. Praca w fabryce nici firmy G.A. Buhl und Sohn. 300 więz
niarek.
33. Monowitz (do listopada 1943 roku nazwa brzmiała - Lager Buna) w Monowicach
koło Oświęcimia. Od paz
dziernika 1942 do stycznia 1945. Więz
niów zatrudniano
tam od marca-kwietnia 1941 roku. Budowa kombinatu chemicznego firmy IG
Farbenindustrie AG. 10223 więz
niów.
34. Neu-Dachs w Jaworznie. Istniał od czerwca 1943 do stycznia 1945. Praca w
jaworznickich kopalniach węgla kamiennego oraz przy budowie elektrowni
"Wilhelm". Firma Energie Versorgung Oberschlesien AG. 3664 więz
niów.
35. Neustadt w Prudniku. Od września 1944 do stycznia 1945. Praca w fabryce
włókienniczej, w tkalni firmy Schlesische Feinweberei AG. 399 więz
niarek.
36. Plawy w Pławach koło Oświęcimia. Prawdopodobnie od 1944 do stycznia 1945.
Praca w gospodarstwie rolnym SS. 138 więz
niów i około 200 więz
niarek.
37. Radostowitz w Radostowicach koło Pszczyny. Od 1942 do 1943 z przerwą w
okresie zimy 1942-43. Prace leśne. Najemca Oberforstamt Pless (Nadleśnictwo
4
Pszczyna). Około 20 więz
niów.
38. Raisko w Rajsku. Od czerwca 1943 do stycznia 1945. Praca w gospodarstwie
rolnym SS - ogrodnictwo, doświadczalna uprawa kok-sagizu. Około 300 więz
niarek
według stanu w 1944 roku.
39. Sonderkommando Kattowitz w Katowicach. Od stycznia 1944 do stycznia 1945.
budowa schronu i baraku dla Gestapo. 10 więz
niów.
40. Sosnowitz (I) w Sosnowcu. Od sierpnia 1943 do lutego 1944. Remont biurowca.
100 więz
niów.
41. Sosnowitz (II) w Sosnowcu. Od maja 1944 do stycznia 1945, praca w hucie w
odlewni luf do dział przeciwlotniczych oraz przy produkcji pocisków firmy
Berghütte-Ost-Maschinenbau GmbH. 863 wiÄ™z
niów.
42. Sośnica koło Gliwic. Od lipca do sierpnia 1940. Rozbiórka obiektów po obozie
jeńców wojennych. Około 30 więz
niów.
43. SS Hütte Porombka w MiÄ™dzybrodziu. Od paz
dziernika-listopada 1940 do
stycznia 1945. Budowa, a następnie obsługa domu wypoczynkowego SS. W
okresie budowy - kilkudziesięciu więz
niów, przy obsłudze - kilka więz
niarek.
44. SS Bauzug w Karlsruhe. Od września 1944 do paz
dziernika 1944.
Odgruzowywanie miasta i naprawa linii kolejowych. Najemną był Urząd C w SS-
WVHA. Około 500 więz
niów, którzy byli zakwaterowani w pociągu towarowym.
45. Trzebinia w Trzebini. Od sierpnia 1944 do stycznia 1945. Rozbudowa rafinerii.
Firma Erdöl Raffinerie GmbH. 641 wiÄ™z
niów.
46. Tschechowitz (I) - Bombensucherkommando w Czechowicach Dziedzicach. Od
sierpnia do września 1944 roku. Usuwanie niewypałów z terenu rafinerii i okolicy.
Firma Vacuum Oil Company. Około 100 więz
niów.
47. Tschechowitz (II) - Vacuum w Czechowicach Dziedzicach. Od września 1944 do
stycznia 1945. Odgruzowywanie i zabezpieczanie rafinerii. Firma Vacuum Oil
Company. 561 więz
niów
PAP
5