Cukrzyca  groz
na choroba naszej cywilizacji
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą, spowodowaną nieprawidłową produkcją insuliny w
komórkach trzustki lub nieprawidłowym działaniem insuliny. Insulina to hormon obniżający
poziom cukru we krwi. Objawem tych nieprawidłowości jest podwyższony poziom cukru
(glukozy) we krwi. Nadmiar cukru (glukozy) gromadzi się we krwi i jest niekorzystny dla
organizmu. Powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych oraz nerwów, co z kolei przyczynia
się do rozwoju powikłań cukrzycy i wystąpienia problemów ze zdrowiem.
W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost zachorowań na cukrzycę, który spowodowany jest
prowadzeniem niezdrowego trybu życia. Szczególnym problemem stało się nieodpowiednie
odżywianie powodujące nadwagę i otyłość oraz sprzyjająca im mała aktywność fizyczna.
Również wydłużenie czasu życia człowieka i spowodowane tym naturalne starzenie się
organizmu sprzyja rozwojowi cukrzycy.
Według światowych statystyk cukrzyca jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i dotyczy
osób w każdym wieku: dzieci, młodzieży, dorosłych oraz w podeszłym wieku.
Na świecie współcześnie żyje około 240 mln chorych na cukrzycę. Fakt, że w roku 1995
na cukrzycę chorowało na świecie około 125 mln osób, a w roku 2025 liczba ta może
przekroczyć 380 mln - świadczy o zastraszającym tempie rozwijania się tej
cywilizacyjnej choroby. Według prognoz każdego roku ok. 7 mln osób zachorowuje na
cukrzycę. Każdego roku ponad 3,8 mln osób umiera z powodu cukrzycy i jej powikłań. 1
Na cukrzycę choruje obecnie 1,3 mln Polaków (chorobowość według danych Głównego
Urzędu Statystycznego w 2004 wynosiła 1 296 000 dla typu 1 i typu 2 cukrzycy łącznie), 87%
(1,1 mln) stanowią osoby z cukrzycą typu 2, a ok. 10 % (150 tys.) - typu 1.2
Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2 leczonych Intensywną Insulinoterapią IIT w Polsce
Chorobowość [mln] 1,3
Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2
470 000
leczonych insuliną
Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2
65 800
leczonych IIT
1
y
ródło www.unitefordiabetes.org IDF
2
J.Sieradzki  Cukrzyca . Wyd. Via Medica Gdańsk 2006;str 151
Dane IMS, potwierdzone w badaniu rynkowym wykonanym przez firmę GFK, 2007
Badanie rynkowe, firma GFK,2007 na zlecenie Novo Nordisk
Cukrzyca jest rozpoznawana, jak i leczona u około 60 - 70% wszystkich chorych, natomiast
nieznana (utajona) i nieleczona pozostaje u pozostałych 30 - 40% chorych. Według prognozy
WHO liczba chorych na cukrzycę w ciągu najbliższych 25 lat może wzrosnąć do ok.10%
światowej populacji. W naszym kraju będzie to stanowić ok. 4 mln. chorych.3
Dane te są przerażające, ale właściwa profilaktyka, edukacja zdrowotna oraz wczesne
leczenie, mogą doprowadzić do zahamowania fali nowych zachorowań oraz występowania
póz
nych powikłań cukrzycy.
Podział cukrzycy
Współcześnie zaburzenia gospodarki węglowodanowej (gospodarki cukrami) dzielimy na
kilka typów: typ 1, typ 2, cukrzycę ciężarnych oraz cukrzycę wtórną, nieprawidłową
tolerancję glukozy i nieprawidłową glikemię na czczo. Klasyfikacja oparta jest na
przyczynach rozwoju choroby oraz obrazie klinicznym cukrzycy. Tak więc cukrzycę dzielimy
na:
Cukrzycę typu 1 (zwana kiedyś cukrzycą młodzieńczą, bądz
insulinozależną) -
wywołana jest zniszczeniem komórek beta trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i
wydzielanie insuliny. Ten rodzaj cukrzycy występuje częściej u ludzi młodych oraz u
dzieci (ale może się pojawić w każdym wieku). Jedynym możliwym sposobem
leczenia tej choroby jest codzienne podawanie insuliny oraz właściwe odżywianie i
wysiłek fizyczny. Wskazane jest, żeby insulina podawana pacjentowi naśladowała
fizjologiczny (prawidłowy) sposób wydzielania insuliny.
Cukrzycę typu 2 (cukrzyca dorosłych, zwana dawniej insulinoniezależną) - w tym
rodzaju cukrzycy przyczyną podwyższonego poziomu cukru jest zarówno
nieprawidłowe działanie insuliny w organizmie (oporność na działanie insuliny), jak i
nieprawidłowe jej wydzielanie. Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy otyłość (80%
przypadków) oraz bardzo często nadciśnienie tętnicze. Ten rodzaj cukrzycy występuje
najczęściej u osób w starszym wieku. Niestety w ciągu ostatnich kilku lat obserwuje
się wzrost zachorowań na cukrzycę typu 2 w młodych grupach wiekowych od 12 do
16 lat. Jest to związane z mniejszą aktywnością ruchową dzieci, spożywaniem
licznych przekąsek bogatych w tłuszcze i węglowodany oraz coraz częstszym
występowaniem nadwagi i otyłości w tych grupach wiekowych. Cukrzyca typu 2
ma charakter progresywny tzn. z upływem czasu choroba postępuje i wymaga
3
y
ródło www.bip.mz.gov.pl
zastosowania odpowiedniego leczenia. Początkowo leczenie tej choroby opiera się na
stosowaniu odpowiedniej diety, oraz dostosowanego do możliwości chorego wysiłku
fizycznego. Jeśli to postępowanie jest nieskuteczne dołącza się do niego leczenie
doustnymi lekami hipoglikemizującymi (przeciwcukrzycowymi). Po pewnym czasie
leczenia i trwania choroby większość chorych na cukrzycę typu 2 wymaga leczenia
insuliną. Intensyfikacja leczenia powinna następować w miarę obserwacji wzrostu
poziomu cukru we krwi. Najważniejszym celem leczenia cukrzycy jest umożliwienie
pacjentowi trybu życia zdrowego człowieka oraz nie dopuszczenie do rozwoju
powikłań cukrzycy.
Cukrzycę ciężarnych  jest to każdy rodzaj cukrzycy, który po raz pierwszy
zostaje rozpoznany w okresie ciąży. W większości przypadków cukrzyca ta
ustępuje po porodzie. Tylko u niewielkiej części kobiet z cukrzycą ciężarnych
wykrywa się cukrzycę typu 1 lub cukrzycę typu 2. Niemniej w grupie kobiet z
cukrzycą ciężarnych istnieje wyższe ryzyko zachorowania w przyszłości na
cukrzycę w porównaniu z kobietami, u których w okresie ciąży nie doszło do
zaburzeń gospodarki węglowodanowej.. Leczenie tej postaci cukrzycy powinno
być prowadzone tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologiczno-
diabetologicznych.
Grupy ryzyka
Analizując występowanie cukrzycy w różnych grupach osób wyodrębniono grupy ludzi
szczególnie podatnych na zachorowanie. Mówimy o nich, że są to grupy ryzyka rozwoju
cukrzycy. Należą do nich:
" Osoby po 45 roku życia,
" Osoby, które są spokrewnione z osobą chorą na cukrzycę (chory jest członkiem
rodziny np. rodzice, dziadkowie, rodzeństwo i pozostali krewni),
" Osoby z nadwagą i otyłością,
" Kobiety, które w czasie ciąży chorowały na cukrzycę ciężarnych,
" Kobiety , które urodziły dzieci o ciężarze powyżej 4 kg,
" Osoby, które w przeszłości notowały podwyższone poziomy cukru we krwi np. po
posiłku,
" Osoby cierpiące na choroby układu krążenia takie jak: nadciśnienie tętnicze,
miażdżyca,
" Osoby, u których stwierdzono nieprawidłowy poziom cholesterolu i/lub
triglicerydów.
Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2007 wszystkie powyższe osoby
niezależnie od wieku powinny zwrócić szczególną uwagę na swoje zdrowie i kontrolować
poziom cukru we krwi co roku. Ponadto każda osoba powyżej 45 r.ż. powinna co 3 lata
przeprowadzić badanie poziomu cukru we krwi.
Profilaktyka i zapobieganie cukrzycy
Dotychczas nie znaleziono sposobu na zapobieganie cukrzycy typu 1. Stąd też nie ma
możliwości prowadzenia działań profilaktycznych. U osób z cukrzycą typu 1 bardzo ważne
jest prowadzenie profilaktyki wtórnej mającej na celu zapobieganie powikłaniom cukrzycy.
Wskazane jest prowadzenie trybu życia zdrowego człowieka czyli odpowiednia dieta,
aktywność fizyczna, a także wykonywanie regularnych pomiarów cukru we krwi i
dostosowywanie dawek insuliny do aktualnych potrzeb organizmu. Należy również pamiętać
o regularnych kontaktach zespołem leczącym, który pomaga w rozwiązywaniu codziennych
problemów i zapobieganiu powikłaniom cukrzycy.
Osoby, które znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 powinny
dążyć do utrzymywania prawidłowej masy ciała i dbać o regularną aktywność fizyczną.
Bardzo ważne jest również prawidłowe odżywianie nieprzekraczające zalecanych norm
spożycia składników pokarmowych. Należy unikać spożywania cukrów prostych o wysokim
indeksie glikemicznym oraz tłuszczów.
Ponadto w tej grupie osób należy kontrolować poziom cukru we krwi na czczo i po posiłku
lub wykonać specjalistyczne badanie tzw. doustny test tolerancji glukozy, który może
posłużyć do wcześniejszego rozpoznania cukrzycy zanim wystąpią właściwe objawy.
Niezwykle istotne w prewencji cukrzycy jest zaprzestanie palenia tytoniu, które jest
czynnikiem ryzyka występowania chorób sercowo  naczyniowych.
Rozpoznawanie cukrzycy - niebezpieczne objawy
Ważne jest, aby w odpowiednim momencie rozpoznać pierwsze objawy cukrzycy i rozpocząć
właściwe leczenie. Pacjenci zanim usłyszą diagnozę  cukrzyca - najczęściej odczuwają
objawy, które mogą, ale nie muszą sugerować choroby. Jeśli zaobserwuje się poniższe objawy
należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który je zweryfikuje i postawi właściwą
diagnozę. Do objawów mogących wskazywać na istnienie cukrzycy należą: nawracające
infekcje, ciągłe zmęczenie, osłabienie i senność. Mogą pojawiać się zaparcia, swędzenie
skóry czy jej suchość, pojawianie się zmian ropnych na skórze oraz zmiany zapalne narządów
moczowo płciowych. Pacjenci skarżą się na wzmożone pragnienie, przy jednoczesnym
częstym oddawaniu moczu, duży apetyt, utratę masy ciała i kłopoty z koncentracją.
Objawy te zazwyczaj rozwijają się bardzo dynamicznie u chorych z cukrzycą typu 1, i bardzo
powoli u osób z cukrzycą typu 2.
Osoby chore na cukrzycę często bagatelizują powyższe objawy i np. zmęczenie tłumaczą
przepracowaniem, dlatego tak ważna jest profilaktyka, obserwacja własnego organizmu oraz
wizyty kontrolne u lekarza.
Niestety wielu chorych z cukrzycą typu 2 dowiaduje się o swojej chorobie przez przypadek. U
około 50% z nich w momencie rozpoznania stwierdza się powikłania cukrzycy. Dlatego tak
ważne jest podejmowanie działań zapobiegających cukrzycy oraz informowanie o tym
społeczeństwa.
Leczenie cukrzycy
W zależności od typu oraz stopnia zaawansowania cukrzycy stosuje się różne metody
leczenia m.in. dietę, wysiłek fizyczny, doustne leki przeciwcukrzycowe oraz insulinę.
Nowoczesne leczenie umożliwia pacjentom prowadzenie trybu życia zdrowego człowieka,
pracę zawodową i codzienną aktywność. We współczesnej terapii dąży się do naśladowania
fizjologicznego rytmu wydzielania insuliny.
Celem leczenia jest przywrócenie (cukrzyca typu 2) lub odtworzenie (cukrzyca typu1)
wydzielania insuliny.
U osób z cukrzycą typu 2 osiąga się to początkowo podając doustne leki przeciwcukrzycowe.
Chorzy z cukrzycą typu 1 od początku wymagają leczenia insuliną.
U osób z cukrzycą po spożyciu posiłku dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu cukru we
krwi. U człowieka zdrowego w odpowiedzi na wzrost poziomu cukru we krwi wydzielana jest
dodatkowa porcja insuliny, mówimy, że jest to wydzielanie okołoposiłkowe. Pomiędzy
posiłkami wydzielane są stale niewielkie ilości insuliny, mówimy, że jest to wydzielanie
podstawowe.
W leczeniu cukrzycy typu 1, aby odtworzyć okołoposiłkowe wydzielanie insuliny stosuje się
szybko działający analog insuliny lub krótko działającą insulinę ludzką. Natomiast
odtworzenie podstawowego wydzielania insuliny zapewnia długo działający analog insuliny
lub insulina o pośrednim czasie działania. W leczeniu cukrzycy typu 2 opartym na
insulinoterapii stosuje się również tzw. mieszanki insuliny charakteryzujące się dwufazowym
działaniem: szybkim  okołoposiłkowym oraz długim, pokrywającym podstawowe
wydzielanie insuliny. U osób z cukrzycą typu 2, wymagających leczenia insuliną i
prowadzących aktywny tryb życia stosuje się taki sam model terapii insuliną, jak u chorych z
cukrzycą typu 1.
Pacjenci prowadzą systematyczną samokontrolę, czyli przede wszystkim regularnie oznaczają
poziom cukru we krwi przed głównymi posiłkami, a także po posiłku. Ponadto planują posiłki
wyliczając zawartość składników pokarmowych w posiłku a następnie podają odpowiednią
dawkę insuliny. Pacjent wstrzykuje sobie insulinę przed jedzeniem, ale wcześniej musi
obliczyć odpowiednią dawkę, która zależy od:
" Planowanej zawartości węglowodanów w posiłku,
" Poziomu cukru przed posiłkiem,
" Pory dnia,
" Planowanego wysiłku i aktywności fizycznej.
Aby to było możliwe osoba z cukrzycą musi nauczyć się swojej choroby, wiedzieć jak
interpretować wyniki pomiarów cukru oraz umieć dostosować dawki insuliny do
aktualnych potrzeb organizmu. Tylko to pozwala uchronić chorego przed powikłaniami
cukrzycy. Ważna jest, więc edukacja oraz współpraca między pacjentem a zespołem
leczącym.
Samokontrola - kontrola cukrzycy
Chorzy na cukrzycę codziennie kontrolują poziom cukru we krwi wykorzystując specjalne
urządzenia zwane glukometrami. Powinni oni kontrolować poziom cukru na czczo lub przed
posiłkiem, oraz poziom cukru we krwi po spożytym posiłku tzw. glikemia poposiłkowa. Ten
parametr jest bardzo ważny, ponieważ pacjenci, którzy osiągają wysokie wartości glikemii
poposiłkowej są bardziej narażeni na choroby związane z układem krążenia od tych
pacjentów, u których stwierdzono podwyższony poziom glukozy przed posiłkiem lub na
czczo. Ci ostatni mają z kolei wyższe ryzyko powikłań ze strony nerek oraz narządu wzroku.
Kolejnym składnikiem samokontroli jest systematyczny pomiar ciśnienia tętniczego krwi.
W codziennej samokontroli pacjenta nie powinno zabraknąć również odpowiedniej diety,
która jest jednym z najważniejszych elementów leczenia cukrzycy. Dieta cukrzycowa
powinna być urozmaicona i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe, będące
elementami zdrowego odżywiania, które polega na dostarczaniu organizmowi niezbędnych
składników pokarmowych we właściwych proporcjach i o odpowiedniej wartości kalorycznej.
Do tych składników zaliczmy: węglowodany, białko, tłuszcze oraz witaminy i sole mineralne.
Osoby z cukrzycą szczególną uwagę powinny zwracać na ilość węglowodanów w diecie,
które wchłaniając się do organizmu, bezpośrednio wpływają na poziom cukru we krwi.
Lekarze dużą uwagę zwracają na ciężar ciała osób z cukrzycą, gdyż nadmierna masa ciała
negatywnie wpływa na wyrównanie cukrzycy. Dlatego tak dużo uwagi poświęca się
odpowiedniej diecie i utrzymywaniu należnej masy ciała. Kolejnym składnikiem
samokontroli jest więc systematyczny pomiar ciężaru ciała.
Póz
ne powikłania cukrzycy
Współczesna diabetologia ma dostęp do nowoczesnego leczenia i pacjenci mają możliwość
prowadzenia trybu życia zdrowego człowieka oraz osiągnięcia dobrej kontroli swojej
cukrzycy.
Jednak część pacjentów nie dostosowuje się do zaleceń zespołu leczącego i cukrzyca bywa za
póz
no rozpoznana lub z
le leczona. Nadmiar cukru we krwi powoli uszkadza narządy,
naczynia krwionośne i układ nerwowy. Tak dochodzi do póz
nych powikłań cukrzycy, które
mogą doprowadzić do inwalidztwa oraz przedwczesnej śmierci. Przewlekłe powikłania
cukrzycowe dotyczące małych naczyń to m.in. choroby oczu (retinopatia), nerek (nefropatia),
nerwów obwodowych (neuropatia). Drugim problemem jest uszkodzenie dużych naczyń
krwionośnych powodujących zawały serca i udary mózgu, których ryzyko przy cukrzycy
wzrasta 4-5-krotnie a także chorobę naczyniową tętnic kończyn dolnych. Możliwe jest też
wystąpienie zespołu stopy cukrzycowej, mogącego prowadzić do amputacji kończyny.
Właściwe leczenie oraz edukacja pacjentów może w bardzo dużym stopniu zminimalizować
ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy.
Wiadomo, że aby uniknąć póz
nych powikłań cukrzycy niezbędne jest prawidłowe leczenie i
uzyskanie poziomu cukru we krwi zbliżonego do wartości występujących u zdrowego
człowieka. Szczególne trudności sprawia leczenie chorych z cukrzycą typu 2. Rozpoczynają
oni swoją terapię od leków doustnych i trudno im zrozumieć dlaczego po ok. 6 latach trwania
cukrzycy ponad 50% z nich wymaga leczenia insuliną4. Chorzy boją się zastrzyków, choć
dzięki dzisiejszym nowoczesnym systemom podawania insuliny iniekcje są prawie
bezbolesne, a konieczność leczenia insuliną traktują jako najgorsze możliwe rozwiązanie,
choć ten model leczenia jest to tylko naśladowaniem pracy własnej trzustki chorego.
4
Wright A et al. Sulfonylurea Inadequacy UKPDS 57. Diabetes Care 2002; 25 (2): 330 - 336
Jak ograniczyć powikłania?
Mimo coraz lepszej opieki diabetologicznej wciąż możemy spotkać pacjentów, których
dotknęły groz
ne powikłania cukrzycy np. amputacja stopy. Można za to winić między
innymi: przywiązywanie zbyt malej uwagi do działań profilaktycznych skierowanych do osób
zagrożonych cukrzycą, niedostateczną edukację chorych i niedostateczną dostępność do
nowoczesnych metod leczenia. To problem ogólnoświatowy, choć w większości krajów
europejskich, np. w Danii i w Irlandii sytuacja jest lepsza dzięki ścisłej współpracy zespołu
leczącego z pacjentem i powszechniejszemu stosowaniu najnowszych generacji leków
przeciwcukrzycowych., w tym także insulin. Właściwe leczenie oraz edukacja pacjentów
może w bardzo dużym stopniu zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań.
Rezolucja ONZ z roku 2006 stanowi, że cukrzyca jest groz
ną chorobą, może mieć charakter
epidemii i globalnie zagrozić zdrowiu.5
W Polsce powstają różne programy np.  Narodowy Program Wsparcia Osób z Cukrzycą ,
które mają na celu poprawę jakości życia chorych na cukrzycę.
Polscy lekarze, również mają dostęp do wiedzy i do większości nowoczesnych metod
leczenia. Problemem jednak nie jest więc niski poziom wiedzy diabetologów, brak
dostępności do wstrzykiwaczy czy glukometrów, ale niska świadomość pacjentów na temat
konieczności prowadzenia wnikliwej samokontroli, dostosowywania leczenia do potrzeb
własnego organizmu, co umożliwiają obecnie nowoczesne metody leczenia.
Na szczęście, są symptomy, że sytuacja ta może się w Polsce poprawić. Rozpoczęto właśnie
realizację programu Ministerstwa Zdrowia  Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w
Polsce na lata 2006-2008". Ma on na celu zintensyfikowanie działań prewencyjnych,
pozwalających na zmniejszenie ryzyka zachorowania, optymalizację leczenia cukrzycy i jej
powikłań.6
Ogólnopolski Konkurs Plastyczny  pomaluj życie na novo jest inicjatywą o charakterze
edukacyjnym i ma wymiar ogólnospołeczny. Głównym celem jest upowszechnianie
przesłania, że cukrzyca nie przekreśla możliwości pełnego i twórczego życia. Zadaniem
Uczestników Konkursu jest przedstawienie w formie artystycznej, przeżyć, porażek i
osiągnięć w walce z cukrzycą oraz promowanie odpowiedniego stylu życia. Plonem
kolejnych edycji Konkursu są prace artystyczne, mające swoją niepowtarzalną wymowę,
czytelną dla każdego, komu bliski jest temat cukrzycy. Dzieci, młodzież oraz dorośli w
5
y
ródło www.unitefordiabetes.org
6
y
ródło www.bip.mz.gov.pl
swoich pracach pokazują radości i smutki związane z chorobą, ale przede wszystkim
udowadniają, że z cukrzycą mogą żyć podobnie jak ich zdrowi rówieśnicy.
Konsultacja medyczna
lekarz, specjalista diabetolog  dr Agnieszka Tiuryn  Petrulewicz