Instytut Położnictwa i Ginekologii "HYPPOCRATES" Dr Jan Eugeniusz Malinowski
Otyłość i cukrzyca - dwie choroby społeczne
09.04.2007.
Zmieniony 09.04.2007.
Otyłość i cukrzyca są to choroby, które nie bolą i w dużej mierze nie utrudniają prowadzenia zwykłej
aktywności społecznej, ale tylko do pewnej granicy zdolności kompensacyjnej organizmu. Po jej
przekroczeniu pojawiają się powikłania, które są już dotkliwe dla chorego: np. mikroangiopatia narządu
wzroku w cukrzycy czy miażdżyca tętnic w otyłości. Te dwie choroby mają także inną wspólną społeczną
cechę: są nazywane, nie bez podstawy, chorobami cywilizacyjnymi, gdyż w ostatnich latach następuje
wzrost liczby dotkniętych nią pacjentów zarówno w Polsce, jak i na świecie. Uważa się także, iż jest to
związane ze zmniejszoną aktywnością fizyczną ludzi oraz z konsumpcją wysoko przetworzonych
produktów spożywczych.
Dlaczego te choroby są tak groz
ne dla pacjentów? Ponieważ podczas swojego rozwoju wciągają i niszczą
układy mające wpływ na cały organizm upośledzając funkcjonowanie wielu narządów, w krytycznej
sytuacji doprowadzając do całkowitego wypadnięcia ich funkcji, co np. może oznaczać utratę wzroku lub
zawał mięśnia sercowego.
Jakie niebezpieczeństwo niesie ze sobą otyłość dla pacjenta? Otyłość jest przyczyną wielu zaburzeń
metabolicznych (np. zmniejszenie stężenie dobrego cholesterolu HDL) oraz endokrynnych (np. zaburzenia
w stężeniach hormonów płciowych u obu płci, zaburzenia potencji i spadek płodności w postaci
oligospermii i zaburzeń miesiączkowania). Prowadzi to do szeregu negatywnych zmian w układzie
krążenia: sprzyja powstawaniu nadciśnienia tętniczego (nazywanego czasem „cichym
zabójcą”), miażdżycy naczyń krwionośnych (szczególnie wieńcowych), żylaków, zmian
zakrzepowo-zatorowych (udary mózgowe i zawały mięśnia sercowego). Zmiany naczyniowe spotyka się
częściej w sytuacji współwystępowania cukrzycy. Otyłość może prowadzić do poważnych zaburzeń
wentylacji płuc objawiających się np. sennością, sinicą, cechami przeciążenia prawego serca, hipoksją (i
pozostałymi cechami zespołu Pickwick’a) oraz bezdechu występującego podczas snu.
Niefizjologiczne obciążenie układ ruchu powoduje zmiany zwyrodnieniowe stawów, które potrafią
znacząco obniżyć mobilność pacjenta. Obrazu klinicznego dopełniają objawy pochodzące z dróg
żółciowych (np. pod postacią kamicy żółciowej), objawy będące konsekwencją marskości wątroby czy
zapalenia trzustki, którym to patologiom sprzyja otyłość. Pacjenci z nadmierną masą ciała skarzą się
znacznie częściej na zmiany skórne (jak grzybica czy czyraczność) lub wykazują objawy nerwicy lub
psychonerwicy.
Jakie niebezpieczeństwo niesie ze sobą cukrzyca? Na początku należy być świadomym faktu, iż
konsekwencje występowanie tej choroby są nieuchronne, a prowadzą do inwalidztwa i nadumieralności
chorych na cukrzycę. Można tylko znacząco spowolnić jej postęp. W sytuacji, kiedy rozwój schorzenia nie
jest opanowany, wymienione niżej powikłania rozwijające się na tle mikro- i makroangiopatii oraz
neuropatii występują do kilkudziesięciu lat wcześniej. Zmiany w obrębie naczyń włosowatych i małych
naczyń prowadzą głównie do retinopatii cukrzycowej (upośledzenie do utraty wzroku włącznie) i nefropatii
cukrzycowej (upośledzenie funkcji nerek prowadzące do nadciśnienia, dializ i transplantacji nerki).
Zmiany w większych tętnicach przyśpieszają rozwój miażdżycy tętnic mózgu (zmiany charakterologiczne,
ubytki neurologiczne), serca (zawały) i kończyn dolnych (zespół stopy cukrzycowej kończący się często
amputacją na różnym poziomie łącznie z całym podudziem). Neuropatia cukrzycowa prowadzi do
uszkodzeń układu nerwowego ośrodkowego, obwodowego i autonomicznego (np. chory nie odczuwa bólu
i nie czuje skaleczeń, a wszelkie rany w sytuacji upośledzonego krążenia trudno się goją – często
przez kilka miesięcy – część obrazu klinicznego stopy cukrzycowej).
Ponadto uważa się, iż za jeden z czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 jest pojawiająca się u otyłych
pacjentów insulinooporność. Z drugiej strony uważa się, iż w części przypadków rozwoju cukrzycy typu 2
otyłość jest integralną częścią obrazu chorobowego. W wielu pracach sugeruje się obecność w rozwoju
tych chorób takich samych mechanizmów, np. wzrostu oporności tkanek na insulinę, lub postuluje się
udział w patogenezie takich samych związków, np. TNF-α (czynnik martwicy nowotworów typu
α), leptyny (hormon sytości) czy polimorfizmu receptora β-3-adrenergicznego.
Przyczyn rozwoju otyłości jest wiele: genetyczne, neuroendokrynne, dietetyczne i leki. Z tego powodu
lekarz jest zobowiązany do przeprowadzenia sumiennej diagnostyki u każdego pacjenta, by wdrożyć
odpowiednie leczenie. Aczkolwiek należy pamiętać, iż bez względu na etiologię, otyłość może wyzwolić
nadmierne przyjmowanie triglicerydów (np. poprzez nadmierne spożywanie pokarmów), zmniejszona
mobilizacja lipidów z tkanki tłuszczowej (np. poprzez zmniejszoną aktywność układu adrenergicznego)
lub zmniejszone zużytkowanie lipidów (np. poprzez brak aktywności fizycznej).
http://www.hyppocrates.pl Kreator PDF Utworzono 12 May, 2009, 13:52
Instytut Położnictwa i Ginekologii "HYPPOCRATES" Dr Jan Eugeniusz Malinowski
Omawiając przyczyny powstawania otyłości należy zawsze pamiętać, iż kluczową rolę dla rozwoju otyłości
u dorosłego człowieka odgrywa liczba adipocytów (in. komórek tłuszczowych) powstałych w okresie 3.-5.
oraz 10.-15. rż. Z uwagi na to, że liczba tych komórek w wieku dorosłym się nie zwiększa, tylko
powiększa się ich objętość, doprowadzenie do wytworzenia nadmiernej ich liczby w wieku dziecięcym ma
brzemienne skutki dla osoby dorosłej. Szczególnie podatne na rozwój otyłości są dzieci pulchne i
„zdrowo” wyglądające rodziców, którzy je przekarmiają.
Cukrzyca również nie jest chorobą o jednakowym obrazie klinicznym. Specjaliści z WHO w 1999 roku
wyróżnili IV podstawowe klasy etiologiczne cukrzycy: cukrzyca typu 1 (dotykająca częściej osoby
młodzież) i 2 (dotykająca częściej osoby starsze), inne specyficzne typy cukrzycy oraz cukrzyca
ciężarnych. W kontekście tego opracowania należy zwrócić uwagę na cukrzycę typu 2 skojarzoną z
otyłością, w której do kanonu leczenia należy odpowiednia dieta, redukcja nadmiaru masy tkanki
tłuszczowej i aktywność fizyczna, a dopiero w dalszym etapie wdrażane jest leczenie farmakologiczne.
Redukcja BMI o więcej niż 10% przyczynia się do ułatwienia metabolicznej kontroli cukrzycy typu 2.
Rozpoznać otyłość najlepiej jest oznaczając wskaz
nik BMI (wskaz
nik masy ciała, body mass index) wg
wzoru: BMI=m[kg]/h2[m2]. Wartość poniżej 25 uważana jest za normę. Jednakże należy zawsze
pamiętać, iż wartość przekraczająca normę nie zawsze oznacza chorobę, gdyż przyczyną wzrostu masy
ciała może być np. mocno rozwinięta tkanka mięśniowa. Dlatego warto skontrolować rozpoznanie
wykonując pomiar grubości fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym lub okolicą podłopatkową (grubość
powyżej 18mm u mężczyzn i 25mm u kobiet przemawia za występowaniem otyłości). Ważnym
elementem diagnostyki otyłości jest określenie, czy jest to otyłość typu brzusznego (nazywana typem
męskim, gorsza pod względem rozwoju powikłań), czy jest to otyłość typu biodrowego (nazywana typem
żeńskim). Najprostszą metodą służącą do określenia rozmieszczania tkanki tłuszczowej jest oznaczenie
wskaz
nika WHR (wskaz
nik talia-biodro, waist to hip circumference ratio): dla kobiet musi być mniejszy
niż 0,85, dla mężczyzn mniejszy niż 1,0.
Najpewniejszym rozpoznaniem cukrzycy jest przeprowadzenie oceny glikemii na czczo lub testu
doustnego obciążenia 75g glukozy. Interpretacji wyników powinien dokonać lekarz wg najnowszych
wytycznych. Objawy, na które może zwrócić uwagę pacjent to nagle pojawiający się wielomocz,
nadmierne pragnienie i łaknienie, chudnięcie czy bakteryjne i grzybicze zmiany skórne. Aczkolwiek należy
pamiętać, iż objawy te występują z różną częstotliwością w różnych typach cukrzycy i dlatego przy
pojawianiu się każdego niepokojącego objawu trzeba udać się do lekarza celem wykonania w/w testów
laboratoryjnych. Oznacza to także, iż brak tych objawów nie wyklucza występowania cukrzycy.
Celem niniejszego opracowania nie jest całościowe wytłumaczenie patogenezy, leczenia czy
pojawiających się powikłań, tylko zwrócenie uwagi czytelnika na fakt, iż są to choroby bardzo
niebezpieczne i ze sobą powiązane. Nie tylko z powodu groz
nych, nawet dla życia, powikłań, ale ze
względu na powolny, acz nieuchronny, rozwój. Jednakże są to choroby, przed którymi możemy
skutecznie się bronić przestrzegając prostych profilaktycznych zasad: prowadzić aktywność fizyczną i
odżywiać się właściwie (tj. przede wszystkim różnorodnie i zdrowo: warzywa i owoce, unikać wysoko
przetworzonych produktów i napojów wysokosłodzonych). A jeśli już będziemy chorzy należy
bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarskich – szczególnie w cukrzycy! Na te zachowania
powinien zwracać uwagę lekarz swoim pacjentom, a pacjenci powinni ją stosować, by grzechy młodości
znacząco nie uprzykrzyły spokojnej starości.
Autorzy:
Marian Lech Malinowski, Jan Eugeniusz Malinowski
Streszczenie pracy wygłoszonej na
http://www.hyppocrates.pl Kreator PDF Utworzono 12 May, 2009, 13:52