Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
15 maja 2012, 08:28 Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 8709 razy
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i jej
rola w filmie
W poprzednim odcinku naszego cyklu
poradnikowego "Filmowanie aparatem"
poznaliśmy najbardziej podstawowe reguły
oświetlania planu filmowego. Teraz, zaopatrzeni w
niezbędne podstawy teoretyczne i praktyczne
możemy dowiedzieć się więcej na temat tego, jak
poprzez odpowiednie operowanie światłem i jego
barwą uzyskać w filmie określone efekty
wizualne.
Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:
Filmowanie aparatem: Co musisz widzieć?
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego
Filmowanie aparatem: Praca kamerą - vademecum
Filmowanie aparatem: Język filmu
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju  montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch
Operowanie światłem na planie filmowym jest jedną z tych dziedzin wiedzy, w których adept najpierw
poznaje podstawowe reguły i uczy się je stosować na poziomie podstawowym, a następnie rozszerzając
swoją wiedzę dochodzi do tego, w jaki sposób świadomie stosować wykorzystaną wiedzę w sposób
twórczy. Stosując odpowiednie zabiegi oświetleniowe można nie tylko uzyskać na filmie prawidłowo
wyeksponowany plan, ale też (a może przede wszystkim) zrealizować scenę o dowolnym nastroju 
dokładnie takim, na jakim nam zależy. W poprzednim odcinku naszego cyklu "Filmowanie aparatem"
poznaliśmy podstawowe reguły związane z oświetleniem w filmie, dzisiaj natomiast na kilku
przykładach nauczymy się stosować zdobytą wiedzę w sposób kreatywny.
1 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Kolorystyka oświetlenia sceny w bardzo dużym stopniu wpływa na jej klimat. Trudno sobie np. wyobrazić romantyczną kolację
w stylowej restauracji w oświetleniu innym niż ciepłe światło przywodzące na myśl płomień świec lub blask kominka. (Fot. David
Long)
Możliwości kierowania kolorystyką sceny w materiale filmowym są bardzo rozbudowane. My
ograniczymy się do podstawowych metod związanych z oświetleniem i jego interpretacją przez aparat.
Przekonacie się jednak, że i w tym zakresie mamy bardzo dużo możliwości.
Temperatura barwowa światła i balans bieli
Każdy fotograf wie, że światło ma charakterystykę barwną opisywaną (niekiedy z pewnym
uproszczeniem) za pomocą parametru temperatury barwowej. To właśnie od temperatury barwowej
światła i ustawionego w aparacie balansu bieli zależy, jaką kolorystykę będzie miała filmowana scena.
Niestety o ile fotografując mieliśmy luksus w postaci możliwości zapisania zdjęć w formacie RAW i
ustawienia balansu bieli póz
niej, to filmując musimy zrobić wszystko, aby temperatura barwowa sceny
została ustawiona jak należy, ponieważ możliwości korekty w postprodukcji są dosyć ograniczone i
wiążą się z pogorszeniem jakości filmu.
Aparaty cyfrowe DSLR i SLT mają z reguły znacznie więcej predefiniowanych ustawień temperatury barwowej niż większość
modeli kamer wideo, w których wybór ogranicza się do światła dziennego i żarowego (są jednak wyjątki od tej reguły). Opcje te
są też łatwo dostępne, np. w przypadku aparatów SLT firmy Sony odpowiednie opcje znajdziemy w menu podręcznym
urządzenia.
Balansowanie bieli to proces interpretacji uchwyconego przez aparat światła, zachodzący w procesorze
lustrzanki. W efekcie materiał filmowy odznacza się w nagraniu określoną dominantą  ciepłą, chłodną
lub neutralną (z możliwą domieszką zafarbu zielonego lub purpurowego, za co odpowiada dodatkowy
parametr mechanizmu balansu bieli, zwany korektą G-M). Podobny proces zachodzi w naszym mózgu,
jednak przebiega on znacznie szybciej i skuteczniej, dzięki czemu barwy postrzegane są przez nas
naturalnie w oświetleniu o praktycznie dowolnej temperaturze barwowej. W przypadku aparatów i
kamer cyfrowych jest jednak inaczej: jeżeli światło będzie mieć niższą temperaturę barwową od
ustawionej, to oświetlenie sceny będzie ciepłe lub wręcz czerwone, a jeżeli wyższą, to zimne lub nawet
niebieskie.
[kn_advert]
2 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Nie zawsze naszym celem jako reżyserów światła i obrazu będzie uzyskanie neutralnej kolorystyki
sceny. W pewnych sytuacjach zależeć będzie nam na tym, aby obraz był bardziej ciepły (np. scena
rozgrywająca się w romantycznej restauracji lub przytulnym, tradycyjnym gabinecie) lub bardziej
zimny (tu dobrym przykładem mogą być ujęcia o charakterze futurystycznym czy przedstawiające takie
miejsca jak wnętrze szpitala). Innym razem możemy zechcieć za pomocą operowania balansem bieli
zasymulować inne warunki pogodowe niż w rzeczywistości panują na planie. Niezależnie od przyczyn
należy pamiętać, że nie ma czegoś takiego, jak jedyne słuszne ustawienia balansu bieli do danego
rodzaju oświetlenia.
Wzorzec balansu bieli i ekspozycji, czyli tzw. szara karta jest nieocenioną pomocą na planie filmowym. Umożliwia precyzyjne
ustalenie parametrów, których ustawienie w aparacie zapewni nam obraz o prawidłowej ekspozycji i neutralnej kolorystyce.
Może on być punktem wyjścia do rozmaitych twórczych eksperymentów, m.in. z kolorystyką sceny. Wersje składane, takie jak
zaprezentowana powyżej, często łączą w sobie funkcjonalność wzornika i małej blendy, a ich użycie w dowolnych warunkach
jest niezmiernie proste. (Fot. Lastolite)
Ustawienie neutralnego balansu bieli na planie jest dosyć proste. W większości przypadków wystarczy
wybrać w aparacie ustawienie najbardziej odpowiadające warunkom oświetleniowym: światło słoneczne,
pochmurne niebo, cień, światło żarowe itd. Możemy też  i jest to znacznie lepsze rozwiązanie 
posłużyć się wzornikiem balansu bieli, czyli tzw. szarą kartą i za jego pomocą w odpowiednim trybie
pracy aparatu ustawić w aparacie balans bieli. Jeżeli natomiast nasz aparat ma możliwość ustawienia
temperatury barwowej w kelwinach, a znamy dokładną charakterystykę barwną używanych przez nas
lamp (lub dysponujemy precyzyjnym światłomierzem ręcznym), to możemy skorzystać i z tej
możliwości.
A co jeżeli chcemy celowo ocieplić lub ochłodzić scenę? Tu z pomocą przyjdzie nam mechanizm korekty
balansu bieli dostępny w niemal wszystkich aparatach DSLR i SLT. Wystarczy, że ustawimy temperaturę
barwową dającą obraz o neutralnej kolorystyce, a następnie wprowadzimy interesującą nas korektę.
Efekt powinien nas zadowolić, o ile tylko korekta nie będzie zbyt duża, ponieważ w takim przypadku
scena będzie miała bardzo nienaturalną kolorystykę.
3 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Mechanizm korekty balansu bieli zaimplementowany w aparacie Sony SLT-A77 pozwala w razie potrzeby wprowadzić do sceny
pożądaną dominantę barwną.
Nie zawsze jednak korekta balansu bieli daje oczekiwane efekty. Jeżeli mamy do czynienia z taką
sytuacją, oznacza to, że problemem najprawdopodobniej nie są ustawienia aparatu, lecz oświetlenie
sceny.
Charakterystyka barwna światła  co uzyskamy dzięki niej, czego nie uzyskamy manipulując
balansem bieli?
Dlaczego więc regulując balans bieli w aparacie nie da się tak dobrze zasymulować odmiennych
warunków oświetleniowych, np. pory dnia? Ponieważ balansowanie bieli odpowiada jedynie za
interpretowanie przez aparat kolorystyki sceny utworzonej przez określone oświetlenie, natomiast samo
światło ma wpływ na to, jak będą prezentować się w nagranym materiale poszczególne barwy i jakie
będą zachodzić pomiędzy nimi zależności. Wie o tym każdy fotograf, który kiedykolwiek próbował
wykonać w ciągu dnia tak samo udane zdjęcia, jak o wschodzie lub zachodzie słońca. Żadne
manipulacje balansem bieli nie pozwalają uzyskać takich efektów, jakie daje wyjście w plener podczas
złotych godzin.
4 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Znacznie ważniejsze od ustawionego w aparacie balansu bieli jest oświetlenie sceny. To ono decyduje o tym, jak dane miejsce
będzie prezentować się na filmie. Oczywiście balans bieli ustawiony w aparacie ma spory wpływ na kolorystykę każdej sceny, ale
manipulowanie nim nie umożliwia zasymulowania wszystkich możliwych warunków oświetleniowych. (Fot. Rajeev Nair)
Jak można zmienić charakterystykę światła? W przypadku oświetlenia sztucznego nasze możliwości są
dość rozbudowane. Przede wszystkim możemy zmienić same lampy. Wiele lamp dysponuje trybami
pracy oferującymi światło o różnej temperaturze barwowej  prym w tym zakresie wiodą panele LED,
które potrafią być pod tym względem bardzo uniwersalne. W przypadku innych typów oświetlenia, np.
lamp wyładowczych wymienia się je po prostu na inne. Podobnie postępujemy, gdy filmując korzystamy
z oświetlenia zamontowanego na stałe w danym pomieszczeniu. Tutaj zresztą jest to najczęściej
koniecznością, bowiem o ile w normalnym życiu stosowanie kilku rodzajów żarówek w jednym
pomieszczeniu nikomu nie przeszkadza, o tyle filmowanie w takich warunkach nie kończy się najlepiej
(w materiale filmowym pojawiają się barwne dominanty niezależnie od tego, jak bardzo byśmy się
starali ustawiać balans bieli). Niezbędne jest więc ujednolicenie typów lamp przed rozpoczęciem
filmowania.
A co jeżeli chcemy dopasować temperaturę barwową naszego oświetlenia do oświetlenia sceny lub
światła naturalnego, a nie mamy możliwości zmiany żarówek? W takiej sytuacji również mamy sporo
możliwości. Do zmiany charakterystyki barwnej światła służą specjalne filtry szklane lub żelowe
nakładane na lampę. Filtr taki zawsze jest opracowany z myślą o konwersji z danego rodzaju światła na
inny, ściśle określony, więc aby dobrać odpowiedni filtr potrzebna jest nie tylko wiedza na temat
własności światła docelowego, ale też z
ródłowego. Ponadto należy uważać na temperaturę lamp 
niekiedy grzeją się one tak bardzo, że filtry można nakładać tylko w określony sposób (za pomocą
specjalnych uchwytów i tylko takie, które nie stopią się, nie spalą ani nie pękną pod wpływem wysokiej
temperatury).
5 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Panele LED dzięki swojej niskiej temperaturze podczas pracy pozwalają na dużą swobodę w kwestii doboru i montażu filtrów
konwersyjnych. Wiele z nich firmowo wyposażanych jest w uchwyty do filtrów oraz dostarczanych jest z kompletem
podstawowych filtrów. (Fot. Sony)
Planowanie kolorystyki sceny
Manipulowanie barwą oświetlenia
Wspomniane na poprzedniej stronie techniki zmiany charakterystyki barwnej oświetlenia nie są
jedynymi dostępnymi filmowcom  i to zarówno profesjonalistom, jak i wideoamatorom. Nie da się też
ich zastosować we wszystkich możliwych sytuacjach, z jakimi możemy się zetknąć na planie filmowym.
Niekiedy więc będziemy musieli odwołać się do nieco bardziej wyszukanych metod.
Blenda  sposób na konwersję światła słonecznego
W jaki sposób zrealizować przewidziane w scenariuszu sceny filmu rozgrywające się w plenerze pod
wieczór lub wczesnym rankiem, skoro warunki oświetleniowe w trakcie tych dwóch pór dnia zmieniają
się jak w kalejdoskopie, a realizacja nawet prostej sceny może wymagać wykonania kilku dubli? Jest to
możliwe, choć należy tu działać z dużym wyczuciem i wprawą. Ujęcia w planach szerokich trzeba
zrealizować o odpowiedniej porze dnia, lecz zbliżenia nie wymagają już od nas takiej precyzji  ciepły
blask słońca można spróbować zasymulować.
6 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Światło słoneczne w trakcie zachodu słońca jest nie do pomylenia z niczym innym, jednak na filmie można je dość wiernie
zasymulować przy użyciu odpowiedniego z
ródła światła. Realizując tego typu scenę należy uważać na to, co mamy w tle. O ile
czerwonawą poświatę na twarzy zapewnimy sobie dużą, złotą blendą, to jednak znacznie trudniej będzie nam uzyskać inne
efekty świetlne typowe dla tej pory dnia, takie jak np. rozjarzone czerwonym blaskiem chmury. (Fot. Capture The
Uncapturable)
Aby spełnić niezbędne warunki, będziemy musieli zapewnić sobie z
ródło światła kluczowego o bardzo
wyraz
nej, ciepłej dominancie i ustawić kamerę tak, aby widz był przekonany, że znajduje się ono za
naszymi plecami  po lewej lub prawej stronie. y
ródłem tym będzie złota blenda, dzięki której odbity
blask słońca nabierze odpowiedniej barwy. Dobierając blendę musimy pamiętać o tym, że jej
powierzchnia musi być odpowiednio duża. Rozsądny rozmiar, dający pewien margines bezpieczeństwa
to dwukrotna wielkość fragmentu ludzkiego ciała widzianego w kadrze.
Oświetlenie głównego tematu vs oświetlenie sceny
W poprzednim odcinku naszego cyklu wspomnieliśmy o roli, jaką barwa światła może odgrywać w
kwestii separacji aktorów znajdujących się na pierwszym planie od ich tła. Teraz rozwiniemy ten wątek.
Dokonanie tego typu separacji i tym samym uzyskanie prawidłowo oświetlonej sceny bez konieczności
użycia światła kontrowego to w wielu sytuacjach bardzo obiecująca droga postępowania, wymaga
jednak wyczucia. O ile samo rozdzielenie jest proste (wystarczy po prostu zapewnić sobie dwa komplety
z
ródeł światła o różnej temperaturze barwowej: jedno dla otoczenia i jedno dla osób znajdujących się
na pierwszym planie), o tyle bez umiejętnego przeprowadzenia tej operacji efekt będzie wysoce
nierealistyczny.
7 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Bez precyzyjnego zapanowania nad oświetleniem sceny, operacja oddzielenia od siebie planów za pomocą różnic w
temperaturze barwowej oświetlenia może doprowadzić do sytuacji, w której pierwszy plan będzie odznaczał się bardzo zimną
dominantą, a tło ciepłą. Podobny efekt można zaobserwować na zdjęciach wykonanych w dużym wnętrzu przy użyciu słabej
lampy błyskowej  zdecydowanie nie pasuje on do produkcji filmowej. (Fot. Daniel Lee)
Różnice w temperaturze barwowej oświetlenia pierwszego planu i tła muszą więc być niewielkie, aby
scena nie sprawiała wrażenia sztucznie oświetlonej. Dokonamy tego za pomocą filtrów konwersyjnych o
słabej gęstości, czyli delikatnie ocieplających lub ochładzających światło. Można też użyć lamp o
różnych temperaturach barwowych (wyjątek od reguły przedstawionej na poprzedniej stronie), o ile
tylko różnica ta będzie niezbyt duża  kilkaset kelwinów jest w takim wypadku dobrą wartością.
[kn_advert]
Sceny "nocne"  technika nocy amerykańskiej
Niekiedy może zaistnieć konieczność zrealizowania skomplikowanej sceny nocnej. W dzisiejszych
czasach w produkcjach wysokobudżetowych sceny takie rzeczywiście realizuje się w nocy przy użyciu
skomplikowanego oświetlenia. Nie zawsze jednak tak było  w klasycznym kinie amerykańskim
opracowano metodę pozwalającą kręcić sceny nocne w ciągu dnia. Nosi ona nazwę nocy amerykańskiej
(ang. Day for night).
8 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
Technika nocy amerykańskiej opracowana została pierwotnie przez twórców klasycznych westernów, dla których kręcenie scen
w nocy oznaczało wiele problemów technicznych, duże ryzyko dla aktorów i ekipy, a także horrendalne koszty. Wymagała ona
użycia taśmy filmowej przeznaczonej do filmowania przy świetle sztucznym oraz odpowiedniego przygotowania planu.
Przykładowo, bez zapewnienia kilku silnych z
ródeł światła we wnętrzu przyczepy lub w oknach budynku oraz chociażby jednej
działającej latarni miejsce to będzie wyglądało na zupełnie opuszczone (Fot. Mark Holloway)
Teoretyczne założenia techniki nocy amerykańskiej są bardzo proste: filmujemy w samym środku dnia
przy możliwie ostrym świetle słonecznym (najlepszą porą na to jest południe i wczesne popołudnie, a
więc czas niezbyt polecany do realizacji "normalnych" zdjęć), którego zadaniem będzie udawanie
blasku księżyca. Balans bieli należy ustawić na światło żarowe, a ekspozycję tak, aby scena było mocno
niedoświetlona (czasem wystarczy -2 EV, niekiedy jednak niedoświetlenie musi być większe). Jak to
mawiają, diabeł jednak tkwi w szczegółach: do tej techniki plan musi zostać odpowiednio
przygotowany. Oznacza to wygaszenie wszystkich sztucznych z
ródeł światła za wyjątkiem tych, które w
takiej sytuacji normalnie by się świeciły (m.in. latarnie, światła w oknach, neony reklamowe, reflektory
samochodów itd.) oraz silne zroszenie trawy i widocznych w kadrze drzew wodą (muszą błyszczeć tak
samo, jak błyszczałyby w nocy podczas pełni księżyca). Tak więc noc amerykańska jest techniką
filmową wymagającą sporej kontroli nad planem.
Podsumowanie
Omówione w tym artykule kwestie oczywiście nie wyczerpują interesującego nas tematu, stanowić
mogą jednak dobry punkt wyjścia do dalszej pracy, nauki i samodzielnych poszukiwań. Na temat roli
oświetlenia w filmie napisano niejeden opasły podręcznik i zawsze znajdziemy coś, o czym do niedawna
jeszcze nawet nie pomyśleliśmy. W tym odcinku cyklu "Filmowanie aparatem" to już wszystko,
natomiast w następnym zajmiemy się niezwykle ważnym, choć przez amatorów niezbyt docenianym
elementem pracy nad każdym filmem  montażem. Do zobaczenia!
Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:
Filmowanie aparatem: Co musisz widzieć?
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego
Filmowanie aparatem: Praca kamerą - vademecum
Filmowanie aparatem: Język filmu
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju  montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch
9 z 10 2015-08-15 20:24
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i... http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-tworcze-operowanie-...
www.swiatobrazu.pl
10 z 10 2015-08-15 20:24