Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
6 kwietnia 2012, 14:08 Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 16486 razy
Filmowanie aparatem: Język filmu
W szóstym odcinku naszego cyklu artykułów
poświęconych filmowaniu z wykorzystaniem
aparatów DSLR i SLT zajmiemy się technicznymi
aspektami opowiadania historii za pomocą
ruchomych obrazów. Jako doświadczeni
fotografowie wiecie już wiele na temat
kompozycji i innych elementów składających się
na "język fotografii". Teraz możecie uzupełnić tę
wiedzę o szczegóły związane ze światem filmu.
Zapraszamy!
Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:
Filmowanie aparatem: Co musisz widzieć?
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego
Filmowanie aparatem: Praca kamerą - vademecum
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i jej rola w filmie
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju  montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch
Realizacja filmu  nawet w przypadku produkcji amatorskiej  jest zadaniem znacznie bardziej
skomplikowanym aniżeli wykonywanie zdjęć. Jeżeli zależy nam na tym, aby nasz film został prawidłowo
i przychylnie odebrany, powinniśmy zrozumieć pewną rzecz: w dobrze wykonanym dziele filmowym
(podobnie zresztą jak w przypadku fotografii) nie ma zbyt dużo miejsca na przypadek, a procesem
realizacji rządzą pewne zasady i prawa. Składają się one na coś niezwykle ważnego, co istnieje od
powstania tej gałęzi sztuki i ewoluuje wraz z nią  na język filmu.
Porady zawarte w tym odcinku cyklu "Filmowanie aparatem" na pierwszy rzut oka mogą dotyczyć
realizacji wyłącznie filmów fabularnych, jednak tak naprawdę opanowanie przedstawionych zasad może
znacznie poprawić jakość każdego filmu  niezależnie od tego, czy jest to produkcja fabularna,
reportaż, teledysk, czy pamiątka z rodzinnej imprezy urodzinowej.
Podstawowe definicje
Na kolejnych stronach tego poradnika będziemy posługiwać się specyficznymi dla języka filmu
pojęciami. Część z nich jest Wam już zapewne dobrze znana, inne natomiast słyszeliście, choć być
może nie znacie w pełni ich znaczenia. W tym rozdziale zajmiemy się tymi najbardziej podstawowymi.
1 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Na łamach tego poradnika do zilustrowania omawianych treści posługujemy się pojedynczymi stopklatkami. Z punktu widzenia
sztuki filmowej jest to jednak mało użyteczna jednostka treści. Najkrótszą mającą praktyczne zastosowanie jednostką jest
ujęcie. Każdy film składa się z ujęć trwających najczęściej od kilku sekund do kilku minut, a podczas realizacji filmów
fabularnych, reklam i teledysków, numery aktualnych ujęć oznacza się na klapsie (w podanym powyżej przykładzie numer
ujęcia kryje się pod anglojęzycznym terminem "take"). (Fot. Matt Batchelor)
Kadr  najmniejsza jednostka statyczna filmu, czyli pojedyncza, nieruchoma klatka. Zwany jest też
niekiedy stopklatką.
Ujęcie  najmniejsza jednostka dynamiczna filmu, czyli ciągły odcinek nagrania mający swój początek
i koniec. Czas trwania ujęcia liczymy od momentu rozpoczęcia nagrywania przez kamerę aż do jej
zatrzymania, lecz pojedyncze ujęcie można podczas montażu skrócić. Tego zabiegu dokonuje się w
praktyce zawsze, ponieważ nagrania zawsze robi się z pewnym zapasem  od momentu, w którym na
planie pada hasło "Kamera& !" do wydania przez reżysera komendy "Stop". Pojedyncze ujęcie można
podzielić na kilka mniejszych, ale nie można kilku niezależnych ujęć połączyć w jedno.
Scena  odcinek filmu składający się z jednego lub więcej ujęć, charakteryzujący się jednością czasu,
miejsca i akcji. W przypadku scen składających się z bardzo długich ujęć (ang. long take), granica
pomiędzy ujęciem a sceną może ulec zatarciu.
Sekwencja  określony, zamknięty pod względem scenariuszowym fragment akcji filmu, składający się
z dwóch lub więcej scen.
[kn_advert]
Planowanie i realizacja kolejnych scen
Podczas tworzenia filmu (zwłaszcza fabularnego) musimy działać zgodnie z wcześniej opracowanym
planem. Jego tworzenie przebiega w kilku etapach i od tego, jak się przyłożymy do stojących przed
nami zadań może zależeć powodzenie całej produkcji. Efektem każdego etapu pracy jest określony
dokument.
2 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Scenariusz jest dokumentem w znacznym stopniu sformalizowanym, dzięki czemu osoba niebędąca jego autorem nie ma
żadnych problemów ze zrozumieniem zawartych w nim treści, nawet tych najbardziej szczegółowych. Na zdjęciu powyżej
widoczna kserokopia strony scenariusza filmu Bękarty wojny Quentina Tarantino. (Fot. marioanima)
Scenariusz  materiał literacki zawierający całą fabułę filmu wraz z dialogami, opisami czynności
wykonywanych przez bohaterów i miejsc, w których toczy się akcja filmu. Forma scenariusza jest
mocno sformalizowana, dzięki czemu każdy scenariusz napisany zgodnie z "zasadami sztuki" jest jasny
dla wszystkich członków ekipy filmowej. Formalizacja obejmuje stosowanie odpowiedniego formatu
stron, układu graficznego, formatowania tekstu, specyficzny język (m.in. stosowany jest zawsze czas
teraz
niejszy) oraz posługiwanie się odpowiednią terminologią, a nawet może dotyczyć reguł
gramatycznych.
Plan scenariuszowy  jest to dokument zastępujący scenariusz w przypadku produkcji, których treści
nie można dokładnie zaplanować, czyli np. wszelkiego rodzaju reportaży. Zawiera on opis wszystkiego
3 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
tego, co chcemy pokazać na filmie, w sposób jak najbardziej zbliżony do klasycznego scenariusza, przy
jednoczesnym uwzględnieniu elementu nieprzewidywalności. Nie zawiera więc on (najczęściej) żadnych
dialogów, a opis kolejnych scen zakłada pewien zakres improwizacji. Dobry plan scenariuszowy pozwala
uniknąć chaosu w sytuacji, gdy filmując nie mamy stuprocentowej pewności, co może się zdarzyć za
moment.
Scenopis  opracowywany na podstawie scenariusza techniczny plan realizacji filmu, zawierający
szczegółowy opis kolejnych scen. Wymienione są w nim m.in. sposoby pracy kamery podczas
poszczególnych scen, stosowane rodzaje planów, perspektywy, szczegóły dotyczące scenografii itd.
Scenopis jest najważniejszym dokumentem dla reżysera, operatora, scenografa i wielu innych członków
ekipy odpowiedzialnych za techniczną stronę produkcji filmowej.
Storyboardy mają bardzo zróżnicowaną postać i poziom artystyczny. Niektóre z nich są zaledwie szkicami składającymi się z
kilku kresek, podczas gdy inne to prawdziwe dzieła sztuki tworzone przez zawodowych rysowników komiksowych. (Fot. 3:19)
Storyboard  zwany niekiedy również scenopisem obrazkowym to element, który wprawdzie nie jest
konieczny do zrealizowania dobrego filmu, niemniej jednak jest bardzo użyteczny w przypadku
tworzenia bardziej skomplikowanych produkcji lub też takich, w których wymagane jest bardzo
szczegółowe zaplanowanie kolejnych ujęć (dlatego jest tak ważny m.in. w reklamie). Jest to seria
obrazów i szkiców będących wskazówkami dla filmujących co do tego, jak mają wyglądać poszczególne
sceny. Klasyczny storyboard przypomina komiks, w którym każdy kolejny rysunek przedstawia
określone ujęcie. W odróżnieniu od scenariusza i scenopisu nie istnieje żaden kanon tworzenia
storyboardu.
Informacje podstawowe
Plany filmowe
Niewątpliwie najważniejszym pojęciem charakteryzującym dane ujęcie filmowe jest plan. Jest to sposób
postrzegania przez kamerę filmowanego obiektu w stosunku do otaczającego go tła. Wpływ na niego
mają odległość aparatu/kamery od osoby lub przedmiotu oraz ustawiona przez operatora ogniskowa
obiektywu. Plan jest wycinkiem filmowej rzeczywistości, na bazie której widz musi sobie w wyobraz
ni
"dobudować" wszystko to, czego nie widzi. Wybór określonych planów stanowiących kolejne ujęcia to
pierwsza i najważniejsza decyzja podejmowana przez reżysera w stosunku do danej sceny.
Plany ogólne
4 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Najogólniejszy podział obejmuje trzy podstawowe rodzaje planu: plany ogólne, średnie oraz bliskie. W
jego obrębie występują dalsze podziały, które jednak nie przez wszystkich znawców sztuki filmowej są
przeprowadzane tak samo  na temat liczby planów i ich definicji toczy się od lat bardzo wiele sporów.
My na łamach tego artykułu zaproponujemy system oparty na siedmiu planach.
Plany ogólne służą w filmach przede wszystkim do pokazania miejsca akcji, wprowadzenia do filmu i umiejscowienia bohaterów
w określonej rzeczywistości. Z uwagi na ich statyczność rzadko wykorzystywane są do innych celów  film zrealizowany w
większości na planach ogólnych byłby po prostu bardzo nudny. (Fot. Toshihiro Oimatsu)
Plan totalny  najszerszy z możliwych planów, gdzie pojedynczy bohater z reguły nie jest widoczny
lub występuje w postaci niewielkiego punktu gdzieś w kadrze. Plan totalny służy najczęściej
wstępnemu zaprezentowaniu miejsca akcji, pokazaniu piękna krajobrazu, pełnych rozmachu scen
batalistycznych, stworzeniu elementu wieńczącego film lub innym tego typu zabiegom.
Plan ogólny  służy do wprowadzenia widza do danej sceny lub ukazania miejsca akcji z szerszej
perspektywy. W planie tym bohaterowie są już widoczni i rozpoznawalni, choć nadal nie stanowią
elementu wyróżniającego się z tła. Plan ogólny, podobnie jak totalny jest dość monotonny i z tego
powodu nie powinno się go nadużywać. Można go natomiast nieco urozmaicić poprzez umiejętne ruchy
aparatem i to zarówno spokojne, jak i bardziej gwałtowne.
[kn_advert]
Plany średnie
Większość akcji naszych filmów przedstawiana będzie za pomocą ujęć w planach średnich. Przy tego
typu punktach widzenia można osiągnąć rozsądny kompromis pomiędzy możliwością pokazania
ważnych cech bohaterów, a jednocześnie otoczeniem, w którym się oni znajdują.
5 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Właściwa akcja filmu rozgrywa się w głównej mierze w planach średnich. Pokazywany w nich świat wygląda w przybliżeniu tak,
jak my sami go postrzegamy. (Fot. Mith Huang)
Plan pełny  pierwszy z planów średnich charakteryzujący się tym, że widoczna na ekranie postać
ludzka (bohater ujęcia) widoczna jest w całości i zajmuje całą lub niemal całą wysokość kadru. Wbrew
pozorom plan ten ma bardzo ograniczone zastosowanie z uwagi na znaczne ograniczenie widoczności tła
przy jednoczesnej słabej rozpoznawalności szczegółów twarzy filmowanej osoby. Nadużywanie tego
planu to jeden z najczęściej popełnianych błędów przez początkujących filmowców-amatorów. Tak
naprawdę bowiem plan pełny warto stosować wyłącznie jako etap przejściowy pomiędzy planem
ogólnym, a którymś z bliższych oraz do pokazywania scen dynamicznych z udziałem ludzi, takich jak
taniec lub walka wręcz. W przypadku scen rozgrywających się w dość dużych wnętrzach, planu pełnego
można też używać w zastępstwie planu ogólnego.
Plan amerykański  jeżeli pociąga nas realizowanie filmów fabularnych lub innych produkcji, które
mają takowe stylizować, to ten plan z pewnością będzie najczęściej przez nas używanym. Sposób
pokazywania w nim bohatera (od czubka głowy do kolan lub połowy uda) odpowiada ludzkiemu
postrzeganiu osób, z którymi pozostajemy w bezpośrednim kontakcie np. podczas rozmowy. Plan ten
znakomicie nadaje się do pokazywania gry ciała bohatera oraz w niewielkim stopniu również jego
mimiki. Jest także odpowiedni do zobrazowania interakcji kilku osób w obrębie jednego ujęcia.
Plany bliskie
W momencie, w którym zaczyna nas (jako filmowców) interesować wyłącznie konkretna osoba lub inny
obiekt, występuje konieczność pokazania go na ekranie z bliska. Służy do tego ostatnia grupa planów,
zwanych bliskimi.
6 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Plany bliskie, czyli tzw. zbliżenia służą zwróceniu uwagi oglądającego na pewne określone elementy sceny. Pokazywane w nich
przedmioty, ludzie i zwierzęta (oraz ich fragmenty) są w dużej mierze pozbawione swojego pierwotnego kontekstu i z tego
powodu ujęcia tego typu nie powinny występować w filmie samodzielnie. (Fot. Samuel Johnson)
Półzbliżenie  jest to "najszerszy z planów bliskich" i w stosunku do człowieka oznacza takie
kadrowanie, przy którym bohater widoczny jest od talii w górę. Zaletą tego planu jest możliwość
ukazania większej gamy stanów psychicznych bohatera przy jednoczesnym zachowaniu możliwości
interakcji z otoczeniem (w przypadku kolejnych, opisanych poniżej rodzajów planów bliskich nie jest to
już możliwe). Zarówno aktor, jak i filmujący muszą jednak uważać na to, aby mimika twarzy filmowanej
osoby lub osób nie była przesadna. Dobrze jest również ograniczyć gestykulację, ponieważ w kadrze
jest na nią raczej niewiele miejsca. I na sam koniec warto zauważyć, że półzbliżenie jest chyba
najlepszym planem jeśli chodzi o możliwość ukazania kobiecej urody.
Zbliżenie  w tym planie ludzka twarz zajmuje praktycznie cały kadr. Ujęcia tego typu stanowią
najważniejszy element scen, w których istotny jest stan emocjonalny bohatera, ponieważ wszystkie
możliwe stany psychiczne pokazywanych osób niemal dosłownie "wylewają się z ekranu". Z tego
samego powodu jest to też plan dość trudny w sytuacji, gdy nasi aktorzy nie mają naprawdę dobrze
opanowanej mimiki twarzy. Z kolei wykorzystanie tego planu w odniesieniu do przedmiotów pozwala
ukazać je jako niezmiernie ważne dla akcji filmu, a niekiedy wręcz symboliczne.
Detal  jest to ostatni plan, w którym ukazane zostają szczegóły jakiegoś ważnego przedmiotu lub
skrawek ludzkiego ciała (najczęściej są to dłonie lub oczy). Może to służyć wielu celom. Jednym z nich
jest zwrócenie uwagi widza na ważne elementy sceny lub chwile (np. zbliżenie momentu nakładania
obrączki na palec współmałżonka w reportażu ślubnym). Innym celem jest ukazanie miejsca akcji
poprzez pokazanie serii istotnych dla sceny elementów. Tego typu zabieg jest szczególnie często
wykorzystywany w filmach kryminalnych i sensacyjnych do przedstawienia miejsca zbrodni. Filmując w
tym najmocniejszych ze zbliżeń należy pamiętać aby to, co pokazujemy było odpowiednio
"zakotwiczone w przestrzeni filmu" w ramach poprzedzających lub następujących ujęć. W samym
zbliżeniu temat ujęcia zostaje bowiem wyciągnięty z jego pierwotnego kontekstu i jeżeli nie
zaplanujemy odpowiednio kolejności ujęć to sens sceny może stać się dla oglądającego zupełnie
niejasny.
Inne ważne kwestie
Rodzaje planów to oczywiście nie jedyny istotny element języka filmu, choć z pewnością najbardziej
rozbudowany. Na tej stronie zawarliśmy inne informacje, których znajomość pozwoli nakręcić udany
film. Niestety ze względów objętościowych zmuszeni jesteśmy do przedstawienia informacji najbardziej
podstawowych  tak naprawdę zakres wiedzy w jakiś sposób związanej z realizacją produkcji filmowych
i językiem filmu stanowi materiał na wiele opasłych podręczników.
Perspektywa
7 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Drugim z najważniejszych dla ujęcia elementów związanych z pracą kamery lub aparatu jest
perspektywa. Temat ten, znany większości bardziej doświadczonych fotografów, w przypadku realizacji
filmu nabiera dodatkowego, ważnego znaczenia. Ustawienie i kąt widzenia obiektywu naszego aparatu
w zasadniczy sposób decydują o treści ujęcia. Wyróżniamy cztery (a właściwie pięć) najważniejszych
rodzajów perspektywy.
Perspektywa standardowa odpowiada naturalnemu sposobowi postrzegania człowieka. Powinna być ona stosowana w filmie
wszędzie tam, gdzie nie chcemy uzyskać określonych efektów wizualnych ani też wywołać u widza żadnych specjalnych stanów
psychicznych. (Fot. Veni Markovski)
Standardowa (ang. eye level)  w przypadku sztuki filmowej za najbardziej naturalną pozycję dla
kamery uznaje się postawienie jej poziomo na wysokości oczu filmowanej osoby. Ten punkt widzenia
jest stosowany przede wszystkim podczas realizowania wywiadów i filmów dokumentalnych, ale też
wszędzie tam, gdzie ujęcie ma wyglądać naturalnie.
Wysoka (ang. overhead)  zwana również ptasią, pozwala ukazać scenę szerzej niż oglądana w
sposób tradycyjny. Nadaje się do przedstawienia miejsca akcji w ujęciu bardziej ogólnym, choć
korzystając z niej należy uważać na zbieg perspektywiczny powstający przy przechylaniu obiektywu
aparatu w dół, który powoduje, że widoczne w kadrze postacie ludzkie wydają się być mniejsze niż są w
rzeczywistości i bardziej "wbite" w tło.
Niska (ang. low angle)  w tym wypadku możemy tak naprawdę powiedzieć o dwóch rodzajach
perspektywy niskiej, czyli tzw. perspektywie żabiej i perspektywie psiej. Pierwsza powstaje w wyniku
zadarcia obiektywu aparatu w górę, czemu towarzyszy ciekawy efekt perspektywiczny powodujący, że
filmowanie przez nas ludzie i przedmioty wydają się być wyższi i bardziej rozciągnięci. Jeżeli dodatkowo
filmujemy w pomieszczeniu zamkniętym i w kadrze widoczny jest sufit, to obiekty na jego tle zaczną
dominować nad otoczeniem (efekt zastosowany po raz pierwszy w legendarnym już filmie Obywatel
Kaine). Perspektywa psia powstaje wówczas, gdy aparat ustawiony równolegle do podłoża (czyli tak
samo, jak w przypadku perspektywy standardowej) zostaje znacznie obniżony. W efekcie wszystko, co
widać w kadrze na pierwszym planie wydaje się być większe niż w rzeczywistości, a odległości
pomiędzy obiektami ulegają pozornemu zwiększeniu. Ten punkt widzenia to podstawowy zabieg
stosowany podczas realizacji ujęć trikowych wykorzystujących zjawisko sztucznej perspektywy (ang.
forced perspective).
8 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Świat widziany z perspektywy psiej wygląda bardzo interesująco  na pozór zupełnie normalnie gdy przyglądamy się obiektom
w tle, ale jego specyfika wychodzi na jaw, gdy tylko coś pojawia się na pierwszym planie. (Fot. Andrew Taylor)
Ukośna (ang. dutch angle)  przekrzywienie aparatu w bok pod kątem około 30-40 stopni względem
poziomu pozwala wprowadzić do wielu rodzajów ujęć sporo dynamiki. Linie pionowe i poziome zostają
zamienione na ukośne, co doskonale sprawdza się w scenach mających na celu wywołanie u widza
wrażenia niepokoju. Znakomicie zwiększa też siłę oddziaływania na widza w filmach przedstawiających
takie wydarzenia jak koncerty lub imprezy masowe.
[kn_advert]
Kolejność ujęć i planów
Stosowanie w filmie różnych planów ma za zadanie zapewnić widzowi to, co w świecie rzeczywistym
dostępne jest mu bez problemów  kompletną informację o wyglądzie sceny. W filmie to nie widz, lecz
realizator decyduje, na co w danym momencie oglądający zwróci uwagę. Dlatego też ważne jest nie
tylko dobranie odpowiedniego dla danego ujęcia planu czy perspektywy, ale też zaplanowanie
odpowiedniej ich kolejności. Obowiązuje tu kilka ważnych reguł, które należy sobie przyswoić już teraz.
Mimo iż łączenia ujęć dokonywać będziemy dopiero podczas montażu, to jednak plan (choćby ogólny)
filmu powinien powstać na długo przed rozpoczęciem zdjęć.
9 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Pokazanie w obrębie dwóch następujących po sobie ujęć bohatera spoglądającego na coś, a następnie jakiegoś innego obrazu
daje widzowi jasny sygnał: to drugie ujęcie przedstawia obiekt, na który bohater spogląda. Na tego typu związkach
przyczynowo-skutkowych opierają się wszystkie reguły ustalania kolejności ujęć w filmie. (Fot. Rachel D)
To, co jako filmowcy staramy się pokazać, najczęściej odpowiada sposobowi widzenia świata przez
człowieka  w innym wypadku oglądający może nie zaakceptować tego, co widzi na ekranie jako czegoś
naturalnego (warto zauważyć przy tym, że sam montaż mimo iż nieodzowny, wprowadza do filmu
pewne zakłócenia, kiedy jeden obraz zamienia się niespodziewanie w inny). Dlatego właśnie kolejność
ujęć w scenie jest istotna dla nadania jej określonego sensu.
Jeżeli scenariusz lub plan scenariuszowy przewiduje spokojne wprowadzenie widza w realia sceny, to
najlepiej jest zacząć od ujęć w planie ogólnym, a następnie skoncentrować się na ważnych dla danego
momentu filmu szczegółach. Możliwa jest też odwrotna kolejność (czyli od szczegółu do ogółu) w
sytuacji, gdy w scenie pojawia się jakiś bardzo ważny obiekt i wskazane jest pokazanie go w pierwszej
kolejności. Klasycznym przykładem jest scena typowa dla wielu filmów sensacyjnych, przedstawiająca
wejście bohatera do pomieszczenia, w którym znajduje on ciało. W takiej sytuacji często pokazywane są
najpierw zwłoki (które zwróciły uwagę bohatera), a dopiero potem całe pomieszczenie w szerszym
planie.
Dobrze zrealizowane rozpoczęcie sceny od zbliżenia jakiegoś przedmiotu natychmiast zasugeruje widzowi, że obiekt ten jest
ważny dla fabuły i w kolejnych ujęciach będzie zwracał na niego baczną uwagę. Może to również stanowić element filmowego
suspensu. (Fot. Richard Taylor)
Również podczas łączenia ze sobą ujęć wykonanych w różnych planach i przy przechodzeniu z jednego
planu do drugiego w obrębie jednego ujęcia obowiązują pewne zasady. Należy unikać zbyt gwałtownych
zmian planów w obrębie jednej sceny, takich jak przechodzenie z ujęć ogólnych od razu w detal,
podobnie jak przejść zbyt płynnych. Najlepszy efekt przy "twardym" montażu daje różnica dwóch lub
trzech planów pomiędzy kolejnymi ujęciami. Te same plany lub sąsiadujące można stosować jedynie
wówczas, gdy w kolejnych ujęciach pokazywane jest zupełnie inne miejsce, np. druga strona tego
samego pomieszczenia. Zmianę planu można również uzyskać za pomocą zabiegów opisanych w
poprzednich odcinkach tego cyklu, takich jak przemieszczenie kamery (czyli jazda lub obrót) oraz tzw.
ruch wewnątrzkadrowy. W tym drugim przypadku łączy się to najczęściej z płynną zmianą punktu
ostrości, np. śledzeniem idącego bohatera, który na początku ujęcia filmowany jest w planie ogólnym, a
w miarę zbliżania się do kamery przechodzi w półzbliżenie, a nawet w detal.
Przypomnę też raz jeszcze, że ze względów estetycznych należy za wszelką cenę unikać zmieniania
planów w obrębie jednego ujęcia poprzez transfokację, czyli zmianę ogniskowej obiektywu. O tym, jak
z
le to wygląda może się przekonać każdy, kto obejrzy choć kilka filmów pamiątkowych z wakacji
realizowanych przez początkujących wideoamatorów.
Zasada zachowania osi akcji
10 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
Kolejną, bardzo ważną sprawą, o której koniecznie powinniśmy pamiętać realizując scenę składającą się
z kilku ujęć jest tzw. oś akcji (zwana niekiedy osią kontaktu). Najczęściej osią tą jest niewidoczna linia
łącząca dwie widoczne w kadrze osoby lub inne ważne obiekty. Jeżeli mamy tego typu scenę to bardzo
ważne jest, aby podczas realizacji kolejnych ujęć wchodzących w skład sceny filmować zawsze z tej
samej strony osi akcji, ponieważ w przeciwnym wypadku w momencie przejścia z jednego ujęcia do
drugiego odbiór sceny zostanie poważnie zakłócony.
Ilustracja zasady zachowania osi kontaktu w praktyce. W obrębie jednej sceny kamera może znajdować się tylko po jednej
stronie rozmawiających osób, a oś podziału wyznacza linia łącząca bohaterów. Jeżeli w pierwszym ujęciu kamera została
ustawiona po stronie oznaczonej kolorem zielonym, to zgodnie z zasadą zachowania osi akcji w żadnym z kolejnych ujęć w
obrębie sceny nie może się ona znalez
ć po stronie "czerwonej". Naruszenie tej zasady powoduje u widza dezorientację i jest
traktowane jako jeden z najpoważniejszych błędów w sztuce filmowej. (Rys. Grm wnr, lnkscape; en.wikipedia.org)
Naruszenie osi akcji wiąże się z bardzo poważnymi i negatywnymi konsekwencjami dla filmu, ponieważ
oglądający film widząc zmieniające się sceny nie jest w stanie wyjaśnić sobie przyczyny ani natury tych
zmian. Najprostszym przykładem takiego błędu jest sytuacja, w której rozmawiający ze sobą ludzie w
trakcie kolejnych ujęć zamieniają się ze sobą miejscami. Innym przykładem może być scena pościgu
samochodowego, którą opiszemy nieco dokładniej. Jeżeli filmując dwa jadące za sobą samochody
filmujemy je stale z jednej strony osi, to na ekranie obydwa pojazdy będą przemieszczać się w jednym
kierunku, z czego dla oglądającego płynąć będzie jasny sygnał: jeden z kierowców jedzie za drugim.
Jeżeli jednak dokonamy zbliżenia któregoś z pojazdów filmując go z drugiej strony osi, to wówczas na
ekranie będzie to wyglądało tak, jakby przemieszczał się on w przeciwną stronę. W rezultacie zamiast
dwóch samochodów ścigających się otrzymamy scenę, w której samochody te z dużą prędkością jadą
wprost na siebie.
Zasada zachowania osi kontaktu bywa niekiedy przez doświadczonych filmowców łamana celowo.
Najbardziej pamiętnym przykładem takiego zabiegu jest klasyczna już scena z filmu Dwie Wieże Petera
Jacksona, kiedy to stwór Gollum prowadzi długą wewnętrzną walkę ze swoim mrocznym odbiciem.
Walka ta, ukazana w postaci dialogu możliwa była dzięki temu, że "dobrego" i "złego" Golluma
ukazywano z przeciwnych stron osi akcji (wyznaczanej tym razem przez linię wzroku bohatera), dzięki
11 z 12 2015-08-15 20:23
Filmowanie aparatem: Język filmu http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-jezyk-filmu-26184.htm...
czemu widz odnosił wrażenie, że w scenie tej występują tak naprawdę dwie istoty.
Podsumowanie
Ten podstawowy kurs zagadnień związanych z pracą kamery na planie filmowym miał za zadanie
umożliwić Wam wykorzystanie możliwości drzemiących w Waszych lustrzankach podczas realizacji
różnego rodzaju produkcji filmowych. Podobnie bowiem jak fotografowanie nie jest tylko chaotycznym
wciskaniem spustu migawki, tak samo filmowanie wiąże się z przestrzeganiem licznych reguł i zaleceń
 przynajmniej jeżeli zależy nam na uzyskaniu filmów wysokiej jakości. W kolejnej części naszego cyklu
"Filmowanie aparatem" zajmiemy się oświetleniem i rolą, jaką odgrywa ono w obrazie filmowym.
Zapraszamy!
Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:
Filmowanie aparatem: Co musisz widzieć?
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego
Filmowanie aparatem: Praca kamerą - vademecum
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem  barwa światła i jej rola w filmie
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju  montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch
www.swiatobrazu.pl
12 z 12 2015-08-15 20:23