Pielęgnowanie osób starszych:
uwarunkowania, zasady,
przykładowe modele
Przygotowała: dr Krystyna Misiak
ØðStaroÅ›d nie jest chorobÄ…, jednak jest okresem życia
najbardziej podatnym na działanie czynników
chorobotwórczych, które nakładają się na inwolucyjne
zmiany narządów
ØðKonieczne jest rozróżnienie pomiÄ™dzy chorobami a tzw.
wielkimi zespołami geriatrycznym wpływającymi na
sprawnośd
ØðPopulacja osób starszych jest wielce niejednorodna pod
względem stanu zdrowia, poziomu sprawności,
samodzielności.
Chorzy
rokujÄ…cy
szybki
powrót do
przewlekle
zdrowi
zdrowia
chorzy
Niesamodzielni,
niepełnosprawni
Grupy pacjentów w starszym wieku z którymi ma kontakt
pielęgniarka
CiÄ…g przyczynowy
Zdrowie choroba
starzenie siÄ™
ograniczenie sprawnosci
ograniczenie samodzielnosci (ADL)
uzaleznienie
*** Grodzicki s.4
Na warunki pielęgnowania wpływają również
postawy osób starszych wobec własnej
choroby***
ØðPozytywna  choroba jest zadaniem do wykonania
ØðSkrupulatna  nadmierna koncentracja na chorobie
ØðHipohondryczna  patologiczna imaginacja
ØðNegujÄ…ca  chory nie przyjmuje do Å›wiadomoÅ›ci
chorowania
ØðBierna  obojÄ™tnoÅ›d i apatia wobec chorowania
Cechy chorowania i trudności w ocenie stanu pacjenta**
üð Graniczne wartoÅ›ci czynnoÅ›ci wielu narzÄ…dów
üð SÅ‚abo poznane zakresy norm
üð wielonarzÄ…dowa zarówno spwodowana zmianami
inwolucyjnymi i chorobowymi
üð PodstÄ™pny poczÄ…tek chorób
üð Atypowe prezentacje choroby
üð Niejasne i nieswoiste objawy
üð NiezgÅ‚aszanie objawów przez pacjenta i jednoczeÅ›nie
wielośd dolegliwości i objawów o różnym znaczeniu
diagnostycznym
üð PogÅ‚Ä™biona indywidualizacja leczenia
üð WielochorobowoÅ›d i przewlekÅ‚oÅ›d wielu schorzeo
üð Ukryta chorobowoÅ›d
Trudnosci w ocenie stanu pacjenta
üðBrak motywacji, depresyjnoÅ›d
üðIzolacja i samotnoÅ›d
üðWdowieostwo
üðStany przymglenia Å›wiadomoÅ›ci
üðNiewydolnoÅ›d mózgowa (otÄ™pienie)
üðProblemy finansowe
üðUtrudniony kontakt z pacjentem (ograniczenie sÅ‚uchu i
wzroku, zwolnienie czynności psychomotorycznych
üðPrzyjmowanie wielu leków (polipragmazja)
Przykład współdziałania czynników
wpływających na odmiennośd chorowania ludzi
starszych
Przykład 1.
Zmiana starcza  stwardnienie tętnic wieocowych
Komponenta chorobowa  miażdżyca tętnic wieocowych
Choroba przewlekła  niewydolnośd wieocowa
Powikłanie  zawał m.sercowego
Przykład 2.
Zmiana starcza  starcze zwyrodnienie narządów, zmniejszenie liczby czynnych
komórek
Skutek w razie choroby  zmniejszenie rezerw, załamanie przy obciążeniu
Przykład 3.
Zmiana starcza  osłabienie odczuwania bólu; zaniki pamięci
Skutek w razie choroby  nietypowośd przebiegu choroby, luki w wywiadzie
Grupy chorób*
üðChoroby z najwyższÄ… zapadalnoÅ›ciÄ… w starszym
wieku: choroby o etiologii miażdżycowej z
lokalizacją mózgową, osteoporoza, zwyrodnienie
stawów, otępienie
üðChoroby z wzrastajÄ…cÄ… zapadalnoÅ›ciÄ… w starszym
wieku: choroby nowotworowe, cukrzyca, zmiany
zarostowe tętnic obwodowych
üðChoroby nie zwiÄ…zane ze staroÅ›ciÄ…, lecz o
cięższym przebiegu i niepomyślnym rokowaniu w
tym okresie życia: zapalenie płuc
Przyczyny nagłego załamania się stanu
zdrowia u osób starszych**
üðNieostrożne podawanie leków
üðOdwodnienie
üðHiponatriemia i inne zaburzenia elektrolitowe
üðHipoglikemia
üðOgniskowe uszkodzenie OUN
üðPrzegrzanie lub wychÅ‚odzenie
üðZmiana miejsca pobytu
üðKonflikty rodzinne, strata materialna, rozstanie z
bliską osobą, nagły wyjazd, śmierd w rodzinie
Najczęściej występujące schorzenia u
osób po 60 r.ż.**
Øðchoroby ukÅ‚adu krążenia i serca
Øðschorzenia ukÅ‚adu ruchu
Øðchoroby metaboliczne (w tym cukrzyca)
Najczęstsze przyczyny hospitalizacji u osób
liczÄ…cych ponad 65 lat mieszkajÄ…cych na terenie
województwa dolnośląskiego
Øðchoroby ukÅ‚adu krążenia
Øðchoroby nowotworowe
Øðchoroby ukÅ‚adu moczowo-pÅ‚ciowego
Øðchoroby ukÅ‚adu oddechowego
ØðsporÄ… grupÄ™ stanowiÄ… choroby oka,
neurologiczne i endokrynologiczne
Najczęstsze przyczyny zgonów u osób liczących
ponad 65 lat, mieszkaoców województwa
dolnośląskiego
üðchoroby ukÅ‚adu krążenia  ok.50%
üðnowotwory  do ok. 30%
üðchoroby ukÅ‚adu oddechowego
üðchoroby ukÅ‚adu trawiennego
üðzewnÄ™trzne przyczyny (wypadki)
Wielkie zespoły geriatryczne, definiowanych
jako stany upośledzenia funkcjonalnego o
złożonej etiologii
üðupadki
üðdemencja,
üðdepresja,
üðdelirium (zespoÅ‚y splÄ…tania)
üðnietrzymanie moczu (i stolca)
üðomdlenia
üðodleżyny
üðgeriatryczny zespół jatrogenny
Geriatryczny zespół jatrogenny (1)
qð To zespół objawów wystÄ™pujÄ…cych wskutek
nie do kooca kontrolowanej ilości i rodzaju
przyjmowanych leków przez osoby starsze.
qð Należy byd uczulonym na zwiÄ™kszone ryzyko
występowania u osób starszych różnego
rodzaju działao niepożądanych oraz
występowania polekowych zespołów
objawowych skutkujących poważnymi
zagrożeniami zdrowia i życia.
Geriatryczny zespół jatrogenny (2)
najczęstsze polekowe zespoły objawowe występujące w starości
üðOdwodnienie i zaburzenia elektrolitowe (moczopÄ™dne,
przeczyszczajÄ…ce)
üðZmniejszenie przepÅ‚ywu krwi przez mózg i inne ważne narzÄ…dy
(hipotensyjne, antyhistaminowe), zaburzenia metabolizmu
komórek (insulina, biquanidy, barbiturany)
üðZmiany rytmu serca (moczopÄ™dne, naparstnica, aminofilina)
üðNasilenie katabolizmu: kwasica, mocznica przednerkowa
(tetracykliny, kortykoidy, cytostatyki)
üðZaburzenia ukÅ‚adu immmunologicznego (kortykoidy, cytostatyki)
üðZaburzenia wchÅ‚aniania przez bÅ‚onÄ™ Å›luzowÄ… przewodu
pokarmowego (przeczyszczające, osłaniające błonę śluzową)
üðObniżenie zdolnoÅ›ci proliferacji i różnicowania siÄ™ komórek w
układzie krwiotwórczym (niesteroidowe środki przeciwzapalne,
cytostatyki, biseptol, sole złota)
** Kędziora ...
Geriatryczny zespół jatrogenny (3)
leki mogą byd przyczyną innych zespołów występujących
w starości, takich jak:
üðNiesprawnoÅ›d
üðZaburzenia procesów poznawczych, w tym
pamięci
üðObok zakażeo leki to najczÄ™stsza przyczyna
zespołów splątania
üðDepresja
üðPojawienie siÄ™ lub nasilenie zaburzeo
zwieraczy
Priorytetem w pielęgnacji osób starszych
jest dobro chorego rozumiane jako:
ØðZachowanie godnoÅ›ci i indywidualnoÅ›ci
osobistej
ØðZrozumienie i umiejÄ™tnoÅ›d sÅ‚uchania
ØðZachÄ™canie do samoopieki
ØðWszechstronnie pojÄ™ta edukacja chorego i
jego rodziny
ØðSprawne i celowe rozwiÄ…zywanie problemów
osób starszych*****
Główny cel postępowania/pielęgnowania
osób starszych**
 Pielęgnacja starszego człowieka w przebiegu chorób
ostrych jak i przewlekłych ma nie tylko doraz
nie
zabezpieczyd podstawowe funkcje życiowe, ale także
spowolnid proces pogarszania się wydolności
poszczególnych narządów i układów (s.416)
Øð Zawsze powinno chodzid o poprawÄ™ jakoÅ›ci życia
osoby starszej. W rozumieniu nowoczesnej gerontologii
dobre samopoczucie ludzi starych określane jest raczej
przez subiektywny, osobiście oceniany stan zdrowia, niż
przez obiektywna ocenÄ™ medycznÄ…
Proces pielęgnowania chorego w starszym wieku
ØðInformacje potrzebne do postawienia diagnozy sÄ… zbierane od nie tylko
od pacjenta, również od jego rodziny czy opiekunów
ØðOprócz oceny stanu fizycznego, psychicznego i spoÅ‚ecznego okreÅ›la siÄ™
również sprawnośd czynnościową (skale ADL, IADL)
ØðWarto przeprowadzad KOG (COG)
ØðIstniejÄ… klasyfikacje diagnoz pielÄ™gniarskich, z których najbardziej
rozpowszechnione są NANDA (od 1982 r. Północnoamerykaoskie
Towarzystwo Diagnoz Pielęgniarskich), ICNP  International Classification
for Nursing Practice (od 1989 r. Międzynarodowa Klasyfikacja Praktyki
Pielęgniarskiej). Taksonomie diagnoz ułatwiają porozumienie w sprawie
pacjenta pielęgniarkom (analogicznie do Międzynarodowej Klasyfikacja
Chorób i Problemów zdrowotnych ICD-10)
ØðW Polsce powszechnÄ… praktykÄ… jest formuÅ‚owanie diagnozy
pielęgniarskiej w różnej postaci np. w kategoriach potrzeb, w kategoriach
problemów, w kategoriach stanu. W ten sposób tworzone są niekooczące
się zbiory różnych zapisów i sformułowao, niemożliwych do porównania
****
Intenational Classification for Nursing Practice
Międzynarodowa Klasyfikacja Praktyki Pielęgniarskiej
ICNP powstała z inicjatywy Międzynarodowej Rady
Pielęgniarek w celu ujednolicenia języka pielęgniarstwa
w 4 obszarach: diagnozy, interwencji, działao i wyników.
Korzyści wynikające z klasyfikacji: ujednolicenie
słownictwa, rozwój baz danych i systemów
informatycznych, możliwośd rozwoju.
Słabe strony: mała przydatnośd w nauczaniu
Modele pielęgnowania mające najczęściej
zastosowanie w pielęgniarstwie geriatrycznym
ØðModel samoopieki D.Orem
ØðModel adaptacyjny C. Roy
ØðModel otwartych systemów I.King
ØðModel humanistycznej troskliwosci J.Watson
ØðModel aktywnosci zyciowych Roper-Logan-
Tierney
Model aktywnosci zyciowych
Roper-Logan-Tierney (1980)*****
1. Utrzymanie bezpieczeostwa
2. Komunikowanie siÄ™
3. Oddychanie
4. Jedzenie i picie
5. Wydalanie
6. Higiena osobista i ubieranie siÄ™
7. Kontrolowanie temperatury ciała
8. Ruch
9. Praca i zabawa
10. Wyrażanie swojej seksualnosci
11. Sen
12. Umieranie
Model aktywnosci zyciowych
Roper-Logan-Tierney (1980)
Na etapie oceny w ww.modelu uwzględniamy
dwa poziomy:
1.Dokładne zebranie informacji o pacjencie
2.Ustalenie , jakie czynności pacjent może
wykonad, a jakich nie może z punktu widzenia
fizycznych, psychicznych i społecznych
aspektów w dwunastu aktywnościach
życiowych
Model aktywnosci zyciowych
Roper-Logan-Tierney - planowanie
ØðTrudnoÅ›ci pacjenta z wykonywaniem
czynności życiowych odnotowuje się w planie
opieki, a cele uzgodnione przez pielęgniarkę z
pacjentem muszą odwoływad się do
osiągnięcia samodzielności lub pogodzenia z
zależnością w zakresie aktywności życiowych
Model aktywności życiowych
Roper-Logan-Tierney - realizacja
ØðDziaÅ‚anie jest czynnoÅ›ciÄ…, którÄ… pielÄ™gniarka i
pacjent podejmujÄ™, aby rozwiÄ…zad problem i
osiągnąd cel. Działania pielęgniarki mogą byd
niezależne, zależne i współzależne.
Model aktywności życiowych
Roper-Logan-Tierney - ocena
ØðOcena wyników opiera siÄ™ na postÄ™pach lub
oddaleniu od wyznaczonych celów opieki.
Ponieważ są one wyrażone w kategoriach
mierzalnych, łatwo ocenid skutecznośd
realizowanej opieki
Model aktywnosci zyciowych Roper-Logan-Tierney 
przykład (1/3)
Opis przypadku : Pacjentka A.Z. lat 76, z miażdżycą uogólnioną, miażdżycowym
uszkodzeniem mięśnia sercowego, wieloletnim nadciśnieniem tętniczym,
wypisana ze szpitala w stanie dobrym, wydolna krążeniowo i oddechowo. Do
szpitala trafiła z powodu nasilających się od kilku tygodni duszności, spadku
tolerancji wysiłków fizycznych, kaszlu i bólów w klatce piersiowej. Na podstawie
obserwacji, kolejnych zapisów EKG oraz wartości markerów biochemicznych
wykluczono zmianę ogniskową mięśnia sercowego. Kontrolne RTG płuc
wykazało wycofanie się płynu z jam opłucnowych, jednakże nadal utrzymują się
zmiany w zakresie dolnego bieguna wnęki płuca prawego. Całośd obrazu, jak
również dane z wywiadu (w przeszłości palenie papierosów i narażenie
zawodowe na pyły) wskazują na zmianę o charakterze nowotworowym oraz
przypuszczalnie współistniejące POChP (pacjentka niezdolna do wykonania
badania spirometrycznego ze względu na brak współpracy). Tak poważne
rozpoznania wymagajÄ… skierowania chorej do dalszej diagnostyki i leczenia w
poradni pulmonologicznej.
Pacjentka jest bezdzietnÄ… wdowÄ…, od kilkunastu lat mieszka
sama, utrzymuje się z emerytury, która wystarcza jej na
codzienne wydatki. Jest bardzo przejęta swoim stanem zdrowia i
przestraszona, jak sobie poradzi w najbliższej przyszłości. Ocena
złożonych czynności życia codziennego przeprowadzona za
pomocą skali Lawtona, wykazała, że pacjentka wymaga pomocy
osób drugich w takich czynnościach jak: dotarcie do miejsca poza
odległością spaceru, drobne naprawy i cięższe prace domowe,
przyjmowanie leków (23 punkty na 27 możliwych). Pacjentka
przed pobytem w szpitalu funkcjonowała w pełni samodzielnie,
toteż nadrzędnym celem w działaniach pielęgniarki rodzinnej
będzie przywrócenie pacjentki do poprzedniego stanu
czynnościowego
Kolejne aktywności życiowe to:
4. Jedzenie i picie
5. Wydalanie
6. Higiena osobista i ubieranie siÄ™
7. Kontrolowanie temperatury ciała
8. Ruch
Jedzenie i picie, Wydalanie, Higiena osobista i ubieranie siÄ™,
Kontrolowanie temperatury ciała, Ruch oraz aktywnosci zyciowe
jak ponizej
Podsumowanie
Utrudnieniem w opiece nad człowiekiem w podeszłym wieku jest
współwystępowanie schorzeo somatycznych i zaburzeo poznawczych.
Częstymi schorzeniami występującymi u tej grupy osób są choroby przewlekłe,
które ograniczają codzienne funkcjonowanie jednostki.
Stopieo sprawności osób w podeszłym wieku zależy od przebiegu procesu
starzenia, występowania schorzeo, stylu życia oraz czynników społeczno-
środowiskowych i psychicznych działających w ciągu życia. Ograniczenie
sprawności może przebiegad stopniowo, dotykając pierwotnie czynności
bardziej złożonych, a w koocowej fazie czynności dnia codziennego.
Początkowo zmiany te mogą byd trudne do uchwycenia przez opiekunów
osoby starszej. Prowadzi to w efekcie do zmniejszenia wydolności
samoopiekuoczej, co zwiększa zapotrzebowanie na różne formy opieki.
Specyfika zmian fizjologicznych i patologicznych zachodzących u osób
starszych i niepełnosprawnych determinuje zakres działao pielęgniarskich.
Opieka nad tymi osobami obejmuje pomoc w utrzymaniu niezależności od
innych, wsparcie, opiekÄ™ w chorobie.
Najważniejsze zasady obowiązujące przy
pielęgnowaniu osób starszych
ØðHolizm: - uwzglÄ™dnienie wymiaru somatycznego, psychicznego,
społecznego oraz duchowego człowieka, niejasne granice; współpraca z
pacjentem (poszanowanie godności, unikanie nadopiekuoczości);
współpraca z zespołem geriatrycznym; współpraca z rodziną, opiekunem
ØðIndywidualizacja
ØðUszanowanie prawa do: niezależnoÅ›ci, uczestnictwa, opieki,
samorealizacji, godności
ØðPrzeciwdziaÅ‚anie unieruchomieniu i zniedołężnieniu, aktywizacja
ØðNależy byd Å›wiadomym roli jaka odgrywamy bÄ™dÄ…c w Å›wiadomoÅ›ci
chorego instancjÄ… medycznÄ…
Każdy nasz kontakt z człowiekiem starszym może mied charakter
terapeutyczny lub jatrogenny; cierpliwośd, świadomośd ograniczeo
pacjenta, bariery w komunikacji (wzrok, słuch, problemy z uzębieniem
i inne) mają wpływ na przeżywanie choroby i starości
y
ródła:
* Wróblewski T.:Odmienności diagnostyczno-lecznicze w medycynie
geriatrycznej w: Vademecum diagnostyki i terapii, PZWL W-wa 1993
** Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M.(red): Kompendium pielęgnowania
pacjentów w starszym wieku, Czelej, Lublin 2007
*** Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A.(red): Geriatria z elementami
gerontologii ogólnej, Via Medica, Gdaosk 2006
**** Górajek-Józ
wik J.(red): Wprowadzenie do diagnozy pielęgniarskiej,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
*****Wieczorowska-Tobiś K., Talarska D. (red.nauk): Geriatria i pielęgniarstwo
geriatryczne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
oraz
üð Kózka M., PÅ‚aszewska-Å»ywko L.(red):Procedury pielÄ™gniarskie, PZWL W-wa
2009