CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL
KLASYFIKACJA ZABURZEC
MOWY
Autor: Marzena Kocik
28.01.2008.
Zmieniony 28.01.2008.
Zaburzenia mowy przejawiają się na wiele sposobów i występują w różnym stopniu. Mogą dotyczyć np.
tylko artykulacji niektórych głosek – seplenienie, reranie, lub wszystkich i wtedy mowa jest
niezrozumiała. Mogą też polegać na całkowitej niemożności mówienia – afazja, alalia, anartria,
głuchoniemota.Grażyna Jastrzębowska pisząc o klasyfikacjach zaburzeń mowy już na samym początku
zwraca uwagę, iż mimo wielu starań i prób nadal nie udało się opracować klasyfikacji, która potrafiłaby
ukazać pełny obraz odbiegających od normy zachowań językowych.
Według Stanisława Grabiasa przeciwności te uwarunkowane są:
- Faktem, że od dawna panuje w opisach zaburzeń mowy ciasny biologizm, z połączenia tak
wieloaspektowego zjawiska jakim jest mowa z dysfunkcją jakiejś czynności biologicznej
- Brakiem precyzji w określeniu zakresu pojęcia zachowania językowe odbiegające od normy
- Różnym ujmowaniem problemu funkcjonowania języka
- Wieloaspektowym pojęciem mowy i jej zaburzeń (omawianie zjawisk np. tylko z perspektywy
biologicznej, psychicznej bądz
społecznej)
- Ograniczeniem opisu zaburzeń tylko do systemu językowego bez uwzględnienia systemu
komunikacyjnego
- Nie analizowaniem zaburzeń mowy na tle pełnego obrazu komunikacji językowej
- Nie uwzględnieniem możliwości komunikacyjnych
- Zamętem terminologicznym
- Różnorodnością kryteriów, według których klasyfikuje się zaburzenia mowy. W związku z tym w teorii i
praktyce logopedycznej spotyka się różnego rodzaju podziały zaburzeń mowy, wzorowane na rozmaitych
perspektywach. Wyróżnia się klasyfikacje objawowe, przyczynowe i mieszane (objawowo –
przyczynowe). Do najnowszych polskich kategoryzacji zaburzeń mowy należą:
- Klasyfikacja zaburzeń mowy Grabiasa
- Projekt zestawienia form zaburzeń mowy Mierzejewskiej i Emiluty – Rozya. Natomiast w opini
Sawy na złożoność problematyki zaburzeń mowy wpływają różne sposoby i ujęcia tych zjawisk oraz
skomplikowany układ wywołujących je czynników, zarówno biologicznych jak i społecznych. Według tejże
autorki podział częściej następuje na podstawie objawów, które łatwiej można uchwycić niż czynnik
etiologiczny, który stanowi kryterium drugiej grupy podziałów. Zdaniem Styczek proponowane
klasyfikacje są mało precyzyjne i nieprzydatne w praktyce. Te, które skupiają się tylko na objawach są
niedostateczne gdy chodzi o przyczyny i odwrotnie – podziały opracowane na podstawie przyczyn
niezbyt logicznie porządkują zaburzenia mowy ze względu na ich objawy. Zdaniem autorki wskazanie
nieścisłości w poszczególnych typach klasyfikacji utrudniają działania diagnostyczne. W takiej sytuacji
najlepszą wydawać by się mogła klasyfikacja, w której obok objawów uwzględnione zostają przyczyny
wywołujące dane zaburzenie. Nie jest to jednak możliwe, gdyż nie zawsze te ostatnie są w pełni
rozpoznane oraz dlatego, że jedna przyczyna może wywołać różne objawy, a ponadto ten sam objaw
może być następstwem wielu przyczyn. Przyjmując kryterium przyczynowe Jastrzębowska pisze o
poglądach i podziale Styczek, które omówię w dalszej części pracy, oraz Sawy – autorki
szczegółowych badań nad wpływem czynników środowiskowych na powstawanie i pogłębianie się
zaburzeń mowy. Swoje wnioski nakreśla następująco: Postawy dzieci nabywających umiejętności
językowych:
- Stymulacyjne – akceptacja kochająca
- Obojętne – zaniedbanie
- Hamujące – nadmierna opiekuńczość, niechęć, odrzucanie, unikanie Najbardziej sprzyjające
procesowi rozwojowemu są postawy stymulacyjne, wyrażające się zainteresowaniem mową dziecka,
inspirowaniem i wyzwalaniem chęci i radości mówienia. Niekorzystne są natomiast postawy hamujące. W
opinii Sawy środowisko rodzinne ma szczególne znaczenie przy wystąpieniu takich rozwojowych zaburzeń
mowy jak dyslalia rozwojowa i jąkanie rozwojowe. W literaturze foniatrycznej spotyka się ogólniejsze
klasyfikacje przyczynowe, uwzględniające tylko poziom uszkodzenia mechanizmów mowy. Przyjmując
taką perspektywę zaburzenia mowy można podzielić na:
- Zaburzenia obwodowe – przyczyna znajduje się w obrębie analizatora słuchowego
(nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego: wadliwy zgryz, ubytki w uzębieniu, rozszczep
podniebienia lub wargi, niedrożność nosa)
- Zaburzenia mowy pochodzenia ośrodkowego – nieprawidłowa struktura w ośrodkach mowy Do
typologii mieszczącej się w ramach klasyfikacji przyczynowych zalicza się podział zaburzeń mowy na:
- Zaburzenia pochodzenia organicznego – w przypadku wad zgryzu, rozszczepu podniebienia,
defektów narządu słuchu, zmian w mózgu
- Zaburzenia typu czynnościowego – skutek porażeń, obniżonego napięcia mięśni lub przy
http://www.logopedia.pl Kreator PDF Utworzono 15-10-2010, 10:36
CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL
zaburzeniach rozwoju emocjonalnego Natomiast neurolodzy dziecięcy dzielą zaburzenia mowy na:
- Zaburzenia mowy związane z uszkodzeniem półkul mózgu
- Zaburzenia dyzartryczne – niedowład mięśni artykulacyjnych
- Zaburzenia mowy uwarunkowane ograniczonym uszkodzeniem lub nieprawidłową czynnością
obwodowego narządu mowy i narządu słuchu
- Zaburzenia rytmu mowy (jąkanie i mowa bezładna)
- Zaburzenia mowy w niedorozwoju umysłowym i chorobach psychicznych. Do najnowszych
logopedycznych typologii zaburzeń mowy należy klasyfikacja Grabiasa, który dokonał następującego
podziału:
- Zaburzenia mowy związane z niewykształconymi sprawnościami percepcyjnymi:
• Głuchota i niedosłuch
• Alalia i jej wycofujące się stadium – dyslalia
• Oligofazja.
- Zaburzenia mowy związane z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych (przy zdobytych
kompetencjach):
• Zaburzenia realizacji fonemów:
* zaburzenia realizacji fonemów: dysglosja – wynika z anomalii tkwiących w budowie narządów
artykulacyjnych, np.
w przypadku rozszczepów podniebienia
• Zaburzenia realizacji ciągu fonicznego:
* mowa bezkrtaniowców – ujawnia się w postaci bezgłosu lub niewłaściwej realizacji oddechu
* giełkot – ujawnia się w postaci wzmożonego tempa realizacji ciągu fonicznego
* jąkanie – zaburzeniu ulega płynność realizacji ciągu fonicznego, zaburzone są intonacja i akcent
• Zaburzenia realizacji fonemów i ciągu fonicznego:
* anartria i dyzartria – związane są z uszkodzeniami ośrodków i dróg unerwiających narządy
mowy.
- Zaburzenia mowy związane z rozpadem systemu komunikacyjnego:
• Afazja – zaburzenia wynikające z uszkodzeń korowych ośrodków mowy
• Schizofazja – jest wynikiem schizofrenii, a ujawnia się w postaci niespójnych wypowiedzi
językowych.Grabias szczegółowo opisuje wszystkie zaburzenia oraz uwzględnia postępowanie
logopedyczne.Klasyfikację zaburzeń mowy podaje również Nowak opracowaną przez takich wybitnych
specjalistów jak Kaczmarek i Styczek, następnie charakteryzuje najczęściej występujące zaburzenia w
rozwoju mowy dziecka, czyli dyslalię, seplenienie, reranie, mowa bezdz
więczna, nosowanie, alalię i
jąkanie. Klasyfikacja Kaczmarka wskazuje na elementy występujące w poszczególnych wypowiedziach tj.
treść, forma i substancja, z tego wynikają zaburzenia treści, uogólnienia i abstrakcji. Zaburzenia treści
obejmują proces uogólnienia, abstrakcji i logiki w konstruowanych tekstach oraz ukierunkowania w
myśleniu, np. rozkojarzenia, zaburzenia krytycyzmu. Natomiast zaburzenia języka obejmują głównie
przypadki braku mowy (niemoty) przede wszystkim głuchoniemoty, afazji, alalii niedokształconej,
agramatyzmu. Zaburzenia substancji i strony fonetycznej mowy występuje w dwóch płaszczyznach:
suprasegmentalnej – dotyczy ona akcentu, melodii i rytmu, np. jąkanie; i segmentalnej, czyli
niewłaściwej realizacji fonemów w mowie i piśmie. Kaczmarek wyodrębnił w płaszczyz
nie segmentalnej
zaburzenia w mowie i w piśmie.Natomiast Styczek w IV rozdziale swojej Logopedii dokonuje podziału
zaburzeń mowy ze względu na działające czynniki zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe) i
wewnątrzpochodne (endogenne). Przy zaburzeniach mowy środowiskowych nie stwierdza się defektów
anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za przyczynę, nie są to więc typowe
wady mowy lecz zaburzenia. Główne rodzaje zaburzeń mowy wewnątrzpochodnych, inaczej wad mowy
są następujące:
- dysglosja – jest to zniekształcenie dz
więków mowy lub niemożność ich wytwarzania,
spowodowanej nieprawidłową budową narządów mowy lub obniżenia słyszalności
- dyslalia (alalia) – czyli opóz
nienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóz
nionego
wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych
- afazja – spowodowana jest utratą częściową lub całkowitą znajomości języka na skutek
uszkodzenia pewnych struktur mózgowych
- jąkanie – są to zaburzenia płynności mowy (rytmu i tempa), przyczyny tego zjawiska nie są
znane; zaliczane jest do nerwic
- nerwice mowy (logoneurozy) – czyli mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy,
modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice
- digofazja – jest to niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym
- schizofazja – mowa osób które mają zaburzenia myślenia, spowodowane chorobami
psychicznymi (dysfemia – wady wymowy występujące u osób z zaburzeniami sfery emocjonalnej,
http://www.logopedia.pl Kreator PDF Utworzono 15-10-2010, 10:36
CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL
dysfazja – wady mowy wywołane zaburzeniami osobowości) Jak pisze Styczek, w dalszej
części pracy, podstawą klasyfikacji zaburzeń mowy powinny być objawy tych zaburzeń. Klasyfikacją
opartą na objawach zaburzeń przedstawiamy w następujący sposób:
- zakłócenia znajomości języka – opóz
nione przyswajania go sobie lub na utracie (całkowitej lub
częściowej) i występuje w zakresie systemu leksykalnego, gramatycznego oraz fonologicznego
- zakłócenie realizacji głosek i cech prozodycznych mowy występujące przy prawidłowej znajomości
języka
- zakłócenia treści wypowiedzi
- zakłócenia mieszaneStyczek zwraca uwagę na wpływ środowiska społecznego, w którym żyje dziecko,
to ono dostarcza wzorców słownych, pobudza do mówienia, wywołuje reakcje słowne. Zaburzenia mowy
pochodzenia środowiskowego mogą być wywołane różnymi czynnikami.
- brak podniet do mówienia, przy zmianie środowiska lub pouczeniu opiekunów opóz
nienie to wyrównuje
się zupełnie
- nadmiar bodz
ców słownych może wywołać u dziecka reakcję obronną w formie niechęci do mówienia
- nieodpowiednie wzorce głosek wyrazów
- niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka. Do zaburzeń mowy spowodowanych
uszkodzeniem struktur korowych Styczek zalicza: afazję, alalię i dyslalię. Natomiast w skład zaburzeń
mowy spowodowanych uszkodzeniem układu pozapiramidowego autorka wyróżnia dysartrię i anartrię.
Osobny rozdział stanowi problematyka jąkania. Następne zaburzenia są to zaburzenia mowy
spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną narządów mowy i tutaj występuje dysglosja.
Zaburzenia mowy mogą być także spowodowane uszkodzeniem narządu słuchu. Następne rozważania to
problematyka wad mowy u osób upośledzonych umysłowo.W literaturze spotykamy jeszcze wiele
propozycji dotyczących klasyfikacji zaburzeń mowy, np. Spionek zwraca uwagę, że zaburzenia te można
rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:
- Od strony objawów, biorąc pod uwagę dz
więkową postać czyli wymowę i odnosząc ją do przyjętej
normy fonetycznej
- Od strony przyczyn (etiologia) i mechanizmów (patogeneza), które prowadzą do owych
odstępstw.Pierwsze podejście zdąża do charakterystyki danego dziecka, do szczegółowego opisu, jak
realizuje ono określone szeregi głosek oraz poszczególne głoski (w izolacji i różnorakich układach). Drugie
podejście zdąża do ustalenia, skąd pochodzą owe odstępstwa. Wymaga ono dalszych podziałów, a w
szczególności rozróżniania spraw pochodzenia obwodowego i ośrodkowego. Zaburzenia obwodowe to
takie, których przyczyna leży w obwodzie, tj. w obrębie analizatora słuchowego lub w narządach, które
wykonują ruchy mowne i odbierają czucie tych ruchów, a więc w nieprawidłowej budowie aparatu
artykulacyjnego (np. wadliwy zgryz, rozszczep podniebienia). Zaburzenia mowy pochodzenia
ośrodkowego mają swoje przyczyny w nieprawidłowej strukturze i funkcji ośrodkowego układu
nerwowego, konkretnie w ośrodkach mowy w mózgu. Sprawa może dotyczyć ośrodków odbiorczych
(czuciowych) lub nadawczych (ruchowych) albo ich wzajemnej współpracy. W ten sposób mogą ulegać
zakłóceniu analiza lub synteza, tak w sferze odbioru (percepcji mowy), jak i jej wytwarzania (aktu
mowy). Utrudnione jest również prawidłowe różnicowanie dz
więków mowy, a także różnicowanie
kinestetyczne wykonywanych ruchów artykulacyjnych.Wszystkie te klasyfikacje wyżej wymienione są
niezbędne do prawidłowego pokierowania terapią logopedyczną dziecka, to właśnie zaburzenia mowy
mają wielki wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, zubożają jego psychikę nie tylko o możliwość
rozumienia poleceń oraz reakcji językowych, ale także uniemożliwiają poznanie pozasemantycznych
elementów mowy charakterystycznych dla danego środowiska (melodia, akcent, rytm). O tym jak ważna
jest redukcja zaburzeń mowy nie trzeba chyba udowadniać. Literatura:
- Demelowa G., Elementy logopedii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979.
- Grabias S., Mowa i jej zaburzenia, „Logopedia” 2000, nr 28.
- Logopedia, pod red. T. Gałkowskiego, G. Jastrzębowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,
Opole 1999.
- Nowak J. E., Wybrane problemy logopedyczne, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej
w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1997.
- Styczek I., Logopedia, PWN, Warszawa 1980.
http://www.logopedia.pl Kreator PDF Utworzono 15-10-2010, 10:36