BHP i ergonomia
W1: Bezpieczeństwo, higiena oraz ergonomia pracy w informatyce  pojęcia podstawowe i
podstawy prawne................................................................................................................................1
Prawo pracy ....................................................................................................................................4
Praca i jej charakterystyki ...........................................................................................................6
Czynniki środowiska......................................................................................................................7
W2: Warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników IT. Zagrożenia i choroby zawodowe
informatyków......................................................................................................................................9
Choroby zawodowe i prawo pracy w zakresie opieki medycznej............................................11
Choroby zawodowe i problemy pracowników IT .....................................................................12
Zapobieganie chorobom mięśniowo  szkieletowym i normy podnoszenia ciężarów...........16
W3: Ergonomia i BHP w informatyce. Projektowanie stanowisk pracy....................................19
W4: Instalacje elektryczne, odgromowe i ppoż dla informatycznych stanowisk pracy.
Postępowanie w wypadkach i zagrożeniach. Działania kontrolne i szkoleniowe. ......................25
Pytania...............................................................................................................................................32
Pytanie z odpowiedziami .................................................................................................................32
Tematy wykładów  studia niestacjonarne
W1: Bezpieczeństwo, higiena oraz ergonomia pracy w informatyce  pojęcia podstawowe i
podstawy prawne.
W2: Warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników IT. Zagrożenia i choroby zawodowe
informatyków.
W3: Ergonomia i BHP w informatyce. Projektowanie stanowisk pracy.
W4: Instalacje elektryczne, odgromowe i ppoż dla informatycznych stanowisk pracy. Postępowanie
w wypadkach i zagrożeniach. Działania kontrolne i szkoleniowe.
Literatura
1. http://www.nauka.gov.pl/_gAllery/27/53/27537/setup-bhe.exe
2. http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/27/53/27536/INSTRUKCJA_
NAUKA_O_PRACY.pdf
3. Bugajska J., (red.), Komputerowe stanowisko pracy  aspekty zdrowotne i ergonomiczne,
Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2003
4. Horst W., Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy. Cz. 1, Ergonomiczne czynniki ryzyka,
Wydaw. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2004
5. Horst W., (red.), Ergonomia z elementami bezpieczeństwa pracy, Wydawnictwo Politechniki
Poznańskiej, Poznań 2006
6. Kodeks Pracy  aktualny stan prawny na 2011 rok.
BHP i ergonomia
W1: Bezpieczeństwo, higiena oraz ergonomia pracy w informatyce  pojęcia
podstawowe i podstawy prawne.
Zakres:
Podstawowe pojęcia i zakres przedmiotu
Elementy prawa pracy
Proces pracy i podstawy ergonomii
Definicja pracy w teorii poznania (Filozofia , wg dialektyki)
Praca to świadoma, społeczna, celowa działalność człowieka.
Definicja pracy wg prof. Szczepańskiego
Praca to społecznie zorganizowany zespół czynności, którego efektem jest wytwarzanie
wartości, zaspokajających istotne potrzeby ludzkie.
Definicja pracy w sensie psychofizjologicznym
Świadome wykonywanie przez ustrój ludzki
1
dowolnych czynności wymagających wydatkowania sił, wydatkowania i zużycia energii więcej
niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju.
Praca - definicje
Praca jest to celowa i świadoma działalność człowieka przekształcająca dobra przyrody w celu
zaspokojenia ludzkich potrzeb. Może mieć ona charakter:
" produkcyjny (wytwarzanie dóbr materialnych),
" nieprodukcyjny (wytwarzanie usług  np. praca lekarza, prawnika, nauczyciela
lub
Praca jest zespołem czynności, jakie wykonuje człowiek w procesie produkcji. Do jej realizacji
potrzebna jest siła robocza, czyli zespół ludzi z odpowiednimi kwalifikacjami do wykonywania
pracy
Bezpieczeństwo i higiena pracy - def.
Bezpieczeństwo i higiena pracy to ogół środków i urządzeń służących do:
stworzenia warunków pracy, eliminujących zagrożenie
życia lub zdrowia zatrudnionych;
usuwanie lub ograniczenie szkodliwości związanych
z procesem i środowiskiem pracy (np. zagrożenie ze strony
maszyn i urządzeń technicznych, szkodliwe gazy, pary i mgły,
promieniowanie, hałas, wstrząsy).
Bhp wiąże się z zapobieganiem wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym i innym
szkodliwym wpływom pracy na zdrowie.
Higiena pracy
Higiena  nauka badająca wpływ czynników środowiska oraz zachowań człowieka na jego zdrowie
fizyczne i psychiczne; opracowuje zasady zapobiegania chorobom oraz sposoby utrzymania
zdrowia.
Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy jest
jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa w stosunku do
jego obywateli.
Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy.
Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny
pracy jest Kodeks Pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów
higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim:
Państwowa Inspekcja Pracy oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.
Zasady BHP
Przez zasady bezpieczeństwa i higieny pracy należy rozumieć zasady pozaprawne, wynikające z
techniki i doświadczenia życiowego, których przestrzeganie zapewnia faktyczne bezpieczeństwo i
higienÄ™ pracy.
Różnorodność procesów produkcyjnych i technologicznych sprawia, że nie jest możliwe
uregulowanie całej problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi przepisami. Jest
też rzeczą oczywistą, że przepisy o bezpieczeństwie i higienie pracy są zmieniane w trybie
powolniejszym od zmian dokonujących się w dziedzinie techniki. Zasady bhp należy każdorazowo
konkretyzować do właściwych warunków, tworzyć takie warunki pracy, aby były one bezpieczne.
Zasady bhp można tworzyć na podstawie konkretnych unormowań istniejących już w danej
dziedzinie lub też w zakładzie pracy.
Zasady bezpiecznej i higienicznej pracy mogą wynikać także z instrukcji producenta i z przyjętych
powszechnie prawidłowych i bezpiecznych metod pracy ukształtowanych w wyniku praktyki.
2
Ergonomia
Nazwa ergonomia wywodzi się od dwóch greckich słów: ergon - czyn, praca oraz nomos - zwyczaj,
prawo, wiedza. W przekładzie na język polski oznacza wiedzę o pracy (ludzkiej).
W  Wielkiej Encyklopedii Powszechnej" PWN (suplemencie) hasło ergonomia pojawiło się
dopiero w 1970 roku
Ergonomia - nauka o pracy, czyli dyscyplina naukowa zajmujÄ…ca siÄ™ dostosowaniem pracy do
możliwości psychofizycznych człowieka. Ma na celu humanizowanie pracy poprzez taką
organizację układu:
czÅ‚owiek Ò! maszyna Ò! warunki otoczenia,
aby wykonywana ona była przy możliwie niskim koszcie biologicznym i najbardziej efektywnie, co
uzyskuje siÄ™ m.in. poprzez eliminacjÄ™ z
ródeł chorób zawodowych. Ergonomia jest nauką
interdyscyplinarnÄ…. Korzysta z dorobku takich nauk lub dziedzin naukowych jak: psychologia
pracy, socjologia pracy, fizjologia pracy, higiena, medycyna pracy, organizacja pracy, oraz nauk
technicznych, np. materiałoznawstwa, budowy maszyn.
Ergonomia  od historii do jej podstaw prawnych i zakresu działań
Historia rozwoju ergonomii
Termin  ergonomia", po raz pierwszy zaproponował dla nauk związanych z pracą polski badacz,
Wojciech Jastrzębowski w 1857 roku. W czasopiśmie  Przyroda i Przemysł , artykule  Rys
Ergonomii, czyli nauki o Pracy opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody" napisał:
 nazwiskiem Ergonomia wziętym od wyrazów greckich (ergon - praca, nomos = prawa naturalne)
oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności".
 Lista dortmundzka"
Opracowana została na zlecenie I Kongresu Ergonomicznego i przedstawiona na II Kongresie w
Dortmudzie we wrześniu 1964 r. przez zespół pod kierunkiem G.C. Burgera. Zawiera ona ponad
300 pytań ogólnych i szczegółowych, pozwala na kompleksową analizę prawie wszystkich
elementów pracy, nie zawiera jednak kryteriów oceny.
Standardy ergonomii
W oparciu o te dyrektywy w 1975 roku Międzynarodowe Biuro Organizacji Standaryzacji (ISO)
utworzyło Techniczny Komitet (TC159) dla prac nad normami ergonomicznymi, które miały objąć
cały obszar działania ergonomii, tak aby były narzędziem dla przystosowania warunków pracy i
życia człowieka do jego anatomicznych, fizjologicznych i psychologicznych cech w powiązaniu z
fizycznym, socjokulturowym i technologicznym środowiskiem.
W normach ujmuje się terminologię, metody, dane dotyczące człowieka (antropometryczne,
biomechaniczne, fizjologiczne, psychologiczne). Obecnie w Komitecie ISO 159 opracowano już 18
norm, 43 normy sÄ… w trakcie przygotowywania
Zadania ergonomii
Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego
elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy wykonywanej w
warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na wszechstronny rozwój
pracownika - intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne warunki pracy stwarzają
możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności
W zakresie działań stosowanych wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:
ergonomie koncepcyjnÄ…, projektowÄ…,
ergonomiÄ™ korekcyjnÄ….
Pojęcia pomocnicze pracy i ergonomii
Zawód
Stanowisko pracy
3
 Zadanie zawodowe
Kwalifikacje zawodowe
Klasyfikacje kompetencji
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy,
wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych (wiadomości, umiejętności
i określonych cech psychofizycznych)
Podstawowe pojęcia
Podział kwalifikacji
Przyjęty ze względu na ich udział w wymaganiach zawodu i stanowiska:
Kwalifikacje ogólnozawodowe  umiejętności, wiedza i cechy psychofizyczne potrzebne do
wykonywania pracy w określonym obszarze zawodowym. Te kwalifikacje będą wspólne dla
zawodów pokrewnych, takich jak księgowy i specjalista do spraw finansów.
Kwalifikacje specyficzne dla stanowiska pracy  umiejętności, wiedza i cechy psychofizyczne
niezbędne do wykonywania typowej pracy na określonym stanowisku. W tym przypadku zespół
kwalifikacji zawodowych wiąże się z konkretnymi zadaniami wykonywanymi przez pracownika na
stanowisku pracy.
Kwalifikacje a kompetencje
Kwalifikacje, rozumiane sÄ… jako:
 układ zbiorów umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych (sprawności
sensomotorycznych, zdolności i cech charakteryzujących osobowość) niezbędnych do
wykonywania zestawu zadań określonego w opisie zawodu
(S. Kwiatkowski, M. Symela, Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria. Metodologia. Projekty
Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2001).
Prawo pracy
Pojęcia podstawowe
Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru,
mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba
fizyczna  jeżeli zatrudniają pracowników.
Stosunek pracy jest to stosunek prawny, w którym pracownik zobowiązany jest do wykonywania
pracy określonego rodzaju i na określonym stanowisku na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Podstawowe zasady prawa pracy
Nawiązanie stosunku pracy, bez względu na jego podstawę prawną, wymaga zgodnego
oświadczenia pracodawcy i pracownika.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi bezpieczne i higieniczne warunki
pracy.
Niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w stosunkach pracy ze względu na płeć,
wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, przekonania polityczne, religijne i inne,
przynależność związkową.
Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracÄ™.
Nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy
/Kodeks pracy  Dział Dziesiąty/
Kodeks pracy, nazywany potocznie  pracownicza konstytucją to najważniejszy akt normatywny
prawa pracy w Polsce. Został on uchwalony w dniu 26 czerwca 1974r.
4
 i wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1975r. Z uwagi jednak na niespotykany w innych gałęziach
prawa, dynamizm rozwojowy stosunków społecznych, będących przedmiotem jego regulacji,
podlegał on w ciągu ponad 28 lat obowiązywania licznym nowelizacjom.
Szczególnie duża zmiana Kodeksu nastąpiła w 1996r., co spowodowane było koniecznością
dostosowania go do przekształcanego od 1989r. ustroju społeczno  politycznego i ekonomicznego
w Polsce.
Zmiana Kodeksu Pracy w dniu 14 listopada 2003r. jest już czterdziestą pierwszą nowelizacją tego
aktu. Tym razem celem zmian jest dostosowanie przepisów Kodeksu
do prawa Unii Europejskiej. Część nowych przepisów Kodeksu weszła w życie
z dniem 1 stycznia 2004r, a pozostałe wejdą w życie z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa
w Unii Europejskiej.
Kodeks Pracy określa prawa o obowiązki pracowników i pracodawców:
I. Podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy / art. 207-209 KP/
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w Zakładzie Pracy,
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki.
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień
w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy / Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa
Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego, Urząd Górniczy i inne /,
zapewnić wykonanie zaleceń Społecznego Inspektora Pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać,
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie
pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany w terminie 30 dni od dnia
rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i
właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności oraz zawiadomić o zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii
może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
5. Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie podstawowe w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na
nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane /nie rzadziej niż raz na 6
lat/.
6. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i
prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym
innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może
być uznany za wypadek przy pracy.
II. ObowiÄ…zki pracownika / art. 100 KP /.
1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do
poleceń przełożonych, które dotyczą, pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa
lub umowÄ… o pracÄ™.
2. Pracownik jest obowiązany w szczególności:
przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
5
 przestrzegać Regulaminu Pracy i ustalonego w zakładzie porządku,
przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów
przeciwpożarowych / jest to podstawowy obowiązek każdego pracownika /,
dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu,
stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby
znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
brać udział w szkoleniu i instruktażu z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.
Dyrektywa Rady 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa
i poprawy warunków zdrowia pracowników podczas pracy
Artykuł 5
1. pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom
bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia
w każdym aspekcie związanym z pracą (...)
Artykuł 6
1. W ramach swej odpowiedzialności pracodawca powinien podjąć niezbędne środki w celu
zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników,
włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia
oraz zapewnienie koniecznych środków i właściwej organizacji (...)
Wydatki na bezpieczeństwo i higienę pracy
Wydatki związane z bezpieczeństwem i higiena pracy stanowią obecnie
(według pracodawców) tylko 1% kosztów pracy
1,1% w dużych przedsiębiorstwach
0,6% w małych przedsiębiorstwach
Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2004 r. - GUS Warszawa 2005 r.
Praca i jej charakterystyki
Z fizjologicznego punktu widzenia pracą nazywamy każdą wykonywaną czynność. Analizując
proces pracy zawodowej w stosunku do czasu zatrudnienia możemy wyróżnić w nim następujące
okresy:
przedstartowy  zwiÄ…zany z przygotowaniem stanowiska lub samego pracownika do
czynności roboczych.
wyjściowy - stan psychofizyczny pracownika przed podjęciem pracy.
nauki - nabieranie wprawy - krzywa pracy charakteryzuje się wówczas dużą rozbieżnością
parametrów określających proces pracy np.: czas reakcji; ilość: odebranych informacji,
błędów itp.
równowagi roboczej - w krzywej pracy widoczne tj. w postaci najlepszych wyników
badanych parametrów.
zmęczenia - w krzywej pracy pojawiają się najpierw sporadycznie, a potem coraz częściej,
gorsze wartości badanych parametrów
6
Rysunek 1. Składniki procesu pracy
Czynniki środowiska
Mikroklimat
Procesy fizjologiczne człowieka mogą zachodzić przy ściśle określonych cechach fizycznych
powietrza, które go otacza. Kształtują go następujące parametry: temperatura (t), wilgotność (W),
ruch powietrza (n) oraz promieniowanie cieplne (T), a w pewnych warunkach - ciśnienie
atmosferyczne (p). Wpływ ich jest różny w zależności od miejsca.
Czynniki kształtujące mikroklimat w przestrzeni otwartej i zamkniętej
RODZAJ PRZESTRZENI
RODZAJ PRZESTRZENI
OTWARTA ZAMKNI
TA
OTWARTA ZAMKNI
TA
Czynniki geograficzne Zewnętrzne warunki klimatyczne
Czynniki geograficzne Zewnętrzne warunki klimatyczne
Ukształtowanie terenu Orientacja przestrzenna
Ukształtowanie terenu Orientacja przestrzenna
Stopień nasłonecznienia Geometria pomieszczenia
Stopień nasłonecznienia Geometria pomieszczenia
Zachmurzenie Wyposażenie
Zachmurzenie Wyposażenie
Średnia wartość temp. Rodzaj i lokalizacja
Średnia wartość temp. Rodzaj i lokalizacja
dobowych i rocznych wewnętrznych z
ródeł
dobowych i rocznych wewnętrznych z
ródeł
Opady atmosferyczne Możliwość regulacji parametrów
Opady atmosferyczne Możliwość regulacji parametrów
Kierunek i siła wiatru Możliwość regulacji parametrów
Kierunek i siła wiatru Możliwość regulacji parametrów
Naturalna i sztuczna
Naturalna i sztuczna
Drgania i wstrzÄ…sy
Zmiany kinematyczne lub dynamiczne układów mechanicznych w funkcji czasu określane są
mianem drgań mechanicznych. Ze względu na charakter tych zmian w czasie można je podzielić na
dwie kategorie:
wstrzÄ…sy,
drgania właściwe.
Drgania mechaniczne przenoszone na organizm człowieka przekazują mu pewną energię. Ze
względu na odczucia człowieka za:
wstrząsy - organizm może reagować czynnie poprzez swe mięśnie.
drgania - organizm reaguje jedynie biernie. Przyjęto następujące określenia:
" drgania swobodne - odbywają się bez zewnętrznego oddziaływania
i wydatkowania energii na zewnÄ…trz,
" drgania wymuszone - odbywają się pod działaniem dynamicznych lub
kinematycznych czynników zewnętrznych będących okresowymi funkcjami czasu,
niezależnie od drgań układu,
" drgania ustalone - mogą być ciągłe lub przerywane o łącznym czasie trwania t > niż
30 minut/ dobÄ™,
7
" drgania sporadyczne - o Å‚Ä…cznym czasie trwania < 30 minut/ dobÄ™.
Hałas
Drgania powodujące ruch cząsteczek środowiska sprężystego względem położenia równowagi w
zakresie słyszalnym noszą nazwę drgań akustycznych. Przestrzeń, w której zachodzi proces drgań
tych czÄ…steczek wynikajÄ…cy z przemieszczania (propagacji) fal dz
więkowych nosi nazwę pola
akustycznego. W zależności od: warunków rozprzestrzeniania się fal oraz rodzaju z
ródła
rozróżniane są dwa rodzaje pól:
swobodne, gdzie spadek ciśnienia akustycznego następuje z kwadratem
odległości (przestrzeń otwarta),
rozproszone (dyspersyjne), gdy ma miejsce zjawisko odbicia fal od
przeszkody (pomieszczenia zamknięte).
W zależności od składu widmowego można rozróżnić kilka rodzajów dz
więków:
proste, (tony), mają jedną ściśle określoną częstotliwość,
złożone składają się z wielu częstotliwości, o zróżnicowanej amplitudzie
(spotykane w otaczającej nas rzeczywistości),
szum również składa się z drgań akustycznych o dużym zakresie
częstotliwości, ale żadna z nich nie jest wyróżniająca się,
szum biały - rozkład poziomu ciśnienia akustycznego jest równomierny
i niezależny od częstotliwości.
Czynniki materialne środowiska: Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe
Pył przemysłowy - tj. aerozol, który stanowią cząsteczki stałe ( ziarna ) pochodzące z procesów
produkcyjnych. Inną formą zanieczyszczeń są dymy (zawiesina cząsteczek stałych i gazów lub
cieczy) oraz mgły (zawiesina małych cząsteczek cieczy). Wytwarzanie pyłu w przemyśle może
odbywać się na drodze:
dezintegracji, w wyniku rozdrobnienia ciał stałych, np.: kruszenie, szlifowanie itd.
Wymiary czÄ…stek sÄ… nieregularne i niejednorodne, noszÄ… nazwÄ™ polidyspersyjnych.
kondensacyjnej, czyli skraplania siÄ™ lub zestalania par metali bÄ…dz
innych związków,
są monodyspersyjne tzn. jednakowych (prawie) rozmiarów i regularnych kształtów .
Czynniki materialne środowiska: Substancje toksyczne
Liczba związków chemicznych toksycznych dla człowieka jest wielka i jak dotąd nie określona.
Charakter i rozmiary tego zagrożenia uzależnione są od:
sposobu i siły działania biologicznego substancji,
stopnia ich powinowactwa do tkanek i narządów ustroju,
dawki trucizny,
czasu ekspozycji,
odporności i wrażliwości osobniczej, wieku, stanu zdrowia,
sposobu jej wprowadzenia do ustroju.
Wchłanianie ich odbywać się może poprzez:
drogi oddechowe, którędy przedostają się trucizny w postaci gazów, par, mgieł i dymów,
przewód pokarmowy (najmniejszy procent zagrożenia),
przez układ włosowo - łojowy (pary rtęci),
skórę.
8
WARUNKI ÅšRODOWISKA MATERIALNEGO PRACY
oświetlenie hałas, drgania mikroklima promieniowani
oświetlenie hałas, drgania mikroklima promieniowani
t e
t e
R
R
sygnał
sygnał
człowiek (pamięć,
człowiek (pamięć,
maszyna
maszyna
uwaga, stresy,
uwaga, stresy,
sprzężenie
sprzężenie
E
E
polecenia)
polecenia)
zwrotne
zwrotne
postawa rytm i przerwy
postawa rytm i przerwy
ciała tempo w pracy
ciała tempo w pracy
pracy
pracy
Rysunek 2. Układ: człowiek  maszyna  środowisko materialne.
[sygnał  urządzenia sygnalizacyjne maszyny; sprzężenie zwrotne  urządzenia sterownicze
maszyny; R  receptory, zmysły pracownika; E  efektory, zespoły mięśni pracownika]
W2: Warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników IT. Zagrożenia i choroby zawodowe
informatyków.
Zakres:
Warunki pracy
Wpływ wieku na wydolność pracownika
Choroby zawodowe i problemy pracowników IT
Zapobieganie chorobom mięśniowo  szkieletowym
Definicje pracy
Praca wykonywana w szczególnych warunkach:
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
w ekstremalnych warunkach środowiska determinowanych,
negatywnymi siłami natury lub procesami technologicznymi,
które mogą powodować trwałe skutki zdrowotne i którym nie można zapobiec
stosując odpowiednie środki profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej.
Praca o szczególnym charakterze
Praca wymagająca szczególnej odpowiedzialności i sprawności psychofizycznej, której obniżenie
wymagająca szczególnej odpowiedzialności i sprawności psychofizycznej, której obniżenie
spowodowane naturalnym procesem starzenia się uniemożliwia, po osiągnięciu określonego wieku,
spowodowane naturalnym procesem starzenia się uniemożliwia, po osiągnięciu określonego wieku,
wykonywanie tej pracy w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu.
wykonywanie tej pracy w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu.
Ekstremalne warunki środowiska
Nagromadzenie takich czynników ryzyka, które z dużym prawdopodobieństwem mogą
spowodować trwałe uszkodzenia zdrowia pracowników zatrudnionych w takich warunkach
Praca w środowisku zagrożonym działaniem sił natury (pod ziemią, pod wodą, na wodzie,
Praca w środowisku zagrożonym działaniem sił natury (pod ziemią, pod wodą, na wodzie,
w powietrzu)
w powietrzu)
Długotrwałe i jednoczesne narażenie na kilka czynników niebezpiecznych i szkodliwych
Długotrwałe i jednoczesne narażenie na kilka czynników niebezpiecznych i szkodliwych
środowiska pracy, stwarzających wysokie ryzyko negatywnych skutków zdrowotnych,
środowiska pracy, stwarzających wysokie ryzyko negatywnych skutków zdrowotnych,
którym nie można zapobiec przez zastosowanie odpowiednich środków prewencji
którym nie można zapobiec przez zastosowanie odpowiednich środków prewencji
technicznej, organizacyjnej i medycznej
technicznej, organizacyjnej i medycznej
Przykłady:
Drgania mechaniczne (gdy przenoszone na organizm człowieka)
" wstrzÄ…sy,
" drgania właściwe.
9
 Hałas
Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe
Substancje toksyczne (działanie biologiczne, stopień powinowactwa do tkanek i narządów,
dawki trucizny, czas ekspozycji, odporność i wrażliwość osobnicza, wiek, stan zdrowia,
sposób wprowadzenia)
Inne (warunki pracy, np. przeciążenia,& ułożenie ciała)
Wykazy prac i stanowisk w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
Zadaniem państwa jest określenie wykazów prac spełniających kryteria pracy w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (z wykorzystaniem wiedzy
ekspertów z dziedziny medycyny i ochrony pracy
Tworzenie wykazów stanowisk i osób zatrudnionych w szczególnych warunkach należy do
kompetencji pracodawcy i jego służb (bhp i medycyny pracy) realizowanych w konsultacji
z przedstawicielami załogi
PRZYKA
ADY PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Piloci statków powietrznych, instruktorzy lotniczy i kontrolerzy ruchu lotniczego
Nawigatorzy na statkach, promach morskich, statkach żeglugi śródlądowej oraz piloci
morscy
Prace bezpośrednio związane z bezpieczeństwem ruchu lotniczego (np. mechanik
poświadczenia obsługi statku powietrznego, dyspozytor lotniczy), kolejowego (dyżurny
ruchu, nastawniczy, zwrotniczy, kierownik pociÄ…gu, ustawiacz, manewrowy, monter
urządzeń sterowania ruchem kolejowym, toromistrz, dróżnik przejazdowy)
i ruchu metra (dyspozytor ruchu, dyżurny ruchu i stacji).
Maszyniści pojazdów trakcyjnych szynowych
Kierowcy pojazdów uprzywilejowanych oraz kierowcy przewożący materiały
niebezpieczne.
Kierowcy wykonujÄ…cy przewozy w ramach transportu drogowego (w rozumieniu ustawy z
dnia 6 września 2001 r.
o transporcie drogowym (tekst jednolity Dz. U. z 2004r. nr 204, poz. 2088)
PRZYKA
ADY PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE
Operatorzy dz
wignic nie sterowanych z poziomu roboczego (np. żurawi wieżowych i
samojezdnych, suwnic pomostowych)
Operatorzy reaktorów jądrowych
Operatorzy przy obsłudze i nadzorze bloków energetycznych wytwarzających energię
elektrycznÄ… i cieplnÄ…
Dyspozytorzy bezpośrednio sterujący procesami technologicznymi mogącymi stwarzać
nadzwyczajne zagrożenie dla środowiska lub bezpieczeństwa publicznego
Pracownicy bezpośrednio zatrudnieni przy produkcji materiałów wybuchowych, środków
strzałowych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowaniu
Członkowie zawodowych ekip ratownictwa (górniczego, chemicznego, górskiego oraz
górnictwa otworowego)
Monterzy napowietrznych linii elektroenergetycznych oraz pracownicy wykonujÄ…cy pod
napięciem prace związane z użytkowaniem linii elektroenergetycznych
Uwaga!
Zakończenie pracy w szczególnym charakterze nie powinno oznaczać zakończenia pracy
zawodowej.
Doświadczeni pracownicy mogą zmienić zawód lub charakter pracy (np. zostać nauczycielami
zawodu, audytorami, itp.)
Wpływ wieku
Zmiany ogólnej wydolności fizycznej
Zmiany funkcjonalne w układzie mięśniowym
10
 Zdolność do pracy
Zdolność do pracy
Zdolność do pracy
Zdolność do pracy
Praca
Praca
Praca
Praca
Wymagania
Wymagania
Åšrodowisko Wymagania
Åšrodowisko Wymagania
Åšrodowisko
Åšrodowisko
Organizacja
Organizacja
Organizacja
Organizacja
pracy
pracy
pracy
pracy
Narażenie Relacje między
Narażenie Relacje między
Narażenie Relacje między
Narażenie Relacje między
ZarzÄ…dzanie
ZarzÄ…dzanie
ZarzÄ…dzanie
ZarzÄ…dzanie
pracownikami
pracownikami
pracownikami
pracownikami
Wartości
Wartości
Podejście Wartości
Podejście Wartości
Podejście
Podejście
do życia/ pracy Motywacje
do życia/ pracy Motywacje
do życia/ pracy Motywacje
do życia/ pracy Motywacje
Kompetencje
Kompetencje
Kompetencje
Kompetencje
Wiedza Umiejętności
Wiedza Umiejętności
Wiedza Umiejętności
Wiedza Umiejętności
Wiedza Umiejętności
Wiedza Umiejętności
Zdrowie
Zdrowie
Zdrowie
Zdrowie
Wydolność funkcjonalna
Wydolność funkcjonalna
Wydolność funkcjonalna
Wydolność funkcjonalna
wg J. Ilmarinen 2003
Model ustalania wieku kończenia aktywności zawodowej w zależności od rodzaju
wykonywanej pracy
Wiek zakończenia aktywności
Wiek zakończenia aktywności
Wiek zakończenia aktywności
Wiek zakończenia aktywności
Wiek emerytalny
Wiek emerytalny
Wiek emerytalny
Wiek emerytalny
zawodowej w warunkach
zawodowej w warunkach
zawodowej w warunkach
zawodowej w warunkach
szczególnych
szczególnych
szczególnych
szczególnych
Choroby zawodowe i prawo pracy w zakresie opieki medycznej
III. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami.
Sprawa opieki profilaktycznej nad pracownikami jest opisana szczegółowo w Rozporządzeniu
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. /Dz. U. nr 69 poz. 332 z 25
czerwca 1996r./. Jest to podstawowy akt prawny regulujący całość opieki profilaktycznej nad
pracownikami, w tym badania wstępne, okresowe i kontrolne. Dla pracodawców bardzo istotną
sprawą, wynikającą z tego rozporządzenia jest poprawne wypełnienie skierowania na badania
profilaktyczne o raz znajomość szkodliwości i uciążliwości występujących w ich zakładzie
pracy.
Wykaz szkodliwości uciążliwości został podany w załączniku nr 1 w/w rozporządzenia.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
1) osoby przyjmowane do pracy,
11
2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, na których występują
czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badaniom okresowym podlegają pracownicy, którym ukończył się termin ważności wydanego
zaświadczenia lekarskiego.
Badaniom kontrolnym podlega pracownik w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej
niż 30 dni spowodowanej chorobą.
Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub
przeciwwskazaniem zdrowotnym do pracy na określonym stanowisku pracy.
W/w badania są przeprowadzane na koszt pracodawcy i w miarę możliwości w godzinach
pracy.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego,
stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku / Art. 229 , ż 4 KP/
Choroby zawodowe i problemy pracowników IT
Kręgosłup: zmiany i schorzenia zwyrodnieniowe
Przyczyny choroby i objawy we wczesnej fazie
Skutki nieprawidłowej pozycji siedzącej:
Ból pleców, szyi i innych partii kręgosłupa, bóle w pośladkach.
Migrena, zaburzenia koncentracji.
Problemy ze skręceniem tułowia lub pochylaniem się, ograniczenie ruchowe.
Skurcze mięśni nóg, ociężałość w nogach
i stopach.
Mrowienie, drętwienie, a nawet niedowład kończyn.
Rezultat: Choroby patologiczne, uznane za wynik niehigienicznego trybu życia
Nnieodwracalne zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa:
" Zwyrodnienia odcinka szyjnego,
" dyskopatia,
" skrzywienie kręgosłupa.
Schorzenia - RSI
Schorzenia znane pod nazwą RSI (Repetitive Strain Injury), powstają na skutek długotrwałego
powtarzania tych samych czynności, chronicznego przeciążenia mięśni i ścięgien.
Można do nich zaliczyć takie schorzenia jak:
- łokieć tenisisty
- zespół cieśni nadgarstka
Dolegliwości ujawniają się w niektórych przypadkach dopiero po ok. 10-12 latach codziennej
wielogodzinnej pracy w warunkach niezgodnych z zasadami ergonomii
Przyczyny:
12
Niewłaściwa praca z klawiaturą
Nieprawidłowe ustawienie dłoni na klawiaturze
Zapobieganie schorzeniom - RSI
``
Prawidłowe ustawienie dłoni na klawiaturze
A
okieć tenisisty
A
okieć tenisisty, to stan zapalny zewnętrznej powierzchni stawu łokciowego (nadkłykcia bocznego
kości ramiennej)
Objawy:
Ból i tkliwość okolicy bocznej łokcia.
Nasilanie się bólu przy ruchach skrętnych przedramienia, np. przy korzystaniu z wkrętaka.
Osłabienie siły chwytu ręki.
Obrzęk i zaczerwienienie łokcia
Zespół cieśni nadgarstka
Jest to schorzenie spowodowane uciskiem nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka
(przez rękę przebiegają trzy duże nerwy: nerw promieniowy, pośrodkowy i łokciowy).
Objawy:
Drętwienie, ból i kłucie kciuka, palca wskazującego, środowego ewentualnie palca
serdecznego.
Odczuwalne podczas wykonywania pracy i często nasilające się w nocy osłabienie mięśni
kciuka.
Ból, który promieniuje z ręki poprzez przedramię i ramię do barku, osłabione czucie w
palcach.
Przyczyny:
Dłonie przez wiele godzin są odgięte do góry.
Korzystanie z myszki bez oparcia nadgarstka na specjalnej podkładce może
prowadzić do postępującego podrażnienia głównego nerwu dłoni.
Nieprawidłowe ułożenie dłoni na klawiaturze.
13
Zespół cieśni nadgarstka
Jeden z najczęstszych powodów zespołu cieśni nadgarstka
Wzrok - Zaburzenia widzenia
Syndrom Sicca Po - zauważalne zmniejszenie częstotliwości mrugania oczami spowodowane przez
długotrwały kontakt z monitorem.
Objawy:
wysuszenie gałki ocznej,
przekrwione i piekÄ…ce oczy,
zmętnienie rogówki.
Wzrok - Syndrom Sicca
Przyczyny:
niewłaściwy monitor,
niewłaściwie ustawione parametry monitora,
długotrwała praca z małymi czcionkami,
brak ostrości,
nadmierna jaskrawość,
olśnienia,
migotanie obrazu monitora.
Profilaktyka:
częste mruganie powiekami,
robienie przerw w pracy,
stosowanie właściwego monitora o odświeżaniu minimum 85Hz
zaleca się prace przy czcionkach minimum 11-12 punktów,
ćwiczenia polegające na mocnym zaciskaniu powiek
a następnie mocnym otwieranie oczu w czasie odchodzenia od monitora,
ćwiczenia polegające na zamknięciu oczu i szczelnym zasłonięciu ich dłońmi przy
jednoczesnym naciskaniu nadgarstkami na gałki oczu, aż do momentu, gdy znikną
kolorowe plamy.
Problemy i schorzenia kręgosłupa i układu kostnego
uszkodzenia dysku są nie tylko skutkiem wypadku. Najczęściej przyczyną jest brak ruchu
lub długie unieruchomienie ciała. Najwięcej przypadków wysunięcia dysków (95%)
przytrafia się pomiędzy najniższym kręgiem lędz
wiowym a kością krzyżową i dotyka
najczęściej ludzi w wieku 30 do 40 lat,
14
 schorzenia kręgosłupa, zwyrodnienia stawów głównie dłoni i nadgarstków, zaburzenia
błędnika, bóle głowy, utrata wzroku i słuchu to tylko część spraw nieprzyjemnych, które
spotkać mogą nieomal każdego,
na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się, że 1 do 4% wszystkich
użytkowników internetu to ludzie w większym lub mniejszym stopniu uzależnieni,
Dolegliwości mięśniowo  szkieletowe
Najbardziej narażone na urazy są części ciała takie jak: odcinek lędz
wiowy kręgosłupa, kręgosłup
szyjny, ramiona, nadgarstki, stopy i dłonie.
Urazy
Urazy kumulacyjne (powstające w wyniku wielokrotnego i/lub długotrwałego dz
wigania
nawet niewielkich ciężarów w ciągu zmian roboczych).
Urazy ostre (powstające w wyniku przekroczenia normy podnoszenia ciężarów lub
wypadku przy pracy).
" Skręcenia stawów,
" Zerwania ścięgien, więzadeł,
" Złamania kości,
" Uszkodzenia nerwów,
" Zapalenia mięśni.
Stres
Stres  niespecyficzna reakcja organizmu na wymagania stawiane przez środowisko.
Stres
Napięcie psychiczne wywołane stresem może różnie objawiać:
Objawy rozpoznajemy w podobny sposób:
suchość w ustach,
szum w głowie,
spocone dłonie,
 dziwne odczucia w brzuchu czy sercu.
Stresor  czynnik wywołujący stres, przyczyną mogą być to zarówno wymagania fizyczne
stawiane organizmowi, np. konieczność zwalczania infekcji bakteryjnej czy podjęcie wysiłku
dynamicznego, jak i wymagania stawiane przez środowisko społeczne, np. nacisk otocznia na
osiągnięcie sukcesu zawodowego lub wyników w pracy
Fizyczno-chemiczne czynniki środowiska, np. zapylenie, m.in. wywołuje lęk i obawę przed
utratą zdrowia czy życia.
Przeciążenia ilościowe i jakościowe pracą, za dużo pracy, zbyt trudna, intensywne, przez
znaczną część dnia i w napiętych terminach
Niedociążenie jakościowe , np. mało urozmaicona, poniżej kwalifikacji, itp.
Ograniczony zakres kontroli, np. brak wpływu na proces i warunki pracy
Niejasność i konfliktowość roli, Brak wsparcia społecznego
Napięcie psychiczne wywołane stresem może różnie objawiać
na poziomie przeżyć psychicznych:
depresja
niepokój
wyczerpanie
brak zadowolenia z pracy, znajomych i życia w ogóle
na poziomie fizjologicznym:
podwyższone ciśnienie krwi
zaburzenia rytmu serca
zmiana w systemie hormonalnym
na poziomie behawioralnym:
stosowanie używek
powodowanie wypadków
15
 absencja w pracy
Rodzaje stresu
Stres psychiczny powstały w wyniku zaistnienia sytuacji, zagrażającej naszemu spokojowi i
równowadze psychicznej, zmuszającej nas do zmiany zachowani, w celu dostosowania się do
tej sytuacji lub przeciwstawienia siÄ™ jej
Stres emocjonalny - występowanie procesów nadmiernego pobudzenia i hamowania i
prowadzi do frustracji
Stres przewlekły (dystres) negatywny długotrwały stres zakłócający równowagę
psychofizyczną, obniżający jakość działania, czasami prowadzący do chorób
psychosomatycznych
Stres krótkotrwały (eustres) - dobry stres
lekki przyjemny stres, pozytywny wręcz nieodzowny poziom pobudzania potrzeby do
działania zdrowego organizmu
Metody eliminowania stresu  w trakcie pracy
relaksacja neuromięśniowa - stopniowe naprężanie, a następnie rozluz
nianie
poszczególnych grup mięśni
regulacja oddychania - głęboki wydech pobudza układy organizmu
ćwiczenia fizyczne - zwiększają wydolność serca, poprawiają funkcjonowanie układu
oddechowego
medytacja - regularny oddech, monotonny taniec lub bieg majÄ… charakter pasywny i
przeciwdziałają stresowi
Zapobieganie chorobom mięśniowo  szkieletowym i normy podnoszenia ciężarów
Zmniejszanie ryzyko chorób i urazów: Dyrektywa 90/269/EWG
Pracodawca musi minimalizować konieczność
operacji ręcznego przemieszczania ciężarów
przez pracowników (art.4).
Jeśli nie można uniknąć takich operacji, to uzgodniono, że:
" Praca pracowników musi zostać poddana ocenie (art. 5).
" Ryzyko urazów musi zostać zmniejszone.
" Miejsce pracy musi zostać odpowiednio wyposażone
i przystosowane (art. 6).
" Pracownicy muszą być odpowiednio poinformowani
i przeszkoleni oraz
" Poddawani regularnym badaniom medycznym.
Europejskie podejście do zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym w miejscu
pracy
Zgodnie z nim należy:
Unikać planowania i zlecania prac mogących powodować schorzenia układu mięśniowo-
szkieletowego,
Eliminować ryzyko powstawania urazów u z
ródła (np.: automatyzacja procesu produkcji,
ergonomiczne stanowiska pracy),
Przystosowywać pracę i stanowiska pracy do pracowników, a nie odwrotnie (np.: czas
pracy, wysokość stołów i blatów roboczych)
Przystosowywać zakłady i procesy pracy do zachodzących w świecie zmian technicznych i
technologicznych (zakup nowych maszyn, nowych technologii).
W pierwszej kolejności wprowadzać środki ochrony zbiorowej, a dopiero potem środki
ochrony indywidualnej pracowników,
Oceniać ryzyko w sytuacjach, w których nie udało się usunąć ręcznych prac transportowych,
Odpowiednio instruować pracowników o pozostałych zagrożeniach i sposobach
zapobiegania im,
16
 Zatrzymywać pracowników w pracy (zapewniać im rehabilitację oraz ponownie włączać
do aktywności zawodowej po jej zakończeniu).
Ręczne prace transportowe
Podczas wykonywania ręcznych prac
transportowych najbardziej narażonymi
na urazy częściami ciała są:
kręgosłup,
ramiona,
nadgarstki,
stopy i dłonie.
Organizacja transportu ręcznego
Wymaga zastosowania metod, które powinny:
Wyeliminować nadmierne obciążenia układu mięśniowo  szkieletowego,
Ograniczyć długotrwały wysiłek (należy stosować przerwy
w pracy i odpoczynek),
Ograniczyć do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów.
Wykluczyć przemieszczanie przedmiotów, jeżeli:
przemieszczanie ma być wykonywane tylko za pomoc skrętu tułowia pracownika,
istnieje możliwość wystąpienia nagłych ruchów przemieszczanego przedmiotu,
ciało pracownika znajduje się w niestabilnej pozycji,
pochylenie pracownika przekracza 45 °.
Kobiety, podnoszÄ…ce Å‚adunek, powinny:
przyklęknąć na jedno kolano tak, żeby jak najściślej przylegało ono do ładunku, przy czym
stopa drugiej nogi powinna znajdować się około 30 cm od ładunku,
uchwycić z obu stron ładunek w taki sposób, żeby nie wysunął się z rąk, podnosić ładunek
przez prostowanie nóg, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany.
Mężczyz
ni, podnoszÄ…cy Å‚adunek, powinni:
Podejść jak najbliżej do ładunku
i jeżeli jest to możliwe, okraczyć go, przy czym stopy powinny być lekko rozwarte,
Przykucnąć obok podnoszonego ciężaru,
Wyprostować grzbiet i mocno uchwycić ładunek, tak aby nie wysunął się z rąk,
Podnosić ładunek przez prostowanie nóg, trzymając go jak najbliżej tułowia, przy czym
grzbiet powinien być cały czas wyprostowany.
Prawidłowo: wyprostowane
Częsty błąd:  pałąkowe plecy
plecy, podnoszenie za
pomocą pracy mięśni nóg
Rysunek 3. Usytuowanie ciała i ładunku podczas podnoszenia ciężarów
Wykorzystano materiały PIP i CIOP
Przedmioty nieporęczne i niestabilne,
ze zmiennym środkiem ciężkości
Przy transporcie należy stosować następujące zasady:
17
 Przedmioty nieporęczne lub trudne do utrzymania powinny być przemieszczane przy użyciu
sprzętu pomocniczego.
Przedmioty, których środek ciężkości znajduje się powyżej połowy ich wysokości, nie powinny
być przenoszone ręcznie.
W przypadku przenoszenia przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia
 należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę ładunku przypadającego na jednego
pracownika lub zapewnić wykonanie tego transportu przez co najmniej 2 pracowników.
Ostre krawędzie oraz wystające elementy przemieszczanych przedmiotów powinny być
osłonięte.
Opakowania przedmiotów powinny być wytrzymałe, niestwarzające swoim kształtem lub
krawędziami potencjalnych zagrożeń wypadkowych.
Balony szklane z kwasami lub z cieczami żrącymi powinny być transportowane na specjalnie
przystosowanych do tego celu wózkach.
Normy dz
wigania i przenoszenia ładunków
Zostały określone z uwzględnieniem
następujących czynników:
PÅ‚ci pracownika,
Wieku pracownika,
Odległości, na którą wykonywane
sÄ… prace transportowe,
Charakteru pracy,
Charakteru drogi.
RozporzÄ…dzenie
Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 14 marca 2000 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych
(Dz.U. nr 26 poz. 313 z póz
n. zm.)
Mężczyz
ni
Praca stała Praca dorywcza
Praca stała Praca dorywcza
18
Praca stała Praca dorywcza
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie
uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 z póz
n. zm.)
Kobiety w ciąży
Kobiety
Praca stała Praca dorywcza
Praca stała Praca dorywcza
MÅ‚odociani
Kobiety Mężczyz
ni
16  18 lat
Praca
Kobiety
Dziewczęta Chłopcy Kobiety Mężczyz
ni Przenoszenie
w ciąży zespołowe
max. 25 kg/
Stała 8 kg 12 kg 3 kg 12 kg 30 kg
1 os.
Dorywcza
max. 42 kg/
(max. 4 x 14 kg 20 kg 5 kg 20 50 kg
1 os.
godz.)
W3: Ergonomia i BHP w informatyce. Projektowanie stanowisk pracy.
Zakres:
Wprowadzenie do BHP i ergonomii informatyków
Kształtowanie stanowiska pracy
Komputerowe stanowisko pracy
Najważniejsze elementy ergonomii pracy z komputerem
BHP w pracy z komputerem
Bezpieczeństwo i Higiena Pracy (BHP) definiowane jest jako wykonywanie pracy w warunkach nie
zagrażających zdrowiu i życiu osób pracujących.
Problem jak zapobiegać chorobom zawodowym informatyków i nie tylko
Co można zrobić
Opowiednie, zgodne z normami BHP i ergonomiczne stanowisko pracy.
Odpowiednia organizacja pomieszczenia.
Odpowiedniej długości praca przerywana odpowiednio długimi przerwami.
Profilaktyka, gimnastyka.
Pomieszczenie do pracy przy komputerze
Mikroklimat pomieszczenia, temperatura - wywiera bezpośredni wpływ na samopoczucie
oraz wydajność pracy pracowników.
W okresie zimowym temperatura w pomieszczeniach pracy powinna wynosić od 200do
240C a latem od 23 do 260C.
Jest wskazanym, aby pomieszczenia posiadały klimatyzację.
Przy braku klimatyzacji pomieszczenia powinny być często, co 3 - 4 godziny wietrzone,
zwłaszcza w okresie grzewczym.
19
 W czasie wietrzenia należy unikać powstawania przeciągów. Ruch powietrza nie powinien
przekraczać od 0,1 do 0,15 m/sek.
Wilgotność powietrza - wilgotność powietrza w pomieszczeniu wynosząca powyżej 50% jest
wilgotnością bardzo pożądaną, ponieważ zapobiega wytwarzaniu się nadmiernego natężenia pola
elektrostatycznego w pobliżu komputera.
W okresie zimowym w pomieszczeniach z centralnym ogrzewaniem wilgotność spada do
30% i potencjał elektrostatyczny ekranu monitora może być szczególnie wysoki.
Należy zadbać o zwiększenie wilgotności powietrza w pomieszczeniach zakładając
odpowiednie parowniki.
Czynniki otoczenia
Zalecana temperatura :
latem (20-24 °C)
zimÄ… (18-22 °C)
Poziom hałasu:
poniżej 55dB
Pomieszczenia - najbardziej przydatne pomieszczenia dla stanowisk komputerowych powinny
posiadać okna skierowane w stronę północną.
W pomieszczeniach, których okna skierowane są w innych kierunkach jest wskazane
instalowanie żaluzji na oknach.
Za pomocą żaluzji lub pionowych zasłon zapobiegamy nadmiernemu nagrzewaniu się
pomieszczeń i urządzeń pod wpływem światła słonecznego, a jednocześnie eliminujemy
olśnienia i odbicia pochodzące od jaskrawych płaszczyzn okien.
Organizacja stanowiska komputerowego
Ergonomiczne, wydzielone stanowisko komputerowe z przestrzeniÄ… na pracÄ™ bez komputera
Ekran powinien znajdować się na tle ściany bezokiennej, bokiem do okna, w odległości nie
mniejszej niż 1 metr.
Monitor należy tak ustawić, by żaden fragment okna nie odbijał się od ekranu pod kątem
wiÄ™kszym niż 45° od osi wzroku.
Im mniej światła zewnętrznego pada na szybę monitora, tym lepiej. Oświetlony ekran
wymaga zwiększonego kontrastu obrazu.
Oprawy oświetlenia ogólnego powinny być tak dobrane, by nie świeciły bezpośrednio
na ekran, lecz kierunkowo w stronę podłogi lub blatu biurka.
Pomieszczenie do pracy przy komputerze
W pomieszczeniu najjaśniejszy powinien być sufit, ściany nieco ciemniejsze, a
podłoga wyraz
nie ciemniejsza.
Najlepiej jest, gdy luminancja* (jasność) tła wynosi około 40% luminancji ekranu.
By uniknąć ciągłej akomodacji oka, należy dążyć, aby wszystkie przedmioty, na które
spoglądamy w czasie pracy, miały taką samą luminację.
Na płaszczyz
nie roboczej biurka natężenie oświetlenia powinno wynosić ok. 500
luksów.
Z pola widzenia pracującego powinny być usunięte wszelkie z
ródła światła emitujące
oświetlenie silniejsze od monitora.
* Luminancja  wielkość fotometryczna będąca miarą natężenia oświetlenia padającego w danym
kierunku. Opisuje ilość światła, które przechodzi lub jest emitowane przez określoną powierzchnię i
mieści się w zadanym kącie bryłowym. Jest to miara wrażenia wzrokowego, które odbiera oko ze
świecącej powierzchni.
Jednostką luminancji w układzie SI jest kandela na metr kwadratowy (cd/m2) lub jej pochodna o
nazwie nit (nt).
Oświetlenie stanowiska
Odpowiednie oświetlenie stanowiska zapewniają trzy z
ródła światła:
Oświetlenie dzienne (regulowane np. żaluzjami)
Oświetlenie ogólne pomieszczenia
Oświetlenie punktowe stanowiska
20
Najkorzystniejszym jest oświetlenie w przedziale od 300lx do 700lx .Bardzo ważnym jest, aby na
klawiaturze komputera średnie natężenie oświetlenia wynosiło 500 lx.
Z pola widzenia pracującego powinny być usunięte wszelkie z
ródła światła emitujące oświetlenie
silniejsze od monitora.
Ergonomiczne stanowisko pracy
Organizacja stanowiska komputerowego
Układ pracownik  ekran komputera
Górny brzeg ekranu powinien znajdować się nieco poniżej poziomu oczu, nigdy powyżej.
Odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora w zakresie 20o - 50o w dół.
Odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400 - 750 mm.
Pozycja powinna być swobodna i wyprostowana.
Wysokość blatu od podłoża dla 80% to 72 cm i wymaga co najwyżej regulacji krzesła.
40 -75 cm
40 -75 cm
20o  50o
20o  50o
Rysunek 4. Prawidłowa pozycja ciała do ekranu
Układ pracownik  ekran komputera
Wariantowe układy pulpitów umożliwiają zachowanie kąta obserwacji i położenia klawiatury
względem przedramienia
Umiejscowienie monitora
Stanowisko robocze  warunki dla monitora
Obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,
częstotliwość odświeżania
min 85 Hz.
Jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności
od warunków oświetlenia stanowiska pracy.
Regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej
20o do tyłu i 5o do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120o - po 60o w
obu kierunkach.
Prawidłowa pozycja ciała osoby siedzącej przy biurku
Naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co
najmniej kąta 90o między ramieniem i przedramieniem.
21
m
m
c
c
2
2
7
7
 Dostateczna przestrzeń pracy, pozwalająca na umieszczenie wszystkich elementów
obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych.
Odpowiednia przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu, stopy powinny dotykać
podłoża całą swoją powierzchnią, kolana powinny być lekko ugięte, tworząc z udami co
najmniej kÄ…t 90o
Stanowisko  klawiatura
Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego
stanowiska pracy.
Powinna posiadać możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0 do 15o .
Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być
kontrastowe i czytelne.
Ustawienie klawiatury
Klawiatura powinna być umieszczona na wysokości łokcia.
Odległość między klawiaturą a przednią krawędzią stołu nie powinna być mniejsza niż 10
cm.
Klawiatura powinna być usytuowaną w linii środkowej ciała operatora.
Ręce podczas pisania na klawiaturze powinny być swobodne
Jeśli klawiatura jest wyżej wówczas powinno się stosować wsporniki nadgarstkowe do klawiatury.
W zachowaniu właściwej pozycji pracy mogą pomagać wyprofilowane klawiatury tak, aby dłonie
leżały na klawiaturze w sposób naturalny, klawiatury ergonomiczne.
Stanowisko  biurko
Człowiek przy komputerze przy biurku, powinien siedzieć tak, by mniej więcej środek
monitora znajdował się na wysokości jego wzroku.
Klawiatura powinna być odsunieta od brzegu biurka nie mniej niż 10 cm, musi być wolne
miejsce na oparcie dłoni.
Długość stołu minimum 120 cm.
Szerokość stołu minimum 80 cm.
Nic nie może wystawać poza obręb stołu.
Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy
wyposażyć w uchwyt na dokument, posiadający regulację ustawienia wysokości,
pochylenia oraz odległości od pracownika.
Uchwyt na dokument powinien znajdować się przed pracownikiem - między ekranem
monitora i klawiaturą - lub w innym miejscu - w pozycji minimalizującej uciążliwe
ruchy głowy i oczu.
Faktura powierzchni powinna być matowa lub półmatowa.
Stanowisko  biurko
Pod biurkiem powinna być zachowana odpowiednia przestrzeń dla nóg, zapewniająca
swobodÄ™ i komfort.
Na życzenie pracownika, a także gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie,
spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek.
Podnóżek powinien mieć kąt pochylenia w zakresie 0o do 15o , a jego wysokość powinna być
dostosowana do potrzeb wynikajÄ…cych z cech antropometrycznych pracownika.
Stanowisko  fotel
Parametry siedziska
Możliwość regulacji siedziska to jeden z ważniejszych elementów dobrego stanowiska pracy z
komputerem
Stanowisko pracy  siedzisko (fotel)
Fotel powinien posiadać poręcze, podpórki, aby można było opierać wygodnie
łokcie odciążając kręgosłup oraz mięśnie ramion i karku. Powinien mieć regulowane
oparcie i podpierać kręgosłup w odcinku lędz
wiowym.
22
 Oparcie winno mieć 850mm wysokości i 300 mm szerokości a kąt oparcia krzesła
nie może ulegać zmianie pod wpływem ciężaru ciała.
Zakres ruchomości powinien wynosić 5` do przodu i do 30` do tyłu.
Zalecana głębokość siedziska od 380 do 400mm.
Za płytki fotel stwarza dyskomfort ludziom wysokim natomiast fotel za głęboki
stwarza problemy ze wstawaniem i siadaniem.
Stanowisko pracy
Dobry fotel zapewnia dobrą i prawidłową postawę przy pracy, zwłaszcza krzesło z podpórką dla
części lędz
wiowej kręgosłupa. Należy pamiętać, że ważnym i istotnym elementem wpływającym na
właściwą postawę w czasie pracy jest zapewnienie nieograniczonego szafkami czy szufladami
miejsca dla nóg.
Wolna przestrzeń pod biurkiem zapewniająca swobodne miejsce dla nóg o szerokości minimum
70cm i głębokości minimum 60cm.
Stanowisko pracy - Myszka
Osoby często korzystające z myszki mogą nadwerężyć dłoń. Skutkiem nadwerężenia jest
zmęczenie lub schorzenia dłoni, ramienia i barku. Długie, jednorodne obciążenie mechaniczne
wywołuje podrażnienie oraz ból przedramienia i nadgarstka.
Cała dłoń od kciuka po końce palców powinna leżeć wygodnie na myszy. Część myszki, na której
leży ręka winna być wypukła, a przednia część musi być niższa od tylnej. Osoby redagujące teksty
oraz internauci winni kupować myszki z rolką przewijającą tekst.
Stanowisko pracy - Klawiatura
Ma bezpośredni wpływ na wydajność i komfort pracy. Wpływa także na zapobieganie
dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego. Klawiatura powinna być usytuowaną w linii
środkowej ciała operatora. Poprawne ustawienie dłoni i przedramion podczas pracy przy
komputerze może uchronić pracownika przed przewlekłymi schorzeniami.
W zachowaniu właściwej pozycji pracy mogą pomagać wyprofilowane tak, aby dłonie leżały na
klawiaturze w sposób naturalny, klawiatury ergonomiczne. Posługiwanie się tą klawiaturą jest
zalecane zwłaszcza dla osób, które opanowały pisanie 10 palcami. Przed zakupem klawiaturę
należy jednak wypróbować, czy dany model jest dla nas modelem odpowiednim.
Ułożenie dłoni na klawiaturze
POSTAWA PRZY PRACY
Zachowanie prawidłowego ustawienia ciała jest kluczowym elementem wpływającym na
zdrowie. Pomagają w tym dobrze zaprojektowane meble, ale wiele zależy od samych
użytkowników. Prawidłowa technika pisania, właściwa prawidłowa pozycja przy pracy,
prawidłowe ustawienie mebli i poprawne przyzwyczajenia pracownika są najważniejsze.
PODSTAWOWE ZASADY WA
AÅšCIWEJ POSTAWY W CZASIE PRACY
Trzymać głowę prosto, tak, aby szyja nie była wygięta i nie powodowało to zniekształceń
odcinaka szyjnego kręgosłupa.
Opierać się plecami o oparcie krzesła, co zmniejszy zmęczenia kręgosłupa w odcinku
szyjnym. Ramiona powinny zwisać swobodnie. Trzymać łokcie przy sobie lub oparte na
poręczach fotela gdyż nie obciąża to dodatkowo pleców.
Siedzieć ergonomicznie - regulować oparcie i wysokość fotela. Klawiaturę ustawić nisko,
aby nie powodować zgięcia rąk w nadgarstkach.
Regulować wysokość fotela, pamiętając, aby stopy swobodnie opierały się o podłogę. Nogi
powinny być zgięte w kolanach pod kątem prostym.
Stopy trzymać ustawione swobodnie i płasko na podłodze lub na odpowiedniej podstawce -
podnóżku.
Stale przysuwać się jak najbliżej do oparcia krzesła, rozwierając jak najszerzej kolana i
opierając się o podłogę cała powierzchnia stóp.
23
 Klawiatura powinna być ustawioną na nieślizgającej się powierzchni i w przypadku
wysokości klawiatury większej niż 3 cm, należy wyposażyć ją w odpowiednie podkładki
pod nadgarstki.
Głowa prosta, mięśnie karku rozluz
nione, broda lekko przygięta do klatki piersiowej.
Siedzisko krzesła powinno zapewnić oparcie do połowy łopatek siedzącego oraz podpórką
lędz
wiowÄ….
Po każdej godzinie pracy z komputerem, jego użytkownik powinien robić przerwę, w
czasie, której powinien wykonywać ćwiczenia oddechowe, masaż palców rąk, rozluz
niać
mięśnie tułowia oraz masować skórę głowy
UWAGA:
Negatywne skutki zdrowotne nieprzestrzegania powyższych zasad (zasad bhp) w trakcie
długotrwałej pracy w pozycji siedzącej przy komputerze
Komputer jest uciążliwy czy szkodliwy?
W literaturze zgodnie podkreśla się, że praca przy komputerze jest bardzo wyczerpującym i
wymagającym wytrzymałości zajęciem:
po sześciu godzinach aktywności lewego palca wskazującego, związane z tym
obciążenia są porównywalne do obciążenia nóg podczas 40 km marszu,
podczas 8 godzin pracy nasze oczy wykonują około 30 tys. ruchów i są tak przeciążone,
że nie potrafią przystosować się do kolejnych wymagań,
jeżeli siedzimy przez długi czas to poszczególne elementy kręgosłupa ulegają ściśnieniu
a w niewłaściwej pozycji przyciąganie ziemskie dodatkowo obciąża kręgosłup tak, że po
czasie odczuwamy ból pleców.
Sposób na siedzącą pozycję
Rozchylić możliwie szeroko kolana.
Stopy oprzeć mocno o podłogę całą ich powierzchnią.
Wypychać lędz
wiowy i krzyżowy odcinek kręgosłupa kilkakrotnie na przemian to do
przodu, to do tyłu.
Po tej rozgrzewce przysunąć się na siedzeniu do oparcia tak daleko, jak to tylko
możliwe. Nie na leży przy tym odchylać do tyłu górnej połowy tułowia, lecz
wesprzeć się o oparcie krzesła.
Kolana pozostają przez cały czas szeroko rozwarte,
a stopy mocno, całą powierzchnią oparte o podłoże.
Jeśli ćwiczenie zostało przeprowadzone prawidłowo to siedzimy teraz z wyraz
nie
wygiętym w przód krzyżowym
i lędz
wiowym odcinkiem kręgosłupa.
Należy następnie wyciągnąć się jak najwyżej w górę, by każdy krąg kręgosłupa
spoczywał na kręgu poprzednim, lekko równo i swobodnie. Oparcie krzesła powinno
być tak wyregulowane, by utrzymywanie opisanej pozycji  wklęsłego krzyża
sprawiało możliwie niewiele wysiłku.
Ramiona zwisajÄ… luz
no wzdłuż ciała, głowa wyprostowana.
Przerwy w pracy
Po każdej godzinie pracy 5 10 minutowa przerwa.
Jeśli nie jest to możliwe, to raz na 2 godziny 15 minutowa przerwa.
W przerwach należy odpocząć od pozycji siedzącej.
Nie powinno się odpoczywać na przykład grając w gry komputerowe.
Powinno się wykorzystać przerwę w taki sposób aby całe ciało odpoczęło od pracy przy
komputerze.
Badania przeprowadzone w USA na grupie osób korzystających z komputera powyżej trzech
godzin dziennie wykazały, że blisko 80% z nich ma nabyte wady wzroku, a praktycznie 100%
cierpi na inne dolegliwości wynikające bezpośrednio z faktu użytkowania komputera.
24
 Tak, więc, jeśli chcemy, aby eksploatowane mięśnie i stawy służyły nam dobrze i jeśli
chcemy maksymalnie ograniczyć możliwe negatywne skutki, to poza przyjmowaniem w pracy
właściwej pozycji ciała, powinniśmy, co godzinę wychodzić na świeże powietrze lub na przerwę z
dala od stanowiska pracy i komputera.
Bibliografia i dodatkowe materiały
" RozporzÄ…dzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r.
http://www.mps.gov.pl/_download.php?f=userfiles/File/warunkipracy/akty+prawne/24.Mon
itorEkran.doc
Najważniejsze uregulowania prawne stosujące się do pracy przy komputerze oraz
ciekawe artykuły:
http://www.ciop.pl/11221.html
Ciekawa lekcja   Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputerem :
http://www.eioba.pl/a914/bezpieczenstwo_i_higiena_pracy_z_komputerem
" Warto odwiedzić i zrobić test:
http://www.ergotest.pl/
W4: Instalacje elektryczne, odgromowe i ppoż dla informatycznych stanowisk pracy.
Postępowanie w wypadkach i zagrożeniach. Działania kontrolne i szkoleniowe.
Zakres materiału
Wpływ prądu elektrycznego na organizm człowieka
Uziemienia
Zagrożenie w sieciach elektroenergetycznych niskiego napięcia
Ochrona przeciwporażeniowa
Samoczynne wyłączenie zasilania
Åšrodki techniczne
Pierwsza pomoc przy porażeniu prądem elektrycznym (wg. [5])
Ppoż i instalacje bezpieczeństwa przeciwpożarowego
Wypadki przy pracy
Skutki rażenia prądem elektrycznym
Bezpośrednie
 układ mięśniowy
" mięśnie klatki piersiowej: zaciśnięcie
" mięśnie dłoni: zaciśnięcie
" mięsień sercowy: zatrzymanie pracy, fibrylacja
 układ nerwowy: omdlenia, stany lękowe, zaburzenia równowagi, czucia
 skutki termiczne: oparzenia skóry, mięśni, organów wewnętrznych, pęknięcie
kości, torebek stawowych
Pośrednie
 działanie łuku elektrycznego
" cieplne
" świetlne
 urazy mechaniczne
Wartości graniczne prądów dla prądu o częstotliwości 50/60Hz
prąd graniczny (próg) percepcji - 0,5mA
prąd graniczny (próg) samouwolnienia - 10mA
prąd graniczny (próg) fibrylacji:
 0.1s - 500mA
 1s - 50mA
 3s - 30mA
Działanie prądu stałego
Generalnie bezpieczniejszy - wyższe progi
Progi: samouwolnienia i percepcji - tylko przy zmianach wartości prądu
25
 Próg fibrylacji zależny od polaryzacji stóp względem ręki
Groz
niejsze tylko skutki termiczne - brak reakcji na przepływ prądu
Działanie prądu o wyższej częstotliwości
Generalnie bezpieczniejszy - wyższe progi a zwłaszcza próg fibrylacji - efekt
naskórkowości
Groz
niejsze tylko skutki termiczne (zwłaszcza dla skóry) - brak reakcji na przepływ prądu
Rodzaje uziemień
Uziemienie robocze: uziemienie określonego punktu obwodu elektrycznego wykonane w
celu zapewnienia prawidłowej pracy urządzeń
Uziemienie ochronne: uziemienie dostępnych dla dotyku metalowych części urządzeń
wykonane w celu zapewnienia ochrony przeciwporażeniowej
Uziemienie odgromowe: służy do odprowadzenia do ziemi prądów wyładowań
atmosferycznych
Uziemienie pomocnicze: najczęściej wykonywane w aparatach pomiarowych i
zabezpieczajÄ…cych
Rezystancja przejścia
Podłoga (sucha)
 PCV: 108 &!
 marmur: 104 &!
 drewno: 109 &!
 asfalt: 1010 &!
 beton: 102 &!
Obuwie
 na spodach gumowych: 106 &!
 na spodach skórzanych: 106 &!
 tekstylne: 105 &!
 tekstylne wilgotne: 10 &!
Rażenie prądem elektrycznym
Spowodowane napięciem roboczym (w wyniku dotyku bezpośredniego) - w wyniku
bezpośredniego dotknięcia części znajdujących się pod napięciem
Spowodowane napięciem dotykowym (w wyniku dotyku pośredniego) - w następstwie
zetknięcia się z częściami, na których napięcie pojawiło się w wyniku uszkodzenia izolacji
roboczej (awarii)
Warunki środowiskowe
Warunki środowiskowe 1- nie istnieją okoliczności wpływające na zmniejszenie
odporności organizmu człowieka na działanie napięcia
Warunki środowiskowe 2 - istnieją okoliczności zmniejszające odporność człowieka, takie
jak:
 właściwości środowiska lub rodzaj pracy powodujący zwilżenie dłoni lub stóp
 wysoka temperatura powodująca potnienie naskórka
 skrępowanie swobody ruchów
 praca na stanowisku przewodzącym, jeżeli w zasięgu ręki znajdują się przedmioty
metalowe uziemione
 możliwość dotyku wielkopowierzchniowego
Napięcie bezpieczne
dla prądu stałego:
 120V w warunkach środowiskowych 1
 60V w warunkach środowiskowych 2
dla prÄ…du przemiennego 50/60Hz:
 50V w warunkach środowiskowych 1
 25V w warunkach środowiskowych 2
26
Klasy ochronności
Klasa 0 - urządzenia, w których ochrona przeciwporażeniowa jest zapewniona jedynie przez
izolacje roboczÄ…
Klasa I - urządzenia, których obudowy przeznaczone są do połączenia z przewodem
ochronnym
Klasa II - urzÄ…dzenia wykonane z zastosowaniem izolacji ochronnej
Klasa III - urządzenia przeznaczone do zasilania napięciem bezpiecznym
Metody ochrony przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa)
Izolowanie części czynnych
Ogrodzenia lub obudowy
Bariery
Umieszczenie poza zasięgiem ręki
(Części o różnych potencjałach nie powinny być jednocześnie dostępne (min. 2.5m
odległości)
Urządzenia ochronne różnicowoprądowe (uzupełnienie ochrony podstawowej)
Urządzenia różnicowoprądowe
Urządzenia ochronne różnicowoprądowe o prądzie wyzwalania nie przekraczającym 30mA
uważa się za uzupełnienie ochrony podstawowej
Nie mogą być jedynymi środkami ochrony podstawowej
Obowiązkowe dla gniazd do 20A chronionych przez samoczynne wyłączenia zasilania, a
umieszczonych na zewnątrz budynku lub służących do zasilania urządzeń pracujących na
zewnÄ…trz
Izolowanie stanowiska
" Rezystancja podłóg i ścian w każdym punkcie min:
 50k&!
&! dla Un<=500V
&!
&!
 100k&!
&! dla Un>500V
&!
&!
" Części przewodzące dostępne muszą być tak rozmieszczone aby nie można było
jednocześnie dotknąć dwóch części przewodzących dostępnych lub jednej części
przewodzącej dostępnej i jednej części przewodzącej obcej, jeżeli części te mogą znalez
ć się
pod różnymi potencjałami
 oddalenie od siebie na min. 2m
 umieszczenie barier
 izolowanie części przewodzących obcych
" Na stanowisku nie wolno umieszczać przewodu ochronnego
" Środki ochrony powinny być wyposażeniem stałym
" Należy zapobiec przenoszeniu potencjału z zewnątrz przez części przewodzące obce
Czas wyłączenia w sieci TN
UF[V] tmax[s]
<120 0,8
120  230 0,4
230  277 0,4
277  400 0,2
>400 0,1
Porażenie niskim napięciem
" Ocena stanu porażonego
 przytomny
" wezwać pomoc
" opatrzyć obrażenia
" Oparzenia
 schłodzić oparzone miejsce (polewanie zimną wodą, podanie płynów)
 założyć suchy jałowy opatrunek
 wezwać pomoc lub zawiez
ć do szpitala
 obserwować, czy nie ma objawów wstrząsu
27
" skóra zimna, blada, lepka
" przyspieszenie czynności serca, tętno nieregularne
" oddech płytki, osłabienie, zaburzenia równowagi
Poszkodowany nieprzytomny
" Sprawdzamy oddech - 5s
 obserwacja klatki piersiowej
 przystawienie twarzy do ust poszkodowanego
" Oddech jest to
 ułożyć w pozycji bezpiecznej bocznej
 wezwać pomoc
Brak oddechu
" Sprawdzamy akcję serca na tętnicach szyjnych (po obu stronach  jabłka Adama w ułożeniu
na wznak z odchyloną głową)
" Tętno jest, to rozpoczynamy sztuczne oddychanie:
- ułożenie na wznak na twardym podłożu z głową odchyloną do tyłu
Sztuczne oddychanie
 sprawdzenie drożności dróg oddechowych - wyjąć język
 zaciśnięcie nosa poszkodowanego palcami jednej ręki
 objęcie ustami ust poszkodowanego
 powolne wdmuchiwanie powietrza z obserwacjÄ… unoszenia klatki piersiowej - do 2s
- z częstotliwością ok. 10/min
 wydech samoistny
 po pierwszych 10 oddechach wzywamy pomoc
 kontynuujemy do skutku, co jakiÅ› czas przerywajÄ…c, celem sprawdzenia, czy
poszkodowany nie zaczął sam oddychać
Brak tętna
" Wezwanie pomocy (jeżeli możliwe)
" Rozpoczęcie masażu serca i sztucznego oddychania:
 jeżeli jeden ratownik to 15 ucisków klatki piersiowej i 2 oddechy
 jeżeli dwóch ratowników to stosunek liczby ucisków do oddechów: 5:1
" Co jakiś czas sprawdzamy, czy poszkodowany nie podjął czynności we własnym zakresie
" Kontynuujemy do skutku
Brak tętna - masaż serca
" Masaż serca
 w pozycji na wznak odnalez
ć wyrostek mieczykowy
 palce wskazujący i środkowy lewej ręki ustawiamy w okolicy wyrostka
mieczykowego
 prawą dłoń opieramy powyżej palców lewej
 lewą dłoń kładziemy na prawej i splatamy palce, w czasie uciskania klatki piersiowej
odrywamy od niej palce, tak, że styka się z nią tylko nasada prawej dłoni
 ręce muszą być wyprostowane, pochylamy się nad poszkodowanym i całym
ciężarem naciskamy
 mostek powinien ugiąć się o ok. 4-5cm
 wykonujemy z częstotliwością 80/min
28
Ochrona PPOÅ»
PRZYGOTOWANIE ZAKA
ADU DO DZIAA
AC
RATOWNICZO--
PRZYGOTOWANIE ZAKA
ADU DO DZIAA
AC
RATOWNICZO-
PRZYGOTOWANIE ZAKA
ADU DO DZIAA
AC
RATOWNICZO
GAÅšNICZYCH
GAÅšNICZYCH
GAÅšNICZYCH
Instrukcja alarmowania
INSTRUKCJA ALARMOWANIA
lub 112
lub 112
IV. Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
/Kodeks pracy art. 2372  2375 oraz Dz. U. nr 62 z dnia 1 czerwca 1996r./
Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i
higieny pracy prze dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym
zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku
podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego
pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.
Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:
szkolenie wstępne,
szkolenie okresowe
Szkolenie wstępne  przeprowadzane jest według programów szczegółowych opracowanych
dla poszczególnych grup stanowisk /zawodów/ i obejmuje:
szkolenie wstępne ogólne /instruktaż ogólny,
szkolenie wstępne na stanowisku pracy /instruktaż stanowiskowy/,
szkolenie wstępne podstawowe.
Szkolenie wstępne ogólne / instruktaż ogólny/ - przechodzą wszyscy nowozatrudnieni
pracownicy, a także studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół
zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy  przed dopuszczeniem
do wykonywania pracy.
Instruktaż ogólny prowadzą pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy albo
pracodawcy lub pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę, posiadający ukończone aktualne
szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy /liczba godzin minimum  3/
Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami
występującymi na określonym stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz
metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na
określonym stanowisku, w odniesieniu do:
29
1) pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i innych, których charakter
pracy będzie się wiązał z bezpośrednimi kontaktami z produkcją i jej kontrolą lub
narażeniem na zagrożenia zawodowe,
2) pracowników przenoszonych na stanowiska, o których mowa w pkt. 1, oraz
zatrudnionych na tych stanowiskach w przypadku zmiany warunków techniczno -
organizacyjnych, w szczególności zmiany procesu technologicznego, zmiany organizacji
stanowisk pracy, wprowadzenia dostosowania substancji o działaniu szkodliwym dla
zdrowia lub niebezpiecznym oraz nowych narzędzi, maszyn i innych urządzeń,
3) uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu oraz studentów odbywających
praktyki studenckie.
Pracownik zatrudniony na kilku stanowiskach pracy powinien przejść instruktaż stanowiskowy
obowiązujący na każdym z tych stanowisk.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza osoba kierująca pracownikami, wyznaczona przez
pracodawcę, posiadająca odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz
przeszkolona w zakresie metod prowadzenia instruktażu / liczba godzin instruktażu  minimum
8/.
Szkolenie podstawowe powinno zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do
wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i
higieny pracy.
Szkolenia podstawowe odbywają się w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od rozpoczęcia
pracy na określonym stanowisku:
osoby będące pracodawcami,
osoby kierujÄ…cy pracownikami,
pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
projektanci oraz konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych,
technolodzy, organizatorzy produkcji i inni pracownicy inżynieryjno-techniczni,
pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy,
pozostali pracownicy administracyjno-biurowi.
Na robotniczych stanowiskach pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla
zdrowia oraz zagrożenia wypadkowe, szkolenie podstawowe powinno być przeprowadzone
przed rozpoczęciem pracy na tych stanowiskach. Wykaz takich stanowisk pracy określa
pracodawca.
Szkolenie pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych powinno być
przeprowadzone w formie instruktażu nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach
robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenia nie rzadziej niż raz w roku.
Na pozostałych stanowiskach pracy szkolenie powinno być przeprowadzone nie rzadziej niż raz
na 6 lat.
Po terminie ważności szkolenia podstawowego powinno być przeprowadzone szkolenie
okresowe.
Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności
pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, nabytych w czasie szkolenia
wstępnego, oraz zaznajomienie ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w
tym zakresie.
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych
kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy / art. 2373 par.1 KP/.
V. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe
/ Dz.U. nr 199/02 z dnia 28 XI 2002r.,
Dz.U. nr 115/98 z dnia 04 IX 1998r.,
Dz.U. nr 132/02 z dnia 19 VIII 2002r./
30
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiÄ…zku wynikajÄ…cego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w
ustawie traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wyżej, chyba że
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w
związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
zwiÄ…zkowe.
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan zdrowia na to pozwala, powinien poinformować
niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego.
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć
miejsce wypadku w sposób wykluczający:
dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w
związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
Czynności z zakresu postępowania powypadkowego przeprowadzane są przez zespół
powypadkowy. Skład zespołu powypadkowego jest uzależniony od następujących czynników:
- istnienia w zakładzie pracy służby BHP,
- istnienia Społecznej Inspekcji Pracy,
- ciężkości wypadku.
Pracodawca powołuje zespół powypadkowy w składzie 2 osób.
W skład zespołu wchodzi: pracownik służby BHP lub pracodawca i społeczny inspektor pacy
albo przedstawiciel pracowników przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany
przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku,
a w szczególności:
1) dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń
technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i
inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
2) jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku,
3) przesłuchać poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,
4) przesłuchać świadków wypadku,
5) zasięgnąć opinii lekarza,
6) zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
7) dokonać kwalifikacji prawnej wypadku /jest lub nie jest wypadkiem/,
8) określić wnioski i środki profilaktyczne.
Zespół sporządza wymaganą dokumentację w wyznaczonych terminach, którą zatwierdza
pracodawca.
31
DokumentacjÄ™ powypadkowÄ… przechowuje pracodawca przez 10 lat.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
Koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi
pracodawca.
Przykładowe pytania
Pytania
1. Odbiorniki o klasie ochronności 0 są to odbiorniki:
a) których obudowy przeznaczone są do połączenia z przewodem ochronnym
b) urządzenia przeznaczone do zasilania napięciem bezpiecznym
c) w których ochrona przeciwpożarowa jest zapewniona jedynie przez izolacje roboczą
d) urzÄ…dzenia wykonane z zastosowaniem izolacji ochronnej
2. Przepływ prądu 50Hz przez ciało człowieka na drodze ręka-noga w stosunku do przepływu na drodze noga-noga
jest:
a) mniej groz
ny
b) równie groz
ny
c) bardziej groz
ny
3. Napięcie bezpieczne dla prądu stałego w warunkach środowiskowych normalnych. w których nie występują
dodatkowe zagrożenia, takie jak: możliwość wielkopowierzchniowego dotyku, wilgotność lub skrępowanie
swobody ruchów, to:
a) 25V
b) 60V
c) 50V
d) 120V
4. Impedancja skóry ludzkiej suchej w porównaniu do skóry wilgotnej jest
a) większa
b) taka sama
c) mniejsza
5. Rażenie w następstwie dotyku pośredniego to rażenie w wyniku
a) zetknięcia się z częściami, na których napięcie pojawiło się na skutek uszkodzenia izolacji
roboczej
b) dotknięcia części urządzeń znajdujących się normalnie pod napięciem
6. Przewód neutralny za wyłącznikiem różnicowoprądowym w sieci TN (patrząc od strony zasilania)
a) należy uziemić
b) jest to bez znaczenia ze względu na pracę wyłącznika
c) nie wolno uziemiać
7. Ochrona dodatkowa jest to
a) zespół środków chroniących przed skutkami niebezpiecznego napięcia dotykowego, jakie może
się pojawić na częściach urządzeń nie będących normalnie pod napięciem w wyniku awarii.
b) zespól środków chroniących przed zetknięciem człowieka z częściami urządzeń lub instalacji
elektrycznych będących normalnie pod napięciem oraz przed przeniesieniem napięcia na przedmioty nie
należące do obwodu elektrycznego
Pytanie z odpowiedziami
8. Wyjaśnij co znaczy RSI (dolegliwości spowodowane wykonywaniem powtarzających się
czynności). Wyjaśnij jak można zapobiegać RSI.
" RSI to jest skrót: Repetitive Strain Injury - dolegliwości spowodowane wykonywaniem
powtarzających się czynności
" Zawodowa choroba spowodowana przez monotonne ruchy dłoni i rąk
" Zdrętwienie dłoni, ręki, ramion i szyi
" Zapobiegać RSI przez używanie podpór pod ramiona
" Robić częste przerwy w pracy z komputerem
" Używanie ruchomej klawiatury
9. Wymień cztery zagrożenia dla zdrowia użytkowników komputerów spowodowane złym
środowiskiem pracy (złymi warunkami pracy).
" Nadwerężenie oczy
" Repetitive Strain Injury (RSI)  dolegliwości spowodowane wykonywaniem powtarzających
się czynności
32
" Problemy z plecami
" Zmęczenie
" Bóle głowy
10. Podaj cztery przykłady właściwej i bezpiecznej pracy, która pomogłaby stworzyć
użytkownikom komputerów zdrowe środowisko pracy.
Odp.
RozporzÄ…dzenie min. Pracy i polityki socjalnej z 1.12.1998 (Dz.U. nr 148,poz.973
" Stanowisko pracy powinno spełniać wymagania bhp i ergonomii
" Właściwa organizacja stanowiska pracy zapewniająca bezpieczeństwo
" Rozmieszczenie elementów wyposażenia nie może powodować nadmiernego obciążenia
układu mięśniowo-szkieletowego i wzroku
" Zapewnienie odpowiedniego oświetlenia: odpowiednie natężenie i ograniczenie olśnienia od
opraw, okien itp.
" Co najmniej 5 minutowe przerwy w pracy wliczane do czasu pracy po każdej godzinie pracy
na stanowisku z monitorem ekranowym
" Monitor ekranowy  znaki wyraz
ne i czytelne, obraz stabilny, możliwość regulacji kontrastu
i jaskrawości, możliwość regulacji ustawienia, zastosowanie filtru antyodbiciowego
" Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia, zapewniać regulację kąta
nachylenia, matowa, znaki na klawiaturze czytelne
" Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia
stanowiska
" Krzesło powinno posiadać dostateczną stabilność, regulowana wysokość i oparcie,
podłokietniki, możliwość obrotu wokół osi
" Właściwa wysokość biurka oraz głębokość i szerokość blatu biurka itd.
33