BHP I ERGONOMIA
mgr inż. Andrzej Fisz
(wykłady)
SYSTEM PRAWNY OCHRONY PRACY
Mówiąc o systemie ochrony pracy w Polsce, należy rozróżnić system prawny od systemu organizacyjnego.
Pierwszy z nich, stanowiący integralną część gałęzi prawa, jaką jest prawo pracy, mówi nam o normach
prawnych i ich usytuowaniu w hierarchii z
ródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Drugi
zaś, obrazuje system organizacji ochrony pracy na szczeblu państwa, zakładu oraz organów uczestniczących w
tworzeniu, a także kontrolowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce. System prawny ochrony pracy
opiera się na z
ródłach prawa wskazanych w Konstytucji RP i art. 9 Kodeksu pracy.
Konstytucja RP:
- Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami
wykonywania pracy. (art. 24)
- Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. (art. 68)
- Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa
oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. (art. 66)
Kodeks pracy (dział X - Bezpieczeństwo i higiena pracy, Art. 207, rozdz.I  Podst. obowiązki pracodawcy):
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W
szczególności pracodawca jest obowiązany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać
polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
System prawny ochrony pracy
Wśród z
ródeł prawa dot. bezpieczeństwa i higieny pracy można wyróżnić akty prawne powszechnie
obowiązujące, stanowione przez upoważnione do tego organy oraz porozumienia zawierane między partnerami
społecznymi, obowiązujące grupy, które takie porozumienia zawarły. Jako z
ródło praw i obowiązków w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady bhp.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy  pozaprawne (nie określone w prawie i w przepisach) reguły (na
wzór klauzul generalnych) bezpiecznego postępowania, wymagane przy wykonywaniu określonej pracy
(czynności), wynikające z doświadczenia oraz przesłanek naukowych i technicznych. Pracodawca, osoba
kierująca pracownikami i sam pracownik są obowiązani przestrzegać zasady bhp, a ich naruszenie lub
niestosowanie może spowodować sankcje przewidziane w Kodeksie pracy. W teorii, za zasady bhp uważa się
reguły postępowania wynikające z doświadczenia życiowego oraz przesłanek naukowych i technicznych.
SYSTEM ORGANIZACYJNY OCHRONY PRACY W POLSCE
System organizacyjny ochrony pracy w Polsce wskazuje na organy i organizacje uczestniczące w kształtowaniu
i realizowaniu zadań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. System organizacyjny ochrony pracy można
podzielić na systemy: ogólnokrajowy i zakładowy. Można dokonywać dalszych podziałów - na podsystemy, ale
wydaje się, że spowodowałoby to brak przejrzystości. Do pierwszego z nich należy zaliczyć parlament, rząd,
resorty i inne urzędy państwowe, państwowe organy nadzoru i kontroli, które mają zróżnicowane zadania.
Uproszczony schemat organizacji systemu ochrony pracy
PAC
STWOWY NADZÓR NAD WARUNKAMI PRACY
Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) (podlega sejmowi) jest organem powołanym do nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
- nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych
świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z
rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,
- kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy
i modernizacji zakładów pracy, oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych
oraz technologii,
- kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców,
- podejmowanie działań w celu zapobiegania i eliminowania zagrożeń w środowisku pracy,
- uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo
ich części,
- udział w badaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
- ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy i innych związanych z
wykonywaniem pracy zarobkowej,
- udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia
pracowników
- współpraca z urzędami państw członkowskich UE odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i
zatrudnienia,
- prawo wnoszenia powództwa, a za zgodą osoby zainteresowanej  uczestnictwo w postępowaniu przed
sądem pracy, w sprawach o ustalenie stosunku pracy,
- opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy.
Uprawnienia PIP:
- wstrzymanie prac jeżeli przy ich wykonywaniu występuje bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowanie do innych
prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach
wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do
pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich
kwalifikacji. nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
- przeprowadzenie kontroli o każdej porze dnia i nocy,
- nakaz usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- nakaz wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
- zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy
stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia; nakazy w tych sprawach podlegają
natychmiastowemu wykonaniu,
- nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu
pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób
wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenie działalności bądz

działalności określonego rodzaju,
- nakaz ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku,
- nakaz pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego
pracownikowi, nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
Egzekwowanie uprawnień PIP:
- skierowanie wniosków pokontrolnych do pracodawcy lub jednostki nadrzędnej,
- wydanie nakazu w zakresie bhp oraz nakazu płatniczego, w tym z rygorem natychmiastowej wykonalności,
- usunięcia uchybień lub pojęcia działań - jest to decyzja administracyjna,
- karanie mandatem i kierowanie wniosku o ukaranie do sądu grodzkiego, który może ukarać grzywną,
- powiadomienie prokuratury o popełnieniu przestępstwa.
Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) (podlega ministrowi zdrowia, kieruje nią Główny Inspektor Sanitarny)
została powołana w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych,
w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaz
nych i zawodowych, a także do nadzoru nad warunkami:
- higieny środowiska,
- higieny pracy w zakładzie pracy,
- higieny nauczania, wychowania, wypoczynku, rekreacji,
- zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytkowych.
Do zakresu nadzoru sanitarnego należą także:
- uzgadnianie projektów zagospodarowania przestrzennego,
- uczestnictwo w dopuszczaniu do użytkowania obiektów budowlanych, środków komunikacji wodnej,
lądowej, powietrznej,
- utrzymanie należytego stanu higienicznego zakładów pracy, warunków zdrowotnych produkcji,
- dbałość o warunki zdrowotne środowiska pracy.
Państwowy Inspektor Sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo wstępu o każdej porze dnia i
nocy do zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej i obiektów handlowych. Ma prawo nakładać
grzywny w drodze mandatu karnego lub kierować wnioski o ukaranie do sądu grodzkiego.
Urząd Dozoru Technicznego (UDT) (podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki). Działalność
UDT polega na sprawowaniu dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie
dla życia lub zdrowia oraz mienia i środowiska. Zagrożenie to może być spowodowane przez rozpiętrzanie
gazów znajdujących się pod ciśnieniem różnych od atmosferycznego, wyzwolenie energii potencjalnej lub
kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu & & .
Zadania:
- badanie techniczne i kontrola urządzeń technicznych w fazie ich eksploatacji,
- nadzór nad wytwarzaniem i montażem urządzeń technicznych,
- uzgadnianie modernizacji i napraw urządzeń technicznych,
- uzgadnianie dokumentacji urządzeń technicznych w zakresie zgodności z przepisami o dozorze technicznym
i warunkami dozoru technicznego
- przeprowadzanie badań technicznych urządzeń przed wydaniem decyzji o jej eksploatacji lub
dopuszczeniem do obrotu
- prowadzenie ewidencji urządzeń technicznych
- ustalenie formy dozoru technicznego
- zezwalanie na eksploatacje urządzeń technicznych
- wykonywanie kontroli nad przestrzeganiem przepisów o dozorze technicznym
- nadzór i kontrola przestrzegania przepisów,
- koordynacja działalności w zakresie dozoru technicznego,
- inicjowanie badań w zakresie bezpieczeństwa pracy urządzeń technicznych,
- inicjowanie działań mających na celu podnoszenie kwalifikacji projektantów,
- uzgadnianie dokumentacji,
- prowadzenie ewidencji urządzeń technicznych,
- nadawanie uprawnień do wytwarzania,
- wydawanie uprawnień pracownikom,
- sprawdzanie kwalifikacji osób wytwarzających, obsługujących.
Dozorowi Technicznemu podlegają:
- Urządzenia ciśnieniowe, których są zawarte ciecze lub gazy pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego
- Kotły parowe
- Kotły cieczowe
- Zbiorniki o pojemności powyżej 350cm
- Wytwornice acetylenowe stałe i przenośne, przeznaczone do wytwarzania acetylenu w wyniku reakcji
chemicznej między wodą a węglikiem wapnia wraz ze zbiornikiem służącym do magazynowania,
schładzania
- Rurociągi parowe i ich armatura
- Rurociągi przemysłowe i technologiczne
- Środki transportowe ( np. dz
wignice, przenośniki)
- Osobowe i towarowe koleje
- Pomosty ruchome
Społeczny nadzór nad warunkami pracy
Związki zawodowe mają prawo:
- dokonywania oceny warunków pracy,
- sprawowania kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad
bhp,
- kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałania w tym zakresie z Państwową Inspekcją
Pracy.
W razie uzasadnionego podejrzenia, że w zakładzie pracy występują zagrożenia dla życia lub zdrowia
pracowników, zakładowa organizacja związkowa może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o
przeprowadzenie odpowiednich badań. W określonych sytuacjach organizacja związkowa może zlecić
przeprowadzenie pomiarów lub badań na koszt pracodawcy.
Społeczna Inspekcja Pracy (SIP) jest służbą społeczną pełnioną przez samych pracowników (ZSIP, WSIP).
Ma na celu zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę
uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. Struktura SIP przewiduje powołanie
zakładowego społecznego inspektora pracy, oddziałowego i grupowego. Zakładowe organizacje związkowe
mają prawo dostosowania organizacji SIP do istniejącej struktury zakładu pracy. Społeczni inspektorzy pracy,
których uprawnienia przybliżone są do uprawnień inspekcji zawodowej mają prawo:
- kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych z punktu widzenia bhp,
- kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy,
- uczestniczyć w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy jako członkowie zespołów
powypadkowych.
Zakładowy społeczny inspektor pracy może kierować do pracodawcy na piśmie uwagi lub zalecenia, celem
wykonania określonych działań lub usunięcia zagrożeń  za niewykonanie prawomocnego zalecenia grozi kara.
Pracodawca może złożyć sprzeciw od wydanego zalecenia do państwowego inspektora pracy, który utrzymuje
lub uchyla zalecenie.
Społeczną inspekcję pracy w zakładzie pracy wykonuje społeczny inspektor pracy, a do jego zadań należą:
- kontrolowanie stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesów
technologicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,
- kontrolowanie przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i
regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników
związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- uczestniczenie w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska
naturalnego,
- branie udziału w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa
pracy,
- branie udziału w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby
zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolowanie stosowania przez
zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
- uczestniczenie w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy,
- opiniowanie projektów planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji
zawodowej oraz kontrolowanie realizacji tych planów,
- podejmowanie działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu
właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływanie na przestrzeganie przez
pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i w przepisach szczególnych.
W celu wykonywania zadań społeczny inspektor pracy ma prawo:
- wejść w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy,
- żądać od kierownika zakładu pracy, oddziału lub wydziału i od pracowników informacji oraz okazania
dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania,
- informować kierownika zakładu pracy o stwierdzonych naruszeniach przepisów, czyniąc jednocześnie
stosowny zapis w księgach,
- zwracać uwagę pracownikowi na obowiązek przestrzegania przepisów i obowiązujących zasad,
- zwracać się do kierownika właściwej komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od pracy,
którą pracownik wykonuje z naruszeniem przepisów oraz ma prawo zapoznawać takiego pracownika z
przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zalecić kierownikowi zakładu pracy usunięcie w określonym terminie stwierdzonych uchybień lub
wstrzymanie pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót,
- uczestniczyć w kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora pracy i w podsumowaniu
kontroli.
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy tworzona jest jeżeli zatrudnionych jest ponad 100 pracowników.
Pracodawca zatrudniający ponad 100 pracowników ma obowiązek utworzenia zakładowej służby bhp. Gdy
pracodawca zatrudnia do 100 pracowników, zadania służby bhp mogą być zlecone specjalistom spoza zakładu
pracy lub pracownikowi wykonującemu inną pracę. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy jest
wyspecjalizowaną komórką, pomaga pracodawcy w wypełnianiu obowiązków zapewnienia bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy. Służba bhp nie jest organem nadzoru. Powołanie służby bhp nie zwalnia
pracodawcy, ani kierowników komórek organizacyjnych od wypełniania obowiązków w zakresie bhp. Do jej
obowiązków należy przede wszystkim:
- kontrola warunków pracy i przestrzegania przepisów i zasad bhp,
- informowanie pracodawcy o zagrożeniach zawodowych,
- przedstawianie okresowych analiz stanu bhp,
- udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu oraz udział w przekazywaniu do
użytkowania nowo budowanych i przebudowywanych obiektów,
- zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i ochrony pracy oraz ergonomii,
- udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego i w ustalaniu okoliczności przyczyn wypadków,
- współdziałanie z komórkami organizacyjnymi zakładu, laboratoriami, lekarzem, społeczną inspekcją pracy 
działającymi na rzecz poprawy warunków pracy,
- popularyzacja zagadnień bhp i ergonomii.
Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy Pracodawca zatrudniający powyżej 250 pracowników powołuje
komisję bezpieczeństwa i higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji wchodzą:
- pracodawca (przewodniczący), przewodniczącym może być też osoba upoważniona przez pracodawcę
- pracownicy służby bhp,
- lekarz sprawujący opiekę nad pracownikami,
- zakładowy społeczny inspektor pracy  ZSI (wiceprzewodniczący),
- przedstawiciele pracowników.
Zadania komisji:
- dokonywanie przeglądu warunków pracy,
- okresowa ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
- współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bhp.
Czynniki (zagrożenia) występujące w środowisku pracy:
1. Czynniki niebezpieczne (urazowe):
- zagrożenie elementami ostrymi lub wystającymi,
- zagrożenie elementami ruchomymi i luz
nymi,
- zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,
- zagrożenie poparzeniem,
- zagrożenie związane z przemieszczaniem się ludzi,
- zagrożenie pożarem i/lub wybuchem.
1. Czynniki uciążliwe  mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej człowieka.
2. Czynniki szkodliwe  mogą spowodować zatrucia a nawet śmierć.
Model transferu energii
Zagrożenia mechaniczne to ogólne określenie tych czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów
powodowanych mechanicznym działaniem na człowieka różnych elementów. Zagrożenia te mogą występować
zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy oraz powstawać wskutek
zakłóceń powodujących naruszenie normalnych warunków ich funkcjonowania prowadzących do defektów,
uszkodzeń, lub awarii maszyn i często trudnych do przewidzenia następstw.
Główne z
ródła zagrożeń mechanicznych:
- przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty
- ruchome elementy,
- ostre, wystające elementy, chropowate elementy,
- padające elementy,
- płyny pod ciśnieniem,
- śliskie, nierówne powierzchnie,
- ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),
- położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach),
- obracające się wały, sprzęgła, głowice,
- miejsca zbiegania się dwóch obracających się elementów,
- obracające się narzędzia tnące,
- koła zębate, walce zgniatające,
- części przy napędach i przekładniach,
- narzędzia poruszające się ruchem liniowym,
- inne, np. zwierzęta,
Sytuacje zagrażające, powodowane czynnikami mechanicznymi:
zgniecenie, zmiażdżenie, przecięcie lub odcięcie; wplątanie; wciągniecie lub pochwycenie; uderzenie;
przekłucie lub przebicie; starcie lub obtarcie; wytrysk cieczy o wysokim ciśnieniu (zagrożenie wytryskiem);
poślizgnięcia i potknięcia; wyrzut; upadek.
Podstawowe zasady oraz metody likwidacji lub ograniczenia zagrożeń:
- eliminacja zagrożenia (zastąpienie materiałów niebezpiecznych  bezpiecznymi),
- odseparowanie zagrożenia (odsunięcie człowieka z obszaru jego oddziaływania),
- odgrodzenie zagrożenia (odsłonięcie sfery narażenia, osłony, ograniczniki),
- panowanie nad zagrożeniem (stosowanie urządzeń ochronnych, np. elektrochłonnych),
- zastosowanie ochron osobistych (środki ochrony indywidualnej),
- ostrzeganie i informowanie o zagrożeniach,
- właściwa organizacja pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników, właściwy dobór
pracowników.
Zagrożenie od urządzeń elektrycznych:
- porażenie i oparzenia prądem elektrycznym,
- pożary i wybuchy,
- oddziaływanie pola elektrycznego i elektromagnetycznego na organizm ludzki.
Przyczyny porażenia i oparzenia prądem elektrycznym:
- zły stan zestyków lub niewłaściwy dobór aparatów łączeniowych,
- zły stan lub niewłaściwy dobór zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
- zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej,
- nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy,
- błędne połączenia lub zwarcia w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),
- wadliwa budowa urządzeń,
- brak odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach,
- błędne postępowanie człowieka,
- lekkomyślność,
- nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa pracy,
- występowanie łuku elektrycznego,
- pojawienie się napięcia na metalowych częściach urządzeń nie będących normalnie pod napięciem
(obudowa),
- brak ostrożności przy pracach spawalniczych,
- niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych,
- wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,
- występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.
Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka:
1. Pośrednie  bez przepływu prądu przez organizm człowieka  powoduje urazy:
- oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym,
- groz
ne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym,
- uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,
- uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości.
2. Bezpośrednie  gdy przepływa prąd przez ciało człowieka. Porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu
elektrycznego przez ciało ludzkie (prądu rażeniowego) może wywołać wiele zmian fizycznych,
chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet śmierć człowieka) przez oddziaływanie na układ
nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych. Porażenie prądem może się objawiać:
- odczuwaniem przepływu prądu, uczuciem bólu, lekkimi kurczami mięśni,
- silnymi kurczami mięśni dłoni uniemożliwiającymi samouwolnienie się rażonego,
- zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,
- zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,
- utratą przytomności,
- migotaniem komór sercowych - bardzo groz
nym dla życia człowieka,
- oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała.
Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić wstrząs elektryczny,
objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem
apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk mózgu i utrata przytomności połączona z zatrzymaniem
krążenia krwi i brakiem oddechu. Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie - od kilku minut do kilku
miesięcy.
Sposoby eliminacji i ograniczenia zagrożenia pożarowego od urządzeń elektrycznych:
- wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe o znamionowym prądzie
wyzwalającym do 500 mA, dobrze spełniające zadanie środka ochrony przeciwpożarowej
- wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały pożaru, niezależnie
od tego, czy powstał on w nich samych, czy w ich pobliżu
- elementy instalacji i urządzeń elektrycznych stykające się z materiałami palnymi odpowiednio się dobiera
lub umieszcza się w bezpiecznej odległości albo z użyciem niepalnych podkładek
- instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie wydzielających chloru ani
chlorowodoru w przypadku ich przegrzania; chlorowodór z wodą tworzy kwas solny, szkodliwy dla
człowieka oraz powodujący bardzo duże szkody wynikające z korozji obiektów budowlanych i urządzeń
- przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na działanie ognia, przez
zastosowanie odpowiedniej izolacji lub pomalowanie specjalną farbą bądz
przez natryskiwanie spienionego
tworzywa
- wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpożarowe ściany i stropy
- w obiektach, w których łatwo jest wzniecić pożar (np. w lakierniach, stolarniach, itp.), stosowane są tylko
niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach
- w obiektach, w których pożar zagraża życiu wielu osób lub mieniu o dużej wartości (np. hotele i inne
budynki użyteczności publicznej, kopalnie, itp.), instalacje i urządzenia elektryczne wykonuje się z
materiałów, które podczas pożaru wydzielają jak najmniej dymu i toksycznych gazów
- obiekty budowlane wyposaża się w instalacje piorunochronne
- instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów
- opraw lamp w  ciągach świetlnych nie wykonuje się z materiałów łatwo palnych.
Ochrona przeciwporażeniowa:
1. środki techniczne takie, jak:
" ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa),
- izolacja podstawowa (robocza) części czynnych,
- osłony, obudowy, ogrodzenia,
- umieszczanie przewodów, w których płynie prąd poza zasięgiem ręki (na wysokości),
" ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa),
- izolacje podwójne (wzmocnienie),
- samoczynne wyłączenie zasilania (bezpieczniki, urządzenia różnicowo  prądowe,
" ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - realizowana przez zasilanie napięciem
bezpiecznym,
- zasilanie napięciem o wartości bezpiecznej o określonych warunkach środowiskowych,
" sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej)  dla zastosowań, w których wyżej wymienione
nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń elektroenergetycznych).
2. środki nietechniczne takie, jak:
- popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
- szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących urządzenia elektryczne i
obsługujących urządzenia elektryczne,
- wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
- organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne polecenia
wykonywania prac),
- egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,
- badania okresowe,
- szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.
Urządzenia elektryczne, z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej, dzieli się na cztery klasy
ochronności: 0, I, II i III.
Uwalnianie narażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV:
- przez wyłączenie napięcia zasilającego,
- przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
- przez odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu powyżej 1 kV:
- wyłączenie napięcia zasilającego za pomocą wyłącznika (po tej czynności sprawdzić brak napięcia i
rozładować urządzenie, zachowując wymagane środki ostrożności),
- odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem tylko za pomocą odpowiedniego sprzętu
ochronnego (mogą to wykonać tylko wykwalifikowani elektrycy).
Elektryczność statyczna - zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się niezrównoważonego ładunku
elektrycznego na materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) lub
na odizolowanych od Ziemi obiektach przewodzących (np. ciele człowieka, elementach urządzeń, itp.).
A
adunki te wytwarzają wokół siebie pole elektrostatyczne o natężeniu tym większym, im większa jest wartość
ładunku. Istnieją trzy główne z
ródła elektryczności statycznej: tarcie, rozdzielanie i indukcja. Czynniki
wpływające na elektryczność statyczną:
3. Rodzaj materiału. Niektóre materiały łatwiej ulegają naładowaniu niż inne. Na przykład materiał z włókna
octanowego będzie gromadził ładunek znacznie szybciej niż szkło.
4. Wilgotność. Im bardziej suche środowisko tym wyższy poziom ładunku elektro-statycznego i odwrotnie, im
wyższa wilgotność tym mniejszy ładunek elektrostatyczny. W kategoriach względnych woda jest znacznie
lepszym przewodnikiem prądu elektrycznego niż większość tworzyw sztucznych.
5. Powtarzanie. Działania powtarzane, takie jak tarcie czy rozdzielanie, będą zwiększały poziom ładunku
występującego na materiale.
6. Efekt baterii. Połączenie wielu naładowanych elementów może prowadzić do generowania skrajnie
wysokich ładunków. Na przykład, pojedyncze arkusze tworzywa sztucznego o względnie niskim ładunku
powierzchniowym mogą wytwarzać ekstremalnie wysokie napięcia w przypadku gdy są składowane razem.
7. Zmiana temperatury. Materiał w miarę chłodzenia wykazuje tendencję do wytwarzania ładunków
elektrycznych. Proces chłodzenia ma na celu rozprowadzenie ładunku netto w całej objętości materiału.
8. Metody usuwania ładunków. Podstawowa zasada neutralizacji ładunków elektrostatycznych jest taka sama
bez względu na zastosowaną technikę. W przypadkach gdzie materiał posiada dodatni ładunek
powierzchniowy, konieczne jest doprowadzenie elektronów na powierzchnię w celu przywrócenia
równowagi ładunku. Tam, gdzie ładunek powierzchniowy jest ujemny, nadmiar elektronów należy usunąć z
powierzchni aby go zneutralizować.
Zagrożenia elektrycznością statyczną są spowodowane bezpośrednim oddziaływaniem pola elektrycznego
wytwarzanego przez naelektryzowane obiekty lub oddziaływaniem wyładowań elektrostatycznych. Wyróżnia
się trzy rodzaje zagrożeń:
- niekorzystne oddziaływanie na człowieka
- zakłócenia procesów technologicznych
- pożarowo-wybuchowe
Rozwiązywanie powszechnie spotykanych problemów elektrostatycznych. Istnieją 4 główne obszary, w
których niekontrolowany ładunek elektrostatyczny może powodować utrudnienia w procesach przemysłowych:
1. Przyciąganie elektrostatyczne (ESA). Unoszące się w powietrzu cząsteczki są przyciągane do
naładowanych powierzchni lub naładowane cząsteczki unoszące się w powietrzu są przyciągane przez
powierzchnię, która mogłaby być całkowicie wolna od wszelkich ładunków. Taka sytuacja wywiera wpływ
na produkcję w większości branż związanych z przetwarzaniem tworzyw sztucznych, niszcząc wykończenia
pomalowanych produktów i powodując straty ze względu na słabą jakość produktów w przemyśle
spożywczym, farmaceutycznym i medycznym. W przemyśle poligraficznym przyciąganie kurzu niszczy
wykończenia drukarskie a nawet klisze drukarskie.
2. Niewłaściwe zachowanie się materiału. Jest to inna postać przyciągania elektrostatycznego. W tym
przypadku zamiast zanieczyszczenia produktów problem objawia się w tym, że produkty - zwykle tkaniny,
włókna lub folie przyczepiają się do siebie lub do urządzeń, zmieniają kierunek ruchu lub odpychają się.
Szczególnie podatne na tą kwestię są procesy zautomatyzowane.
3. Porażenie operatorów / pracowników. Ta kwestia staje się coraz bardziej istotna, gdyż przedsiębiorstwa
dążą do poprawy standardów bezpieczeństwa.
4. Wyładowania elektrostatyczne (ESD). Problem ten dotyczy montażu, instalacji oraz obsługi na miejscu
elementów elektronicznych, jak również produkcji elektroniki, gdzie nawet tak niskie napięcia statyczne jak
5V mogą spowodować katastrofalną awarię.
Ochrona odgromowa to inaczej ochrona przed wyładowaniami elektrycznymi w powietrzu (piorunami).
Piorun  w meteorologii bardzo silne wyładowanie elektryczne w atmosferze powstające naturalnie, zwykle
towarzyszące burzom. Wyładowanie powstaje w wyniku różnicy potencjałów między chmurami a ziemią,
nagromadzony ładunek przeskakuje po elementach o najmniejszym oporze elektrycznym.
Wyładowania atmosferyczne zagrażają aparaturze elektronicznej w dwojaki sposób:
- przepływ prądu piorunowego może uszkodzić aparaturę i instalacje,
- impuls elektromagnetyczny spowodowany wyładowaniem, może indukować duże napięcie.
Parametry wyładowania piorunowego:
- wartość szczytowa prądu,
- czas narastania prądu (maksymalna stromość prądu).
W celu ochrony przed skutkami przepięć wywołanych przez impuls elektromagnetyczny w sieciach
elektroenergetycznych stosowane są specjalne aparaty elektryczne zwane ochronnikami przepięciowymi.
Zadaniem urządzeń odgromowych jest ochrona życia i zdrowia ludzi oraz ich mienia przed niszczącym
działaniem wyładowań atmosferycznych. Piorunochrony wykorzystują zasadę działania opracowaną przez
Franklina i Faradaya.
Ochrona odgromowa polega na wykonaniu urządzenia piorunochronnego, którego zadaniem jest:
- przejęcie uderzenia pioruna, a więc niedopuszczenie do wyładowania w sam obiekt,
- bezpieczne odprowadzenie prądu pioruna do ziemi,
- niedopuszczenie do powstania napięć zagrażających bezpieczeństwu ludzi i zwierząt,
- niedopuszczenie do wyładowań iskrowych mogących spowodować pożar i wybuch.
Rodzaje ochrony odgromowej:
- podstawowa (budynki, itp.) powinna być stosowana w takich obiektach, jak: budynki przemysłowe nie
zagrożone wybuchem, obiekty o dużej wartości historycznej, materialnej i kulturowej, budynki użyteczności
publicznej i przeznaczone dla ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, obiekty z materiałami łatwo
zapalnymi oraz budynki wolno stojące, wyższe niż 15 m i o powierzchni większej niż 500 m2;
- obostrzone (obiekty zagrożone wybuchem, pożarem gazów, pyłów, cieczy) powinna być stosowana w
obiektach zagrożonych: wybuchem mieszanin wybuchowych gazów, par i cieczy palnych oraz pyłów, a
także pożarem.
- w wykonaniu specjalnym jest wymagana dla: kolejek linowych, mostów, dz
wigów, stadionów, domków
letniskowych, pól kempingowych.
Urządzenie piorunochronne (instalacja odgromowa) składa się z następujących elementów:
- zwody pionowe, poziome lub układ siatek zwodów o zdefiniowanych wysokościach i rozmiarach oczek,
przeznaczonego do bezpośredniego przyjmowania wyładowań atmosferycznych
- przewodów odprowadzających, łączących zwód z przewodem uziemiającym lub uziomem
- zacisku probierczego - rozłączalnego połączenia w przewodzie odprowadzającym, umożliwiającego
skontrolowanie poprawności funkcjonowania instalacji
- przewodów uziemiających, łączących przewód odprowadzający z uziomem
- uziomu
- ewentualnie połączeń wyrównawczych (ekwipotencjalizacyjnych), ochronników przeciwprzepięciowych.
Piorunochron składa się z części nadziemnej i podziemnej:
" część nadziemna: zwody pionowe lub poziome (umocowane nad chronionym obiektem), przewody
odprowadzające,
" część podziemna składa się z przewodów uziemiających oraz uziomów:
- naturalnych - zespołu przedmiotów metalowych lub żelbetowych umieszczonych w gruncie w celu
innym niż uziemienie, np.: zbrojenia części podziemnych budynków, metalowe rurociągi itp.,
- sztucznych - prętów lub płaskowników stalowych ocynkowanych lub pomiedziowanych: punktowych,
otokowych lub ich kombinacji.
Urządzenia piorunochronne budynków
a), c) zwody pionowe, b), d) zwody poziome; 1 - zwody, 2 - przewody odprowadzające, 3 - uziom
Zadaniem zwodów jest przejęcie na siebie wyładowania atmosferycznego, zadaniem przewodów
odprowadzających jest przekazanie go do uziomu. Rolą uziomu jest doprowadzenie energii wyładowania do
ziemi i jej rozproszenie.
Ochrony odgromowej nie wymagają:
- obiekty budowlane o wysokości mniejszej niż 25 m, usytuowane w strefie ochronnej sąsiadujących
obiektów w zwartej zabudowie
- obiekty, dla których tzw. wskaz
nik zagrożenia piorunowego jest odpowiednio mały.
Typowe z
ródła fal pola elektromagnetycznego PEM:
1. Sztuczne:
- sieci / urządzenia elektroenergetyczne: linie wysokiego napięcia, transformatory,
- instalacje i urządzenia elektryczne,
- indukcyjne urządzenia przemysłowe,
- nadajniki radiowo  telewizyjne,
- nadajniki radiokomunikacyjne,
- nadajniki telefonii komórkowych,
- urządzenia sterowania bezprzewodowego (radiowego) i nadzoru,
- aparatura medyczna (koagulatory, lancetrony, diatermie, itp.),
- generatory promieniowania rentgenowskiego,
- sztucznie wytwarzane izotopy,
- urządzenia medyczne wykorzystujące  bomby kobaltowe ,
- lampy sterylizacyjne pracujące w paśmie nadfioletu,
- reaktory atomowe  same są pomijającym z
ródłem promieniowania ale produkują odpady
promieniotwórcze,
- urządzenia do wykrywania mikrouszkodzeń w strukturach metalowych wykorzystujące izotopy,
- próby nuklearne.
2. Naturalne:
- Kosmos  promieniowanie kosmiczne reliktowe, pierwotne, gamma, strumienie cząstek
- wysokoenergetyczne, z
ródło PEM o praktycznie całym zakresie częstotliwości,
- Słońce  światło (pasmo nadfioletu),  wiatr słoneczny ,
- złoża pierwiastków promieniotwórczych,
- wyładowania atmosferyczne,
- Ziemia, a właściwie jej ruch obrotowy względem atmosfery i jonosfery (rezonans Schumanna),
- prądy i pływy morskie.
Skutki ekspozycji na PEM:
- efekt termiczny  przegrzanie ciała lub jego fragment,
- pobudzenie nerwów  wywołujący skurcze mięśni, uczucie bólu, reakcje obronne.
Promieniowanie podczerwone IR (cieplne) może wywołać wzrost temperatury tkanki, a w konsekwencji
oparzenie. Naturalnym z
ródłem promieniowania podczerwonego jest słońce. Poza atmosferą temperatura
barwowa widma słonecznego wynosi w przybliżeniu 600 K. Typowymi technologicznymi z
ródłami
promieniowania podczerwonego (tzw. z
ródła termiczne) są:
- otwory ścian pieców popielnych, grzewczych, hartowniczych, ceramicznych lub szklarskich,
- roztopione metale lub szkło,
- elementy metalowe rozgrzane do wysokich temperatur,
- lampowe promienniki podczerwieni (m.in. używane w hodowli zwierząt, do suszenia przędzy, wypalania
ziarna, itp.),
- paleniska parowe, elektryczne, węglowe lub gazowe.
Działanie biologiczne:
- pozytywne: leczenie stanów zapalnych,
- negatywne: oddziaływanie na oczy i skórę.
Jako kryterium zagrożenia promieniowaniem podczerwonym przyjmuje się niedopuszczenie do powstania
uszkodzenia termicznego rogówki, spojówki, soczewki, i siatkówki oka oraz skóry.
Promieniowanie nadfioletowe UV
Typowe z
ródła promieniowania nadfioletowego to:
- elektryczne: Lampy rtęciowe niskoprężne, takie jak lampy używane do wzbudzania fluorescencji lub czarne
światło, lampy aktyniczne oraz bakteriobójcze; lampy rtęciowe średnioprężne, takie jak lampy
fotochemiczne; lampy rtęciowe wysokoprężne i lampy halogenowe, takie jak lampy słoneczne używane w
solariach.
- cięcie tlenowe
- procesy technologiczne: spawanie, cięcie łukiem plazmowym
Zasady oświetlenia dzielą się na trzy podstawowe grupy:
" zasady fizjologiczne (najważniejsze):
- równomiernej luminancji otoczenia,
- dostatecznego kontrastu (przedmiot  tło),
- dostatecznej luminancji przedmiotu pracy wzrokowej,
- unikanie zbyt małych rozmiarów kątowych szczegółów i czasów przeznaczonych na ich przestrzeganie,
" zasady estetyczne:
- tworzenie nastroju,
- wzmacnianie atrakcyjności obszaru,
" zasady ekonomiczne.
Funkcje oświetlenia wewnątrz:
- zapewnienie bezpieczeństwa ludziom przebywającym we wnętrzu,
- zapewnienie odpowiednich warunków do wykonywania zadań wzrokowych
- pomoc w kreowaniu właściwego otoczenia świetlnego.
Dobór oświetlenia. Ze wzgl. na sposób rozmieszczania opraw oświetleniowych we wnętrzu wyróżnia się
podstawowe rodzaje oświetlenia:
- oświetlenie ogólne - równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia szczególnych wymagań
dotyczących oświetlenia niektórych jego części  przy pracach, wymagających małego natężenia
oświetlenia, do ok. 200 lx (pomieszczenia sanitarne, gimnastyczne),
- oświetlenie miejscowe - dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej, z uwzględnieniem
szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia natężenia oświetlenia, uwidocznienia
szczegółów itp., załączane niezależnie od oświetlenia ogólnego  przy pracach wymagających natężenia od
200 lx do 750 lx (prace biurowe, prace kreślarskie, szycie tkanin),
- oświetlenie złożone - oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego  przy
pracach wymagających natężenia oświetlenia od 750 lx (montaż części elektronicznych, kontrole wyrobów
włókienniczych, sale operacyjne).
Na jakość widzenia mają wpływ:
- natężenie oświetlenia, jednostką jest 1 luks = 1 lumen, czyli 1 lx = 1lm (jednostka strumienia świetlnego),
padającemu na powierzchnię 1 m2. Poziom natężenia oświetlenia i jego rozkład mają zasadniczy wpływ na
to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie obserwator dostrzeże i wykona zadanie wzrokowe,
- światłość - ilość światła u jego z
ródła, jednostką jest 1 kandela [cd],
- luminancja - ilość światła odbitego od powierzchni. Jednostką jest kandela na m2 [cd/m2], luminancję
powierzchni można określić w najprostszy sposób za pomocą współczynnika odbicia i natężenia oświetlenia
na jej powierzchni.
Wskaz
nik oddawania barw (Ra):
- bardzo duży, Ra > 90, dla stanowisk pracy, na których rozróżnianie barw ma zasadnicze znaczenie, jak np.
kontrola barwy, przemysł tekstylny i poligraficzny, sklepy
- duży, gdy 90 > Ra i > 80 dla biór, przemysłu tekstylnego, precyzyjnego, dla sal szkolnych i wykładowych
- średni oraz ewentualnie mały, dla 80 > Ra > 40, dla innych prac, jak np. walcownie, kuz
nie, magazyny,
kotłownie, odlewnie, młyny oraz wszędzie tam, gdzie rozróżnianie barw nie ma zasadniczego lub istotnego
znaczenia.
Wygląd określonego przedmiotu może ulegać zmianom w warunkach oświetlania różnymi typami z
ródeł
światła. Ważny jest dobór odpowiedniego stopnia oddawania barw do danego rodzaju pracy. Właściwości
oddawania barw przez z
ródła światła charakteryzuje się tzw. ogólnym wskaz
nikiem oddawania barw (Ra). Jest
on miarą stopnia zgodności wrażenia barwy przedmiotu oświetlonego danym z
ródłem światła z wrażeniem
barwy tego samego przedmiotu oświetlonego odniesieniowym z
ródłem światła w określonych warunkach.
Maksymalna możliwa wartość tego wskaz
nika wynosi 100. Przyjmuje się ją dla światła dziennego i większości
z
ródeł żarowych. Wartości zbliżone do 100 charakteryzują najlepsze właściwości oddawania barw. Im wyższe
jest wymaganie dotyczące właściwego postrzegania barw, jak np. w przemyśle poligraficznym, tekstylnym,
tym wskaz
nik oddawania barw powinien być bliższy wartości 100.
Temperatura barwowa (Tc)  określa barwę światła, podaje się ją w kelwinach [K]. Wraz ze wzrostem
wartości średniej wymaganego natężenia oświetlenia powinna wzrastać wartość temperatury barwowej
stosowanych z
ródeł światła.
- natężenie oświetlenia < 300 lx
Tc < 3300 K  barwa ciepłobiała
- natężenie oświetlenia 300  750 lx
Tc 3300 do 5000 K  barwa neutralna
- natężenie oświetlenia > 750 lx
Tc > 5000 K  barwa dzienna (zimna)
O wrażeniu kolorystycznym oglądanego otoczenia decyduje między innymi rodzaj bieli, jaki wysyłany jest ze
z
ródła światła. Parametr ten określany jest mianem temperatury barwowej Tc. Różne z
ródła światła emitują
światło o różnej temperaturze barwowej. Podobnie światło naturalne, które dociera do nas, w zależności od
położenia słońca na nieboskłonie i stopnia zachmurzenia posiada różną barwę. Zaczynając od niebieskawego,
przy całkowitym zachmurzeniu, do pomarańczowego, przy zachodzie słońca. Światło ciepłe wpływa
uspokajająco i relaksująco. Przy tym właśnie świetle dobrze odpoczywamy i im cieplejsze światło, tym większe
wrażenie ciepła i spokoju. Światło białe, czy też chłodno-białe jest bardziej stymulujące i daje lepsze warunki
do intensywnej pracy. Temperatura barwowa określana jest przez porównanie barwy światła wysyłanego przez
dane z
ródło, z odpowiadającą mu barwą ciała czarnego o określonej temperaturze.
Tętnienie światła  zmiany strumienia świetlnego zgodne ze zmianami prądu przemiennego zasilającego to
z
ródło (od wartości minimalnej do maksymalnej); efekt bardziej uciążliwy przy korzystaniu z lamp
wyładowczych (świetlówki).
Efekt stroboskopowy  postrzeganie pozornego bezruchu elementów wirujących będących w ruchu, podczas
gdy w rzeczywistości są one w ruchu. Występuje przypadku oświetlenia stanowisk pracy za pomocą z
ródeł
wyładowczych (świetlówki, rtęciówki, sodówki) maszyn z elementami wirującymi lub wykonującymi ruch
postępowo-zwrotny. Zjawisko to jest niebezpieczne i może prowadzić do rożnego rodzaju wypadków. Przy
oświetleniu światłem migającym odpowiednio często, powstaje złudzenie, że element się nie porusza lub
porusza się z inną prędkością (również w przeciwnym kierunku)
W przypadku ruchu obrotowego ciała lub ciała o powtarzającym się wzorze następuje nieprawidłowe wrażenie
zwolnienia, pozornego zatrzymania, a nawet odwrócenia kierunku ruchu. Jest wykorzystywany celowo do
obserwacji i fotografowania ruchu ciał szybko poruszających się.
Olśnieniem - pewien przebieg (stan) procesu widzenia, przy którym występuje odczucie niewygody lub
zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, lub jedno i drugie, w wyniku niewłaściwego rozkładu
luminancji lub niewłaściwego zakresu luminancji albo nadmiernych kontrastów w przestrzeni lub w czasie.
Z punktu widzenia warunków powstawania rozróżnia się następujące rodzaje olśnienia:
- olśnienie bezpośrednie - spowodowane przez jaskrawy przedmiot występujący w tym samym lub prawie
tym samym kierunku co przedmiot obserwowany,
- olśnienie pośrednie - spowodowane przez jaskrawy przedmiot występujący w innym kierunku niż
przedmiot obserwowany,
- olśnienie odbiciowe - spowodowane przez kierunkowe odbicia jaskrawych przedmiotów.
Z punktu widzenia występujących skutków wyróżnia się następujące rodzaje olśnienia:
- przeszkadzające - zmniejszające zdolność widzenia na bardzo krótki ale zauważalny czas bez
wywoływania uczucia przykrości. Nadmierna ilość światła docierająca do oka ulega rozproszeniu w
ośrodkach optycznych oka co powoduje nakładanie się tzw. luminancji zamglenia na prawidłowo
zogniskowany obraz przedmiotu obserwowanego.
- przykre - wywołujące uczucie przykrości, niewygody, rozdrażnienia oraz wpływające na brak koncentracji
bez zmniejszenia zdolności widzenia. Natychmiast po usunięciu przyczyny olśnienia ustępuje niewygoda.
Olśnienie to zależy od: luminancji poszczególnych z
ródeł olśniewających, luminancji tła na którym znajdują
się z
ródła, wielkości kątowych tych z
ródeł, ich położenia względem obserwatora oraz ich liczby w polu
widzenia.
- oślepiające - olśnienie tak silne, że przez pewien zauważalny czas żaden przedmiot nie może być
spostrzeżony. Jest to skrajny przypadek olśnienia przeszkadzającego.
Oświetlenie awaryjne  wykorzystywane gdy zawiedzie zasilanie oświetlenie podstawowe.
- bezpieczeństwa  umożliwia bezpieczne ukończenie, kontynuację wykonywanych czynności (sale
operacyjne, banki, sale widowiskowe, elektrownie),
- ewakuacyjne  umożliwia łatwe i pewne wyjście z budynku w czasie zaniku oświetlenia podstawowego,
- kierunkowe  najkrótsza droga wyjścia.
Korzyści wynikające z dobrego oświetlenia:
- uzyskanie wyższego poziomu produkcji pod względem ilościowym i jakościowym,
- zmniejszenie ryzyka wypadku,
- ułatwienie właściwego rozróżniania barw,
- zapobieganie potrzebie wytężania wzroku, a tym samym przedwczesnemu jego osłabieniu,
- ułatwienie eksploatacji i konserwacji maszyn i urządzeń produkcyjnych,
- zmniejsza procent braków w produktach,
- sprzyja utrzymaniu czystości i porządku w pomieszczeniach pracy,
- zapewnia uzyskanie najwyższego pod względem ilości i jakości poziomu pracy,
- usprawnienie transportu wewnątrz zakładu,
- wpływa korzystnie na samopoczucie pracownika i zapewnia mu komfort.
Ocena warunków oświetlenia pomieszczenia:
- pomiary co 5 lat (wskazania co 2 lata),
- konserwacja urządzeń oświetleniowych (mycie, czyszczenie, wymiana).
Hałas - wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe dz
więki/drgania ośrodka
sprężystego oddziałujące za pośrednictwem powietrza na narząd słuchu i inne zmysły i narządy. Zakres
częstotliwości fal akustycznych: 16 Hz  16 kHz.
Energię fali akustycznej charakteryzują następujące wielkości:
- moc akustyczna z
ródła - miara ilości energii wypromieniowanej przez z
ródło w jednostce czasu, wyrażana w
W
- natężenie dz
więku - wielkość wektorowa, definiowana jako wartość strumienia energii przepływającej przez
jednostkową powierzchnię w kierunku zgodnym z kierunkiem prędkości akustycznej w tym miejscu, w
W/m2.
Podobnie jak w przypadku ciśnienia akustycznego, ze względu na szeroki przedział zmienności wartości mocy
akustycznej i natężenia dz
więku, stosuje się skalę logarytmiczną oraz pojęcia: poziom mocy akustycznej i
poziom natężenia dz
więku, wyrażane w dB.
Ponad 30% pracowników zatrudnionych w zakładach gospodarczych pracuje w hałasie ponadnormatywnym.
- poziom dopuszczalny  85 dB (8h),
- maksymalny poziom dz
więku  115 dB,
- maksymalna wartość chwilowa  135 dB.
Rodzaje z
ródeł hałasu:
- mechaniczne  (hałas od maszyn i urządzeń o napędzie mechanicznym) powstaje wskutek tarcia i zderzeń
ciał stałych, w tym głównie części maszyn
- aerodynamiczne i hydrodynamiczne  (ruch gazów, cieczy w rurociągach, ruch w wentylatorach) powstaje
w wyniku przepływu powietrza lub innego gazu,
- technologiczne  hałas przy łamaniu materiałów,
- ustalony (przebieg w czasie)  poziom dz
więku mierzony w dB zmienia się w niewielkim czasie, nie więcej
niż 5 dB,
- nieustalony - zmienny w czasie, przerywany, poziom dz
więku zmienia się podczas obserwacji więcej niż 5
dB  (przebieg w czasie): hałas impulsowy, składający się z jednego lub wielu zdarzeń/impulsów
dz
więkowych, w których każdy trwa krócej niż 1 sekunda.
Hałas ze względu na zakres częstotliwości:
- hałas infradz
więkowy, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infradz
więkowych od 1
do 20 Hz
- hałas słyszalny, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach słyszalnych od ok. 16 Hz do
16000 Hz
- hałas "ultradz
więkowy", w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i
niskich ultradz
więkowych od 10 do 40 kHz
Ze względu na charakter oddziaływania hałasu na organizm człowieka, wyróżnia się:
- hałas uciążliwy nie wywołujący trwałych skutków w organizmie,
- hałas szkodliwy wywołujący trwałe skutki lub powodujący określone ryzyko ich wystąpienia.
Rodzaje hałasu ze względu na środowisko, w którym hałas występuje:
- hałas przemysłowy  hałas w przemyśle,
- hałas komunalny - w pomieszczeniach mieszkalnych, miejscach użyteczności publicznej i terenach
wypoczynkowych,
- hałas komunikacyjny - hałas w środkach komunikacji.
Skutki oddziaływania hałasu:
" narząd słuchu:
- uszkodzenie,
- upośledzenie sprawności słuchu  czasowe lub stałe,
" pozasłuchowe skutki:
- zmęczenie, znurzenie, rozdrażnienie,
- osłabienie odporności na choroby,
- nadciśnienie tętnicze,
- po przekroczeniu przez hałas poziomu dz
więku A rzędu 75 dB występują wyraz
ne zaburzenia funkcji
fizjologicznych organizmu, wynikające z istnienia powiązań nerwowych dróg układu słuchowego z
innymi układami organizmu człowieka (ośrodkowym układem nerwowym, układem krążenia),
- hałas o poziomie dz
więku A nieprzekraczającym 80 dB może mieć istotny wpływ na wydajność pracy i
jakość realizowanych zadań.
Metody ograniczania hałasu:
" metody techniczne:
- ograniczenie emisji hałasu ze z
ródła,
- ograniczenie hałasu na drodze propagacji,
- ograniczanie narażenia na hałas: obudowy dz
więkoizolacyjne maszyn, kabiny dz
więkoszczelne dla
personelu, tłumiki, ekrany i materiały dz
więkochłonne
" metody organizacyjno  administracyjne:
- właściwe rozmieszczenie pomieszczeń,
- odsunięcie stanowisk pracy od hałasu,
- przerwy, rotacja
- projektowanie miejsc pracy i rozmieszczanie stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolację od
z
ródeł hałasu oraz ograniczających jednoczesne oddziaływanie wielu z
ródeł na pracownika
- ograniczanie czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na hałas przez właściwą
organizację pracy, w szczególności stosowanie skróconego czasu pracy lub przerw w pracy i rotacji na
stanowiskach pracy.
Infradz
więki:
- dz
więki niesłyszalne dla człowieka (1  20 Hz), ponieważ ich częstotliwość jest za niska, aby odebrało je
ludzkie ucho,
- znaczne długości fal (17  340 m) utrudniają ochronę, ściany, przegrody, ekrany są nieskuteczne,
- zwalczanie u z
ródła (specjalne tłumiki).
y
ródła:
- naturalne: wulkany, trzęsienia ziemi, tornada, wodospady, pioruny, silny wiatr, lawiny, morskie fale,
- sztuczne: rurociągi, ciężkie pojazdy samochodowe, drgania mostów, eksplozje, głośniki, odrzutowce i
śmigłowce, wieże wiertnicze, urządzenia chłodzące i ogrzewające powietrze, sprężarki tłokowe, pompy
próżniowe i gazowe, elektrownie wiatrowe, wentylatory, turbodmuchawy.
Oddziaływanie:
- ucisk w uszach,
- senność, nadmierne zmęczenie,
- dyskomfort,
- zaburzenia sprawności psychomotorycznej i funkcji fizjologicznych,
- apatia i depresja.
Ultradz
więki  dz
więki niesłyszalne przez człowieka (16  40 kHz). Metody wytwarzania ultradz
więków:
- mechaniczne - układy drgające (struny, płytki sprężyste, piszczałki). Wykorzystują one drgania samego
tworzywa albo przepływ gazów czy cieczy (przykłady: syreny ultradz
więkowe, piszczałka Pohlmana-
Janowskiego, wykorzystywana do wytwarzania rozmaitych emulsji w chemii i biotechnologii).
- termiczne - poprzez wyładowania elektryczne w płynach i gazach, poprzez ciągle lub impulsowe
podnoszenie temperatury przewodników prądu.
- magnetostrykcja - zmiana długości rdzenia elektromagnesu pod wpływem zmiennego prądu
przepuszczanego przez solenoid nawinięty na ten rdzeń.
- odwrócenie efektu piezoelektrycznego - polega na doprowadzeniu do przeciwległych płaszczyzn kryształu
kwarcu lub innego minerału szybko zmiennego napięcia elektrycznego. Prowadzi to do rozszerzenia lub
skurczenia płytki i do powstania drgań o odpowiedniej częstotliwości.
- optyczne - laserem można wytworzyć fale sprężyste w szerokim zakresie częstotliwości ultradz
więkowych
aż do zakresu hiperdz
więkowego.