Zapobieganie zagrożeniom powodowanym
czynnikami mechanicznymi
Zagrożenia czynnikami mechanicznymi, podobnie jak innymi niebezpiecznymi czynnikami, należy
eliminować lub ograniczać poprzez:
" eliminowanie czynników lub ograniczanie ich aktywności
" ograniczanie ekspozycji osób na czynniki, których nie udało się wyeliminować
Zagrożenia mogą być powodowane przez czynniki niebezpieczne występujące podczas normalnego
(ustalonego przez projektanta) funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy oraz przez
czynniki powstające wskutek zakłóceń. Dlatego też przedsięwzięcia podejmowane w celu
wyeliminowania lub ograniczenia aktywności niebezpiecznych czynników mechanicznych powinny
dotyczyć:
" normalnego funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy
" sytuacji anormalnych (dających się przewidzieć).
Zapobieganie anormalnemu funkcjonowaniu lub awariom maszyn pośrednio eliminuje lub zmniejsza
zagrożenia, gdyż nie powoduje powstawania czynników zwykle towarzyszących takim stanom oraz
zmniejsza częstotliwość interwencji związanych z usuwaniem przyczyn tych stanów, a więc także
zmniejsza narażenie na towarzyszące im z reguły niebezpieczne czynniki mechaniczne.
Eliminowanie lub ograniczanie czynników mechanicznych
Eliminowanie czynników mechanicznych lub ograniczanie ich aktywności, mogącej stwarzać zagrożenia
podczas normalnego (ustalonego przez projektanta) funkcjonowania maszyn lub przedmiotów pracy, powinno
następować w drodze rozwiązań konstrukcyjnych.
Rozwiązania konstrukcyjne ograniczające aktywność czynników mechanicznych sprowadzają się w
głównej mierze do wyeliminowania czynnika lub utrudniania możliwości powstawania sytuacji
zagrożenia poprzez dobór kształtów, wymiarów, gładkości powierzchni, parametrów ruchu
elementów oraz stworzenia możliwości uwolnienia się człowieka z sytuacji zagrożenia bądz

zmniejszenia skutków takich sytuacji.
Maksymalne wartości elementów stykających się z częściami ciała człowieka w tablicy nr 1, a
przykłady tych elementów przedstawiono na rys. 1
Wartości maksymalne
PARAMETR
Wariant 1 Wariant 2
Maksymalna siła
wywierana na części 75 N 150 N
ciała
Maksymalna energia
kinetyczna części 4 J 10 J
ruchomej
Maksymalny nacisk
50 N/cm2 50 N/cm2
zetknięcia
Tablica 1 - Maksymalne wartości parametrów elementów stykających się z cześciami ciała człowieka
Rys. 1- Przykłady elementów stykających się z częściami ciała człowieka
Rozwiązania konstrukcyjne powinny także zapobiegać powstawaniu sytuacji anormalnych
powodujących zakłócenia lub wynikających z zakłóceń w funkcjonowaniu maszyny lub innego
przedmiotu pracy spowodowanych np.:
" niezamierzonym uruchomieniem,
" nadmiernym wzrostem obciążenia,
" ciśnienia,
" obrotów lub włączeniem kolizyjnych ruchów.
Bezpośrednim następstwem tych zakłóceń mogą być:
" pęknięcia,
" złamania,
" nadmierne odkształcenia, obluzowania i inne naruszenia konstrukcji elementów i zespołów
maszyn lub innych środków pracy doprowadzające do ich awarii.
Następstwa te mogą być przyczyną powstawania często trudnych do zidentyfikowania
czynników mechanicznych zagrażających operatorowi i otoczeniu, np.:
" przeciążenie żurawia może doprowadzić do zerwania liny lub złamania wysięgnika bądz
nawet
wywrócenia całego żurawia.
Naruszeniom konstrukcji lub innym przyczynom anormalnego funkcjonowania przedmiotów
pracy należy zapobiegać przede wszystkim przez:
" nieprzekraczanie dopuszczalnych wartości naprężeń, odkształceń i innych parametrów
decydujących o wytrzymałości danego elementu; należy dobierać wytrzymałość elementów (z
zachowaniem współczynników bezpieczeństwa) do charakteru i wartości występujących obciążeń z
uwzględnieniem wpływu warunków eksploatacji. Dla elementów decydujących o bezpieczeństwie, takich jak
np. zawiesia, liny oraz kabiny i inne konstrukcje chroniące operatora w razie przewrócenia się maszyny lub
przed spadającymi przedmiotami, obliczenia wytrzymałościowe powinny być obowiązkowo poparte wynikami
badań
" stosowanie urządzeń zabezpieczających przed naruszeniem normalnych warunków
funkcjonowania maszyn lub innych przedmiotów pracy, takich jak zawory bezpieczeństwa,
ograniczniki udz
wigu, ograniczniki zakresu jazdy lub podnoszenia itp.
Ograniczenie narażenia człowieka na nie wyeliminowane
niebezpieczne czynniki mechaniczne
Narażenie (ekspozycję) na nie wyeliminowane niebezpieczne czynniki mechaniczne należy
ograniczać przez:
" eliminowanie lub ograniczanie związanych z procesem pracy ingerencji człowieka w strefach zagrożenia
(niebezpiecznych)
" zapobieganie niezamierzonemu kontaktowi człowieka z czynnikiem niebezpiecznym.
Eliminowaniu lub ograniczaniu związanych z procesem pracy ingerencji człowieka w
strefach zagrożenia służy przede wszystkim:
" mechanizacja i automatyzacja
" stosowanie systemów diagnozowania niesprawności
" wydłużanie okresów między wymaganymi regulacjami, smarowaniami i innymi czynnościami
związanymi z obsługą techniczną
" wydłużanie okresów międzynaprawczych.
Eliminowaniu lub ograniczaniu ekspozycji na niebezpieczne czynniki mechaniczne przez
ograniczenie kontaktu służy zatem:
" rozdzielenie w przestrzeni i/lub czasie człowieka oraz maszyny bądz
innego przedmiotu pracy tak, aby
granice ich naturalnego oddziaływania nie zachodziły na siebie
" przegrodzenie zasięgu granic naturalnego oddziaływania człowieka oraz maszyny lub przedmiotu pracy.
Rozdzielanie granic powinno być realizowane dla niczym nie ograniczanych naturalnych
ruchów człowieka, natomiast przegradzanie z zasady powoduje ograniczenie tych ruchów.
Rozdzielenie granic oddziaływania zapewnia automatyzacja lub mechanizacja. Jeśli nie można ich
zastosować, to rozdzielenie tych granic może być osiągnięte w aspekcie przestrzeni lub czasu. W
przestrzeni osiąga się je przez usytuowanie niebezpiecznego czynnika mechanicznego tak, aby człowiek,
przy pełnej swobodzie ruchów, nie mógł dosięgnąć do strefy zagrożenia, a w przypadku czynnika
zagrażającego zgnieceniem, czynnik niebezpieczny nie dosięgał człowieka.
Podstawę do ustalania odległości uniemożliwiających dosięgnięcie do strefy zagrożenia,
nazywanych odległościami bezpieczeństwa, stanowią wymiary antropometryczne i możliwości
ruchowe (np. tułowia, kończyn) ustalone w wyniku badań populacji użytkowników.
Uniemożliwieniu dosięgnięcia strefy niebezpiecznej służy ustalenie jej granicy na wysokości
określonej maksymalnym zasięgiem kończyny górnej najwyższego osobnika z populacji
użytkowników (odpowiadającego co najmniej 95 centylowi), nawet stojącego na palcach w
obuwiu roboczym, z uwzględnieniem zapasu (naddatku) dla zapewnienia bezpieczeństwa.
Według tego kryterium określono, że odległość bezpieczeństwa przy sięganiu do góry powinna wynosić:
" co najmniej 2500 mm - przy małym ryzyku urazu,
" 2700 mm  przy dużym ryzyku urazu (rys. 2).
W związku z powyższym, odległość bezpieczeństwa zależy od tego, czy podczas wykonywania
pracy przewiduje się:
" ryzyko małe (możliwość dotknięcia, obtarcia),
" ryzyko duże (możliwość pochwycenia i zranienia).
Rys. 2 - Sięganie do góry
Przy sięganiu ponad konstrukcją ochronną (rys. 3) odległości bezpieczeństwa powinny być
zgodne z wartościami podanymi odpowiednio w tablicach nr 3 i 4.
Rys. 3 - Sięganie ponad konstrukcjami ochronnymi
Tablica 3 - Odległości bezpieczeństwa, Tablica 4 - Odległości bezpieczeństwa,
które należy stosować, gdy ryzyko jest małe które należy stosować, gdy ryzyko jest duże
Wymiary antropometryczne populacji użytkowników stanowią także podstawę do
ustalania odstępów, których zachowanie zapobiega zgnieceniu poszczególnych części ciała
przez dwie zbliżające się do siebie części. Minimalna odległość bezpieczeństwa dla takich
przypadków podano w tablicach 5 i 6.
Tablica 5 - Odległości bezpieczeństwa, które należy stosować przy sięganiu kończynami górnymi
przez otwory o regulowanym kształcie (dotyczy osób od 14 lat)
Tablica 6 - Odległości bezpieczeństwa, które należy stosować przy sięganiu kończynami dolnymi
przez otwory o regulowanym kształcie
Jeżeli nie można konstrukcyjnie zapewnić zachowania minimalnych odstępów, to należy
uniemożliwić sięganie do strefy zgniatania.
Użytkownik może ograniczyć ekspozycję głównie przez stosowanie sposobów obsługi
zapewniających bezpieczeństwo, a także stosowanie, w koniecznych przypadkach,
środków ochrony indywidualnej. Sprzyja temu również kształtowanie bezpiecznych
zachowań człowieka.
Specyficzne warunki użytkowania (na przykład stosowanie wielkogabarytowych maszyn i
różnorodnego wyposażenia stanowisk pracy) wymagają od użytkownika stosowania
dodatkowych urządzeń ochronnych związanych z miejscem użytkowania.
Utrzymywanie maszyn i innego wyposażenia stanowisk pracy we właściwym stanie
technicznym zapobiega powstawaniu zakłóceń w normalnym ich funkcjonowaniu i
związanych z tym zagrożeń czynnikami mechanicznymi. Należy więc przestrzegać
wszystkich ustalonych czynności dotyczących przeprowadzania regulacji, konserwacji,
wymiany części, a także przewidzianych przeglądów technicznych.