Mechanizmy obronne organizmu:
Odporność wrodzona:
" bariery nabłonkowe
" komórki fagocytujące
" receptory rozpoznające wzorzec
" ostre stany zapalne
Tkanka limfoidalna (neutrofile, makrofagi, inne granulocyty,
mastocyty)
" limfocyty NK
i układ limfatyczny
" układ dopełniacza
Odporność adaptatywna (nabyta)
" reakcje immunologiczne
(limfocyty B, T, komórki prezentujące antygen,
makrofagi)
Komórki uczestniczące w nieswoistych reakcjach obronnych
Antygen: substancja (zazwyczaj białko) wywołująca
posiadają receptory rozpoznające wzorzec (RRW)
reakcję immunologiczną
 wzorce molekularne występujące w mikroorganizmach,
natomiast nieobecne u człowieka
Epitop: fragment antygenu rozpoznawany przez
RRW rozpoznają: receptory limfocytów i/lub wiążący się
" specyficzne związki obecne w komórkach bakteryjnych (lipopolisacharyd, z przeciwciałem
peptydoglikan, glikany bogate w mannozę, flagellina, pilina)
" specyficzne związki obecne w komórkach grzybów (glikolipidy, zymosan)
Przeciwciało (immunoglobulina): białko
" bakteryjny DNA
(produkowane głównie przez komórki
" wirusowe kwasy nukleinowe (DNA i RNA)
plazmatyczne) swoiście wiążące epitop
Klasy: IgG, IgM, IgD, IgE,
Dotychczas zidentyfikowano receptory rozpoznające ponad 100 wzorców
IgA - zmodyfikowane przez
komórki wydzielnicze
Typy RRW:
" RRW związane z endocytozą  po związaniu wzorca indukują
selektywną endocytozę zawierającego go mikroorganizmu Antygeny:
" RRW sygnalizacyjne  po związaniu wzorca przekazują do komórki
sygnał, uruchamiający ekspresję genów i syntezę cytokin.
" własne (tolerowane przez układ immunologiczny;
Do tej klasy receptorów należą:
ważne: antygeny zgodności tkankowej MHC I i II)
- receptory typu toll (toll-like receptors, TLR)
" obce (atakowane przez układ immunologiczny,
- receptor CD14
np. bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze, przeszczepu)
- receptory NOD (cytoplazmatyczne)
Subpopulacje limfocytów:
Limfocyty B - odpowiedzialne za humoralną
Limfocyty NK (natural killers):
reakcję immunologiczną, BCR
receptor BCR (immunoglobulina)
" nie mają cech limfocytów B ani T
Limfocyty T - odpowiedzialne za komórkową
" duże (12 �m)
reakcję immunologiczną,
" zawierają dość liczne, duże pęcherzyki hydrolazowe
receptor TCR TCR
" stała  gotowość cytotoksyczna
" limfocyty T pomocnicze (TH)
" receptory pobudzające aktywność: rozpoznają odcinki Fc
" limfocyty T cytotoksyczne (TC)
immunoglobulin
" limfocyty T regulatorowe (Treg) = supresyjne (TS)
" receptory hamujące aktywność: rozpoznają antygeny MHC I
" zabijają:
Limfocyty NK (natural killers)
- komórki obce antygenowo, zwłaszcza pokryte przeciwciałami
- komórki bez  własnych antygenów MHC lub z ich obniżoną
Specyficzne białka (antygeny) powierzchniowe limfocytów:
ekspresją (komórki zainfekowane wirusami, komórki
" CD20, CD40  limfocyty B
nowotworowe)
" CD4  limfocyty TH
" mechanizm zabijania taki jak limfocytów Tc
" CD8  limfocyty TC
" CD4, CD25  limfocyty Treg
" CD16, CD56  limfocyty NK
1
Komórki prezentujące antygen (APC):
antygen
1.  Profesjonalne (działają spontanicznie)
" makrofagi
" komórki dendrytyczne
- kom. dendrytyczne w tkance limfoidalnej
- kom. splatające się w tkance limfoidalnej
- kom. Langerhansa w naskórku i innych
nabłonkach (jama ustna, drogi oddechowe)
" limfocyty B
MHC II
2.  Nieprofesjonalne (wymagają stymulacji
cytokinami)
" komórki nabłonkowe zrębu grasicy
" komórki śródbłonka naczyń
" fibroblasty
" komórki mikrogleju
Komórki APC pochłaniają antygen, nadtrawiają go (w lizosomach,
niekiedy w proteasomach) i wystawiają jego fragmenty (epitopy)
 Profesjonalne APC z wyjątkiem limfocytów B
na swoją błonę komórkową razem z antygenem MHC II - prezentując
mają receptory rozpoznające wzorzec
w ten sposób antygen limfocytom T.
Typy reakcji immunologicznych: odpowiedz
komórkowa
Typy reakcji immunologicznych: odpowiedz
humoralna
Komórka
APC
plazmocyty
cytokiny: IL-4,
IL-2 cytokiny
IL-5, IL-6, IL-10
granzymy
perforyny
atak... i zwycięstwo
1. Rozpoznanie obcego antygenu
limfocyty B pamięci
związanego z komórką przez
1. Przyłączenie obcego antygenu do receptora limfocytu B limfocyt TC i limfocyt TH1
2. Pobranie i prezentacja antygenu przez limfocyt B (pełni rolę APC) 2. Limfocyt TH1 aktywuje limfocyty TC
limfocytowi TH2  aktywacja limfocytu TH2 3. Proliferacja limfocytów TC
3. Aktywacja limfocytu B przez limfocyt TH2 4. Kontakt limfocytów TC z komórkami
4. Proliferacja limfocytów B (powstaje klon) obcymi antygenowo
5. Transformacja limfocytów B w plazmocyty 5. Limfocyty TC zabijają obce
6. Plazmocyty produkują przeciwciała (immunoglobuliny) skierowane antygenowo komórki, wydzielając
przeciw antygenowi, który wywołał reakcję perforyny i granzymy
! Niektóre limfocyty TC pozostają jako
! Niektóre limfocyty B nie przekształcają się w komórki plazmatyczne,
limfocyty T pamięci
pozostając jako limfocyty B pamięci
wirus z przyłączonym przeciwciałem IgG
cytoplazmatyczny
receptor dla IgG
Przeciwciała mogą
przyłączenie
również działać
receptora
wewnątrz komórki
ubikwitynacja
proteasom
wirusa
Wirus HIV atakuje limfocyty TH , co powoduje znaczne zmniejszenie
ich liczby w wyniku:
" śmierci zakażonych limfocytów spowodowanej obecnością wirusów
" zwiększonej apoptozy zakażonych limfocytów
zniszczenie
" zabijania zakażonych limfocytów przez limfocyty Tc, które atakują
wirusa
je jako obce antygenowo
Nowy mechanizm
eliminacji wirusów
z żywych komórek
2
Umiejscowienie tkanki limfoidalnej:
Tkanka limfoidalna =
" tkanka łączna siateczkowata +
" narządy limfatyczne:
" bardzo liczne limfocyty
węzły chłonne śledziona grasica*
Tkanka łączna siateczkowata:
" sieć włókien srebrochłonnych " tkanka limfoidalna błon śluzowych:
tworzących rusztowanie dla
- migdałki
" komórek z wypustkami
- przewód pokarmowy wraz z wyrostkiem
(fibroblasty, makrofagi,
robaczkowym
komórki dendrytyczne)
- drogi oddechowe
Formy tkanki limfoidalnej:
Węzeł chłonny
" zrąb łącznotkankowy:
" grudkowa
- torebka
(głównie limfocyty B)
- beleczki/przegrody
promienista
" obszary:
- kora (grudki chłonne,
" rozproszona
głównie limfocyty B)
(limfocyty T i B)
- pas przykorowy (tkanka
limfoidalna rozproszona,
głównie limfocyty T)
- rdzeń (sznury rdzenne,
Grudki chłonne:
limfocyty B, T, komórki
" pierwotne
plazmatyczne)
" wtórne (po kontakcie z obcym antygenem)
- mankiet
- ośrodek odczynowy (namnażanie
Węzły chłonne są  filtrami na przebiegu naczyń limfatycznych, monitorują
limfocytów B i przekształcanie się
antygeny obecne w chłonce i w razie potrzeby inicjują reakcje immunologiczne
w komórki plazmatyczne)
T
B
Naczynia chłonne
kora i
pas przykorowy
rdzeń
Kapilary:
Większe naczynia chłonne:
" kom. śródbłonkowe (ściana ciągła,
" budowa ściany jak w cienko-
ale o znacznej przepuszczalności)
ściennych żyłach
" blaszka podstawna
" obecne zastawki
3
Drogi
1
Recyrkulacja
przepływu chłonki
limfocytów
przez węzeł chłonny 3
" tkanka limfoidalna węzła
1. Naczynia chłonne
" zatoki przykorowe
doprowadzające
i rdzenne węzła
2. Zatoki brzeżne 3
" wyprowadzające naczynie
3. Zatoki przybeleczkowe
chłonne
(promieniste)
2 " krew
4. Zatoki rdzenne
" żyłki o wysokim
5. Naczynie chłonne
śródbłonku HEV
wyprowadzające
4 " tkanka limfoidalna węzła
Zatoki: przestrzenie wyścielone
5
fibroblastycznymi komórkami
siateczkowymi
Żyłki o wysokim śródbłonku (HEV) 
postkapilary wyścielone sześciennymi lub
walcowatymi komórkami śródbłonkowymi.
Komórki te mają w błonie cząsteczki adhezyjne
(adresyny) rozpoznające inne cząsteczki
adhezyjne ( receptory powrotu do domu ,
homing receptors) limfocytów
zatoki brzeżne i przybeleczkowe zatoki rdzenne
Śledziona
Zrąb
łącznotkankowy:
" torebka
" beleczki
Węzły chłonne mogą być miejscem:
" procesów zapalnych
" tworzenia się przerzutów nowotworowych
Są wówczas powiększone, twarde i/lub bolesne.
Dlatego podczas rutynowego badania pacjenta
zawsze należy zbadać dostępne węzły chłonne.
Obszary:
" miazga biała (tkanka limfoidalna)
" miazga czerwona (tkanka łączna siateczkowata z licznymi
cienkościennymi naczyniami krwionośnymi)
Miazga biała: tkanka limfoidalna jest rozmieszczona na przebiegu
małych tętnic (tętniczek centralnych) i tworzy:
" mankiety okołotętnicze (głównie limfocyty T)
" lokalne zgrubienia mankietów - grudki chłonne śledzionowe
(głównie limfocyty B)
TC
T. centralna
Żyła beleczkowa
T. beleczkowa
Strefa brzeżna
Beleczka
Strefa brzeżna (pogranicze miazgi białej i czerwonej) jest miejscem
pierwszego kontaktu antygenów z tkanką limfoidalną śledziony
" liczne niewielkie naczynia zatokowe
Tkanka limfoidalna miazgi białej monitoruje skład antygenowy
" liczne komórki prezentujące antygen
przepływającej krwi
4
Miazga czerwona: Krążenie krwi w śledzionie  dwa systemy
Krążenie otwarte
" sznury śledzionowe
(eliminacja erytrocytów):
(tkanka łączna siateczkowata
z licznymi makrofagami)
tętnice beleczkowe
" zatoki śledzionowe
tętniczki centralne
(kapilary o nieciągłej ścianie)
tętniczki pędzelkowe
" żyły miazgowe
tętniczki osłonkowe
OTWARTE prekapilary
Zatoka śledzionowa:
przestrzenie międzykomórkowe
" wrzecionowate komórki śródbłonkowe
OTWARTE zatoki śledzionowe
(komórki pręcikowe) z szerokimi
żyły miazgowe
szczelinami międzykomórkowymi
żyły beleczkowe
" okrężne włókna srebrochłonne
" nieciągła blaszka podstawna
Krążenie zamknięte (reakcje immunologiczne):
Makrofagi miazgi czerwonej fagocytują
tętnice beleczkowe
i trawią  stare erytrocyty, które:
tętniczki centralne
" są sztywniejsze, z trudem przeciskają
gałązki t. centralnych
się przez tk. siateczkowatą, mają
zatoki strefy brzeżnej
dłuższy kontakt z makrofagami,
żyły miazgowe
" mają w glikokaliksie więcej kwasu sialowego,
żyły beleczkowe
rozpoznawanego przez makrofagi
Grasica
różni się od innych narządów
limfatycznych:
" pochodzenie nabłonkowe
" brak tkanki łącznej siateczkowatej
" brak grudek chłonnych
" wyłącznie limfocyty T
" nie zachodzą reakcje immunologiczne
skierowane przeciw obcym antygenom
" funkcja:  szkoła dla niedojrzałych
limfocytów T
Uraz śledziony może powodować zagrażające życiu krwawienie
Budowa pseudozrazikowa:
wewnętrzne  niekiedy konieczne jest wówczas usunięcie śledziony.
" torebka łącznotkankowa
Co ciekawe, nie powoduje to istotnych szkód dla zdrowia:
" niekompletne przegrody łącznotkankowe
" funkcje immunologiczne przejmują inne skupiska tkanki limfoidalnej
dzielące miąższ na obszary (zraziki)
" eliminację starych erytrocytów przejmują makrofagi w wątrobie
o podobnej budowie
Strefy zrazika grasiczego:
" kora (bardzo liczne limfocyty)
" rdzeń (mniej liczne limfocyty)
Wewnętrzne rusztowanie zrazików grasicy budują komórki nabłonkowe 1. Komórki gwiaz
dziste
(nabłonkowo-siateczkowe) różnych typów: prezentują antygeny MHC
2
dojrzewającym limfocytom T
komórka
2. Komórki barierowe
" gwiaz
dziste
gwiaz
dzista
Są połączone strefami zamykającymi,
" barierowe
tworząc bariery oddzielające korę
" ciałek Hassalla 1
kora
zrazika od tkanki łącznej, naczyń
krwionośnych (bariera krew-grasica)
i od rdzenia. Bariera uniemożliwia
dostęp obcych antygenów na teren
kory (limfocyty  nauczyłyby się
je tolerować).
2
rdzeń
Komórki nabłonkowo-siateczkowe
tworzą sieć, w jej przestrzeniach
leżą:
" limfocyty T
" makrofagi
1
" komórki dendrytyczne
5
Dojrzewanie limfocytów w grasicy
komórka gwiaz
dzista
prezentująca MHC
(zachodzi w korze zrazików)
receptory
" ekspresja receptorów TCR
selekcja
" ekspresja antygenów CD
(różnicowanie w TH, TC lubTreg)
" selekcja: komórki gwiaz
dziste
słabe
i komórki dendrytyczne wiązanie
prezentują limfocytom antygeny
przechodzą
niedojrzałe limfocyty T
MHC  limfocyty, które ich nie
do rdzenia i krwi
mocne
rozpoznają albo rozpoznają,
wiązanie
ale atakują  giną (kom. gwiaz
dziste
(atak) apoptoza i
 zmuszają je do apoptozy) eliminacja przez
Ciałka Hassalla
brak makrofagi
Przeżywa zaledwie ok. 2%!
wiązania
" tylko w rdzeniu zrazików
" koncentryczny układ komórek nabłonkowych,
często degenerujacych (szkliwienie, rogowacenie)
" wydzielają cytokiny kontrolujące dojrzewanie limfocytów Treg
Komórki nabłonkowo-siateczkowe grasicy produkują peptydy wpływające
na proliferację i różnicowanie limfocytów T (tymozyna, tymopentyna, tymulina,
zrębowa limfopoetyna grasicza)
Migdałki
Limfocyty B dojrzewają w szpiku krwiotwórczym, gdzie ulegają
krypty
podobnej selekcji  antygeny MHC są im prezentowane przez
komórki zrębowe " są wbudowane w błonę śluzową
(należą do tzw. tkanki limfoidalnej
błon śluzowych)
" ich powierzchnię pokrywa
nabłonek, który tworzy
wpuklenia  krypty)
" krypta otoczona tkanką
limfoidalną = mieszek
" obecne grudki chłonne
i rozproszona tkanka limfoidalna
komórka zrębowa szpiku
" przeważają limfocyty B
" brak doprowadzających naczyń
chłonnych, obecne naczynia
wyprowadzające
Tkanka limfoidalna migdałków reaguje
na antygeny obecne w jamie gardłowej
(powietrze, pokarm), jeżeli przejdą one
przez barierę nabłonkową
Migdałki podniebienne
Migdałek gardłowy
" największe
" wpuklenia nabłonka (rowki
" otoczone łącznotkankową torebką
oddzielające fałdy błony
" liczne (ok. 20) głębokie krypty
śluzowej)
" nabłonek wielowarstwowy płaski
" nabłonek dróg oddechowych
(wieloszeregowy z migawkami
i komórkami kubkowymi)
krypta
Migdałki trąbkowe
Migdałek językowy
" zlokalizowane u ujścia
" pojedyncza,
trąbek słuchowych
rozgałęziona krypta
" brak wpukleń nabłonka
" nabłonek
" nabłonek dróg oddechowych
wielowarstwowy płaski
6