PROFESJONALNY WARSZTAT
SPECJALISTY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Moduł 5
Praca z uczniem dyslektycznym
na lekcjach matematyki
Autorki:
Iwona Błaszkowska, Ewa Duchińska
Dysleksja ma wpływ na naukę matematyki. Dzieci dyslektyczne mają zwykle trudności z liczeniem
pamięciowym, z trwałym zapamiętaniem tabliczki mnożenia, z opanowaniem i posługiwaniem
się słownictwem matematycznym, z podaniem natychmiastowej odpowiedzi, z organizacją
przestrzenną. Problemem jest też korzystanie z zegara ze wskazówkami, czy ustalanie kolejności
zdarzeń. Niskie kompetencje językowe (brak płynności w czytaniu, trudności w pisaniu, ubogi
zasób słownictwa, problemy ze swobodnym władaniem językiem polskim) powodują trudności
w przyswajaniu wiadomości i umiejętności oraz samodzielnym uczeniu się. Dla tych dzieci
matematyka jest trudna i niezrozumiała, co prowadzi do licznych porażek, a w konsekwencji do
utraty wiary we własne możliwości, co z kolei stanowi przeszkodę w pokonywaniu trudności.
Dlatego tak ważne w procesie nauczania są właściwe metody pracy z dzieckiem dyslektycznym.
Systematyzacja objawów trudności w uczeniu się matematyki
Angielski naukowiec Butterworth opracował informator1 , który zawiera systematyzację objawów
trudności w uczeniu się matematyki u dzieci z dysleksją, podzieloną na obszary działalności
matematycznej:
1. Liczby i system liczbowy
Trudności w przeliczaniu obiektów w uporządkowany sposób, w poprawnym zapisywaniu
i odczytywaniu liczb, działań, wzorów (przestawianie cyfr w liczbach, mylenie cyfr podobnie
wyglądających, znaków nierówności, symboli działań, gubienie cyfr, fragmentów obliczeń),
w słownym zapisywaniu liczb wielocyfrowych, w przenoszeniu wyuczonej umiejętności
liczenia na zmodyfikowaną, w liczeniu z przekraczaniem progu dziesiątkowego, w rozumieniu
zależności pomiędzy liczbami od 1 do 100, w rozumieniu systemu pozycyjnego, w zrozumieniu
ułamków.
2. Liczenie
Trudności w rachunku pamięciowym, w zapamiętaniu tabliczki mnożenia, zasad kolejności
dokonywania obliczeń, w zapisywaniu działań metodą pisemną, w odszukaniu właściwych
klawiszy na kalkulatorze, w poprawnym przenoszeniu liczb z podręcznika na kalkulator.
3. Rozwiązywanie zadań tekstowych
Trudności w dekodowaniu i rozumieniu tekstu, w rozumieniu i zapamiętaniu pojęć występujących
w zadaniu, w rozsądnym szacowaniu, w podawaniu przybliżonej wartości wyniku bez liczenia.
4. Miary, figury i przestrzeń
Trudności w opanowaniu i zrozumieniu jednostek czasu, pomiaru, w określaniu kierunków,
stron prawa lewa i położenia w przestrzeni, w odczytywaniu danych na wykresach, w układzie
współrzędnych, w rysowaniu (upraszczanie rysunków, częste poprawianie, ścieranie), w posłu-
giwaniu się przyrządami mierniczymi i kreślarskimi.
1
U. Oszwa, Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych, Kraków 2005.
Moduł 5
2
Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach matematyki
5. Porządkowanie danych
Trudności w odczytaniu skal, legend na mapie, rozkładów jazdy, planów, w porządkowaniu
danych graficznie, w różnicowaniu dat, zwłaszcza przed naszą erą.
DOWIEDZ SI

Odszukaj w literaturze (U. Oszwa, 2005) fragment mówiący szerzej o trud-
nościach dzieci dyslektycznych na lekcjach matematyki. Jakie propozycje
metod pracy z dziećmi dyslektycznymi w różnych obszarach matematyki
podaje Butterworth?
Sposoby pomocy dzieciom dyslektycznym na lekcjach matematyki
Pracę z uczniem z dysleksją należy rozpocząć od analizy opinii z poradni psychologiczno-
pedagogicznej. Następnie należy dostosowywać program nauczania matematyki do specjalnych
potrzeb i możliwości uczniów, prowadząc edukację trójtorowo, to znaczy łącząc treści dydaktyczne
z postępowaniem psychokorekcyjnym i psychoterapeutycznym. Poniżej przedstawiamy
różne formy i metody pracy z dziećmi dyslektycznymi oparte na jednym z działów programu
 Matematyka z plusem , który zawiera zagadnienia między innymi rachunku pamięciowego,
porównywania różnicowego i ilorazowego, dzielenia z resztą, kwadratów i sześcianów liczb,
kolejności wykonywania działań, zadań tekstowych, osi liczbowej.
Usprawnianie rachunku pamięciowego
Gry wspaniale wspomagają rozwój myślenia matematycznego, usprawniają pamięć, rozwijają
spostrzegawczość, koncentrację uwagi, usprawniają analizę i syntezę wzrokową, koordynację
wzrokowo-ruchową. Dlatego warto korzystać z gier, zarówno gotowych, jak też tworzonych
samodzielnie, najlepiej wspólnie z dzieckiem, które staje się nie tylko graczem, ale i twórcą.
Gra W strefie
Przeznaczona dla 2 graczy. Potrzebujemy 8 czerwonych kart oraz 10 zielonych (w załączniku).
Uczeń tasuje karty czerwone i zielone, układa je w dwa oddzielne stosy, liczbami do dołu.
Odkrywa po jednej karcie tak, by drugi gracz dokładnie je widział. Jeśli na przykład na czerwonej
karcie jest strefa 20 29, a zieloną kartą jest 7, to uczeń musi znalez
ć liczbę z danej strefy, która
dzieli się przez 7 (w tym przypadku możliwe są odpowiedzi: 21 i 28). Jeśli gracz prawidłowo
odpowie, otrzymuje 1 punkt. Karty z powrotem odkładane są do stosów i tasowane. Drugi gracz
odkrywa karty, a pierwszy odpowiada. Można wyznaczyć limit czasu gry lub liczbę punktów,
którą należy zdobyć, by wygrać.
" System PUS (Pomyśl Ułóż Sprawdz
), który poprzez zabawę umożliwia zdobycie, poszerzenie
i utrwalenie wiedzy uczniów, daje dziecku satysfakcję z efektów samodzielnej pracy, wzmacnia
odporność emocjonalną dziecka na sytuacje trudne w matematyce, uczy wytrwałości.
Moduł 5
3
Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach matematyki
" Gra Mnożenie do 36
Uczniowie w parach przygotowują planszę do gry. Wcześniej pytamy, jakie iloczyny możemy
otrzymać, mnożąc oczka z dwóch kostek do gry oraz jak najlepiej podzielić planszę na pola,
w których uczniowie wpisują iloczyny do 36. Dzieci grają na zmianę, rzucając dwiema kostkami
i mnożą liczby z kostek. Zakrywają pole z wynikiem żetonem swojego koloru. Jeśli pole jest już
zakryte, gracz traci kolejkę. Gra się na czas lub do wyczerpania pól.
Uwaga: na rynku dostępne są kostki ośmiościenne, dziesięciościenne itp. Wykorzystując je, można
ćwiczyć tabliczkę mnożenia w większym zakresie.
" Gra Dziel i zwyciężaj!
Dzielimy klasę na grupy. W każdej typujemy lidera. Lider rzuca sześcioma kostkami do gry.
Gracze szybko dodają i zapisują wynik. Potem lider rzuca jeszcze raz jedną kostką i gracze
dzielą otrzymany wcześniej wynik przez tę liczbę. Kto pierwszy prawidłowo podzieli, zostaje
liderem i gra toczy się dalej.
" Gra Szybkie koło
Uczniowie siadają w kole. Nauczyciel ustala liczbę, która będzie celem, na przykład 40. Ustala
też liczbę, którą będą uczniowie dodawać do kolejnych wyników, na przykład 5. Mówi zatem
uczniom: Dziś będziemy dodawać 5 tak długo, aż osiągniemy liczbę 40. Zaczynamy od liczby 3.
Dzieci kolejno liczą: 3, 8, 13, 18, 23, 28, 33, 38, 43, STOP!
" Gra Kto ma  ja mam
Potrzebujemy do niej specjalnych kart (w załączniku). Kart powinno być tyle, ilu uczniów
w klasie. Każdy z nich otrzymuje po jednej karcie. Rozpoczyna osoba mająca kartę z napisem
START. Zadaje głośno pytanie z karty. Odpowiada na nie osoba mająca kartę z wynikiem. Ona
zadaje pytanie ze swojej karty itd. Gra trwa do tej pory, aż kolejka dotrze do ucznia mającego
kartę z napisem KONIEC. Zabawa jest świetna na początek lekcji, by wyciszyć klasę, zachęcić
do pracy i wzbudzić pozytywne emocje.
Rozwiązywanie zadań tekstowych
Rozwiązywanie zadań tekstowych łączy matematykę z życiem codziennym i przygotowuje
uczniów do rozwiązywania problemów praktycznych oraz sprzyja wielostronnej aktywizacji
i rozwijaniu myślenia, skłaniając uczniów do wykonywania wielu operacji myślowych.
" Zadania celowo z
le sformułowane, czyli takie, w których brakuje lub jest nadmiar danych, bądz

są niemożliwe do rozwiązania. Wyrabiają one u dziecka nawyk krytycznego czytania tekstu
i analizy zadania przed przystąpieniem do rozwiązywania, uczą dokładnego formułowania
swych wypowiedzi i rozwijają logiczne myślenie. Przykład: Zosia i Kasia mają w skarbonkach
pieniądze. Ile pieniędzy zebrały obie dziewczynki?
" Zadania tekstowe ze zbędnymi informacjami. Klasę dzielimy na grupy i każdej dajemy zestaw
dotyczący jednego zadania. Najpierw grupa ustala, które informacje są raczej niepotrzebne
do rozwiązania zadania. Szukają też pytania, które pomaga właściwie dobrać treść zadania.
Moduł 5
4
Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach matematyki
Po rozwiązaniu zadania uczniowie zagłębiają się dalej w treść pozostałych kartek, gdyż
z niektórych można ułożyć dodatkowy problem, dopisać samemu pytanie i rozwiązać. Na
koniec można dać grupom puste karteczki, by ułożyli własne zadania. Przykładowy zestaw:
Karol nosi buty o rozmiarze 39, Wszystkie buty w sklepie po obniżce kosztowały 39 zł, Cena
butów przed obniżką była trzykrotnie wyższa, Karol kupił 2 pary butów po obniżonej cenie,
Karol zawsze kupował w Galerii Centrum, Kupił jeszcze pastę do butów za 6 zł., Karol dostał
pieniądze na swoje 16. urodziny, Sklep ogłaszał wyprzedaże dwa razy w roku, Ile reszty otrzymał
Karol, jeśli zapłacił banknotem 100 zł?
Kształtowanie, zapamiętywanie i rozumienie nowych pojęć
" Plansze ilustrujące wzory, pojęcia, własności liczb itp. Wiele z nich można tworzyć wspólnie
z uczniami, na przykład plansze wielokrotności wykonujemy w ten sposób, że dajemy
uczniom identyczne obrazki (owieczki), każdy uczeń zapisuje na swojej  owieczce kolejną
wielokrotność liczby 3. Całość umieszczamy na gazetce w sali dla zapamiętania.
6
3
" Zabawa Głuchy telefon jako powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji, rozwijające
percepcję i pamięć słuchową. Przykładowy komunikat: Liczby, które dodajemy to składniki.
" Dzielenie z resztą  wprowadzenie zagadnienia metodą czynnościową. Każdy z uczniów
otrzymuje garść fasolek i próbuje podzielić je najpierw na dwie równe części, potem na 3, itd.
Za każdym razem uczniowie zapisują w zeszytach działania. Nauczyciel pyta: Komu udało
się podzielić fasolki na równe zbiory? Komu została reszta z dzielenia? Co można powiedzieć
o liczbie będącej resztą (jest zawsze mniejsza od dzielnika)?
" Tworzenie pytań do gotowej krzyżówki w celu uczenia jasnego i dokładnego definiowania
pojęć.
1. M I N U S
2. I L O C Z Y N
3. O D J E M N A
4. R Ó Ż N I C A
5. S U M A
6. C Z Y N N I K
Moduł 5
5
Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach matematyki
Sformułuj pytania do haseł krzyżówki.
Wyjaśnij otrzymane hasło.
Jakie poznane pojęcia, dotyczące działań, nie wystąpiły w krzyżówce?
Czy umiesz je wyjaśnić?
Ogólne wskazówki dla nauczycieli dotyczące pracy z uczniami z dysleksją na lekcjach
matematyki:
1. Stosuj podejście polisensoryczne, angażujące jednocześnie wiele zmysłów. Używaj różnorodnych
pomocy dydaktycznych.
2. Mów jasno i wyraz
nie, wyjaśniaj w małych krokach.
3. Dawaj wskazówki, naprowadzaj pytaniami, zamiast wprost odpowiadać za ucznia. Pozwól
uczniowi samodzielnie dojść do rozwiązania!
4. Wprowadz
liczenie pamięciowe na stałe do każdej lekcji.
5. Stosuj  głośne myślenie , rysunek, kolor, konkretne przykłady, nieformalny język obok
słownictwa specjalistycznego dla lepszego zapamiętania.
6. Pozwól korzystać na lekcji z tabliczki mnożenia przy długich obliczeniach.
7. Posadz
ucznia w ławce blisko tablicy, by móc obserwować, czy prawidło przepisuje z tablicy,
a w razie potrzeby zwrócić uwagę na błędy i pomóc w ich poprawie.
8. Pozwól dziecku ustnie wyjaśnić wykonywane działania podczas operacji wymagających
wielokrotnych przekształceń.
9. W pracach pisemnych zwróć uwagę na graficzne rozplanowanie zadań  pod treścią zadania
zostaw wolne miejsce na rozwiązanie (aby uniknąć niepotrzebnych pomyłek przy przepisywaniu
zadań na inną stronę, na przykład gubienia, mylenia cyfr, symboli).
10. Nie obniżaj oceny za mylenie znaków działań, przestawianie cyfr w liczbie, lecz każdy błąd
przeanalizuj z uczniem.
11. Unikaj, gdzie tylko możliwe, zwartego tekstu. Używaj czcionek łatwiejszych do przeczytania:
Arial, Tahoma. Pisz wyraz
nie na tablicy.
12. Ustal z uczniami, że każdy nowy temat lekcji ma się zaczynać na kolejnej stronie. Dla dzieci
z głęboką dysgrafią przygotuj gotowe notatki do wklejenia. Pozwól pisać dziecku ołówkiem.
13. Stosuj technikę wzmocnień pozytywnych na każdych zajęciach (pochwały słowne, pieczątki,
naklejki, dyplomy na przykład dla zawsze przygotowanego do lekcji ucznia).
ZAPLANUJ
Pochwała ma wielką wartość dla ucznia, zwłaszcza dla tego z niską samo-
oceną. Zastanów się, za co można pochwalić ucznia na lekcji, by nie była to
pochwała zbyt ogólna ( Jesteś super) lub dostępna tylko dla uczniów zdol-
nych. Opracuj kilka minicertyfikatów z konkretną pochwałą słowną.
Moduł 5
6
Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach matematyki
BIBLIOGRAFIA
Literatura podstawowa
Edukacja terapeutyczna. Toruńska Szkoła Terapeutyczna  dziesięć lat doświadczeń, J. Jastrząb
(red.), Toruń 2002.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki,
Warszawa 1997.
U. Oszwa, Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych, Kraków 2005.
M. Bogdanowicz, A. Bućko, R. Czabaj, Modelowy system profilaktyki i pomocy psychologiczno-
pedagogicznej uczniom z dysleksją, Gdynia 2008 (dostępny do pobrania ze strony:
http://www.ortograffiti.pl/nauczyciele/men_wprowadza_zmiany).
Literatura zalecana
I. Błaszkowska, Wielokąty  scenariusz zajęć terapii matematycznej,  Dysleksja. Biuletyn Polskiego
Towarzystwa Dysleksji 2009, nr 1(3).
I. Błaszkowska, J. Jastrząb, O diagnozie elementarnych umiejętności matematycznych  propozycje
praktyczne,  Dysleksja. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 2009, nr 3(5).
R. Davis, E. Braun, Dar dysleksji, Poznań 2010.
R. Davis, M. Hartman, E. Nraun, Dar uczenia się, Poznań 2006.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Jak nauczyć dzieci konstruowania gier, Warszawa 1996.
U. Oszwa, Wczesna diagnoza dziecięcych trudności w liczeniu, Kraków 2008.
H. Siwek, Czynnościowe nauczanie matematyki, Warszawa1998.
Moduł 5
7
Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach matematyki