podstawy psychologii
wykład 9:
osobowość i inteligencja
osobowość i inteligencja
prowadzący:
dr Szymon Czapliński
[e-mail]
 gry plan wykładu 9
Cześć II - Inteligencja
Część I - osobowość
teorie inteligencji
teorie osobowości
psychometryczne teorie
teorie typów i teorie cech
inteligencji
teorie psychodynamiczne
triarchiczna teoria
teorie humanistyczne
inteligencji Sternberga
teorie społecznego
teorie społecznego
teorie inteligencji
teorie inteligencji
uczenia się i poznawcze
wielorakich
badanie osobowości
polityczne i społeczne
strategie i techniki
aspekty inteligencji
testy osobowości
pomiar inteligencji
testy projekcyjne
mierzenie ilorazu
kwestionariusze
inteligencji
testy inteligencji
2
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
Część I - osobowość
osobowość
stały element postępowania właściwy danemu człowiekowi; to co
charakterystyczne dla niego i odró\
niające go od innych ludzi (N.
Sillamy)
unikatowe właściwości jednostki, które wpływają na rozmaite
charakterystyczne wzorce zachowania (zarówno jawne, jak i ukryte),
charakterystyczne wzorce zachowania (zarówno jawne, jak i ukryte),
spójne w ró\
nych sytuacjach i w czasie (P. Zimbardo)
ukryte teorie osobowości (UTO)
prywatne, oparte na intuicji i niesystematycznych, niekontrolowanych
obserwacjach teorie osobowości
3
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
teorie osobowości
kategoryzowanie według typów
Hipokrates
sangwinik
flegmatyk
melancholik
choleryk
choleryk
Wiliam Sheldon (1942)
typ endomorficzny
typ mezomorficzny
typ ektomorficzny
4
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
typologia układu nerwowego według Pawłowa
Siła Procesu Pobudzania (SPP) Równowaga Procesów Pobudzania
i Hamowania (RWN)
Siła Procesu Hamowania (SPH)
Ruchliwość Procesów Nerwowych (RPN)
niskie SPP
niskie SPH
słaby
(melancholik)
przewaga SPP
przewaga SPP
nad SPH
Typ układu
niezrównowa\
ony
nerwowego
(choleryk)
wysoka RPN
silny
ruchliwy
(sangwinik)
wysokie SPP
wysokie SPH
niska RPN
zrównowa\
ony
powolny
(flegmatyk)
5
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
teorie osobowości
teorie cech
Gordon Allport (1937,1966)
cechy kardynalne
cechy centralne
cechy drugorzędne
Hans Eysenck (1947,1990)
neurotyzm
ekstrawersja
psychotyzm
6
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
teorie osobowości  teorie cech
cechy i dziedziczność
 wielka piątka
ekstrawersja
neurotyzm
otwartość na doświadczenia
przyjazność
przyjazność
sumienność
7
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
teorie psychodynamiczne
psychoanaliza Freuda
determinizm psychiczny
wczesne doświadczenia
popędy i instynkty
procesy nieświadome
struktura osobowości wg Freuda
Id
Ego
Ego
Superego
mechanizmy obrony Ego:
projekcja, przemieszczenie, racjonalizacja, wyparcie, zaprzeczenie
rzeczywistości, sublimacja (i inne)
psychoanaliza Carla Gustawa Junga
nieświadomość zbiorowa i archetypy
anima i animus
odrzucenie koncepcji libido
potrzeba twórczości i potrzeba stania się zintegrowaną, pełną osobą
8
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
inne nurty teorii osobowości
teorie humanistyczne
samourzeczywistnianie (self-actualization)
Carl Rogers (1947, 1977)
teorie społecznego uczenia się
George Kelly (1955)
konstrukty osobiste
Walter Mischel
kompetencje
kompetencje
strategie kodowania
oczekiwania
wartości osobiste
systemy regulujące i plany
Alfred Bandura
teoria społecznego uczenia się
determinizm wzajemny
uczenie się obserwacyjne
poczucie własnej skuteczności
9
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
zestawienie teorii osobowości
dziedziczność czy środowisko
procesy uczenia się czy wrodzone prawa zachowania
nacisk na: przeszłość, teraz
niejszość, przyszłość
świadomość czy nieśwaidomość
dyspozycje wewnętrzne czy sytuacja zewnętrzna
10
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
techniki diagnozy psychologicznej:
strategie badania osobowości:
podział ze względu na sposób
podejście idiograficzne
zbierania danych
studium przypadku
wywiad psychologiczny
zbiorcze studium przypadku
historia \
ycia i dane archiwalne
obserwacje zachowania
podejście nomotetyczne
testy psychologiczne
analiza czynników
podział ze względu na z
ródło
danych
samoopisowe
opis obserwatora
11
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
Testy osobowości  testy projekcyjne
projekcja:
w psychoanalizie: mechanizm obronny, który polega na
obarczaniu winą za własne trudności innych osób poprzez
nieświadome przypisanie im własnych,  zakazanych pragnień
(ujęcie wąskie)
dostrzeganie w świecie zewnętrznym swych własnych myśli,
intencji czy popędów (ujęcie szersze)
intencji czy popędów (ujęcie szersze)
testy projekcyjne polegają na tym, \
e badanym
prezentuje się zestaw wieloznacznych bodz
ców i prosi o
ich interpretacje; zakłada się, \
e owe interpretacje
odsłaniają wewnętrzne motywy, konflikty i uczucia.
12
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
testy projekcyjne
Test plam wielobarwnych - Rorschach (1942)
10 ró\
nokolorowych, wieloznacznych plam atramentowych
badani proszeni są o opisanie tego, co widzą na danym obrazku
odpowiedzi notowane i analizowane pod względem kilku kryteriów (np. co
osoba widzi, jak uzasadnia swoje poglądy, na które elementy obrazka
zwraca uwagę)
13
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
testy projekcyjne c.d.
TAT (Test Apercepcji Tematycznej)  Murray (1938)
zestaw 30 wieloznacznych obrazków, przedstawiających jakieś sytuacje
\
yciowe
badani proszeni są o napisanie jak najbardziej wyczerpujących i
twórczych historii dotyczących tych sytuacji: co się dzieje, jak doszło do
tej sytuacji, co z niej wyniknie, co mówią i/lub myślą przedstawione w
niej osoby
oceniana jest treść samych historii oraz zachowanie badanych w trakcie
oceniana jest treść samych historii oraz zachowanie badanych w trakcie
ich pisania
14
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
testy projekcyjne c.d.
Test Zdań Niedokończonych (TZN)  Rotter (wersja
polska Jaworska, Matczak, 1998)
lista składająca się z początków zdań. Zdania, w zale\
ności od potrzeb
badania dotyczą ró\
nej tematyki (np. stosunków z rodzicami,
partnerami, przeło\
onymi lub podwładnymi, przeszłości, celów na
przyszłość itd.)
badanie proszeni są o dokończenie tych zdań
badanie proszeni są o dokończenie tych zdań
oceniany jest charakter tych zakończeń oraz czas spędzony na ich
wypisywanie
ogólna ocena testów projekcyjnych
krytykowane za niską rzetelność i trafność, ale cenione jako
wspomagające narzędzie diagnostyczne
15
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
testy obiektywne - kwestionariusze
osobowości
MMPI (Minnesocki Wielowymiarowy Kwestionariusz
Osobowości), Hathway, McKinley, 1940
kliniczny kwestionariusz do badania osobowości. Składa się z 550
twierdzeń. Badany ma powiedzieć czy odnoszą się one do niego
(prawdziwe/fałszywe/trudno powiedzieć)
stwierdzenia pogrupowane są w 10 skal klinicznych (np.  depresja albo
 paranoja ) oraz skale badające nastawienie obronne lub tendencję do
 paranoja ) oraz skale badające nastawienie obronne lub tendencję do
kłamstwa
na podstawie odpowiedzi tworzy się i analizuje profil MMPI
CPI (Kalifornijski Kwestionariusz Osobowości) - Gough,
1957
słu\
y do porównywania profilu osobowościowego osoby badanej z
profilem typowym dla danej grupy
skale noszą nazwy potoczne np. dominacja czy samokontrola
16
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
kwestionariusze osobowości c.d.
NEO-PI (Wielka Piątka)  Costa, McCrae, 1987
słu\
y do diagnozy osobowości osób
niehospitalizowanych.
opiera się o model tzw. Wielkiej Piątki, która rozbija
osobowość na 5 odrębnych czynników:
neurotyzm/stabilność emocjonalną
ekstrawersję/introwersję
ekstrawersję/introwersję
otwartość na doświadczenia
ugodowość (stosunek do innych ludzi)
sumienność (stosunek do obowiązków)
ka\
da skala zawiera te\
podskale, np. w neurotyzmie
mamy podskale lęku, wrogości czy impulsywności.
test o szerokiej stosowalności, wysokiej trafności i
rzetelności
17
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
część II - inteligencja
inteligencja
a) adaptacja do nowej sytuacji zmiennych wymogów zadania
b) optymalne uczenie się lub wykorzystanie doświadczenia i
treningu
c) myślenie abstrakcyjne przy u\
yciu symboli przy u\
yciu symboli i
pojęć (Phares, 1984)
18
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
część I  teorie inteligencji
psychometryczne teorie inteligencji
Charles Spearman (1927)
czynnik g
czynnik s
Raymond Cattel (1963)
inteligencja skrystalizowana (test wiedzy
ogólnej)
ogólnej)
inteligencja płynna (test wzorów i
układanek)
Joy Paul Guilford (1961) - struktura
intelektu
cechy zadań strukturalnych
treść (rodzaj informacji)
produkt (forma)
operacje (rodzaj wykonywanej
aktywności)
19
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
psychometryczne teorie inteligencji c.d.
Robert Sternberg (1985, 1999)
inteligencja analityczna
komponenty związane z nabywaniem wiedzy
komponenty związane z wykonywaniem
komponenty metapoznawcze
inteligencja twórcza
radzenie sobie nowymi oraz rutynowymi
problemami
problemami
inteligencja praktyczna ( spryt \
yciowy )
przystosowanie się do nowych kontekstów
selekcjonowanie właściwych kontekstów
kształtowanie otoczenia do potrzeb
20
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
teorie inteligencji wielorakich
typ inteligencji kluczowe komponenty
Howard Gardner (1983)
8 typów inteligencji
logiczno - dostrzeganie wzorców
matematyczna logicznych lub liczbowych
inteligencja emocjonalna (Mayer,
językowa wra\
liwość na dz
więki i
ró\
ne funkcje języka
Salovey, 1997)
przyrodnicza zdolność do subtelnej
umiejętność trafnego i właściwego
interakcji z \
yjącymi
postrzegania, oceniania i wyra\
ania
stworzeniami
emocji
emocji
muzyczna wra\
liwość na rytmy,
umiejętność stosowania emocji do
wysokość i barwy dz
więków
ułatwiania myślenia
przestrzenna trafne postrzeganie świata
wzrokowo-przstrzennego
umiejętność rozumienia i
analizowania emocji oraz
cielesno- umiejętność kontrolowania
efektywnego stosowania wiedzy kinesteyczna własnych ruchów ciała
emocjonalnej
interpersonalna właściwe dostrzeganie i
reagowanie na nastroje
umiejętność regulowania własnych
innych ludzi
emocji dla wspierania rozwoju
intrapersonana znajomość siebie
emocjonalnego i intelektualnego
21
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
polityczne i społeczne aspekty inteligencji
historia porównań grupowych
badania Henryego Goodarda nad rodem Kallikak
(1917)
dziedziczność i środowisko a iloraz inteligencji
analizy korelacji IQ z pokrewieństwem
genetycznym (Plomin, Petrill, 1997)
środowisko a iloraz inteligencji
badania podłu\
ne na 26 tyś. dzieci  Broman i in., 1975
badania podłu\
ne na 26 tyś. dzieci  Broman i in., 1975
22
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
społeczne aspekty inteligencji c.d.
kultura a trafność testów
inteligencji
badania nad zagro\
eniem
stereotypem (Steele,
Aronson, 1995; Steele, 1997)
23
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
inteligencja
pomiar psychologiczny a pomiar fizyczny
eugenika (Sir Francis Galton)
ró\
nice indywidualne kwantyfikowalne w kategoriach poziomów
inteligencji
ró\
nice tworzą krzywą rozkładu normalnego
inteligencje mo\
na mierzyć obiektywnymi testami
korelacja
korelacja
24
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
część II - pomiar inteligencji
test inteligencji Bineta (1905)
wiek umysłowy
wiek \
ycia
testy Ilorazu Inteligencji (I.I.)
Stanfordzka Skala Bineta (1916)
I.I. = WU / Wś x 100
Charles Spearman  czynnik  g (1927)
skale inteligencji Wechslera (1939)
WAIS-R(PL) składa się
sześciu testów słownych: Wiadomości, Powtarzanie
Cyfr, Słownik, Arytmetyka, Rozumienie, Podobieństwa
pięciu testów bezsłownych : Braki w Obrazkach,
Porządkowanie Obrazków, Klocki, Układanki, Symbole
Cyfr
25
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
skale mierzenia I.Q. (intelligence
quotient)
grupowe test inteligencji
Test Zdolności
Poznawczych; Test
Zdolności Szkolnych
i Akademickich
współczesne testy
do badania dzieci
do badania dzieci
26
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
skale mierzenia I.Q. (intelligence
quotient) c.d.
test matryc progresywnych Ravena
27
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
co się działo podczas wykładu 9?
Cześć II - Inteligencja
Część I - osobowość
teorie inteligencji
teorie osobowości
psychometryczne teorie
teorie typów i teorie cech
inteligencji
teorie psychodynamiczne
triarchiczna teoria
teorie humanistyczne
inteligencji Sternberga
teorie społecznego
teorie społecznego
teorie inteligencji
teorie inteligencji
uczenia się i poznawcze
wielorakich
badanie osobowości
polityczne i społeczne
strategie i techniki
aspekty inteligencji
testy osobowości
pomiar inteligencji
testy projekcyjne
mierzenie ilorazu
kwestionariusze
inteligencji
testy inteligencji
28
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach