podstawy psychologii
wykład 7:
emocje i stres
emocje i stres
prowadzący:
dr Szymon Czapliński
[e-mail]
 gry plan wykładu 7
emocje
powstawanie emocji
emocje podstawowe
teorie emocji
funkcje emocji
stres
stres
fizjologiczne reakcje na stres
psychologiczne reakcje na stres
radzenie sobie ze stresem
psychologia zdrowia
współczesny model zdrowia
leczenie
osobowość a zdrowie
2
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
co to jest emocja?
emocja jest zazwyczaj wynikiem oceny zdarzenia jako
wpływającego w istotny sposób na cele lub interesy działającego
podmiotu
kluczowym elementem emocji jest uruchomienie gotowości do
realizacji odpowiadającego jej programu działania oraz nadania
temu programowi statusu priorytetu
emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu
psychicznego, któremu często towarzyszą (bądz
następują
psychicznego, któremu często towarzyszą (bądz
następują
bezpośrednio po nim) zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i
reakcje behawioralne (Nico Frijda, 1986)
emocja to subiektywny stan psychiczny uruchamiający
priorytet dla związanego z nią programu działania. Odczuwaniu
emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje
mimiczne i pantomimiczne oraz specyficzne zachowania (Izard,
Malatesta, 1987)
3
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
pojęcia pokrewne
nastrój  stan afektywny o zazwyczaj niewielkiej
efektywności, charakteryzujący się określonym znakiem
(pozytywnym lub negatywnym) i zawierający mniej lub
bardziej konkretne oczekiwania co do wystąpienia w
przyszłości podmiotu stanów zgodnych z tym znakiem
regulacja emocji  proces inicjujący, modelujący i
podtrzymujący doświadczanie emocji oraz operacji
poznawczych i zachowań związanych z tym
doświadczeniem
4
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
emocje podstawowe
koło (sto\
ek) emocji  Plutchik (1980, 1984)
oś intensywności
 słaba
emocja
5
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
uniwersalność kulturowa
emocji podstawowych
Karol Darwin (1872) O wyrazie uczuć człowieka i
zwierząt
badania Sylviana Tomkinsa (1962, 1981) -
zaprogramowanie reakcji strachu u niemowląt
badania Camrasa (1992)  reakce mimiczne dzieci 5 i 12
badania Camrasa (1992)  reakce mimiczne dzieci 5 i 12
miesięcznych w Japonii i Stanach Zjednoczonych
6
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
badania Paula Ekmana
badanie plemienia Fore (Gwinea) i amerykanów (Ekman
i Friesen, 1971)  koncepcja neuro-kulturowa
a) wstręt
b) szczęście
c) strach
d) zdziwienie
e) pogarda
f) złość
g) smutek
7
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
kultura jako ograniczenie wyra\
ania
emocji
przykład kast społecznych ludu Wolof w Senegalu
(Irvine, 1990)
kultury kolektywistyczne i indywidualistyczne a
wyra\
anie negatywnych emocji (Stephan i in., 1996)
na ile komfortowo czułbyś się
wyra\
ając pewien zestaw emocji
pozytywnych i negatywnych
wobec innej osoby, jeśli osoba ta
 spowodowała, \
e doświadczyłeś
tych emocji
8
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
teorie emocji
Teoria ośrodkowych
Poznawcza teoria
Teoria reakcji organizmu
procesów nerwowych
pobudzenia (Lazarus,
(James, Lange)
(Cannon, Bard)
Schachter)
teoria obwodowa (AUN)
teoria centralistyczna
bodziec wywołujący
bodziec wywołujący pobudzenie
bodziec wywołujący
fizjologiczne
aktywacja mózgu i
aktywacja mózgu i
pobudzenie działanie
przetwarzanie ocena pobudzenia i bodz
ca
według sygnałów sytuacyjnych i
kontekstu
postrzegane pobudzenie,
interpretacja działania
działanie doznanie
pobudzenie
doznanie
emocjonalne
emocjonalne
doznanie
emocjonalne
9
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
powstawanie emocji
biologiczne mechanizmy powstawania emocji (koncepcja MacLeana)
mózg: a) gadzi; b) limbiczny (paleossaki) i c) kora nowa (neossaki)
psychologiczne mechanizmy wzbudzania emocji
ocena poznawcza zdarzenia z perspektywy osobistych celów i interesów
(Lazarus, 1991)
społeczne mechanizmy powstawania emocji
zara\
anie się emocjami (Hatfeld, Cacioppo, Rapson, 1992, 1994)
koncepcja Carolla Izarda (1993)
koncepcja Carolla Izarda (1993)
procesy poznawcze
doświadczenie
procesy
emocjonalne
neuronalne
procesy afektywne
procesy sensomotoryczne
10
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
nieprawidłowe interpretacje pobudzenia i
emocji
eksperyment z przechodzeniem po  niebezpiecznym moście
(Dutton, Aron, 1974)
teoria transferu pobudzenia (Zillmann, 1979)
natę\
enie doznania gniewu jest funkcją dwóch składników:
siły pobudzenia fizjologicznego, generowanego przez wydarzenie
awersyjne
sposobu w jaki pobudzenie jest wyjaśniane i etykietyzowane
sposobu w jaki pobudzenie jest wyjaśniane i etykietyzowane
mo\
liwe jest błędne określenie z
ródła pobudzenia lub jego interferencji
pobudzenie emocjonalne zalega w organizmie ok. 10 min.
zmiany treści myli decydujących o interpretacji pobudzenia mogą być
bardzo szybkie, podobnie jak zmiany pojawiających się bodz
ców
wskutek przejścia przez człowieka z jednej sytuacji do drugiej
błędne przypisanie z
ródła pobudzenia następuje zwykle między 3 a 10
min.
efekt samej ekspozycji (Robert Zajonc, 2000, 2001)
11
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
funkcje emocji
motywacja i uwaga
rola ciała migdałowatego  eksperyment z odpamiętaniem słów z listy
(Anderson, Phelps, 2001)
badania nad ślepotą emocjonalną
społeczne funkcje emocji
regulacja interakcji
prospołeczność
prospołeczność
emocje a funkcjonowanie poznawcze
nastrój a sposób formułowania prośby
(Forgas, 1999)
przetwarzanie zgodne z nastrojem (Bower, 1991)
pamięć zale\
na od nastroju (Eich, 1995)
12
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
stres
stres - całokształt reakcji psychicznych i fizycznych na
bodz
ce subiektywnie oceniane jako zagra\
ające
stres powstaje  w naszej głowie , mo\
emy więc realnie
na niego wpływać
13
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
uogólniony model stresu
stresor środki zaradcze
OSOBA
typ fizyczne
ocena poznawcza ocena poznawcza
cechy fizjologiczne
środowiskowe pieniądze
zdrowie fizyczne
psychologiczne opieka lekarska
słabości konstytucjonalne
społeczne osobiste
cechy psychiczne
wymiary umiejętności
zdrowie psychiczne
intensywność styl radzenie aobie
temperament
czas trwania społeczne
czas trwania społeczne
pojęcie własnej osoby
częstość sieci wsparcia
poczucie własnej efektywności
przewidywalność profesjonalna
Samoocena
pomoc
cechy kulturowe
kulturowe definicje, znaczenia
oczekiwany styl reagowania
mo\
liwe reakcje
fizjologiczne behawioralne emocjonalne poznawcze
14
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
fizjologiczne reakcje na stres
reakcja  walcz lub uciekaj
reakcja  opiekuj się i bądz
przyjazny (Taylor i in., 2000)
15
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
stres  ogólny syndrom adaptacyjny
GAS (General Adaptation Syndrome)  Hans Selye (1976)
Stadium I  reakcja alarmowa Stadium II  odporność Stadium III  wyczerpanie
" powiększenie kory nadnerczy " obkurczanie się kory " wzrost poziomu hormonów
nadnerczy
" wzrost poziomu hormonów " wyczerpanie się hormonów
" utrzymanie wysokiego adaptacyjnych
" reakcja na konkretny stresor
poziomu hormonów
" zmniejszenie zdolności
" wydzielanie adrenaliny
" wysokie pobudzenie opierania się stresorom
" zwiększona podatność na
fizjologiczne
" depresja
choroby
" znoszenie stresora
" choroba
" większa podatność na skutki
" podwy\
szona wra\
liwość
wzrostu intensywności stresora " śmierć
na stres
16
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
psychologiczne reakcje na stres
pomiar stresorów w jednostkach zmiany \
yciowej (life-change
units  LCU)  Holmes, Rahe, 1967)
zdrowotne koszty  ociągania się (Tice, Baumaister, 1997)
wiele
niewiele
17
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
symptomy chorobowe
symptomy chorobowe
psychologiczne reakcje na stres 2
wydarzenia traumatyczne
PTSD (Posttraumatic Stres Disorder)  Zespół Stresu Pourazowego
nieustająco powracające wspomnienia
nagłe wspomnienia
koszmary senne
znieczulenie emocjonalne
w stosunku do zdarzeń codziennych
w stosunku do zdarzeń codziennych
uczucie alienacji
18
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
psychologiczne reakcje na stres 3
stresory chroniczne
badania Lynch i współpracowników (1997)
osoby które na przestrzeni ostatnich 18 lat \
ycia
doświadczyły 3 epizodów ubóstwa w porównaniu z osobami,
które nigdy nie doświadczyły trudności ekonomicznych były:
3 razy bardziej nara\
one na doświadczenie objawów klinicznej
depresji
depresji
5cio krotnie częściej były oceniane jako cyniczne i wrogie
4 krotnie częściej narzekały na trudności z funkcjonowaniem
poznawczym
drobne kłopoty \
yciowe
badania dziennikowe (Lazarus, 1981)
19
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
radzenie sobie ze stresem
radzenie sobie (coping)  postępowanie z wewnętrznymi i
zewnętrznymi wymaganiami, postrzeganymi jako wyczerpujące lub
przekraczające zasoby jednostki (Lazarus, Folkman, 1984)
ocena stresu (według Richarda Lazarusa)
ocena pierwotna
Czy istnieje powa\
ne ryzyko jeśli nie zareaguję?
Czy to rozwiązanie jest akceptowalnym sposobem radzenia sobie z
Czy to rozwiązanie jest akceptowalnym sposobem radzenia sobie z
tym wyzwaniem?
Które rozwiązanie jest najlepsze?
Czy powinienem zastosować najlepsze rozwiązanie i pozwolić by
inni o tym wiedzieli?
Czy istnieje powa\
ne ryzyko jeśli nie zareaguję?
ocena wtórna
20
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
radzenie sobie ze stresem c.d.
strategie radzenia sobie
antycypacyjne radzenie sobie
radzenie sobie zorientowane na problem
radzenie sobie zorientowane na emocje
ćwiczenia izometryczne
wizualizacje
modyfikowanie strategii poznawczych
modyfikowanie strategii poznawczych
przygotowanie
konfrontacja
radzenie sobie
autowzmacnianie
wsparcie społeczne jako
zasób słu\
ący radzeniu sobie
21
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
cy najbardziej
odsetek odpowiedzi wskazuj
ą
cy najbardziej
pomocne rodzaje wsparcia społecznego
psychologia zdrowia
model biomedyczny
biopsychospołeczny model zdrowia
bio  rzeczywistość choroby biologicznej
psycho  psychologiczne
społeczne  komponenty zdrowia
dobrostan (wellness)  fizyczne, intelektualne,
dobrostan (wellness)  fizyczne, intelektualne,
emocjonalne, duchowe, społeczne i środowiskowe
aspekty \
ycia.
22
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
psychologia zdrowia 2
leczenie
przestrzeganie zaleceń przez pacjenta
szacuje się, \
e 50% pacjentów nie stosuje się do zaleceń
styl samoobserwacji pacjenta (wysoki vs niski) a postrzegana
kontrola nad chorobą i przestrzeganie zaleceń (Christensen i in.,
1997)
techniki relaksacyjne (np. Zen, Joga)
cisza w otoczeniu
cisza w otoczeniu
zamknięte oczy
wygodna pozycja
powtarzające się formułki (zmniejszenie
stymulacji wewnętrznej)
biofeedback
wizualizacja reakcji wewnętrznych
(np. ciśnienia krwi  Rau i in. 2003)
23
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
psychologia zdrowia 3
psychoneuroimmunologia
stany psychiczne a funkcje
odpornościowe
badania Janet Kiecolt-Glaser i wsp. (1995)
ranki ludzi opiekujących się bliskimi
chorymi na chorobę Alzheimera goiły
się 9 dni ! dłu\
ej ni\
u ludzi z grupy
kontrolnej
badania Glasera (1999)
osobowość a zdrowie
wzór zachowań A
wzór zachowań B (Friedman, Rosenman,
1974)
syndrom wypalenia zawodowego
badania Christiny Maslach
24
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
o czym była mowa podczas wykładu 7?
emocje
powstawanie emocji
emocje podstawowe
teorie emocji
funkcje emocji
stres
stres
fizjologiczne reakcje na stres
psychologiczne reakcje na stres
radzenie sobie ze stresem
psychologia zdrowia
współczesny model zdrowia
leczenie
osobowość a zdrowie
25
Podstawy Psychologii - Wy\
sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach