Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska, 74 (6), 348-352, 2009
Aktywność fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej
oraz kapoplastyce stawu biodrowego
Jacek Markuszewski, A
ukasz A
apaj, Paweł Kokoszka,
Waldemar Woz
niak, Małgorzata Wierusz-Kozłowska
Klinika Ortopedii Ogólnej, Onkologicznej i Traumatologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Wstęp. Problem wpływu aktywności fizycznej na zachowanie się endoprotezy stawu biodrowego pozostaje nierozstrzygnięty. Nie
wiadomo do końca jaki rodzaj aktywności fizycznej jest korzystny dla chorych po endoprotezoplastyce. Materiał. Badanie przeprowa-
dzono na grupie 87 chorych (94 stawów biodrowych) po endoprotezoplastyce bezcementowej ABGII/Trident i 45 chorych (51 stawów
biodrowych) po endoprotezoplastyce powierzchniowej. Okres obserwacji wynosił od 6 do 30 miesięcy po endoprotezoplastyce bezce-
mentowej i od 6 do 42 miesięcy po kapoplastyce. Metodyka. Zastosowano badania ankietowe oparte na skali WOMAC, SF-36, skali
aktywności UCLA, które uzupełniono pytaniami dotyczącymi rodzajów i częstości aktywności rekreacyjnej, aktywności zawodowej
i miejsca zamieszkania. Wyniki. W skali WOMAC i podskalach fizycznych SF-36 stwierdzono korzystniejsze wyniki w grupie chorych
po kapoplastyce, chorzy ci wykazywali również większą aktywność fizyczną w skali UCLA. Najczęściej podejmowaną aktywnością
rekreacyjną w obu grupach były spacery i jazda rowerem. Ta ostatnia aktywność była szczególnie częsta wśród chorych mieszkających
na wsi. Wnioski. Zdecydowana większość chorych ograniczała swoją aktywność rekreacyjną do tych dyscyplin, które w bezpieczny spo-
sób obciążały staw biodrowy.
Słowa kluczowe: endoprotezoplastyka, kapoplastyka, staw biodrowy, jakość życia
Physical activity and quality of life following total uncemented hip replacement and hip resurfacing
Summary
Introduction. The influence of physical activity on the survival of total hip replacement remains not fully recognized. It is unclear which
activities are beneficient for patients following THR. Material. The study was conducted on group of 87 patients (94 hips) following un-
cemented THR with ABGII/Trident and 45 patients (51 hips) following hip resurfacing. The follow-up period was 6-30 months for THR
group and 6-42 months for resurfacing group. Methods. The patients answered a questionnaire based on WOMAC and SF-36 score,
UCLA activity scale with additional questions concerning patients physical activity, working and place of living. Results. In WOMAC,
physical domains of SF-36 and UCLA activity score patients following hip resurfacing showed better results. The most preferred activity
in both groups was exercise walking and biking. The last one was particularly preferred by patients living in rural areas. Conclusion.
The vast majority of patients restricted their activity to disciplines with a safe range of hip weight bearing.
Key words: joint replacement, resurfacing, hip joint, quality of life
Wstęp fizyczna powodowała nadmierne zużycie komponentów
tworzących artykulację, czy zwiększała ryzyko obluzowa-
Nie ma wątpliwości, że endoprotezoplastyka stawu nia [5-9].
biodrowego, konwencjonalna i powierzchniowa, znosi is- Celem aktualnych badań była ocena aktywności fizycz-
totnie dolegliwości bólowe i poprawiają stan funkcjonalny nej i jakości życia chorych we wczesnym okresie po endo-
i jakość życia chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi protezoplastyce stawu biodrowego i ustalenie, czy istnieje
tych stawów. Chorzy poddają się operacji endoprotezo- związek między wynikiem funkcjonalnym chorych i ich
plastyki dla zniesienia bólu, a także by dzięki temu popra- jakością życia a ich rzeczywistym stopniem aktywności.
wić swoją aktywność fizyczną. Istnieje rzeczywisty pro-
blem w ustaleniu zalecanego, bezpiecznego poziomu ak-
Materiał
tywności chorych po endoprotezoplastyce. Szczególnie
dotyczy on młodych pacjentów z dużymi oczekiwaniami
Materiał stanowiły dwie grupy chorych. Grupa I to 87
co do wyniku funkcjonalnego i stopnia aktywności, u któ-
chorych, 94 stawy biodrowe po endoprotezoplastyce cał-
rych zastosowanie typowej endoprotezy z artykulacją poli-
kowitej bezcementowej stawu biodrowego z użyciem
etylenową i głową 28 mm jest z pewnością niewystarcza-
trzpienia ABG II i panewki sferycznej typu press-fit Tri-
jące. U takich chorych spodziewać się można zwiększo-
dent PSL. Chorzy operowani byli w latach 2007-2008, czas
nego zużycia wkładki polietylenowej, generacji cząstek zu-
obserwacji wynosił od 6 do 30 miesięcy. Średni wiek
życia i w rezultacie ryzyka aseptycznego obluzowania
chorych wynosił 61 lat (24-78 lat). Grupa składała się z 58
endoprotezy przy spodziewanym długim okresie życia
kobiet i 29 mężczyzn.
z endoprotezą [1-4]. Niektórzy autorzy jednak nie znalez
li
Grupę II stanowiło 45 chorych, 51 stawów biodrowych
dowodów wspierających tezę, by zwiększona aktywność
po endoprotezoplastyce powierzchniowej stawu biodro-
Aktywność fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej oraz kapoplastyce stawu biodrowego
349
wego. Stosowano implanty różnych producentów: BHR -6,
ASR-9, Mitch-17, Durom-9, Adept-1, Recap-9. Chorzy ope-
rowani byli w latach 2006-2008. Okres obserwacji wahał się
od 6 do 42 miesięcy. Średni wiek pacjentów wynosił 51 lat
(29-66 lat). Grupa składała się z 32 kobiet i 13 mężczyzn.
Metodyka
W pracy zastosowano badania ankietowe oparte na
kwestionariuszu skali funkcjonalnej WOMAC, skali jakości
życia SF-36, oraz skali aktywności UCLA. Ponadto w an-
kiecie zawarto pytania dotyczące miejsca zamieszkania
(wieś, małe miasto, duże miasto), wykształcenia, aktyw-
Ryc. 1. Porównanie wyników skali funkcjonalnej WOMAC
ności zawodowej, aktywności sportowo-rekreacyjnej przed
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i po endoprotezoplastyce, preferowanych dyscyplin sportu
i powierzchniowej stawu biodrowego.
Fig. 1. Comparison of results of WOMAC in patients
i rekreacji oraz ewentualnych dolegliwości ze strony in-
following uncemented hip replacement and hip resurfacing.
nych stawów.
Ankietę wysłano do wszystkich chorych z minimalnym
okresem obserwacji powyżej 6 miesięcy (97 po endopro-
tezoplastyce bezcementowej, odpowiedziało 87  90% i do
51 chorych po endoprotezoplastyce powierzchniowej- od-
powiedziało 45  88%). Wykluczono pacjentów z powikła-
niami, które wymagały usunięcia pierwotnej endoprotezy.
Nie wysłano ankiet do 2 pacjentów po endoprotezoplas-
tyce bezcementowej, u których zaszła konieczność wymia-
ny trzpienia z powodu urazowego złamania okołoprotezo-
wego okolicy międzykrętarzowej, 1 pacjenta, u którego
usunięto endoprotezę bezcementową z powodu powikła-
nia septycznego oraz 1 pacjentki po endoprotezoplastyce
powierzchniowej, u której doszło do złamania szyjki kości
udowej.
Ryc. 2. Porównanie wyników skali funkcjonalnej WOMAC
Analiza statystyczna
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego po eliminacji chorych
Ocenę istotności statystycznej różnic wyników prze-
z dolegliwościami ze strony innych stawów.
prowadzono testem Manna-Whitneya, a wartości korelacji
Fig. 2. Comparison of results of WOMAC in patients
określano testem nieparametrycznym Spearmana. Przyjęto
following uncemented hip replacement and hip resurfacing
poziom istotności dla p < 0,05.
in group without coexisting joint diseases.
Wyniki Analizując całą grupę badaną stwierdzono istotne sta-
tystycznie i wyraz
nie dodatnie korelacje pomiędzy skalą
Ocena funkcjonalna w skali WOMAC wskazywała na
WOMAC a poszczególnymi składowymi fizycznymi skali
istotnie lepsze wyniki w grupie chorych po endoprotezo- SF-36: z podskalą  funkcjonowanie fizyczne (r = 0,62),
plastyce powierzchniowej w porównaniu z chorymi
 rola ograniczeń fizycznych (r = 0,56),  ból cielesny
z endoprotezą całkowitą bezcementową (p < 0,05)  ry- (r = 0,68),  zdrowie ogólne (r = 0,58). Również dodatnie,
cina 1. Natomiast po wyeliminowaniu z obu grup chorych
istotne statystycznie, ale słabsze korelacje wystąpiły
z dolegliwościami ze strony innych stawów wyniki nie
w przypadku składowych psychicznych skali SF-36:  rola
różniły się istotnie między sobą (ryc. 2) .
ograniczeń emocjonalnych (r = 0,48),  witalność
Wartości wszystkich składowych fizycznych skali ja- (r = 0,38),  zdrowie psychiczne (r = 0,33),  funkcjono-
kości życia SF-36 wykazywały istotnie wyższe wartości
wanie społeczne (r = 0,34).
u chorych po endoprotezoplastyce powierzchniowej
Natomiast związek między skalą WOMAC a skalą
(p < 0,05)  rycina 3. W zakresie składowych psychicznych
UCLA, zarówno w całym materiale, jak i w poszczegól-
nie znaleziono istotnych różnic między grupami (ryc. 4).
nych grupach chorych, wykazywał jeszcze słabszą kore-
Również chorzy z grupy II wykazywali istotnie wyższą
lację (r = 0,31 dla całej grupy, r = 029 dla chorych po endo-
aktywność fizyczną niż chorzy z grupy I w ocenie wg skali
protezoplastyce ABGII, r = 0,22 dla grupy chorych po
UCLA (ryc. 5).
kapoplastyce).
J. Markuszewski, A
. A
apaj, P. Kokoszka i wsp.
350
Badając aktywność zawodową stwierdzono znaczące
różnice między grupą po endoprotezoplastyce bezcemen-
towej a chorymi po kapoplastyce.  51% chorych po
kapoplastyce wróciło do pracy, 29% otrzymywało świad-
czenia rentowe (większość świadczenie rehabilitacyjne),
a 20% grupy stanowili emeryci. W grupie chorych po
endoprotezoplastyce bezcementowej było 65% emerytów,
a tylko 15% nadal pracowało.
Aktywność sportową i rekreacyjną w grupie chorych
po endoprotezoplastyce bezcementowej podejmowało 74%
badanych, a po kapoplastyce 89% chorych. Rodzaje po-
dejmowanej aktywności przedstawiono w tabeli I.
Ryc. 3. Porównanie wyników składowych fizycznych skali SF-36
Tabela I. Częstość podejmowania poszczególnych rodzajów rekreacji
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
u chorych po endoprotezoplastyce bezcementowej
i powierzchniowej stawu biodrowego.
i powierzchniowej stawu biodrowego
Fig. 3. Comparison of results of physical domains of SF-36
Table I. The participation in particular recreational activities
in patients following uncemented hip replacement in patients following uncemented hip replacement
and hip resurfacing. and hip resurfacing
ABG II Kapoplastyka
Dyscyplina
[%] [%]
Spacery 61 65
Rower 55 89
Pływanie 21 76
Uprawianie ogrodu 48 54
Wędkowanie 9 6
narciarstwo 1 9
Piłka nożna 1 X
Spacery jako forma rekreacji podawane były przez
chorych w 61% po ABG II, a w 65% po kapoplastyce. W tej
ostatniej spośród uprawiających tę formę aktywności
Ryc. 4. Porównanie wyników składowych psychicznych skali SF-36
ponad połowa (52%) podejmowała ją częściej niż przed
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
leczeniem, podczas gdy po endoprotezoplastyce bezce-
i powierzchniowej stawu biodrowego.
mentowej większość chorych spacerowała równie często
Fig. 4. Comparison of results of psychological domains of SF-36
jak przed leczeniem.
in patients following uncemented hip replacement
and hip resurfacing.
Jazdę rowerem uprawiała zdecydowana większość
chorych po kapoplastyce (89 %), w porównaniu do 55%
chorych po endoprotezoplastyce bezcementowej. Przy
czym odsetek chorych, którzy zwiększyli częstość tej re-
kreacji po leczeniu był nieco większy po endoprotezo-
plastyce bezcementowej (37%), niż po kapoplastyce (29%).
Bardzo duży odsetek osób jeżdżących regularnie na
rowerze po zabiegu (t.j. kilka razy w tygodniu) zaobserwo-
wano wśród mieszkańców wsi i małych miasteczek,
osiągając nawet 82% wśród pacjentów po kapoplastyce
mieszkających na wsi.
Omówienie
Podejmowanie aktywności sportowo-rekreacyjnej
Ryc. 5. Porównanie wyników skali aktywności UCLA
przez chorych po endoprotezoplastyce pozostaje wciąż
w grupie po endoprotezoplastyce bezcementowej
problemem dyskusyjnym. Istnieją próby ustalenia jedno-
i powierzchniowej stawu biodrowego.
Fig. 5. Comparison of results of UCLA Activity Score in patients litych zaleceń, co do możliwości uprawiania poszczegól-
following uncemented hip replacement and hip resurfacing.
nych dyscyplin sportu i rekreacji przez tych chorych.
Aktywność fizyczna i jakość życia po endoprotezoplastyce bezcementowej oraz kapoplastyce stawu biodrowego
351
Jednak doniesienia dotyczące wpływu aktywności sporto- w porównaniu z pacjentami po endoprotezoplastyce bez-
wej na ryzyko aseptycznego obluzowania przedstawiają cementowej. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w wyni-
sprzeczne wyniki [1, 8-11]. W 2007 roku Klein i wsp. prze- kach aktywności fizycznej w skali UCLA, który był wy-
prowadzili wśród 549 amerykańskich specjalistów orto- raz
nie lepszy u tych pacjentów, choć zależność aktywności
pedów ankietę, na podstawie której opracowali listę rodza- poszczególnych chorych od wyniku klinicznego była
jów aktywności sportowej i rekreacyjnej zalecanej i niezale- niska. Nieco odmienne wyniki uzyskał Beaule, w którego
canej dla pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodro- materiale istniała ścisła zależność wyników w skali UCLA
wego [12]. Wśród zalecanej aktywności poza spacerami, od wyniku funkcjonalnego w skali HHS [16]. Zwrócić
jazdą rowerem, pływaniem i golfem znalazły się nawet należy też uwagę, że średnia wieku w badanej przez nas
takie pozycje, jak taniec czy tenis podwójny. Narciarstwo grupie po kapoplastyce była znacznie niższa w porówna-
biegowe i alpejskie dopuszczono dla osób doświadczo- niu z grupą po endoprotezoplastyce bezcementowej.
nych. Ponadto chorzy po kapoplastyce znacznie częściej wra-
Aktywność sportowa chorych jest w dużym stopniu cali do pracy zawodowej. Mimo, że aktywność chorych po
uzależniona od czynników socjoekonomicznych i tradycji kapoplastyce była wyższa, niż po endoprotezoplastyce
regionu. Społeczeństwo polskie cechuje niska aktywność bezcementowej, to jednak różniła się od wyników przed-
sportowa. Według danych Ministerstwa Sportu regularnie stawionych przez Daniela i wsp. w 2004 roku. W ocenianej
sport uprawia tylko 7% społeczeństwa, raz w tygodniu przez nich grupie 378 chorych po kapoplastyce, 81,3%
33%, raz w miesiącu 12%, a najwięcej  48% nie uprawia stanowili chorzy z dużym stopniem aktywności (UCLA
sportu w ogóle, bądz
czyni to sporadycznie. W związku 8-10) [9].
z tym nie należy oczekiwać wysokiego stopnia aktywności Mimo braku jednoznacznych danych o wpływie
sportowej i rekreacyjnej u chorych po endoprotezoplastyce aktywności na ryzyko wcześniejszego obluzowania im-
w Polsce. Odzwierciedleniem tego w naszych badaniach plantu należy uznać, że niezbyt obciążająca aktywność
jest także niska zależność aktywności ruchowej chorych po rekreacyjna jest dopuszczalna i korzystna dla chorych po
endoprotezoplastyce w skali UCLA od wyniku klinicznego endoprotezoplastyce. Oceniani w bieżącej pracy chorzy
w skali WOMAC. Najczęściej podejmowane rodzaje zarówno po endoprotezoplastyce bezcementowej, jak i po-
aktywności to spacery i jazda rowerem. Ta pierwsza jest wierzchniowej w większości uprawiali takie rodzaje re-
najbardziej dostępna, a zarazem mało urazowa. Uwolnie- kreacji, które mieszczą się w dopuszczalnym zakresie ob-
nie od bólu umożliwia chorym częstsze chodzenie i poko- ciążania stawów biodrowych.
nywanie dłuższych dystansów. Jazda rowerem w przy-
padku mieszkańców małych miejscowości jest często je-
dynym środkiem transportu i umożliwia funkcjonowanie
Piśmiennictwo
w społeczeństwie, stąd tak wysoki odsetek chorych podej-
mujących tę aktywność po endoprotezoplastyce w bada-
nym materiale. Częstość uprawiania sportu i rekreacji po-
[1] Kilgus D.J., Dorey F.J., Finerman G.A., Amstutz H.C.: Patient
dawana w piśmiennictwie zagranicznym jest nieco wyż- activity, sports participation, and impact loading on the durability
of cemented total hip replacements. Clin. Orthop. Relat. Res.,
sza, niż w uzyskanych przez nas wynikach i poza space-
1991; (269): 25-31.
rami występują znaczne różnice w preferowanych dyscy-
[2] Schmalzried T.P., Shepherd E.F., Dorey F.J. i wsp.: The John
plinach. Chatterji opracował wyniki badań ankietowych
Charnley Award. Wear is a function of use, not time. Clin.
320 chorych w okresie 1-2 lat po endoprotezoplastyce
Orthop. Relat. Res., 2000; (381): 36-46.
[3] Gschwend N., Frei T., Morscher E., Nigg B., Loehr J.: Alpine
w Australii [13]. Zwrócił uwagę, że po leczeniu odsetek
and cross-country skiing after total hip replacement: 2 cohorts of
osób podejmujących rekreację się zwiększa, jednak zawęża
50 patients each, one active, the other inactive in skiing, followed
się spektrum rodzajów aktywności. Pacjenci podejmują,
for 5-10 years. Acta Orthop. Scand., 2000; 71(3): 243-249.
w ich pojęciu, bezpieczną i mniej wymagająca aktywność,
[4] Flugsrud G.B., Nordsletten L., Espehaug B., Havelin L.I.,
Meyer H.E.: The effect of middle-age body weight and physical
rezygnując z bardziej obciążających sportów. Do najbar-
activity on the risk of early revision hip arthroplasty: a cohort
dziej popularnych, obok spacerów, należą także wodny
study of 1,535 individuals. Acta Orthop., 2007; 78(1): 99-107.
aerobik, golf i kręgle. Podobne spostrzeżenia przedstawił
[5] Goldsmith A.A., Dowson D., Wroblewski B.M., Siney P.D.,
w swojej publikacji Scholz. W jego materiale 50% grupy
Fleming P.A., Lane J.M.: The effect of activity levels of total hip
arthroplasty patients on socket penetration. J. Arthroplasty, 2001;
badanej wróciło do aktywności rekreacyjnej, jednak profił
16(5): 620-627.
dyscyplin zmienił się na mniej wymagające [14]. W bada-
[6] Goldsmith A.A., Dowson D., Wroblewski B.M. i wsp.: Com-
niach Hucha 97% chorych było aktywnych sportowo przed
parative study of the activity of total hip arthroplasty patients and
chorobą, jednak bezpośrednio przed endoprotezoplastyką
normal subjects. J. Arthroplasty, 2001; 16(5): 613-619.
[7] Sechriest V.F., Kyle R.F., Marek D.J., Spates J.D., Saleh K.J.,
większość zaniechała aktywnośći. W 5 lat po leczeniu 52%
Kuskowski M.: Activity level in young patients with primary total
chorych było ponownie aktywnych [15].
hip arthroplasty: a 5-year minimum follow-up. J. Arthroplasty,
W naszych badaniach chorzy, u których wykonano
2007; 22(1): 39-47.
kapoplastykę uzyskali korzystniejsze wyniki w skali funk-
[8] Dubs L., Gschwend N., Munzinger U.: Sports and hip pro-
cjonalnej WOMAC i składowych fizycznych skali SF-36 sthesis. Acta Orthop. Belg., 1985; 51(2-3): 388-393.
J. Markuszewski, A
. A
apaj, P. Kokoszka i wsp.
352
[9] Daniel J., Pynsent P.B., McMinn D.J.: Metal-on-metal resur- [14] Scholz R., Freiherr S.-S.: Sports fitness after prosthetic joint
facing of the hip in patients under the age of 55 years with replacement. Orthopade, 2002; 31(4): 423-430.
osteoarthritis. J. Bone Joint Surg. Br., 2004; 86(2): 177-184. [15] Huch K., Muller K.A., Sturmer T., Brenner H., Puhl W.,
[10] Dubs L., Gschwend N., Munzinger U.: Sports with a total pro- Gunther K.P.: Sports activities 5 years after total knee or hip
sthesis of the hip joint. Schweiz Z. Sportmed., 1984; 32(1): 20- arthroplasty: the Ulm Osteoarthritis Study. Ann. Rheum. Dis.,
24. 2005; 64(12): 1715-1720.
[11] Dubs L., Gschwend N., Munzinger U.: Sport after total hip [16] Beaule P.E., Dorey F.J., Hoke R., Leduff M., Amstutz H.C.:
arthroplasty. Arch. Orthop. Trauma Surg., 1983; 101(3): The value of patient activity level in the outcome of total hip
161-169. arthroplasty. J. Arthroplasty, 2006; 21(4): 547-552.
[12] Klein G.R., Levine B.R., Hozack W.J. i wsp.: Return to athletic
activity after total hip arthroplasty. Consensus guidelines based on
a survey of the Hip Society and American Association of Hip and
Adres do korespondencji
Knee Surgeons. J. Arthroplasty, 2007; 22(2): 171-175.
[e-mail]
[13] Chatterji U., Ashworth M.J., Lewis P.L., Dobson P.J.: Effect of
total hip arthroplasty on recreational and sporting activity. ANZ
J. Surg., 2004; 74(6): 446-449.