Kierowanie rozwojem rodzin pszczelich wiosną

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Elżbieta Worobik
Kierowanie rozwojem rodzin pszczelich wiosną
612[01].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
prof. dr hab. Jerzy Demetraki-Paleolog
dr inż. Krzysztof Olszewski
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z2.02
Kierowanie rozwojem rodzin pszczelich wiosną , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Gospodarka pasieczna wiosną 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Przygotowanie rodzin pszczelich do pożytku 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzające 16
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Rójka naturalna 19
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzające 22
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Powiększanie pasieki 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzające 29
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 30
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 31
6. Literatura 36
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o pracach wiosennych,
przygotowaniu rodzin pszczelich do pożytku, nastroju rojowym i rójce oraz wymianie matek
pszczelich w pasiece.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem. Materiał nauczania, to wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,
- zestaw zadań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści. Ćwiczenia
pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Przy wyborze odpowiednich treści pomocny będzie nauczyciel, który wskaże Ci
potrzebne informacje o pracach wiosennych, przygotowaniu rodzin pszczelich do pożytku,
nastroju rojowym i rójce oraz wymianie matek pszczelich w pasiece.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
- przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania - poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
- po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania , by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap poznawania przez Ciebie materiału to wykonywanie ćwiczeń, których
celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji o pracach wiosennych, przygotowaniu rodzin
pszczelich do pożytku, nastroju rojowym i rójce oraz wymianie matek pszczelich w pasiece.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
będziesz poznawał materiał, o pracach wiosennych, przygotowaniu rodzin pszczelich do
pożytku, nastroju rojowym i rójce oraz wymianie matek pszczelich w pasiece, między innymi
na podstawie informacji podanych w materiale nauczania i w instrukcjach ćwiczeń.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz poziom swoich postępów, wykonując
test Sprawdzian postępów , zamieszczony zawsze po podrozdziale Ćwiczenia. W tym
celu:
- przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
- podaj odpowiedz wstawiając X w podane miejsce,
- wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedz na pytanie jest prawidłowa,
- wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedz na pytanie jest niepoprawna.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich
elementów materiału nauczania jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do
treści, które nie są dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o pracach
wiosennych, przygotowaniu rodzin pszczelich do pożytku, nastroju rojowym i rójce oraz
wymianie matek pszczelich w pasiece, będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę
przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem testów zawierającym różnego
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
rodzaju zadania. W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu
Zestaw zadań testowych, zawiera:
instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
przykładową kartę odpowiedzi, w której, w wolnych miejscach wpisz odpowiedzi na
pytania - zadania. Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem
zaplanowanym przez nauczyciela.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
Moduł 612[01].Z2
Produkcja pszczelarska
612[01].Z2.01
Identyfikowanie stanów
biologicznych rodziny pszczelej
612[01].Z2.02
Kierowanie rozwojem rodzin
pszczelich wiosną
612[01].Z2.03
Rozpoznawanie chorób pszczół
612[01].Z2.04
Zakładanie pasieki
612[01].Z2.05 612[01].Z2.07
612[01].Z2.06
Prowadzenie pasieki wędrownej Prowadzenie wychowu matek
Prowadzenie różnych kierunków
pszczelich
produkcji pasiecznej
612[01].Z2.08 612[01].Z2.09
Przetwarzanie produktów pasiecznych
Przygotowanie pasieki
do zimowania
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
korzystać z różnych zródeł informacji,
rozróżnić stadia rozwojowe czerwia pszczelego,
dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
zastosować zasady ochrony środowiska,
charakteryzować naturalne i sztuczne pokarmy pszczół,
określić topografię narządów i układów organizmu pszczoły,
charakteryzować funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu pszczoły,
określić funkcje ciała tłuszczowego w organizmie pszczoły,
charakteryzować czynniki środowiska i ocenić ich wpływ na wzrost, rozwój zwierząt,
ocenić wpływ właściwości gleby na rośliny i zwierzęta,
określić rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,
określić wpływ poszczególnych składników pokarmowych na wzrost, rozwój zwierząt,
określić czynniki klimatyczne i glebowe wpływające na zdrowie oraz produkcyjność
zwierząt,
określić warunki rozwoju pszczół robotnic,
scharakteryzować miejsca przebywania pszczół w gniezdzie,
scharakteryzować przebieg rozwoju rodziny pszczelej w okresie przedwiośnia i wiosny,
określić znaczenie wymiany pszczół zimujących na wiosnę,
określić wpływ dojrzałości biologicznej rodziny pszczelej na produkcję miodu,
określić przyczyny nastroju rojowego,
zastosować zasady bezpiecznego postępowania z pszczołami,
sporządzić schematy i proste rysunki techniczne,
odczytać schematy oraz skorzystać z instrukcji i dokumentacji technicznej,
zidentyfikować symbole literowe znajdujące się na sprzęcie rolniczym i pasiecznym,
rozróżnić podstawowe materiały stosowane w technice rolniczej,
pozyskać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego
i pasiecznego.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
ocenić stan rodzin pszczelich po zimowli,
przygotować pasieczysko do oblotu pszczół,
zorganizować i wykonać główny przegląd wiosenny rodziny pszczelej,
rozpoznać stany anormalne w rodzinach pszczelich,
zorganizować wiosenne dokarmianie i podkarmianie pszczół,
stworzyć rodzinom pszczelim warunki dobrego rozwoju wiosennego,
dobrać metody przyspieszania rozwoju rodzin wiosną do istniejących warunków
pogodowych i pożytkowych,
zastosować metody kompleksowej gospodarki pasiecznej,
obliczyć optymalny okres czerwienia matek pszczelich w różnych warunkach
pożytkowych,
dobrać terminy i sposoby poszerzania gniazd rodzin pszczelich,
wykorzystać naturalną produkcję wosku rodzin pszczelich,
zastosować węzę w ulu,
charakteryzować naturalne i sztuczne pokarmy pszczół,
określić ilość i jakość naturalnych pokarmów w gniezdzie pnia,
rozróżnić sprzęt do podkarmiania i dokarmiania pszczół,
charakteryzować warunki wykorzystania pożytków,
określić wpływ siły i struktury rodziny na wykorzystanie pożytku,
przygotować rodziny pszczele do wykorzystania pożytków,
przeprowadzić obserwacje fenologiczne oraz obserwacje ula kontrolnego,
wyjaśnić potrzebę wymiany matek pszczelich,
zaplanować i dokonać wymiany matek pszczelich,
określić wpływ nastroju rojowego na organizację pracy w pasiece i wyniki produkcji,
dokonać analizy przyczyn nastroju rojowego,
zapobiec wejściu rodziny pszczelej w nastrój rojowy,
zastosować ramkę pracy w ulu,
zmniejszyć skutki nastroju rojowego,
zebrać i osadzić rój,
uratować rodziny z matkami trutowymi i trutówkami,
dobrać i przygotować ul dla nowej rodziny,
zaplanować intensywne powiększanie pasieki,
charakteryzować metody tworzenia nowych rodzin,
dobrać sposoby i terminy tworzenia nowych rodzin pszczelich,
sporządzić dokumentację pasieczną,
zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz środki ochrony indywidualnej.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Gospodarka pasieczna wiosną
4.1.1. Materiał nauczania
Zachowanie się pszczół zależy w znacznym stopniu od sposobu obchodzenia się z nimi.
Umiejętne postępowanie, wybór odpowiedniej pory na przegląd oraz wystrzeganie się
podczas pracy w pasiece wszystkiego, co może wywołać podrażnienie pszczół, zmniejsza
ujemne skutki niepokojenia ich podczas przeglądów.
Przystępując do pracy w pasiece pamiętać trzeba, że podrażnienie pszczół wywołują
następujące czynniki:
ostre zapachy, jak np. zapach cebuli, czosnku, alkoholu, wody kolońskiej lub perfum, jak
również potu, zwłaszcza końskiego,
odzież pracującego przy pszczołach sporządzona z włochatej tkaniny, a także praca
z gołą głową (pszczoły zaczepiają się pazurkami o szorstką tkaninę lub wplątują we
włosy),
gwałtowne i szybkie ruchy przy chodzeniu po pasiece i podczas pracy w ulach,
opędzanie się od pszczół zwiększa ich podrażnienie,
potrącanie ula,
stukanie w ul,
upuszczanie ramek lub narzędzi itd.,
woń pszczelego jadu spowodowana przez gniecenie pszczół,
zbyt silne podkurzanie pszczół, zwłaszcza gorącym dymem,
podkurzanie rodzin głodujących, którym brak zapasów w gniezdzie.
Przystępując do przeglądu trzeba starannie (mydłem bez zapachu) umyć ręce dla
usunięcia obcych zapachów. Natarcie rąk liśćmi melisy, mięty lub macierzanki, a także
miodem lub woskiem wpływa na pszczoły łagodząco.
Ze względów higienicznych oraz dla zabezpieczenia się przed żądleniem pszczół
pszczelarze używają podczas pracy w pasiece specjalną odzież ochronną. Składa się na nią
fartuch lub kombinezon i ochronna siatka na głowę. Na płaszcze robocze używa się materiału
jasnego, gładkiego, łatwego do prania. Płaszcz powinien być zapinany pod szyją, z rękawami
zaopatrzonymi w mankiety dobrze oblegające przeguby rąk.
Mankiety rękawów płaszcza roboczego lub kombinezonu zapina się szczelnie. Jeżeli
pszczoła dostanie się do rękawa i zostanie tam przygnieciona, to bezwzględnie użądli. To
samo dotyczy nogawic długich spodni, które w kostce powinny być zapięte lub zawiązane.
Siatkę ochronną wkłada się na głowę osłaniając włosy i uszy, tak jednak, aby w razie
podrażnienia pszczół można ją było szybko opuścić na twarz. Przy odpowiednich warunkach
i łagodnych pszczołach można pracować z odsłoniętą twarzą. Użycie odzieży ochronnej daje
jednak poczucie bezpieczeństwa i umożliwia dokładne i spokojne wykonanie pracy.
Oblot wiosenny pszczół
Przed spodziewanym oblotem, który odbywa się najczęściej w pierwszej dekadzie marca,
gdy temperatura powietrza wynosi około 8-12�C, należy pszczołom stworzyć możliwie
najkorzystniejsze warunki do jego dokonania.
Należy przede wszystkim skontrolować drożność otworu wylotowego, czy spadłe
pszczoły nie zatarasowały wylotu ula, gdyż utrudniałoby to lub uniemożliwiło wylatywanie
pszczół. W pasiece, w której ule mają odejmowane dennice, wskazane jest wymienić je na
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
czyste i wydezynfekowane, to ułatwi pszczołom start wiosenny (nie będą musiały same
wynosić zanieczyszczeń z dennicy).
Na pasieczysku, o ile jeszcze zalega śnieg, należy go przesypać trocinami, sieczką lub
słomą by siadające i padające pszczoły nie krzepły z zimna.
W dniu oblotu o ile to możliwe pszczelarz powinien znajdować się w pasiece, gdyż
obserwacja jego przebiegu pozwala na ocenę stanu poszczególnych rodzin:
oblot intensywny, rześki, gromadny świadczy o dobrej kondycji, sile i zdrowiu rodziny,
oblot anemiczny, słaby, spadające z wylotu pszczoły, świadczą o głodzie lub chorobie,
obecność trutni wśród oblatujących się pszczół mówi o braku matki lub o matce trutowej
w rodzinie,
kręcące się po przedniej ścianie i po mostku pszczoły zaniepokojone sprawiają wrażenie
jakby czegoś szukały, to sygnał braku matki,
pełzające po ziemi, licznie siadające na daszku, pszczoły ociężałe, z rozdętymi
odwłokami świadczą o silnej chorobie sporowcowej,
brak oblotu i odgłosów w ulu to sygnał, że rodzina nie przetrwała zimy.
Spostrzeżenia poczynione w trakcie wiosennego oblotu notujemy w podręcznym
zeszycie. Notatki te są podstawą do ustalenia najpilniejszych prac i kolejności w jakiej te
prace trzeba będzie wykonywać.
Pierwsza kontrola rodzin po oblocie wiosennym
W dniu pierwszego oblotu, jeżeli pozwala na to pogoda, dokonujemy szybkiego
przeglądu tych rodzin, których zachowanie budziło nasz niepokój. Przegląd przez niektórych
nazywany jest wglądem z racji tego, że wykonywany jest szybko i pobieżnie. Głównie chodzi
o te rodziny, które podejrzewamy, że cierpią głód. O ile nasze podejrzenia sprawdzą się, to
szybko, by nie schłodzić gniazda, zabieramy puste i zbędne ramki, podmiatamy i usuwamy
osyp z dennicy i dodajemy rodzinie ramki z zapasami (z magazynu), a o ile takich nie
posiadamy, to podajemy na górne beleczki ramek ciasto miodowe - cukrowo. Całość gniazda
ocieplamy zarówno od strony powałki jak i od strony zatworu, dobrze też jest zwęzić wylot.
Następnego dnia, o ile dobra i sprzyjająca pogoda utrzymuje się nadal, przystępujemy do
pobieżnego przeglądu całej pasieki.
Do przeglądu trzeba mieć przygotowane zapasowe zatwory i maty ocieplające (lub inne
ocieplacze) oraz wydezynfekowane zapasowe ule. Przegląd ma zorientować pszczelarza
o stanie przezimowanej pasieki, a szczególnie o jej niedomaganiach. Przy tym przeglądzie nie
ogląda się szczegółowo każdego plastra, rozsuwa się je tylko lekko, by sprawdzić obecność
czerwiu, a więc i matki, stan zapasów, usuwa się osyp z dennicy, wycofuje zbędne
i zapleśniałe skrajne plastry.
O ile zatwór i mata ocieplająca są mokre i zawilgocone to wymieniamy je na suche
przyniesione z pracowni. Zdarza się, że w czasie przeglądu stwierdzamy silne zawilgocenie
ula. Suszenie go przez wycieranie nie da efektu, gdyż ściany (deski) są mokre. Rozwój
rodziny w takim ulu będzie opózniony w stosunku do pozostałych o 10 14 dni (do momentu
aż cały ul wyschnie). Przy okazji należy pamiętać, że w ulu wilgotnym znajduje idealne
warunki egzystencji i namnożenia zarodnikowiec pszczeli (nosema). Ule silnie zawilgocone
należy wymienić na suche i wydezynfekowane.
W trakcie przeglądu uzupełniamy brakujące zapasy (tam gdzie to jest konieczne)
i dopasowujemy wielkość gniazda do aktualnej siły rodziny (ścieśniamy). Cały zabieg
sprawnie przeprowadzony, nie trwa dłużej niż 2 3 minuty, a więc znacznie krócej niż
czyszczenie i wycieranie zawilgoconego po zimowli ula.
Przy pierwszym przeglądzie pasieki prowadzimy szczegółowe notatki, które będą
podstawą zaplanowania prac i zabiegów przy głównym przeglądzie wiosennym.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Główny przegląd wiosenny
Główny przegląd wiosenny robimy w ciepły, słoneczny dzień, gdy temperatura
zewnętrzna wynosi około 15�C w cieniu. Ma on na celu stwierdzenie:
siły każdej rodziny,
stanu i ilości czerwiu,
jakości matki,
stanu zapasów pokarmu.
W trakcie przeglądu przeprowadza się ponadto czyszczenie wnętrza ula oraz regulację
wielkości gniazda.
Ocena siły każdej rodziny ma duże znaczenie dla planowania czynności związanych nie
tylko z przygotowaniem do wykorzystania wczesnych pożytków, lecz również wszystkich
zabiegów prowadzących do uzyskania maksymalnych efektów produkcyjnych w sezonie. Siłę
rodziny ustalamy na podstawie liczby plastrów obsiadanych przez pszczoły oraz na podstawie
ilości plastrów z czerwiem, a ściślej powierzchni czerwiu w rodzinie.
Tabela 1 Charakterystyka siły rodziny na podstawie liczby plastrów zajętych przez czerw i obsiadanych przez
pszczoły.
Siła rodziny
Typ ula Bardzo silne i silne Średnie Słabe
Plastrów Czerw Plastrów Czerw Plastrów Czerw
Dadant
mniej niż
Warszawski 6-8 5-7 4-5 3 jest
4
poszerzony
Wielkopolski 8-10 6-7 6-7 4-5 5 i mniej jest
W pasiece dobrze prowadzonej, nastawionej na wykorzystanie pożytków wczesnych, nie
powinno być rodzin słabych, a o ile znajdują się, to rodziny najczęściej chore, lub silnie
zaatakowane przez warrozę, albo rodziny z wadliwymi matkami.
Rodziny słabe, po ustaleniu przyczyny ich słabości, albo łączymy, tworząc jednostki
silniejsze, albo intensywnie leczymy lub likwidujemy. Przy czym należy pamiętać, że nie
łączymy rodzin chorych ze zdrowymi.
Stan i ilość czerwiu określamy na podstawie jego powierzchni i wyglądu, na tej też
podstawie oceniamy wartość matki. Czerw powinien być w różnych stadiach rozwoju
(jajeczka, larwy, poczwarki),czerw kryty zwarty, bez przerw i wolnych komórek. W tym
czasie powinno go być stosunkowo dużo, proporcjonalnie do siły rodziny.
Gdy w rodzinie stwierdzamy, że w pszczelich komórkach, na całej powierzchni plastra,
znajduje się czerw trutowy to znaczy, że czerwi matka trutowa. Czerw trutowy w komórkach
pszczelich jak i trutowych oraz jajeczka składane po kilka sztuk do jednej komórki świadczą,
że czerwią pszczoły trutówki. Mało czerwiu pszczelego i czerw trutowy w niektórych
komórkach są oznaką starości matki. Brak czerwiu w tym czasie, a szczególnie larw
i jajeczek, świadczy o bezmateczności rodziny. Rodzinie takiej poddajemy matkę zapasową
lub łączymy z inną rodziną.
Jeżeli chodzi o stan zapasów w rodzinach, to teraz każdy ich niedobór odbija się fatalnie
na rozwoju rodziny. Oceniając zapasy należy pamiętać, że spożycie pokarmów wiosną jest
duże i wynosi w kwietniu 8 10 kg a w maju dwukrotnie więcej. Licząc się z tym, że
w kwietniu mamy już w wielu okolicach niezłe pożytki nektarowe to w ulu zapas nie
powinien być mniejszy niż 5 7 kg. Niektórzy pszczelarze po ciężarze podnoszonego
z gniazda plastra określając dość dokładnie zasób pokarmu. Lepiej orientować się po
wielkości powierzchni plastrów zajętej przez pokarm. Wiadomo, że 1 dm2 plastra
z pokarmem zasklepionym zawiera około 300 g miodu. Trzeba policzyć powierzchnię
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
z miodem, a potem przemnożyć przez 0,30 kg. Gdyby jednak okazało się, że jest go mniej, to
uzupełniamy go zapasowymi plastrami z poszytym pokarmem, a w ostateczności syropem
(3:2) (trzy kilogramy cukru dwa litry wody). Należy jednak pamiętać, że przeróbka syropu
wiosną obciąży robotnice, skróci ich życie i wyłączy z grona karmicielek na których nam
teraz zależy.
W czasie głównego przeglądu wiosennego porządkujemy też wnętrze ula. Oskrobujemy
z kitu ściany i wręgi, oraz czyścimy dennice. Gdy na ścianach ula stwierdzimy liczne ślady
kału (nosemoza, zaperzenie), to ze względów zdrowotnych lepiej jest ul taki wymienić na
wydezynfekowany niż oskrobywać ściany i rozprzestrzeniać nosemozę.
Regulacja wielkości gniazda
W rodzinach bardzo silnych i silnych, które miały korzystniejsze warunki zimowli,
z reguły występuje nadmiar pokarmu (małe zużycie), a brak miejsca do czerwienia matki.
Takim rodzinom, w miejsce wycofanej ramki z poszytym zapasem, wstawiamy ramki suszu
by umożliwić intensywne czerwienie matki. W rodzinach średnich, a szczególnie
w rodzinach słabych, zachodzi konieczność dostosowania wielkości gniazda do siły rodziny.
Wymaga tego konieczność utrzymania właściwej temperatury przy wychów czerwiu.
Gniazdo zbyt obszerne powoduje, że na jego skrajach istnieje niższa temperatura, wpływa to
ujemnie na matkę i jej czerwienie, a także może powodować niedorozwój czerwiu lub jego
zamieranie. Obowiązuje więc na wiosnę zasada, że lepiej gdy gniazdo jest za ciasne niż
chłodne z powodu nadmiaru zbędnych w tym czasie plastrów. W rodzinach słabych można
gniazdo podzielić na dwie części: rodnię, gdzie matka składa jajeczka i wychowuje czerw
i miodnię za zatworem skąd pszczoły pobierają pokarm. Gdy słaba rodzina wzmocni się,
przenosimy ramki z miodni do gniazda. Po przeglądzie, gniazda ocieplamy dokładnie
zarówno powałka jak i jego boki zaś w książce pasiecznej notujemy dane tyczące rodziny.
Czynności po głównym przeglądzie wiosennym
Po głównym przeglądzie, rodziny silne zostawiamy w spokoju dbając tylko o to, by
matki miały gdzie czerwić. Natomiast natychmiast musimy zająć się tymi rodzinami, które są:
chore, bezmateczne i słabe. W pierwszej kolejności uzupełniamy zapasy rodzinom tego
potrzebującym. Można to zrobić plastrami z poszytym pokarmem z tych rodzin, które miały
ich nadmiar pod warunkiem, że są to rodziny zdrowe, o ile plastrów takich nie mamy, to
syropem 3:2.
Postępowanie z rodzinami bezmatecznymi.
W przypadku gdy rodzina bezmateczna jest rodziną silną, a pszczelarz dysponuje
matkami zapasowymi, to poddajemy matkę zapasową. Matkę poddajemy w klateczce. Jeśli
nie mamy matek zapasowych, to rodziny bezmateczne łączymy ze zdrową słabszą,
przenosząc pszczoły poza zatwór rodziny posiadającej matkę. Po przejściu do gniazda pszczół
dołączanych, wycofujemy zbędne plastry.
Aączenie rodzin słabych
W pasiece nastawionej na wykorzystanie pożytków wczesnych, muszą się znajdować
rodziny silne, gdyż tylko takie gwarantują produkcję towarową.
Z tego też powodu rodziny słabe łączymy, tworząc w ten sposób jednostki silniejsze.
Zasilanie rodzin słabych plastrami z czerwiem i obsiadającymi je pszczołami może być
praktykowane jedynie w przypadku wystąpienia w którejś rodzinie nastroju rojowego. Przy
łączeniu rodzin pozostawiamy matkę lepszą lub młodszą. Nie łączymy rodzin zdrowych
z chorymi. By łączone pszczoły nie ścinały się wzajemnie, dobrze jest obie rodziny przed
zabiegiem skropić aromatyzowanym syropem np. z dodatkiem kropli miętowych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie informacje uzyskamy z obserwacji oblotu wiosennego pszczół?
2. Jakie warunki sprzyjają pierwszemu przeglądowi wiosennemu rodzin pszczelich?
3. Jakie niezbędne prace należy przeprowadzić po głównym przeglądzie wiosennym rodzin?
4. Jaki jest cel głównego przeglądu wiosennego rodzin pszczelich?
5. Jak w okresie wiosennym postępujemy z rodzinami słabymi?
6. W jaki sposób oceniamy jakość matki pszczelej?
7. Jakie czynności pasieczne wykonujemy po głównym przeglądzie wiosennym?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Prowadzenie głównego przeglądu wiosennego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać ćwiczenie w dzień lotny, słoneczny, gdy temperatura powietrza przekracza
15oC,
2) określić i zanotować warunki pogodowe podczas przeglądu: kierunek i siłę wiatru,
zachmurzenie, temperaturę powietrza. Określić intensywność lotów pszczół, licząc
pszczoły powracające do ula w ciągu 1 minuty. Określić liczbę pszczół z obnóżami
i zbieraczek nektaru i wody (bez obnóży),
3) wdmuchnąć przez wylot kilka kłębów dymu,
4) zlokalizować położenie kłębu przez przyłożenie dłoni do powałki i znalezienie na niej
ciepłego miejsca,
5) oskrobać zagiętym końcem dłuta boki i górne beleczki ramek, usuwając w ten sposób kit
i wosk,
6) wyjąć maty ocieplające oraz zatwór,
7) policzyć plastry obsiadane przez pszczoły "na czarno",
8) wyjąć kolejno plastry z gniazda, ocenić i zapisać na stronie książki pasiecznej
następujące dane:
- powierzchnię pokarmu (dm2),
- powierzchnię czerwiu (dm2),
- ocenę jakości czerwiu niezasklepionego i zasklepionego,
- obecność jaj,
- obecność i jakość matki,
- ocenę plastrów (czyste czy zabrudzone kałem).
9) wstawić do rodziny plaster suszu,
10) odsklepić zasklepione wieczka komórek z pokarmem na plastrach osłonowych o pasie
szerokości 5 cm z jednej strony każdego plastra, przeciągając po zaklepie płaskim
końcem dłuta pasiecznego,
11) uzupełnić notatki po wykonanym przeglądzie:
- liczbę plastrów z czerwiem,
- liczbę pozostawianych rodzinie plastrów,
- liczbę dodanych lub usuniętych plastrów suszu,
- uwagi o matce,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- uwagi o czerwiu.
12) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rodziny pszczele,
- książka pasieczna,
- podstawowy sprzęt pasieczny.
Ćwiczenie 2
Rozpoznawanie anormalnych stanów w rodzinach pszczelich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
2) sprawdzić zaopatrzenie rodziny w zapasy miodowe, szacując ich ilość na każdym
plastrze. Brakujący zapas uzupełnić poszytymi plastrami, zabranymi z innych rodzin,
3) obserwować podczas przeglądu rodziny wygląd czerwiu pszczelego. Jeżeli rozstrzelony
wymienić matkę pszczelą,
4) otworzyć komórkę z czerwiem i sprawdzić obecność chorób,
5) zapisać uwagi w książce pasiecznej,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rodziny pszczele,
- książka pasieczna,
- podstawowy sprzęt pasieczny.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zapewnić rodzinom pszczelim warunki dobrego rozwoju
wiosennego? ��
2) oceniać stan rodziny pszczelej po zimowli?
��
3) określać cele głównego przeglądu wiosennego?
��
4) likwidować anormalne stany w rodzinach pszczelich wiosną?
��
5) wyrównywać siłę rodzin pszczelich?
��
6) rozpoznawać stany anormalne w rodzinie pszczelej wiosną?
��
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Przygotowanie rodzin pszczelich do pożytku
4.2.1. Materiał nauczania
Przyspieszenie rozwoju rodzin pszczelich
Przyspieszyć wiosną rozwój rodzin można różnymi sposobami, lecz należy pamiętać, że
zabiegi te tylko wtedy dadzą efekty, gdy zimowane były rodziny silne, o prawidłowym
składzie i posiadające dostateczne zapasy pierzgi w ulu. Musimy również pamiętać, że nie da
pobudzić matki do czerwienia, gdy w ulu jest mało karmicielek. Pobudzanie rodzin do
szybszego rozwoju trzeba prowadzić z wyczuciem sytuacji pogodowej, by zamiast korzyści
nie spowodować strat.
Przy pobudzaniu matki do intensywniejszego czerwienia, bo o to głównie chodzi,
musimy pamiętać, że włożenie do gniazda dużej podkarmiaczki zwiększy jego objętość,
a więc spowoduje jego ochłodzenie. Podawanie syropu małymi dawkami pobudza pszczoły
do poszukiwania zródła nektaru i pyłku, co przy chłodnej pogodzie powoduje z reguły stratę
tych pszczół, a przy pogodzie cieplejszej przyczynia się do powstawania rabunków.
Przyspieszenie rozwoju ma sens wtedy, kiedy głównym pożytkiem jest pożytek rzepakowy.
By w pełni go wykorzystać musimy mieć matki intensywnie czerwiące pod koniec marca i na
początku kwietnia (40 50 dni przed zakwitnięciem rzepaku). Gdy pożytek główny występuje
w czerwcu i lipcu, to pszczoły na ten okres dojdą do siły i bez naszych zabiegów. W rejonach,
w których głównym pożytkiem jest rzepak, przyspieszamy rozwój wiosenny rodzin. Robimy
to przez odsklepianie niewielkich powierzchni plastrów znajdujących się obok czerwiu, lub
przez podanie ciasta cukrowo - miodowego (1 kg cukru pudru + 25 dag miodu) lub ciasta
cukrowo - drożdżowego (1 kg + 13 dag drożdży) a najlepiej ciasta cukrowo - miodowo -
pyłkowego. Odsklepianie najwygodniej przeprowadzić za pomocą odsklepiacza
widelcowego, dłuta pasiecznego czy wałka z rzędowo nabitymi gwozdzikami. W czasie pracy
zanurza się narzędzia w naczyniu z wodą by nie wabiły pszczół rabujących. Syrop można
podawać dopiero gdy pogoda się ustabilizuje i wylatujące pszczoły nie będą krzepły z zimna
poza ulem.
Jeżeli w okolicy występuje wyrazny główny pożytek i rzeczywiście daje om najwięcej
miodu, to przede wszystkim trzeba na ten okres zaplanować kulminacyjny moment rozwoju
siły rodzin, aby wtedy właśnie były one w stadium roboczego układu biologicznego. Oblicza
się, że zabiegi sprzyjające rozwijaniu siły należy rozpocząć na 51 dni przed początkiem
głównego pożytku i przyhamować rozwój albo wręcz ograniczać czerwienie matki przy
zastosowaniu kraty odgrodowej na 29 dni przed terminem zakończenia tego pożytku. Jeżeli
pożytek główny wyraznie się nie wydziela z tła innych pożytków, zasada ta nie ma
zastosowania.
Poza siłą rodzin na czas głównego pożytku trzeba przygotować odpowiednio dużo
plastrów, którymi trzeba będzie zwiększać pojemność miodni. Trzeba pamiętać, że najwięcej
powierzchni plastra pszczoły potrzebują dla odparowania wody z nektaru, jest to 6 7 razy
tyle, ile potem zajmie miód z tego nektaru.
Poszerzanie gniazd
Zbyt wczesne podawanie woszczyny do gniazda jest nie wskazane, lecz spóznienie się
z tą czynnością powoduje duże straty. Na początku kwietnia dużo pszczół zimowych ginie
i mogą wystąpić trudności z utrzymaniem właściwej temperatury w gniezdzie. Poszerzenie
gniazda w takiej sytuacji tylko sprawę pogorszy.
W średnich rodzinach o średniej sile, gdy warunki na to pozwolą, dodajemy ramkę suszu
obok czerwiu. Natomiast w rodzinach silnych, w których wszystkie uliczki są zajęte przez
pszczoły, dodajemy ramkę suszu w środek gniazda (między czerw kryty) co znacznie
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
przyspiesza jego pełne zaczerwienie przez matkę. Pod koniec kwietnia dodanie równoczesne
2 ramek nie stwarza w rodzinach silnych, a często nawet średnich, żadnego problemu. W tym
też czasie gdy młode pszczoły zaczynają "pobielać" plastry, gniazda poszerzamy ramki
z węzą. Tak postępujemy w ulach leżakowych.
W ulach stojakach postępujemy nieco inaczej. Najpierw poszerzamy gniazdo według
ogólnie przyjętego sposobu do wypełnienia całego dolnego korpusu. Gdy już w nim jest
komplet zagospodarowanych ramek i około 7 8 plastrów czerwiu, wtedy dodajemy następny
korpus. Do dodanego korpusu przenosimy z gniazda 2 3 plastry czerwiu krytego, plaster
pokarmu i dopełniamy korpus woszczyną lub dodajemy zatwór i ocieplenie boczne. Do
korpusu dolnego, skąd zabraliśmy plastry z czerwiem, dodajemy węzę. Między korpusem
umieszczamy kratę odgrodową. Matka powinna pozostać w korpusie dolnym. Jeżeli do
korpusu górnego przenieśliśmy czerw w różnych stadiach rozwoju, to po tygodniu należy
sprawdzić czy nie zostały odciągnięte mateczniki, jeżeli tak to należy je zerwać.
"Taśma pożytkowa" czyli rodzaj, przebieg i obfitość wziątków w okolicy pasieki
decydują o metodzie gospodarki pasiecznej. Taka taśma może być długa lub krótka,
powiązana w dłuższe odcinki lub "rwana". Nie mniej jednak, w każdym terenie, jest zawsze
jeden (rzadziej więcej) pożytek dający najlepsze i największe zbiory miodu, pożytek ten
nazywamy pożytkiem głównym. Występować może on jako pożytek wczesny (rzepak letni,
akacja, koniczyna, gryka, lipa) lub póznoletni (wrzos, słonecznik, lucerna). Na pożytek
główny pszczelarz, doprowadza rodzinę do dużej siły, przygotowuje odpowiednią ilość ramek
z suszem i węzą, kompletuje korpusy i nadstawki, zabezpiecza pojemniki na miód.
Rodzina przygotowana do wykorzystania pożytku głównego powinna:
zajmować całe gniazdo ula wielkopolskiego i kilka plastrów w miodni, lub nie mniej niż
8 plastrów w ulu Dadanta,
w gniezdzie może mieć 8 10 plastrów czerwiu, w tym zdecydowaną większość czerwiu
krytego,
być w pełnym nastroju roboczym, chętnie odbudowywać dodawaną węzę,
posiadać młodą, dobrze czerwiącą matkę,
posiadać miejsce do wychowu czerwiu, pyłku i nektaru.
Tuż przed rozpoczęciem się pożytku głównego wykonujemy przegląd rodzin
najsilniejszych oraz tych rodzin, które ewentualnie podejrzewamy o nastrój rojowy, by nie
dezorganizować ich życia w momencie najintensywniejszych zbiorów. Do miodni i górnych
korpusów lub do nadstawek dajemy oprócz suszu również ramki z węzą, celem jej
odbudowania. Gdyby jednak ul kontrolny ustawiony na wadze, wykazywał przybytki rzędu
3 4 kg lub więcej, to wtedy korzystniej jest podawać zamiast węzy ramki z suszem. Węzę
można podawać w okresie pózniejszym, gdy waga wykazywać będzie przybytki niższe, rzędu
1 1,5kg.
W okresie intensywnego pożytku musimy pamiętać, że nawet najsilniejsze rodziny,
będące w nastroju roboczym, nie dadzą pszczelarzowi miodu, gdy nie będą miały miejsca do
magazynowania przynoszonego nektaru. Pszczelarz musi pamiętać, że 60 80%
przyniesionego nektaru musi być odparowane by powstał miód pełnowartościowy.
Specjalnym tańcem werbuje je ona do lotu na ten pożytek ważną przy tym rolę odgrywa
zapach przyniesionego nektaru. W praktyce tresurę pszczół sprowadza się do tego, że
wieczorem sporządza się syrop cukrowy w proporcji 2 części wody na 1 część cukru i wrzuca
do niego garść świeżo zebranych kwiatów rośliny, na którą pragnie się kierować pszczoły.
Pobudzane w ten sposób pszczoły, zwłaszcza młode, które dotychczas nie wylatywały z ula,
polecą na kwiaty pożądanej rośliny i będą ją zapylać. Tresurę pszczół stosuje się
w sytuacjach, kiedy pszczoły same niechętnie oblatują kwiaty określonej rośliny, np.
koniczyny czerwonej. wyki, bobiku, czasem gruszy. marchwi i innych. Podawanie syropu
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
trzeba powtarzać codziennie, zwłaszcza w przypadku roślin, z których pszczołom trudno jest
pobierać nektar, tzn. zniechęcających pszczoły do odwiedzania kwiatów.
Załóżmy że przybytki wagowe wynoszą 4 kg dziennie, w takiej sytuacji (trochę
upraszczając sprawę) cały dodatkowy korpus ula wielkopolskiego jest zalany w ciągu 5 dni.
Nim pszczoły odparują miód minie 3 4 dni, które są stracone dla zbioru. W tym czasie każda
zwolniona komórka w gniezdzie, po wygryzającym się czerwiu, zostanie zalana nektarem, co
wybitnie ograniczy matkę w czerwieniu, a to przy pożytku dłużej trwającym nie jest
zjawiskiem korzystnym. Dlatego wskazane jest posiadanie ul kontrolny na wadze. Ustawia
się go na wadze po dokonaniu przez pszczoły oblotu wiosennego i z chwilą zauważenia
rozwinięcia się kwiatów na pierwszych roślinach pożytkowych. Stan wagi kontroluje się
codziennie po ustaniu lotów pszczół i zapisuje w specjalnie do tego przeznaczonym notesie.
Na wadze powinien stać pień silny, z młodą matką, aby pszczelarz mógł orientować się
w maksymalnych dla danej okolicy możliwościach zbiorów. Wprawdzie notowane przybytki
czy ubytki na wadze zależą nie tylko od ilości zebranego przez pszczoły nektaru, lecz również
od stanu wilgotności ula (nawilgocenie czy wysychanie), ginięcia lub zalatywania obcych
pszczół, masy przynoszonego pyłku i wody, zużywania zapasów itp. Niemniej świadczą one
o aktualnej intensywności nektarowania roślin pożytkowych i stanowią wskazówkę
ewentualnej potrzeby dokarmiania rodzin na rozwój, rozpoczęcia wychowu matek,
poszerzania w odpowiednim stopniu gniazda lub dodawania nadstawki itp. Jeszcze większe
znaczenie ma porównywanie aktualnych stanów ula na wadze z notowanymi w latach
poprzednich. Daje ono jakby wypadkową informacji o roślinach pożytkowych i klimacie oraz
pozwala ustalić zasady kierowania pasieką w sposób najlepszy dla danej okolicy,
a mianowicie:
- który pożytek traktować jako główny,
- jak intensywne i długotrwale są poszczególne pożytki i w jaki wobec tego sposób należy
je wykorzystywać,
- kiedy występuje korzystny pożytek rozwojowy, a kiedy pasieka wymaga sztucznego
pobudzania do rozwoju,
- kiedy nastawiać się na produkcję wosku, mleczka, matek itp., a kiedy głównie na zbiory
miodu,
- czy zachodzą systematyczne zmiany w układzie wykorzystywanych pożytków i jakie,
- czy i kiedy stosować ograniczenie matek w czerwieniu,
- czy i kiedy należy szukać uzupełnienia bazy pożytkowej przez zastosowanie gospodarki
wędrownej,
- które rośliny są w danej okolicy najmniej zawodne itp.
Dodatkowe korpusy czy nadstawki dajemy na gniazdo, a korpus z dojrzewającym
miodem ustawiamy nad nim. Jeżeli w nadstawce czy w drugim korpusie znajdują się plastry
całkowicie lub częściowo poszyte i nie mamy możliwości dalszego zwiększania pojemności
miodni, to plastry takie należy odebrać i miód odwirować. Czekanie z odwirowaniem miodu
na poszycie wszystkich plastrów bez zabezpieczenia pszczołom miejsca na możliwy do
zebrania nektar, jest błędem w sztuce pszczelarskiej przynoszącym duże straty.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi sposobami przyspieszamy wiosenny rozwój rodzin pszczelich?
2. Jakie podstawowe zasady należy przestrzegać przy poszerzaniu gniazd w ulach
leżakowych i stojakach?
3. Jakim kryteriom powinna odpowiadać rodzina przygotowana do pożytku głównego?
4. W jaki sposób poszerzamy gniazda rodzin pszczelich?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5. Kiedy poszerzamy gniazdo rodziny pszczelej?
6. Co to jest pobielanie plastrów?
7. Jak tworzymy miodnię?
8. Kiedy zakładamy kratę odgrodową?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie metody przyspieszania rozwoju wiosennego rodzin pszczelich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odsklepić plastry z zapasem w rodzinie pszczelej,
2) wytypować dwie rodziny pszczele o zbliżonej sile,
3) zmierzyć powierzchnię czerwiu w dniu odsklepienia i po siedmiu dniach od odsklepiania
zapasów w rodzinie pszczelej w której dokonano odsklepiania i rodzinie gdzie tego nie
dokonano,
4) obliczyć powierzchnie czerwiu w obu rodzinach,
5) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rodziny pszczele,
odsklepiacz,
linijka,
sprzęt pasieczny do przeglądu rodzin pszczelich.
Ćwiczenie 2
Poszerzanie gniazd rodzin pszczelich wiosną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wdmuchnąć przez wylot kilka kłębów dymu,
2) sprawdzić obecność czerwiu na ostatnim lub przedostatnim plastrze,
3) wstawić ramkę woszczyny na skraj kuli czerwiu,
4) stwierdzić obecność woszczarek. W przypadku ich obecności poszerzyć gniazdo pszczele
poprzez wstawienie ramki z węzą,
5) narysować schemat przedstawiający poszerzanie gniazda pszczelego woszczyną i węzą,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rodzina pszczela,
sprzęt pasieczny,
ramka z woszczyna,
ramka węzy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 3
Powiększanie miodni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować prace związane z powiększaniem miodni,
2) określić ilość wolnego miejsca w miodni,
3) dobrać ramki z woszczyną i węzą do poszerzenia,
4) wstawić w zależności od potrzeb ramki z woszczyną lub węzą,
5) narysować i opisać szkic przeprowadzonego powiększenia miodni,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rodzina pszczela,
ramki z woszczyną i węzą,
nadstawki,
sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) poszerzać gniazdo rodziny pszczelej?
��
2) tworzyć miodnię w gniezdzie rodziny pszczelej?
��
3) charakteryzować metody przyspieszania rozwoju rodzin pszczelich?
��
4) dobierać metody przyspieszania rozwoju rodzin pszczelich?
��
5) charakteryzować sposoby poszerzania gniazda rodziny pszczelej?
��
6) definiować pojęcia: miodnia, rodnia, pobielanie plastrów?
��
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Rójka naturalna
4.3.1. Materiał nauczania
Rójka jest naturalnym, biologicznym sposobem rozmnażania się rodzin pszczelich.
Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu nastroju rojowego są:
dziedziczna skłonność do rójki,
nadprodukcja mleczka w rodzinie,
wiek matki,
układ pożytków i warunki pogodowe,
ciasnota gniazda,
błędy popełnione przez pszczelarza.
Dziedziczna skłonność do rójki jest różna u poszczególnych podgatunków pszczół. Mało
rojliwe są pszczoły kaukaskie i włoskie. Do rojliwych zalicza się pszczoły kraińskie. Cechę
rojliwości można ograniczyć poprzez systematyczną selekcję. Tworzenie odkładów na
matecznikach lub z matkami rodzin silnie rojliwych prowadzi w krótkim czasie do rojliwości
całej pasieki. Matki rojowe należy eliminować, wprowadzając w ich miejsce matki
o genetycznie uwarunkowanej małej skłonności do rójki.
Nadprodukcja mleczka ma miejsce wtedy, gdy zostanie zachwiana równowaga między
ilością karmicielek a ilością karmionych larw. Wiosną, jedna karmicielka żywi kilka larw.
Pózniej sytuacja poprawia się i liczba karmicielek z wiosennego czerwienia matek zwiększa
się. Zbyt wolne albo spóznione poszerzanie gniazda powoduje, że matka nie ma miejsca do
składania jaj w konsekwencji, na jedną larwę przypada kilka karmicielek i następuje
nadprodukcja mleczka, którym pszczoły karmią się wzajemnie. Wytwarza się stan
"bezrobocia" pszczół szykujących się do opuszczenia gniazda.
Wiek matki, ma wpływ na ilość składanych jaj. Matka młoda nasila stopniowo ich ilość
od wiosny i składanie maleje dopiero wtedy, gdy nastąpi obfity pożytek. W takiej sytuacji
młode robotnice, które nie mają zatrudnienia przy karmieniu larw, znajdują zajęcie przy
przerobie nektaru i poszywaniu plastrów, nadprodukcja mleczka więc nie grozi. Natomiast
stara matka zwalnia tempo czerwienia wcześniej, przed wystąpieniem znacznego pożytku,
a bezrobotne karmicielki wchodzą w nastrój rojowy.
Układ pożytków i warunki pogodowe
Gdy okolice stacjonowania pasieki obfitują w dobre pożytki rozwojowe (nektar i pyłek)
a pogoda sprzyja wykorzystaniu ich, rodziny dochodzą do dużej siły. Gdy po pożytku
rozwojowym następuje pożytek wczesny (np. rzepak), rodziny są w stanie nagromadzić sporą
ilość miodu towarowego i nastrój rojowy nie nastąpi. Zwiększonemu pędowi do rójki
sprzyjają następujące układy pożytków i stan biologiczny rodziny:
dobry pożytek rozwojowy, a po nim słaby pożytek wczesny lub letni,
dobry pożytek rozwojowy, dobry wczesny, a dalej słaby letni (pszczoły roją się po
pożytku wczesnym),
umiarkowany pożytek ciągły począwszy od rozwojowego aż do letniego (rójki występują
po dojściu rodzin do większej siły),
nagłe zakończenie się pożytku, lub przerwa między jednym a drugim (rójki następują
w przerwie),
wahania temperatury lub niepogoda uniemożliwiająca pracę zbieraczkom silnych rodzin
(rójki nastąpią po ustaleniu się pogody),
ciasnota gniazda - gdy gniazdo jest ciasne, to albo matka nie ma gdzie czerwić, albo
zbieraczki nie mają gdzie magazynować przyniesionego nektaru. Jedno i drugie
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
powoduje, że pszczoły ulowe nie znajdując dla siebie zatrudnienia wchodzą więc
w nastrój rojowy,
błędy popełniane przez pszczelarza mogą być powodowane nieznajomością biologii
pszczół, lub powodowane innymi czynnikami.
Nieznajomość biologii pszczół całkowicie dyskredytuje pszczelarza, nie potrafi on
w odpowiedni sposób pokierować rozwojem rodziny w sezonie. Inne błędy to najczęściej
nienadążanie za tempem rozwoju rodziny pszczelej (co powoduje ciasnotę w ulu), pózne lub
zbyt małe ilości dodawanej węzy, lub niezgranie siły rodziny z sytuacją pożytkową.
Zabiegi przeciwrojowe
Zapobieganie rójce polega na stosowaniu zabiegów mających charakter długofalowy
ciągły i systematyczny.
Trzy czynniki decydują o minimalizacji nastroju rojowego:
wiedza pszczelarza,
selekcja materiału na małorojliwość,
ciągłość i obfitość pożytków.
Oprócz tego należy:
wymieniać matki co 2 lata,
zatrudniać woszczarki przy odbudowie węzy,
zwiększać wentylację uli w czasie upałów,
zapobiegać ciasnocie w ulach, w odpowiednim momencie zwiększyć pojemność ula
przez danie nadstawki czy drugiego korpusu.
Wszystkie czynności i zabiegi muszą być wykonane we właściwych terminach. Jeżeli,
mimo wszystko, zaobserwujemy nastrój rojowy, wówczas musimy zdecydować się na zabiegi
bardziej stanowcze. Do jednych z nich zaliczamy usuwanie nadmiaru karmicielek. Robimy to
w ten sposób, że z ula zabieramy 3 4 ramki krytego czerwiu razem z obsiadającymi je
pszczołami (zabieg wykonujemy w czasie intensywnego lotu zbieraczek), wstawiając
w miejsce zabranych ramek 3 ramki węzy i 1 ramkę woszczyny na przynoszony nektar.
Plastry z odebranym czerwiem dajemy rodzinom słabszym, lub tworzymy odkłady do których
poddajemy matki lub zasklepione mateczniki. Robiąc odkłady należy robić silne rodziny,
składające się z 8 10 ramek.
Ramkę pracy należy wstawiać z chwilą rozpoczęcia się intensywniejszego wypacania
wosku powinna ona znajdować się jako ostatnia lub przedostatnia w stosunku do ramek
znajdujących się w centrum gniazda. W wieloramkowych leżakach o centralnie
umieszczonym wylocie można dać po jednej ramce pracy przy każdym szczycie. Chodzi o to,
by matka już nie zaczerwiła plastrów tych ramek, ale żeby spełniały one jeszcze rolę
rejestratora biologicznego stanu rodziny. Wolna przestrzeń pod beleczką ramki pracy jest
najwygodniejszym dla pszczół miejscem budowania komórek trutowych, a kształt wolnych
języczków świeżej woszczyny stanowi doskonałe miejsce do zakładania miseczek rojowych.
Przy każdorazowym przeglądaniu ramek pracy możemy zatem stwierdzać aktualny nastrój
pszczół, co bardzo ułatwia dobieranie odpowiednich do tego nastroju zabiegów.
Przeglądu nie wymagają rodziny, które budują w ramce pracy języczki plastra
z komórkami pszczelimi albo pszczelimi i trutowymi, ale zalewane nektarem (u dołu
języczków może znajdować się czerw trutowy). W pniach, w których rodziny nie zdradzają
nastroju rojowego, zabudowa ramek przebiega szybko, zaczyna się w 3 5 punktach beleczki
jednocześnie i pózniej dopiero jest łączona.
Budowa tępych, pojedynczych plasterków z komórkami trutowymi, które matka zaraz
zaczerwia, sygnalizuje początek nastroju rojowego. Gniazdo takiej rodziny poszerzamy
dwiema lub trzema ramkami węzy, zależnie od intensywności i stanu pożytku, w celu
zatrudnienia młodych pszczół przy ich zabudowie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Stosowanie zabiegów przeciwrojowych nie zawsze prowadzi do całkowitej likwidacji
nastroju rojowego. Roje wychodzą w pogodny dzień między godz. 9 a 14�� i uwiązują się na
okolicznych drzewach lub krzewach. Roje pierwaki, ze starą matką, uwiązują się raczej nisko.
Roje drużaki, uwiązują się często na wysokich drzewach i trudno je stamtąd zdjąć. Chcąc by
roje uwiązywały się w miejscach łatwo dostępnych, pszczelarze ustawiają w pobliżu uli
wabiki różnego typu i konstrukcji, od brzozowej wiechy na kiju, poprzez różnego rodzaju
wabiki z kory wierzbowej czy topolowej przymocowanych na drążkach lub zawieszonych na
gałęziach, do łatwo zdejmowanych daszków osadzonych w rozmaity sposób na wysokości
1,5-2 m nad ziemią. Zdejmując rój, który uwiązał się na gałęzi drzewa, skrapiamy go lekko
wodą, a następnie strząsamy do podstawionej rojnicy czy transportówki, którą przez pewien
czas pozostawiamy na miejscu lekko niedomkniętą, by umożliwić zlecenie się do niej
kręcącym w pobliżu pszczołom. Rój osadzamy w godzinach przedwieczornych do
wydezynfekowanego ula, dając 2-3 ramki suszu, dopełniając resztę ramkami z węzą w ilości
uzależnionej od wielkości roju. O ile roje pierwaki chętnie zajmują dany im ul, o tyle drużaki
często z niego wychodzą. Ażeby temu zapobiec dajemy w środek gniazda jedną ramkę
z niezasklepionym czerwiem.
Postępowanie z macierzakami
Po wyjściu roju przeglądamy macierzaki i likwidujemy wszystkie mateczniki
z wyjątkiem jednego najładniejszego. Uniemożliwi to wyjście roju drużaka. Gdy mamy
unasienione matki, to zrywamy wszystkie mateczniki i poddajemy matkę, która stosunkowo
łatwo zostanie przyjęta. Tak postępujemy gdy pszczelarzowi zależy na powiększeniu pasieki.
Gdy nie chcemy powiększać pasieki to wtedy postępujemy inaczej. W roju czerwi matka
i następuje rozwój rodziny, gdy w tym czasie w macierzaku, z pozostawionego tam
matecznika wygryza się matka. Po rozpoczęciu czerwienia przez młodą matkę obie rodziny
łączymy, likwidując starą matkę w roju. Uzyskujemy w ten sposób rodzinę bardzo silną
w pełni wykorzystującą pożytek i bez obawy ponownej rójki w danym sezonie.
Rój, który wyszedł z ula stojaka (przed założeniem drugiego korpusu lub nadstawki)
osadzamy po nałożeniu na gniazdo specjalnej międzykorpusowej przegrody i po założeniu
drugiego korpusu osadzamy w nim rój. Gdy takich przekładek nie posiadamy to rój osadzamy
w ulu ustawionym obok macierzaka. Po rozpoczęciu czerwienia przez młodą matkę
w macierzaku, obie rodziny jak w przypadku poprzednim łączymy ze sobą. Ta metoda ma
jeszcze zaletę, że w przypadku zaginięcia w locie godowym młodej matki, łącząc rodziny
mamy do dyspozycji czerwiącą matkę rojową (starą), którą możemy wymienić w terminie
pózniejszym. Przy łączeniu rodzin w stojaku, przenosimy plastry z miodem z dolnego
korpusu do górnego, a ramki z czerwiem przenosimy do korpusu dolnego, umieszczając
w nim również matkę. Między korpusy dajemy kratę odgrodową.
Jeżeli rodzina pozbawiona matki i młodego czerwiu pszczelego pozostawała przez czas
dłuższy w stanie zupełnego sieroctwa, zaczynają w niej czerwić pszczoły trutówki. Składają
one jaja przede wszystkim do komórek trutowych. Poza tym czerw garbaty rozrzucony jest
małymi skupieniami po całym gniezdzie. Jaja składane są po kilka, a czasem po kilkanaście
do jednej komórki, a przy tym przyklejane są często do jej ścianek. Niejednokrotnie znalezć
można jaja nawet w komórkach z pierzgą. Rodziny z trutówkami wobec braku dopływu
młodych pszczół skazane są na wymarcie, pomimo tego bardzo niechętnie. Słabych rodzin
z trutówkami nie opłaci się poprawiać. Ul z taką rodziną trzeba wynieść z pasieki i po
uprzednim silnym podkurzeniu strząsnąć wszystkie pszczoły z ramek na rozścieloną na ziemi
płachtę. Pszczoły rozlecą się do innych uli, stojących w pobliżu dawnego stanowiska ich ula.
Jeżeli rodzina z trutówkami nie osłabła jeszcze nadmiernie i są w tym czasie zapasowe matki
w pasiece, można zastosować inną metodę. Po usunięciu z pasieki ula z trutówkami, na jego
miejsce ustawia się nowy ul, do którego należy włożyć dwie ramki z nie zasklepionym
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
czerwiem, młodymi pszczołami i umieszczoną pomiędzy nimi klateczką, najlepiej z ich
matką. Z odniesionego ula strząsa się wszystkie pszczoły na płachtę. Wrócą one na dawne
miejsce i przyłączą się do umieszczonej tam rodziny.
Osadzanie roju w macierzaku
Gdy rój wyszedł na parę dni przed wystąpieniem pożytku lub na jego początku, należy
zwrócić go macierzakowi by zachować dużą siłę rodziny. W ulu leżaku robimy to w ten
sposób, że po zerwaniu mateczników, ramki z czerwiem i miodem przesuwamy w stronę
zapasowego wylotu, który chwilowo na parę dni zamykamy. Przed wylotem umieszczamy
4 5 ramek z węzą, które od pozostałej części gniazda oddzielamy kratą odgrodową. Pod
wieczór, do tak ułożonego ula z tak ułożonym gniazdem, przystawiamy pomost i przez wylot
osadzamy rój.
W stojaku przenosi się plastry z czerwiem i miodem do korpusu górnego, zrywając przy
okazji wszystkie mateczniki. Do korpusu dolnego dodajemy 2 ramki osłonowe, 1 2 plastry
z czerwiem otwartym i dopełniamy ramkami z węzą. Między korpusy oddzielamy kratą
odgrodową i wieczorem przez wylot osadzamy rój. Jeżeli rodzina jest bardzo silna, to między
dwa korpusy dajemy półnadstawkę wypełnioną suszem (korpus z czerwiem ustawiamy na
górze). Po kilku dniach, przeglądamy górny korpus celem zlikwidowania mateczników.
Gdy rój wyszedł pod koniec pożytku wczesnego, to zasilamy nim odkłady lub osadzamy
w ulu, by zasilić nim rodziny przy wykorzystaniu pożytków pózniejszych.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób zachwianie równowagi pomiędzy zbieraczkami, ulowymi i czerwiem
wpływają na nadprodukcję mleczka?
2. Jakie przyczyny powstawania nastroju rojowego wynikają z błędów pszczelarza?
3. Jak powinno przebiegać osadzanie roju w macierzaku?
4. Kiedy osadzamy rój?
5. W jaki sposób zapobiegamy nastrojowi rojowemu?
6. W jaki sposób likwidujemy nastrój rojowy?
7. W jakim celu stosujemy ramkę pracy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapobieganie nastrojowi rojowemu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przejrzeć rodzinę pszczelą, zwracając szczególną uwagę na mateczniki i ramkę pracy,
2) określić procent zabudowy pszczelej i trutowej w ramce pracy,
3) poszerzyć rodzinę 2 4 ramkami z węzą,
4) zwiększyć wentylację ula, wyjmując wkładkę wylotową,
5) przenieść w ulu stojaku plastry z czerwiem krytym ponad kratę odgrodową do 2 lub 3
korpusu,
6) poddać w miejsce zabranego czerwiu ramki z węzą,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rodzina pszczela z ramką pracy,
- ramki z węzą,
- podkurzacz, szczotka pasieczna, dłuto.
Ćwiczenie 2
Zbieranie i osadzanie rojów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien
1) obejrzeć film z zakresu zbieranie i osadzanie rojów.
2) obejrzeć foliogramy i plansze przedstawiające sprzęt oraz technikę zbierania i osadzania
rojów,
3) zaplanować zabieg zbierania i osadzania roju,
4) wpisać do tabeli niezbędny sprzęt, technikę zbierania, osadzania oraz pielęgnowania roju,
5) uzupełnić poniższą tabelę,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Sprzęt Technika zbierania / Pielęgnowanie roju.
osadzania
Zbieranie z drzewa:
roju :
ze ściany:
z ziemi:
Osadzanie
roju
Wyposażenie stanowiska pracy:
film
foliogramy,
plansze,
sprzęt do zbierania i osadzania roi.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zbierać i osadzać rój?
��
2) zapobiegać nastrojowi rojowemu?
��
3) charakteryzować przyczyny nastroju rojowego?
��
4) likwidować nastrój rojowy?
��
5) określać wpływ rójki na wydajność miodową rodziny pszczelej?
��
6) stosować w gospodarce pasiecznej ramkę pracy?
��
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Powiększanie pasieki
4.4.1 Materiał nauczania
W pasiece racjonalnie prowadzonej nowe rodziny tworzy się w sposób sztuczny. Daje to
następujące korzyści:
wyboru najkorzystniejszego terminu podziału,
uzyskanie większych zbiorów miodu,
prowadzenia selekcji pszczół przez wybór rodzin do rozmnażania,
zmniejszenia kosztów obsługi pasieki,
unikania strat na skutek ewentualnych ucieczek rojów,
planowanie zabiegów pasiecznych,
podziału rodziny pszczelej.
Dzielenie rodziny "na pół lotu"
Jest to najczęściej stosowana metoda sztucznego podziału. Zabieg ten trzeba
przeprowadzić w dzień pogodny, w porze intensywnego lotu pszczół. Do tego celu wybiera
się silny pień, który ma około 8 plastrów czerwiu, Na wstępie za pomocą kołeczka wbitego
w ziemię oznacza się miejsce i wysokość wylotu pnia dzielonego, następnie przesuwa się go
w bok na pół szerokości ula. Przygotowany zaś nowy pusty ul tego samego kształtu i koloru
ustawia się symetrycznie tak, aby wbity kołeczek znalazł się ściśle pośrodku pomiędzy tymi
dwoma ulami. Połowę plastrów z miodem, czerwiem i obsiadającymi je pszczołami przenosi
się do pustego ula, dodając ewentualnie ramki z woszczyną. Ułożone gniazda ociepla się.
Pszczoły wracające z pola będą wchodzić do obu uli, tak że rozdzielą się mniej więcej
równomiernie. Nalot pszczół reguluje się przez odsunięcie od kołeczka pnia, na który nalatuje
więcej pszczół. Wieczorem po skończonym locie pszczół ule odsuwa się, tak aby odległość
pni od kołeczka wynosiła około 60-80cm. W dniach następnych odsuwa się ule stopniowo od
siebie, dopóki nie powstanie normalna odległość pomiędzy nimi. Pień, w którym stwierdzono
brak matki, w cztery godziny po podziale otrzymuje młodą unasienioną matkę w klateczce.
Na drugi dzień, po sprawdzeniu że w jego gniezdzie nie ma założonych mateczników
ratunkowych, matkę wypuszcza się z klateczki; w przypadku gdy zostaną założone
mateczniki, należy je zniszczyć, a matkę przetrzymać jeszcze przez jedną dobę w klateczce.
W przypadku gdy pszczelarz nie mając do dyspozycji matek unasienionych poddaje
matkę nieunasienioną, nie dzieli się gniazda na dwie jednakowe części, do ula w którym
będzie matka, należy dać mniej czerwiu, a więcej ramek z dobrze odbudowaną woszczyną do
zaczerwienia. Do gniazda, w którym brak matki, daje się podczas dzielenia matkę w klateczce
lub zasklepiony matecznik.
Metodę dzielenia rodziny na pół lotu stosuje się przy tworzeniu nowych rodzin pod
koniec głównego pożytku. Jej zaletą jest równomierny podział rodziny i zapasów, a więc:
pszczół w różnym wieku, czerwiu, miodu, pierzgi. Pozwala to na szybkie dojście nowych
rodzin do siły oraz dobre przygotowanie ich do zimowli. Ujemną stroną tej metody jest to, że
przeznaczone do podziału rodziny muszą być silne, podział zaś dokonuje się pózno, już po
zmniejszeniu się siły rodzin. Utworzone rodziny mogą być zbyt słabe, toteż dobrze jest zasilić
je ramkami z czerwiem i młodą pszczołą wziętymi z innych pni.
Nalot na matkę
Pszczoły, dobrze pamiętają położenie wylotu swego ula, wykorzystując to można z pnia
przeznaczonego do podziału zabrać kilka plastrów z czerwiem wraz z młodymi pszczołami
i odnalezioną na jednym z nich matką w celu ułożenia gniazda w pustym ulu. Dodaje się do
niego kilka ramek z woszczyną. Taki ul stawia się w czasie silnego lotu pszczół na miejscu
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
pnia przeznaczonego do podziału, a ten odstawia się na inne miejsce na pasieczysku. Cała
lotna pszczoła wejdzie do nowego ula. O ile mamy zapasową matkę, dajemy ją odstawionej
rodzinie, która pozbawiona starych pszczół łatwiej przyjmie obcą matkę. W przypadku braku
matki daje się zasklepiony matecznik. Rodzinie tej przez kilka dni podaje się wodę (brak
w niej pszczół lotnych).
Ta metoda dzielenia wymaga również rodzin silnych, obsiadających co najmniej
12 plastrów wymiaru Dadanta. Ma ona poza tym poważne wady, gdyż rozdziela się pszczoły
na lotne i nielotne, na skutek czego zakłóca się równowagę biologiczną w obu rodzinach,
w jednej pszczoły lotne będą zmuszone karmić larwy, budować plastry itp., w drugiej młode
pszczoły zmuszone będą wcześniej wylatywać w pole, aby pokryć zapotrzebowanie na wodę
i pyłek. Nalot na matkę stosuje się też rzadko, raczej przed głównym pożytkiem w celu
zapobieżenia rójce niż przy końcu pożytku.
Metoda nalotu na czerw
Ma ona podobne wady jak poprzednia. Samo tworzenie rodziny ma przebieg o tyle
odmienny, że matka pozostaje w starej rodzinie. Do nowego ula wstawia się plaster z młodym
czerwiem i jajami, 2 3 plastry czerwiu zasklepionego, plastry z miodem i parę ramek
z woszczyną. Nowy ul stawia się na miejsce starego, w następstwie czego do czerwiu zlecą
się pszczoły lotne. Rodzinie tej daje się matkę lub matecznik.
W nowoczesnej gospodarce metody nalotów rzadko stosuje się do tworzenia nowych
rodzin. Oddzielenie pszczół lotnych od nielotnych stosuje się w celu osłabienia nastroju
rojowego. Na 7 10 dni przed głównym pożytkiem łączy się pszczoły lotne dwóch silnych
rodzin stojących w rzędzie obok siebie w ten sposób, że między dwa pnie stawia się ul
z matką i 3 4 ramkami czerwiu obsiadanymi przez młode pszczoły. Gniazdo uzupełnia się
ramkami woszczyny, na gniazdo stawia się nadstawkę. Oba sąsiednie pnie odstawia się na
bok. Podobny nalot wykonuje się dla połączenia dwóch słabych rodzin, które samodzielnie
nie byłyby zdolne do wykorzystania głównego pożytku.
Tworzenie rodzin metodą "z dwóch trzecia"
Podział rodziny w celu utworzenia dwóch nowych poważnie ją osłabia, toteż często
wskazane jest tworzenie z dwóch rodzin trzeciej, przy czym odpada konieczność
odszukiwania matki. Przygotowany pusty ul (C) stawia się obok jednego z dzielonych pni
(A), z pnia A zabiera się wszystkie ramki z czerwiem, strząsając z nich pszczoły wraz z matką
do tego samego ula, Ramki te przenosi się do ula C, układając w nim gniazdo, które uzupełnia
się ramkami z woszczyną. Na miejsce wyjętych ramek z czerwiem wstawia się do pnia
A ramki z woszczyną i węzą. Nowy ul z ułożonym gniazdem stawia się w czasie silnego lotu
pszczół na miejsce drugiego pnia B, również przeznaczonego do podziału, pień B zaś odnosi
się na inne miejsce pasieczyska.
W wyniku tej manipulacji z dwóch pni powstała trzecia rodzina. Stan wszystkich rodzin
przedstawia się następująco:
w pniu A została matka oraz wszystkie pszczoły lotne i nielotne,
pień C ma czerw z pnia A oraz pszczołę lotną z rodziny B, brak w nim pszczół nielotnych
i matki,
pień B ma matkę, czerw różnego wieku i całą pszczołę nielotną, wymaga on dostarczania
wody przez kilka dni oraz ochrony przed pszczołami rabującymi,
pień A nastawiony będzie na zbiór miodu,
pień C wychowa sobie matkę,
pień B zaś po krótkim czasie wróci do stanu normalnej rodziny.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Taki podział można przeprowadzić przed pożytkiem głównym w celu rozładowania
nastroju rojowego albo po pożytku, gdy rodziny przeznaczone do podziału nie są zbyt silne.
Przy podziale po pożytku rodzinie C należy dać unasienioną matkę.
Tworzenie rodzin składańców
Nie chcąc osłabiać jednej rodziny przez dzielenie, można zabrać kilku rodzinom po
2 plastry z czerwiem i obsiadającą je pszczołą, uważając aby nie zabrać matki. Z sześciu
plastrów czerwiu tworzy się gniazdo. Należy wybierać plastry ze starszym czerwiem i liczyć
się z tym, że część starszych pszczół powróci do swych rodzin. Nowej rodzinie daje się
unasienioną matkę, która powinna być łatwo przyjęta przez młode pszczoły. Gniazdo nowej
rodziny uzupełnia się plastrami z miodem i pierzgą, ociepla się je, zaopatruje się pszczoły
w wodę i zabezpiecza przed rabunkiem. Takie rodziny mogą być tworzone zarówno przed,
jak i po pożytku. Jeśli rodzina składana została utworzona przed pożytkiem, stawia się ją
niekiedy na miejsce jednego z silnych pni, wówczas otrzyma ona jeszcze całą lotną pszczołę
z pnia odstawionego na inne miejsce i będzie mogła dobrze wykorzystać pożytek.
Tworzenie rodzin "zsypańców"
Niektórzy pszczelarze po głównym pożytku tworzą na sprzedaż tak zwane "zsypańce",
zbierając pszczoły z "bród" zwieszających się przy wylotach, ewentualnie z usuwanych
nadstawek. Pszczołom przeważnie starym zebranym do transportówki daje się ramkę
z miodem i matkę w klateczce. Transportówkę pozostawia się przez 3 dni w piwnicy lub
innym ciemnym i chłodnym pomieszczeniu. Nazajutrz matkę wypuszcza się z klateczki. Po
trzech dniach pszczoły wpuszcza się tak jak rój przez wylot na gniazdo złożone z ramek
woszczyny, plastrów z miodem i czerwiem zasklepionym. Tego rodzaju rodziny mają bardzo
małą wartość, gdyż szybko słabną, jedynie dobra młoda matka może odnowić siłę rodziny
przed zimą.
Tworzenie odkładów
Przy dobrym czerwieniu matki najkorzystniejszy stosunek między ilością czerwiu
w gniezdzie a ilością karmicielek, które ten czerw wychowują, ustala się przy sile wynoszącej
(w przeliczeniu na ciężar) około 2 kg. W większej rodzinie powstaje już nadwyżka młodych
pszczół, które nie będąc zatrudnione wychowem czerwiu przyczyniają się do powstania
nastroju rojowego. Wykorzystanie tej nadwyżki pszczół i tworzenie z niej odkładów to
właściwa droga do wykorzystania energii nie znajdującej zazwyczaj ujścia aż do czasu
głównego pożytku.
Odkład, jak sama nazwa wskazuje, jest to część pszczół z ramkami i czerwiem, odłożona
z jednej lub kilku rodzin. Odkłady tworzy się w okresie rozwojowym od wiosny aż do lata.
Rodzinki takie otrzymują matki i rozwijają się samodzielnie. Rodziny rezerwowe natomiast
formuje się po głównym pożytku, najczęściej w celu przezimowania w nich matki. Odkład
umieszcza się najczęściej przy rodzinie głównej (gdy ul ma wylot zapasowy), aby
wykorzystać jej ciepło, tak bardzo potrzebne odkładowi dla szybkiego rozwoju. W okresie
wyrównywania siły rodzin pszczelich, przed głównym pożytkiem, pomimo tych zabiegów
w niektórych silnych rodzinach należy obawiać się nastroju rojowego. Dlatego wskazane jest
osłabić je przez odebranie kilku ramek z czerwiem i obsiadającymi je pszczołami tworząc
odkłady. Czerw powinien być kryty, raczej na wygryzieniu, aby rodzinka stała się jak
najprędzej samowystarczalna.
Odkład może otrzymać matecznik, matkę nieunasienioną lub unasienioną. Najgorsze
wyniki daje tworzenie odkładów z matecznikami, gdyż wtedy długo trzeba czekać na
rozpoczęcie czerwienia i rodzinka nie spełni swego zadania. Lepsze wyniki osiąga się przy
poddawaniu matek nieunasienionych. Najlepsze jednak są takie odkłady, które otrzymują
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
matki unasienione. Da się to oczywiście zastosować tylko w pasiece, w której prowadzi się
wczesny wychów matek. W tym przypadku nie ma przerwy w czerwieniu, odkłady mogą
szybko dojść do siły i wykorzystać samodzielnie główny pożytek.
Odkłady bardzo łatwo przyjmują matki, gdyż pszczoły lotne odlatują na stare miejsce,
w rodzince pozostają tylko pszczoły młode, które nie są wrogo usposobione do obcej matki.
Odkłady mogą być traktowane jako samodzielne rodziny, które będą wykorzystywać
główny pożytek lub gdy pasieka ma wczesne pożytki, na które rodziny mogą nie dojść do
odpowiedniej siły, odkłady mogą być wykorzystane do zasilania rodzin produkcyjnych, aby
uzyskać odpowiednią liczbę pszczół lotnych.
Tworzenie odkładów nie tylko przyczynia się do osłabienia nastroju rojowego, ponieważ
tą drogą osiąga się zwiększenie produkcji miodu a równocześnie można powiększyć pasiekę.
Odkłady należy tworzyć możliwie najwcześniej, wówczas mogą one osiągnąć na główny
pożytek siłę produkcyjnych rodzin. Takie bardzo wczesne odkłady można robić tylko wtedy,
gdy pszczelarz dysponuje matkami zapasowymi, które zostały przezimowane w rodzinach
rezerwowych.
W celu tworzenia odkładów można odbierać czerw od tych rodzin, które osiągną ciężar
2 kg, mają około 7 plastrów czerwiu, a pszczoły obsiadają "na czarno" 8 9 plastrów. Bez
uszczerbku dla dalszego rozwoju takiej rodziny można jej zabrać plaster z czerwiem krytym
i siedzącymi na niej pszczołami. Zabieramy tu rodzinie nadwyżkę, która stanowi pewne
niebezpieczeństwo ze względu na ewentualną rójkę, a dla pszczelarza będzie cennym
materiałem do tworzenia odkładu. Po 10 dniach można powtórzyć odbieranie plastrów
z czerwiem. W dobrych warunkach pożytkowych wczesne odkłady szybko wzrastają w siłę
i można nawet brać od nich czerw dla tworzenia następnych odkładów.
Formowanie odkładów odbywa się w ciągu dnia, w porze pełnego lotu pszczół, kiedy
zbieraczki są w polu, a na ramkach z czerwiem znajdują się prawie wyłącznie młode
robotnice. Im mniej starych pszczół da się do odkładu, tym lepiej, gdyż stare pszczoły gorzej
przyjmują matkę, a poza tym wracają na stare miejsce, osłabiając odkład. Należy zwrócić
uwagę, aby czerw był kryty, najlepiej aby pszczoły już wygryzały się. Każdy plaster
szczegółowo ogląda się, aby nie zabrać z nią matki. Odebrane ramki z pszczołami wkłada się
do transportówki, a następnie przenosi się do przygotowanego ula, w którym tworzy się
odkład.
Jeżeli mamy do utworzenia większą ilość odkładów, przygotowuje się wcześniej czerw
i młode pszczoły. Na 2 3 dni przedtem należy zrobić przegląd pasieki i z pni silnych, które
mają około 7 8 plastrów czerwiu, wybiera się po jednej lub po dwa plastry z czerwiem na
wygryzieniu, strząsając z nich pszczoły. Z zabranych ramek układa się gniazdo w górnym
korpusie silnej rodziny, oddzielając go od dolnego siatką, aby rodzinka korzystała
z uchodzącego ciepła, a pszczoły nie mogły przechodzić do drugiego korpusu.
Wobec tego, że na plastrach z czerwiem znajdzie się zawsze trochę komórek z czerwiem
nie zasklepionym, należy pozostawić na kilku ramkach część młodych pszczół, które będą go
pielęgnować. W plastrach powinno być oczywiście kilka kg miodu.
Gniazdo w górnym korpusie dobrze ociepla się z boków i z góry. Po kilku dniach
przystępujemy do tworzenia odkładów, plastry wówczas będą pokryte młodymi pszczołami,
które wygryzły się w międzyczasie. Aatwo można wtedy tworzyć odkłady, mając na ten dzień
przygotowane matki lub mateczniki.
Przy tworzeniu odkładów z unasiennionymi matkami należy od razu dać do nich tyle
pszczół, aby matki mogły rozpocząć intensywne czerwienie. W małej rodzince matka nie ma
warunków do obfitego składania jaj i nie byłaby w pełni wykorzystana. Odkłady takie tworzy
się z 4 plastry z czerwiem i pokrywającymi je pszczołami. Po wygryzieniu się wszystkich:
pszczół taka rodzinka będzie ważyć 1,2 1,5 kg, są to warunki najbardziej sprzyjające
rozwojowi rodzinki. Ponadto daje się jej 2 plastry z miodem (około 4 kg) i pierzgą jako
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
plastry osłonowe. Równocześnie lub w kilka godzin pózniej poddaje się matkę w klateczce.
Wylot siatkuje się i dopiero nazajutrz otwiera go na 2 3 cm. O ile w plastrach nie ma
świeżego nektaru, wówczas przez pierwsze dni, kiedy pszczoły nie pracują poza ulem, należy
podawać rodzinie wodę.
Do podawania pszczołom wody, syropu i ciasta służą podkarmiaczki. Znanych jest
bardzo wiele typów podkarmiaczek do podkarmiania i dokarmiania pszczół. Rolę
podkarmiaczki mogą pełnić słoiki twist w których dziurkuje się przykrywki i umieszcza się
je w ulach, stawiając do góry dnem. Najpopularniejsze są jednak podkarmiaczki ramkowe. Są
to skrzynki, które zawiesza się w ulu podobnie jak ramki. Innym typem podkarmiaczek jest
podkarmiaczka górna, która zbudowana jest podobnie jak ramkowa. Różnica jest tz, że
umieszcza się ją na powałce.
Następnego dnia matkę wypuszcza się z klateczki, jeżeli zauważy się przy tym, że
pszczoły nie obsiadają wszystkich plastrów, należy odebrać jedną ramkę albo dodać więcej
młodych pszczół. Po kilku dniach należy sprawdzić, czy matka została przyjęta i czy czerwi.
Dalsze prace pielęgnacyjne będą polegały na poszerzaniu gniazd ramkami z woszczyną
i węzą, a w czasie bezpożytkowym na podkarmianiu, ma to na celu utrzymanie intensywnego
czerwienia matki. Jeżeli odkłady robi się w okresie bezpożytkowym, trzeba zwracać baczną
uwagę na możliwość rabunków.
Należy podkreślić, że stosowanie odkładów jako postępowej i ekonomicznej formy
powiększania pasieki i wykorzystania pożytków, zwłaszcza wczesnych, jest u nas za mało
jeszcze rozpowszechnione. Metody te należy zalecać pszczelarzom do szerszego
wykorzystania.
Poddawanie matek jest to czynność, która oprócz znajomości warunków sprzyjających
przyjęciu matek wymaga od pszczelarza dokładności i systematyczności. Istnieje wiele
czynników, które wywierają wpływ na przyjęcie nowej matki przez rodzinę pszczelą. Można
tu wyróżnić następujące: jakość poddawanej matki, stan rodziny, której poddaje się matkę,
stan pogody i technikę poddawania matek.
Rodzina pszczela przyjmuje matkę niechętnie lub chętnie, a jest to w dużej mierze
uzależnione od właściwości matki. Dużą rolę odgrywa tu wiek matki: im matka jest młodsza,
tym chętniej jest przyjmowana. Pszczoły odnoszą się dobrze do matek, które dopiero co
wygryzły się z matecznika (a jeszcze lepiej do matecznika). Matki nie unasienione, starsze niż
trzydniowe, są niechętnie przyjmowane przez pszczoły.
O przyjęciu matki decyduje również jej stan i zachowanie się w chwili pierwszego
zetknięcia się z pszczołami. Matka, która w tym momencie zdradza swą obcość, biegając
niespokojnie po plastrach, zwraca na siebie uwagę pszczół, które otaczają ją, szarpią,
wreszcie okłębiają. Pszczoły przyjmują też niechętnie matkę zmęczoną np. po transporcie
i często ją zabijają. Duże znaczenie ma tu też pochodzenie matki. Matki innej rasy są
niechętnie przyjmowane przez pszczoły.
Stan rodziny, której poddajemy matkę, decyduje także o jej przyjęciu. Rzeczą bardzo
ważną jest uchwycenie momentu, w którym rodzina jest najbardziej skłonna do przyjęcia
obcej matki. Jeśli pszczoły są nastawione na wychów własnej matki, pszczelarz musi
zahamować ten popęd i dopiero poddać matkę.
Pszczoły młode odnoszą się przyjaznie do obcej matki, karmią ją, pielęgnują, pszczoły
stare natomiast ustosunkowują się do matki wrogo, a w najlepszym razie obojętnie. Toteż im
rodzina ma większy procent młodych pszczół, tym większe są szanse przyjęcia matki,
i odwrotnie - przewaga starych pszczół utrudnia jej przyjęcie.
Ważny moment to nastrój pszczół w chwili poddawania matki. Przygotowanie rodziny
może być przeprowadzone w dwojaki sposób: albo musi panować w niej spokój, a poddanie
matki odbywa się prawie niepostrzeżenie (otwieranie gniazda, przeglądy rozdrażniają
rodzinę), albo obiera się sposób znacznie rzadziej stosowany, który polega na
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
sterroryzowaniu rodziny. Pszczoły zaniepokojone niebezpieczeństwem, które im grozi, nie
reagują na poddanie im obcej matki i przyjmują.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są najkorzystniejsze terminy tworzenia odkładów oraz zsypańców?
2. Jak dzieli się rodziny na pół lotu ?
3. Kiedy przeprowadza się naloty?
4. Co to są składańce?
5. Jak pielęgnuje się odkłady?
6. Jakiego sprzętu używamy przy tworzeniu zsypańców?
7. Jakimi sposobami możemy intensywnie powiększać pasiekę?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Tworzenie i pielęgnowanie odkładów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odnalezć matkę w rodzinie i zamknąć ją w klateczce,
2) wybrać 2 3 plastry z czerwiem krytym na wygryzieniu,
3) przenieść je wraz z obsiadającymi pszczołami do nowego ula. Jeśli pszczoły nie
obsiadają gęsto czerwiu, należy strząsnąć je z innych plastrów,
4) dodać plaster z zapasem miodu i pierzgi (może pochodzić z zapasów zimowych),
5) poddać matkę nieunasienioną lub matecznik,
6) zamknąć wylot trawą, a ul odstawić w zacienione miejsce. Po 1 2 dobach usunąć trawę
i zwęzić wylot na 1 pszczołę,
7) dodać ramki z węzą, do macierzaka w miejsce zabranych plastrów,
8) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- klateczka Zandera,
- rodzina pszczela,
- pusty ul,
- węza,
- podstawowy sprzęt pasieczny.
Ćwiczenie 2
Opracowywanie planu powiększania pasieki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć prezentację z zakresu metod tworzenia nowych rodzin,
2) obejrzeć foliogramy i plansze przedstawiające opracowane plany powiększania pasieki
z uwzględnieniem bazy pożytkowej,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
3) wybrać jedną z metod i opracować plan powiększania pasieki z 30 do 60 rodzin
pszczelich,
a. określić metodę tworzenia nowych rodzin,
b. określić termin powiększania pasieki,
c. dobrać sprzęt potrzebny do przeprowadzenia zabiegu zwiększania liczby rodzin
pszczelich,
d. określić ilość potrzebnych matek pszczelich.
4) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- prezentacja,
- foliogramy,
- plansze,
- kalendarz kwitnienia roślin.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) charakteryzować metody tworzenia nowych rodzin pszczelich?
��
2) wymieniać metody tworzenia nowych rodzin pszczelich?
��
3) dobierać sprzęt pasieczny do tworzenia nowych rodzin pszczelich?
��
4) tworzyć odkłady, składańce i zsypańce?
��
5) pielęgnować nowoutworzone rodziny pszczele?
��
6) planować powiększanie pasieki?
��
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Główny przegląd wiosenny przeprowadzamy w bezwietrzny, słoneczny dzień, gdy
temperatura powietrza dojdzie do około
a) 10�C.
b) 12�C.
c) 15�C.
d) 16�C.
2. Stanem anormalnym wiosną jest
a) obecność czerwiu garbatego.
b) obecność trutni.
c) strutniała matka.
d) pobielanie plastrów.
3. Tresura pszczół wymaga stosowania
a) syropu aromatyzowanego.
b) syropu gęstego.
c) kandu.
d) syty.
4. Pszczoły w silnych pniach na wiosnę zaczynają odciągać świeże plastry i przygotowują
komórki trutowe, które matka szybko zaczerwia. Stan ten informuje o zbliżającym się
a) nastroju rojowym.
b) obfitym wziątku.
c) rabunku pszczelim.
d) ograniczeniu czerwienia.
5. Pień silny, z dużą ilością czerwiu, odnosi się na kilkanaście metrów w wolne miejsce na
pasieczysku podczas silnego lotu zbieraczek. Na jego miejsce ustawia się przygotowany
ul z pustymi plastrami. Opisany sposób powiększania pasieki pszczelarze określają
a) odkładem.
b) nalotem.
c) składańcem.
d) zsypańcem.
6. W czasie dobrego lotu pszczół, tuż przy silnej rodzinie ustawia się pusty ul. Po otwarciu
gniazda przenosi się połowę plastrów z czerwiem, pszczołami i pokarmem do pustego
ula. Następnie macierzak odstawia się od nowego na tyle, aby wylotek z poprzedniego
położenia wypadł pomiędzy nimi. Opisany sposób powiększania pasieki pszczelarze
określają
a) nalotem.
b) odkładem.
c) na pół lotu.
d) składańcem.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
7. Na rysunku przedstawino zabieg który związany jest z
a) poszerzeniem gniazda pszczelego.
b) połączeniem rodzin pszczelich.
c) przestawieniem korpusów.
d) utworzeniem miodni.
8. Wyróżnia zdolnością szybkiego rozwoju. Z tego względu nadaje się na pożytki wiosenne.
Pszczoły tej rasy są wyjątkowo łagodne. Zewnętrznie wyróżnia się szarą barwą i średnimi
rozmiarami ciała. Opis dotyczy pszczoły
a) kraińskiej.
b) kaukaskiej.
c) leśnej.
d) włoskiej.
9. Przedstawiony na rysunku sprzęt wykorzystuje się podczas przeglądu wiosennego przy
a) Odsklepiania miodu wrzosowego.
b) Osklepiania zapasów.
c) Skrobania ramek w ulu.
d) Pozyskiwania kitu pszczelego.
10. Istnienie choroby w gniezdzie pszczelim uważa się za stan anormalny. Która choroba nie
występuje wiosną?
a) choroba sporowcowa.
b) choroba roztoczowa.
c) zgnilec złośliwy.
d) czerw garbaty.
11. W rodzinie z trutówkami fizjologicznymi należy
a) poddać unasiennioną matkę w klateczce.
b) wytrząsnąć wszystkie pszczoły na trawę w odległości 30 m od ula.
c) zlikwidować rodzinę poprzez połączenie z inną normalną.
d) poddać nieunasienioną matkę w mateczniku sztucznym.
12. Pojawieniu się trutówek anatomicznych można zapobiec poprzez
a) utrzymanie w rodzinie pszczelej starej matki.
b) utrzymanie w rodzinie bezmateczności przez około 14 dni.
c) poszerzanie systematyczne gniazda rodziny pszczelej.
d) podkarmienie rodziny ciastem cukrowo-miodowo-pyłkowym.
13. Pierwszą czynnością pszczelarza na wiosnę w celu uniknięcia zarażenia innych rodzin
pszczelich sporami Nosema apis jest szybkie
a) zwężenie gniazda pszczelego.
b) uprzątnięcie osypu zimowego.
c) podkarmienie syropem.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
d) przestawienie korpusów.
14. Podczas odsklepiania zapasów odsklepiaczem widelcowym, aby zapobiec rabunkom
należy
a) intensywniej podkurzać pszczoły.
b) zanurzać odsklepiacz w naczyniu z wodą.
c) przetrzymywać odsklepiacz w pustym naczyniu.
d) zawijać odsklepiacz w tkaninie nasączonej repelentem.
15. W trakcie przeglądu rodziny pszczelej stwierdzono w ulu zmumifikowanie czerwiu.
W celu zwalczenia tego schorzenia należy
a) wymienić matkę pszczelą.
b) przestawić pień w suche miejsce.
c) zlikwidować rodzinę pszczelą.
d) podkarmić obficie syropem.
16. Pierwszą pracą którą należy wykonać wiosną, w pierwszym okresie rozwoju rodziny
pszczelej, jest
a) podkarmienie rodziny syropem cukrowym.
b) podkarmienie rodziny ciastem cukrowo-białkowym.
c) zwężenie i ocieplenie gniazda pszczelego.
d) zabezpieczenie gniazda pszczelego przed rabunkami.
17. Jaką metodę rozmnażania pszczół zastosowałbyś w pasiece wykorzystującą dobry
wczesny pożytek, po którym następuje długi umiarkowany pożytek z przerwami?
a) zsypańce.
b) odkłady składańce.
c) dzielenie na pół lotu.
d) indywidualne odkłady.
18. W okresie przed pożytkowym wyrównując siłę rodzin w pasiece należy słabe wzmocnić
a) pszczołami lotnymi.
b) czerwiem otwartym.
c) zapasowym odkładem.
d) czerwiem na wygryzieniu.
19. Radykalnym sposobem likwidacji nastroju rojowego jest
a) wywóz na pożytek towarowy.
b) dodanie czerwiu na wygryzieniu.
c) zrywanie mateczników w gniezdzie.
d) odebranie rodzinie czerwiu otwartego.
20. Podczas przeprowadzanego głównego przeglądu jesiennego nie dokonuje się
a) stwierdzenia stanu zapasów miodu i pyłku.
b) oczyszczania ramek i uli z kitu.
c) oceny czerwiu i jakości matek.
d) oceny zdrowotności rodzin.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Kierowanie rozwojem rodzin pszczelich wiosną
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
6. LITERATURA
1. Bornus, L (red.).: Encyklopedia Pszczelarska. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze
i Leśne, Warszawa 1989
2. Marcinkowski J.: Jak prawidłowo prowadzić pasiekę. ,,Sądecki Bartnik , Nowy Sącz
1997
3. Ostrowska W.: Gospodarka pasieczna. PWRiL oraz ,,Sądecki Bartnik , Warszawa, Nowy
Sącz 1998
4. Pałach S.: Kodeks dobrej praktyki produkcyjnej w pszczelarstwie. PZP, Warszawa 2005
5. Prabucki J. (red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
6. Praca zbiorowa: Hodowla pszczół. PWRiL, Warszawa 1996
7. Skowronek W.: Rasy pszczoły miodnej. ISiK, Puławy 1997
Czasopisma:
Pszczelarstwo
Pszczelarz Polski
Pasieka
Przegląd Pszczelarski
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
16 Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelej
Jak skutecznie zwalczać warrozę w rodzinach pszczelich
Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej
16 Rozpoznawanie stanów biologicznych rodziny pszczelejid811
Małgorzata Ochniowska problemy rodziny wychowujacej dziecko o zaburzonym rozwoju
W Gulin Rozwój psychiczny dziecka w rodzinach społecznie patologicznych
Nauczyciel, rodzina ich wpływ na rozwój aktywności twórczej dzieci
Wpływ rozwodu rodziców i rodziny rozbitej na psychofizyczny rozwój dziecka
Problemy rodziny wychowującej dziecko o zaburzonym rozwoju
Maria Beisert Mechanizmy rozwoju kazirodztwa w rodzinie
Cierpienie w rozwoju duchowym Implikacje dla kierownictwa duchowego
Rozwój więzi w małżeństwie i rodzinie
Uzależnienie od alkoholu i jego wpływ na postawy i rozwój dzieci z rodzin
Dwudziestolecie międzywojenne Rozwój świadomości ideowej Cezarego Baryki (wpływ rodzinnego domu i

więcej podobnych podstron