q
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Magdalena Fijałkowska
Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego
825[01].Z4.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Maria Widawska
mgr in\
. Adam Kanas
Opracowanie redakcyjne:
mgr El\
bieta Gonciarz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z4.01,
 Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu drukarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakteryzowanie maszyn sitodrukowych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Eksploatowanie maszyn i urządzeń do drukowania sitowego 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Organizowanie stanowiska pracy przy maszynach sitodrukowych zgodnie
z przepisami bhp, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska 19
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 25
6. Literatura 30
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
z zakresu eksploatowania maszyn do drukowania sitowego. Wiadomości i umiejętności z tej
dziedziny zostały określone w jednostce modułowej 825[01].Z4.01  Eksploatowanie maszyn
do drukowania sitowego . Jest to jednostka modułowa zawarta w module  Technologia
drukowania sitowego (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie
4 tego poradnika).
Tak jak ka\
da jednostka modułowa, równie\
i ta ma ściśle określone cele kształcenia,
materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
-
-
-
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
-
-
-
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
-
-
-
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
-
-
-
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
-
-
-
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
-
-
-
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
-
-
-
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
-
-
-
Treść programu jednostki modułowej  Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego
podzielona została na 3 rozdziały. Ka\
dy z nich zawiera ćwiczenia i materiał nauczania
niezbędny do ich wykonania.
Ze względu na fakt, \
e drukowanie sitowe przeprowadza siÄ™ na maszynach, nale\
y
zdobyć wiedzę i umiejętności o właściwej ich eksploatacji, poznać budowę, mechanizmy
maszyn, a tak\
e zastosować przepisy bhp podczas ich u\
ytkowania.
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są
zamieszczone w ka\
dym rozdziale, po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolÄ…
Ci sprawdzić, czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań.
Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje
wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego. Abyś miał mo\
liwość dokonania
ewaluacji swoich działań, rozwią\
przykładowy test sumujący zamieszczony na końcu
poni\
szego poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
825[01].Z4
Technologia drukowania sitowego
825[01].Z4.03
825[01].Z4.02
825[01].Z4.01
Drukowanie sitowe
Eksploatowanie maszyn Przygotowanie form do
wielokolorowe
do drukowania sitowego drukowania sitowego
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- charakteryzować główne grupy materiałów poligraficznych,
- klasyfikować i charakteryzować podło\
a drukowe,
- klasyfikować farby drukarskie i lakiery,
- charakteryzować właściwości drukowe i u\
ytkowe farb,
- klasyfikować materiały pomocnicze stosowane podczas drukowania,
- klasyfikować kleje,
- charakteryzować materiały stosowane do konstrukcji maszyn poligraficznych,
- określać przeznaczenie materiałów poligraficznych,
- określać właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów
stosowanych w poligrafii,
- kwalifikować materiały poligraficzne do produkcji,
- dobierać materiały do wykonaniu określonego wyrobu poligraficznego,
- korzystać z PN, literatury technicznej i innych z
ródeł informacji,
- określać metody utylizacji odpadów poligraficznych,
 analizować schematy blokowe automatycznego sterowania i automatycznej regulacji,
 rozpoznawać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn,
 rozpoznawać i charakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane w maszynach
i urzÄ…dzeniach,
 określać rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach,
 określać zasady u\
ytkowania oraz bie\
ącej konserwacji maszyn i urządzeń,
 określać wymagania jakie muszą spełniać formy sitodrukowe,
 wykonywać sitodrukową formę drukową,
 zmontować formę sitodrukową w maszynie,
 oceniać jakość sitodrukowych form drukowych,
 stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo\
arowej,
 współpracować w grupie,
 analizować i wyciągać wnioski,
 oceniać swoje umiejętności,
 uczestniczyć w dyskusji,
 prezentować siebie i grupę w której pracujesz,
 przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posłu\
yć się terminologią dotyczącą drukowania w technice sitodrukowej,
- scharakteryzować zasady drukowania w technice sitodrukowej,
- rozró\
nić podstawowe typy maszyn sitodrukowych,
- rozpoznać główne zespoły i mechanizmy maszyn do drukowania sitowego,
- określić parametry techniczne i mo\
liwości technologiczne maszyn sitodrukowych,
- dobrać maszynę do drukowania sitowego w zale\
ności od rodzaju i wielkości produkcji,
- obliczyć czas wykonania określonej produkcji,
- obsłu\
yć maszyny sitodrukowe zgodnie z instrukcją obsługi,
- zaplanować czynności obsługowe na stanowisku pracy maszyn sitodrukowych,
- rozpoznać zabezpieczenia stosowane w maszynach sitodrukowych,
- przygotować maszynę do drukowania,
- zastosować zasady eksploatacji maszyn sitodrukowych,
- przewidzieć zagro\
enia dla \
ycia i zdrowia podczas obsługi maszyn sitodrukowych,
- dobrać środki ochrony indywidualnej podczas obsługi maszyn sitodrukowych,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Charakteryzowanie maszyn sitodrukowych
4.1.1. Materiał nauczania
W technice sitodrukowej stosowane są następujące rodzaje urządzeń i maszyn
drukujÄ…cych:
- stoły drukowe do drukowania ręcznego,
- półautomatyczne i ¾ automatyczne maszyny sitodrukowe,
- automatyczne maszyny sitodrukowe (płaskie i cylindryczne),
- maszyny rotacyjne.
Stoły drukowe do sitodruku ręcznego
Stoły do sitodruku ręcznego to stoły z nieruchomym, płaskim blatem, do którego
mocowana jest forma sitodrukowa. RamÄ™ z formÄ… sitodrukowÄ… mocuje siÄ™ na zawiasach lub
Å‚o\
yskach, co pozwala na skrzydłowe podnoszenie szablonu po zadrukowaniu podło\
a
drukowego.
Podło\
e przeznaczone do zadrukowania jest nanoszone na blat stołu, zgodnie ze znakami
pasującymi. Unieruchomienie podło\
a drukowego następuje przez zastosowanie podciśnienia
lub dwustronnych klejących taśm samoprzylepnych.
W celu ustawienia wymaganej wartości odskoku stosuje się odpowiednie podkładki.
Szybkość podnoszenia się formy sitodrukowej po przejściu rakla mo\
e być regulowana za
pomocÄ… ciÄ™\
arków umieszczanych na szynie, do której przymocowana jest forma
sitodrukowa. Ruch raklem wykonywany jest ręcznie w kierunku od przodu do miejsca
mocowania ramy. W ten sposób mogą być wykonywane odbitki sitodrukowe o niezbyt
skomplikowanych wzorach oraz na stosunkowo sztywnych podło\
ach. W nowoczesnych
stołach sitodrukowych do drukowania ręcznego zastosowano wiele rozwiązań technicznych
ułatwiających pracę drukarza, skracających czas przygotowania stołu do drukowania oraz
zapewniających stabilność i powtarzalność procesu drukowania.
Rys. 1. Ręczny stół sitodrukowy [8]
Oferowanych jest wiele rodzajów stołów sitodrukowych (rys. 1) przeznaczonych do
drukowania ręcznego. Ró\
niÄ… siÄ™ one budowÄ… oraz cenÄ… w zale\
ności od zastosowanych
rozwiązań konstrukcyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Stoły do sitodruku ręcznego mogą być wyposa\
one w:
- stabilny perforowany blat, umo\
liwiający mocowanie podło\
a za pomocą podciśnienia.
Pró\
nia mo\
e być włączana odpowiednim przyciskiem przez drukarza lub mo\
e być
włączana automatycznie w chwili opuszczenia ramy na podło\
e. Stół mo\
e być równie\

wyposa\
ony w układ mikrometryczny ustawienia podło\
a na blacie stołu (za pomocą
ręcznych pokręteł);
- układ do skrzydłowego podnoszenia i opuszczania ramy z cię\
arkami regulujÄ…cymi
moment i siłę podnoszenia się ramy po przejściu rakla lub z odpowiednimi naciągami
sprÄ™\
ynowymi, powodujÄ…cymi unoszenie siÄ™ ramy po procesie drukowania. Unoszenie
ramy mo\
e być równie\
regulowane mechanizmami pneumatycznymi, samohamujÄ…cymi
w krańcowych poło\
eniach ramy. Wygodniejsze w u\
yciu są stoły z pneumatycznym
mechanizmem podnoszenia ramy. W przypadku drukowania na stołach z cię\
arkami lub
naciÄ…gami sprÄ™\
ynowymi, drukarz musi w trakcie drukowania dodatkowo dociskać ramę,
aby zapewnić dobry kontakt siatki z zadrukowywanym podło\
em;
- układ do mocowania ramy o bardziej stabilnej konstrukcji. Na ruchomej ramie
konstrukcyjnej zamontowana jest rama pomocnicza z odpowiednio umieszczonymi
kołkami pasującymi lub zaciskami, w które wkładane są kołki pasujące, znajdujące się na
ramie formy sitodrukowej. Zastosowanie takiego sposobu mocowania formy
sitodrukowej znacznie poprawia dokładność pasowania, jak równie\
skraca czas
montowania formy sitodrukowej na stole drukowym;
- w większości nowoczesnych stołów sitodruku ręcznego zastosowano ró\
ne konstrukcje,
ułatwiające monta\
i stabilizujÄ…ce pracÄ™ rakla. Rakiel zamontowany jest na specjalnej
listwie, umieszczonej na ramie konstrukcyjnej bezpośrednio nad formą sitodrukową.
Przed procesem drukowania drukarz ustawia odpowiednią wysokość i kąt nachylenia
rakla. Drukowanie odbywa się przez ręczne przesuwanie listwy z zamocowanym raklem
równolegle do dłu\
szego boku formy sitodrukowej. Listwy mogą być umocowane
z podparciem jednostronnym lub obustronnym.
Rys. 2. Stół do sitodruku ręcznego 6-kolorowego [7, s. 110]
Stosuje siÄ™ tak\
e stoły do sitodruku ręcznego na przedmiotach o kształtach okrągłych,
sto\
kowych, cylindrycznych itp. RozwiÄ…zania konstrukcyjne sÄ… zbli\
one do stołów
stosowanych w sitodruku płaskim. Zamiast nieruchomych blatów zastosowano uchwyty
pozwalające na mocowanie przedmiotów o ró\
nych kształtach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Półautomatyczne i ¾ automatyczne maszyny sitodrukowe
Maszynami półautomatycznymi określane są maszyny sitodrukowe, w których wszystkie
czynności związane z procesem drukowania, oprócz nakładania i zdejmowania podło\
a
drukowego, wykonywane sÄ… automatycznie. W maszynach okreÅ›lanych jako ¾ automatyczne
rÄ™cznie wykonywane jest tylko nakÅ‚adanie druków. Maszyny sitodrukowe ¾-automatyczne po
połączeniu z odpowiednimi urządzeniami nakładającymi mogą tworzyć w pełni
zautomatyzowane ciÄ…gi drukujÄ…ce (rys. 3).
Rys. 3. Maszyna sitodrukowa ¾ automatyczna z wysuwanym stoÅ‚em [7, s. 111]
Oferowanych jest wiele rodzajów pół- i ¾-automatycznych maszyn sitodrukowych
zarówno do drukowania płaskiego, jak i sferycznego na ró\
nych podło\
ach drukowych.
Podobnie jak stoły sitodrukowe, równie\
maszyny półautomatyczne (rys. 4) ró\
niÄ… siÄ™ budowÄ…
poszczególnych elementów konstrukcyjnych, decydujących o przebiegu procesu drukowania.
Rys. 4. Półautomatyczna maszyna sitodrukowa [9]
Pół- i ¾-automatyczne maszyny sitodrukowe majÄ… nastÄ™pujÄ…ce rozwiÄ…zania konstrukcyjne:
- mogą być wyposa\
one w napęd pneumatyczny lub elektryczny;
- mogą posiadać ciągły cykl pracy, sterowany za pomocą przycisków umieszczonych na
pulpicie sterowniczym. Cykl pracy musi być tak ustawiony, aby przerwa w pracy rakla
umo\
liwiała wymianę podło\
a drukowego przez drukarza. Praca maszyny mo\
e być
równie\
sterowana za pomocą przycisku ręcznego lub pedału no\
nego. Szybkość
drukowania na ka\
dej maszynie limitowana jest szybkością pracy drukarza (szybkością
podawania i odbierania zadrukowywanego podło\
a);
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- wszystkie maszyny pół- i ¾-automatyczne przeznaczone do sitodruku pÅ‚askiego posiadajÄ…
stabilny perforowany blat, umo\
liwiający mocowanie podło\
a za pomocą podciśnienia.
Maszyny te wyposa\
one są równie\
w pompy pró\
niowe wytwarzające pró\
niÄ™
o odpowiedniej wysokości. Włączenie pró\
ni następuje automatycznie w momencie
opuszczenia ramy na podło\
e drukowe. W maszynach uniwersalnych przeznaczonych do
sitodruku płaskiego i sferycznego, blat mo\
e być wymieniony na układ ło\
ysk rolkowych,
umo\
liwiających mocowanie przedmiotów o kształcie cylindrycznym lub sto\
kowym;
- do drukowania du\
ych formatów oferowane sÄ… maszyny sitodrukowe ¾-automatyczne
z wysuwanym stołem (rys. 3), na którym umieszcza się zadrukowywany materiał. Stół
wsuwa siÄ™ pod formÄ™ drukowÄ… umieszczonÄ… na specjalnej ramie. Forma drukowa
z odpowiednio umocowanym raklem i raklem dodatkowym opuszcza siÄ™ na
zadrukowywane podło\
e i wówczas następuje ruch rakla, powodując uzyskanie druku.
Przy formacie druku 2×4 m mo\
na drukować z szybkością 400 taktów na godzinę;
- forma sitodrukowa najczęściej mocowana jest w ramie pomocniczej, zaopatrzonej
w odpowiednie wypusty lub kołeczki pasujące;
- podnoszenie i opuszczanie ramy mo\
e przebiegać na zasadzie skrzydłowego odchylenia
(podobnie jak w stołach sitodrukowych). Rama mo\
e równie\
podnosić się pionowo do
góry lub mo\
e podnosić siÄ™ do góry z jednoczesnym przesuniÄ™ciem o 45° do tyÅ‚u (rys. 5).
Podnoszenie i opuszczanie ramy sterowane jest automatycznie i jest zsynchronizowane
z cyklami pracy rakla;
Rys. 5. Półautomatyczna maszyna sitodrukowa [8]
- rakiel mocowany jest w specjalnych uchwytach lub zaciskach znajdujÄ…cych siÄ™ na
bocznych lub środkowych szynach górnej konstrukcji maszyny, bezpośrednio nad formą
drukowÄ…. W zale\
ności od zamocowania rakiel mo\
e pracować wzdłu\
lub wszerz
formy sitodrukowej. Praca rakla mo\
e być sterowana pneumatycznie (rakiel umocowany
w specjalnej głowicy lub elektronicznie. Regulacja kąta nachylenia rakla mo\
e być
automatyczna lub za pomocą zaopatrzonego w skalę pokrętła. W maszynach
półautomatycznych najczęściej stosuje się dodatkowy rakiel, wspomagający pracę rakla
podstawowego. Rakiel dodatkowy montowany jest przed raklem podstawowym.
Wzajemne zsynchronizowanie pracy obu rakli umo\
liwia w jednym cyklu
rozprowadzenie farby po siatce za pomocÄ… rakla dodatkowego (rakiel podstawowy jest
wówczas odchylony, nie dotyka siatki), a następnie w drugim cyklu przeciskanie farby
przez siatkę za pomocą rakla podstawowego (rakiel dodatkowy jest wówczas odchylony
i nie dotyka siatki). W przypadku stosowania rakla dodatkowego, maszyny wyposa\
one
są w mechanizmy blokujące ramę przed podnoszeniem po przejściu rakla dodatkowego
oraz mechanizmy zabezpieczajÄ…ce jednakowy odskok w czasie cykli pracy obu rakli.
Mocowanie rakla podstawowego i dodatkowego za pomocą zacisków umo\
liwia szybkÄ…
ich wymianę. Nakładanie podło\
a drukowego odbywa siÄ™ na podobnej zasadzie jak
w stołach do sitodruku ręcznego. Na blacie stołu umieszczane są znaki pasujące, na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
które drukarz nakłada podło\
e drukowe. Maszyny mogą być równie\
wyposa\
one
w urządzenia elektroniczne ułatwiające dokładne pasowanie;
- niektóre maszyny pół- i ¾-automatyczne zaopatrzone sÄ… w urzÄ…dzenia dozujÄ…ce farbÄ™,
doprowadzające stałą objętość farby na formę sitodrukową do ka\
dego cyklu pracy
rakla. Zapewnia to otrzymywanie równomiernych wydruków, jak równie\
powoduje
oszczędność farby;
- maszyny pół- i ¾-automatyczne powinny być równie\
wyposa\
one w mechanizmy
umo\
liwiające prawidłowe, odpowiednio wypoziomowane ustawienie maszyny;
- ka\
da maszyna powinna posiadać wyłącznik bezpieczeństwa, pozwalający na nagłe
zatrzymanie maszyny w przypadku awarii.
Automatyczne maszyny sitodrukowe
W maszynach automatycznych podło\
e drukowe podaje siÄ™ i odbiera mechanicznie,
najczęściej za pomocą pneumatycznych samonakładaków, przenoszących arkusze za stosu
bezpośrednio na płytę stołu drukowego za pomocą głowic ssących. Po zadrukowaniu podło\
a
drukowego, takie same głowice ssące, znajdujące się po drugiej stronie stołu sitodrukowego,
pozwalają na umieszczenie podło\
a drukowego na taśmie transportowej i przeniesienie do
tunelu suszÄ…cego.
Są dwa rodzaje cylindrycznych maszyn sitodrukowych, ró\
niÄ…ce siÄ™ pracÄ… cylindra.
W maszynach pierwszego rodzaju cylinder i forma sitodrukowa po procesie drukowania
wracają do pozycji wyjściowej. W tym czasie rakiel dodatkowy rozprowadza farbę po siatce.
W maszynach drugiego rodzaju cylinder obraca się cały czas w jedną stronę. Dzięki temu
mo\
na drukować z większą szybkością.
Obecnie cylindryczne maszyny sitodrukowe stosowane sÄ… przede wszystkim do
drukowania rolowego (z roli na rolę). Sitodruk rolowy, którego rozwój nastąpił w latach 70.
XX w. stosowany był przede wszystkim do druku etykiet samoprzylepnych. Ograniczeniem
wówczas była szerokość wstęgi zadrukowywanego papieru  max 350 mm. Obecne
sitodrukowe maszyny rolowe średnio i wielkoformatowe mogą drukować w formacie:
szerokość wstÄ™gi 750÷2000 mm przy maksymalnej dÅ‚ugoÅ›ci odbitki 3200 mm. Szybkość
drukowania 30 m/min z dokładnością ą0,1 mm. Stosowane są do drukowania plakatów,
etykiet, podkładów do druku transferowego, klawiatur i skal na foliach oraz ró\
nego rodzaju
tabliczek stosowanych w urzÄ…dzeniach technicznych.
Automatyczne maszyny sitodrukowe wyposa\
one są w podzespoły, zapewniające pełną
automatyzację poszczególnych etapów drukowania oraz umo\
liwiające skrócenie czasu
przygotowania maszyny przed drukowaniem. PosiadajÄ… systemy automatycznego pasowania,
automatycznego regulowania pracy rakla z pneumatycznym wyrównywaniem docisku rakla,
elektronicznÄ… kontrolÄ™ procesu drukowania oraz urzÄ…dzenia dozujÄ…ce farbÄ™. Rola drukarza
ogranicza się do ogólnej kontroli pracy maszyny oraz do uzupełniania zapasu podło\
a
drukowego na stanowisku nakładania i odbierania zadrukowanego podło\
a ze stanowiska
składania druków. Automatyczne maszyny sitodrukowe zestawiane są z wysokowydajnymi
tunelami suszącymi w linie produkcyjne, na końcu których otrzymuje się gotowe druki.
Na płaskich maszynach automatycznych mo\
na zadrukowywać podło\
a o ró\
nych
grubościach (grube kartony, tekturę, płyty z tworzyw sztucznych), jak równie\
podło\
a
sztywne i elastyczne. Na maszynach cylindrycznych mo\
na zadrukowywać podło\
a
stosunkowo cienkie i elastyczne (papier, folie samoprzylepne, cienkie kartony). Szybkość
drukowania na płaskich maszynach automatycznych zale\
y od formatu oraz grubości podło\
a
drukowego i wynosi ok. 1500÷2500 odbitek/godzinÄ™. Szybkość drukowania na
cylindrycznych maszynach automatycznych wynosi ok. 4000÷5000 odbitek/godzinÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Automatyczne maszyny sitodrukowe, przeznaczone do drukowania z roli na rolÄ™ (do
drukowania na tkaninach, cienkich foliach, etykietach na foliach samoprzylepnych),
wyposa\
one są w urządzenia kontrolujące przebieg wstęgi zadrukowywanego podło\
a oraz
w urządzenia regulujące prawidłowe odwijanie i nawijanie się podło\
a drukowego. Maszyny
sitodrukowe, stosowane do drukowania wielokolorowego, składają się z kilku sekcji
drukujących, w liczbie odpowiednio do liczby drukowanych kolorów. Suszenie druków mo\
e
odbywać się po drukowaniu ka\
dego koloru lub mo\
na prowadzić drukowanie  mokro na
mokro , stosując farby o odpowiednich właściwościach reologicznych. Suszenie druków
następuje wówczas po nadrukowaniu ostatniego koloru.
Dynamiczny rozwój przemysłu opakowań z tworzyw sztucznych był przyczyną
zaprojektowania automatycznych maszyn sitodrukowych do drukowania na przedmiotach.
Techniką sitodrukową wykonuje się nadruki na ró\
nego rodzaju butelkach, słoikach
i pudełeczkach do środków kosmetycznych i chemicznych. Automatyczne maszyny
sitodrukowe tworzą ciągi produkcyjne, w których oprócz drukowania są równie\
sekcje
wstępnej aktywacji powierzchni zadrukowywanego tworzywa sztucznego (rys. 6).
Rys. 6. Automatyczna maszyna sitodrukowa do druku na przedmiotach owalnych z aktywacją płomieniową
[7, s. 116]
Maszyny rotacyjne
Sitodrukowe maszyny rotacyjne przygotowane sÄ… do drukowania na tkaninach, papierze,
tworzywach sztucznych, foliach samoprzylepnych, tapetach, dywanach itp.
Maksymalna szybkość drukowania na nowoczesnych maszynach rotacyjnych wynosi ok.
80÷100 m/min. Szerokość druku mo\
e wynosić do ok. 5 metrów (drukowanie dywanów).
Ró\
nica pomiędzy maszynami płaskimi i cylindrycznymi a maszynami rotacyjnymi polega na
stosowaniu form sitodrukowych w kształcie cienkich metalowych gilz, otrzymywanych
galwanicznie lub gilz z metalizowanego poliestru. Metalowe gilzy powlekane są światłoczułą
emulsją sitodrukową w specjalnych urządzeniach, naświetlane w specjalnych naświetlarkach,
wymywane i wypalane w temperaturze ok. 150°C (172 godz.), w celu dodatkowego
termicznego utwardzenia warstwy kopiowej.
Zasada drukowania rotacyjnego: Stalowy rakiel, stabilnie zamontowany wewnÄ…trz gilzy,
przeciska farbÄ™ na zewnÄ…trz gilzy przez niezakryte oczka siatki. Farba doprowadzana jest za
pomocą pomp do wnętrza szablonu. W maszynach rotacyjnych, przeznaczonych do
drukowania wielokolorowego na tkaninach, gilzy drukujące w poszczególnych kolorach
montowane są obok siebie nad stołem drukowym, po którym przesuwa się podło\
e drukowe.
Na końcu znajduje się sekcja suszenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
InnÄ… konstrukcjÄ™ majÄ… maszyny przeznaczone do zadrukowywania tapet i folii PVC.
Poszczególne jednostki drukujące w ró\
nych kolorach połączone są z urządzeniami suszącymi
i walcami chłodzącymi, tak jak to przedstawiono na rysunku 7.
Rys. 7. Rotacyjna maszyna sitodrukowa do druku tapet i folii PVC [7, s. 116]
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikujemy maszyny sitodrukowe?
2. Z jakich zespołów składają się poznane maszyny sitodrukowe?
3. Jakie są ró\
nice pomiędzy poznanymi maszynami sitodrukowymi?
4. Jakie narysujesz schematy maszyn sitodrukowych?
5. Jaka jest zasada działania maszyn sitodrukowych?
6. Jakie są nazwy elementów maszyn sitodrukowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie rysunku omów budowę i zasadę działania drukowania sitowego na
maszynie cylindrycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uwa\
nie prześledzić, jakie elementy posiada maszyna sitodrukowa,
2) nazwać prawidłowo wyszczególnione elementy maszyn sitodrukowych,
3) prześledzić drogę podło\
a drukowego przez maszynÄ™ sitodrukowÄ…,
4) omówić na podstawie własnej analizy budowę i zasadę drukowania na maszynie
sitodrukowej cylindrycznej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- schemat maszyny sitodrukowej cylindrycznej bez objaśnień części maszyny,
- schemat maszyny sitodrukowej cylindrycznej z objaśnieniami części maszyny.
Ćwiczenie 2
Nazwij prawidłowo elementy maszyny sitodrukowej płaskiej wskazane na rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uwa\
nie prześledzić, jakie elementy posiada maszyna sitodrukowa,
2) rozró\
nić schematycznie przedstawione elementy maszyny sitodrukowej,
3) poznać zasadę drukowania sitowego,
4) podać nazwy wskazanych elementów maszyny sitodrukowej płaskiej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- schemat maszyny sitodrukowej płaskiej bez objaśnień części maszyny,
- schemat maszyny sitodrukowej płaskiej z objaśnieniami części maszyny.
Ćwiczenie 3
Podaj ró\
nice w budowie i zasadzie działania pomiędzy maszyną sitodrukową ręczną
a półautomatyczną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przypomnieć sobie sposób drukowania na maszynie ręcznej,
2) przypomnieć sobie sposób drukowania na maszynie półautomatycznej,
3) porównać schematy maszyn,
4) zastanowić się nad elementami wspólnymi i ró\
niÄ…cymi obu maszyn,
5) sporządzić tabelę, w której zamieścisz ró\
nice w budowie i zasadzie działania pomiędzy
maszyną sitodrukową ręczną a półautomatyczną.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- schemat maszyny sitodrukowej ręcznej,
- schemat maszyny sitodrukowej półautomatycznej.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować maszyny sitodrukowe?
2) wymienić podstawowe elementy maszyn sitodrukowych?
3) wymienić ró\
nie pomiędzy maszynami sitodrukowymi?
4) narysować poznane maszyny sitodrukowe?
5) omówić zasadę działania maszyn sitodrukowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Eksploatowanie maszyn i urządzeń do drukowania sitowego
4.2.1. Materiał nauczania
Właściwa eksploatacja produkcyjna maszyn polega na wykorzystaniu ich zgodnie
z przeznaczeniem, obsłudze zgodnej z instrukcją oraz planowym przebiegiem przeglądów
i napraw. Praca na maszynie, zgodna z instrukcją obsługi, polega przede wszystkim na
właściwej i dokładnej regulacji poszczególnych mechanizmów i zespołów oraz prawidłowej
konserwacji maszyn.
Konserwacja maszyn obejmuje:
- dokładne czyszczenie mechanizmów maszyny z kurzu, pyłu papierowego, resztek farby,
zu\
ytego oleju i smaru,
- smarowanie maszyny zgodne z instrukcją smarowniczą (właściwe smary i oleje),
- codzienny przegląd maszyny przez obsługę.
Czas przewidziany w ciÄ…gu dnia pracy na konserwacjÄ™ maszyny nale\
y obowiÄ…zkowo
wykorzystać na ten cel; nie mo\
na przeznaczać go na inne czynności. Pracownik odpowiada
za awarie wynikłe z przyczyny złej konserwacji maszyny.
Instrukcja smarownicza podaje, jaki rodzaj olejów i smarów stałych nale\
y u\
ywać do
smarowania centralnego i ręcznego. Rozró\
niamy następujące rodzaje smarowania:
- olejowe centralne  obiegowe pod ciśnieniem,
- w kÄ…pieli olejowej,
- olejowe ręczne,
- ręczne smarem stałym.
Podaje tak\
e, w jaki sposób i w jakim czasie powinno odbywać się napełnianie i wymiana
oleju w pojemniku centralnego olejenia oraz jak czyścić filtry olejowe w zbiorniku. Poziom
oleju musi być dokładnie kontrolowany i nie mo\
e opaść poni\
ej wskaz
nika. W niektórych
maszynach specjalny system zabezpieczajÄ…cy unieruchamia maszynÄ™ w przypadku braku oleju
lub niesprawności centralnego olejenia. Wymiana oleju w zbiorniku centralnego olejenia
obiegowego odbywa siÄ™ w zale\
noÅ›ci od instrukcji fabrycznej co 3÷6 miesiÄ™cy, zaÅ›
uzupełnianie w zale\
ności od potrzeby.
Smarowanie w kÄ…pieli olejowej polega na tym, \
e niektóre części maszyny pracują
zanurzone w pojemniku z olejem, np. niektóre krzywki, przekładnie zębate. Na planie
smarowania zaznaczone są pojemniki i miejsca, które przed uruchomieniem maszyny nale\
y
dopełnić olejem. Napełnianie olejem pojemników do oznaczonego punktu odbywa się
podczas postoju maszyny.
Podczas pracy maszyny pomimo najlepszej obsługi i konserwacji niektóre części
i mechanizmy podlegajÄ… procesowi powolnego lub szybszego zu\
ycia. Smarowanie jest
nieodzownym czynnikiem do podniesienia wydajności i przedłu\
enia okresu eksploatacji
produkcyjnej maszyny.
Zu\
ywanie się części maszyny zale\
y od wielu czynników: od właściwości materiału, od sił
działających w czasie pracy i od smarowania.
W czasie eksploatacji maszyny wyró\
niamy trzy etapy:
etap I  okres docierania,
etap II  okres właściwej pracy  eksploatacji produkcyjnej,
etap III  okres przyśpieszonego zu\
ywania siÄ™  niszczenia.
W okresie docierania, którego czas określa producent maszyny, następuje wygładzanie się
współpracujących części maleje tarcie w ło\
yskach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
W okresie eksploatacji właściwej występują najbardziej odpowiednie warunki
współpracy ruchomych części. Tarcie ich powierzchni jest minimalne. Zu\
ywanie siÄ™
maszyny jest wprost proporcjonalne do czasu eksploatacji.
Okres niszczenia charakteryzuje nadmierne zu\
ywanie się części i powstawanie luzów
w Å‚o\
yskach, mo\
e to doprowadzić do awarii maszyny.
Te trzy okresy doskonale charakteryzuje zapotrzebowanie maszyny na czynniki
smarujÄ…ce. Po okresie docierania dotychczasowe zapotrzebowanie na oleje i smary powinno
zmaleć. W okresie właściwej eksploatacji powinno utrzymywać się na tym samym poziomie.
Ponowny wzrost zapotrzebowania na czynniki smarujące świadczy, i\
maszyna osiągnęła
okres niszczenia.
Naprawy maszyn
W ka\
dej maszynie mo\
emy wyodrębnić części zu\
ywajÄ…ce siÄ™ szybciej i wolniej.
Poniewa\
części zu\
ywają się w ró\
nym czasie, podlegają wymianie w ściśle określonych
terminach.
Rozró\
niamy naprawy:
- bie\
Ä…ce (B),
- średnie (S),
- główne (G).
W czasie między naprawami dokonuje się przeglądów maszyny i prowadzi dokładną
regulację ró\
nych mechanizmów. Części zu\
ywajÄ…ce siÄ™ szybciej sÄ… wymieniane przy ka\
dej
naprawie, części zu\
ywające się wolniej są wymieniane jedynie podczas napraw średnich lub
głównych.
Podczas napraw bie\
ących, trwających do kilku dni, wymienia się najczęściej ró\
ne
sprÄ™\
yny, Å‚o\
yska, łapki itp. Czasem naprawie podlegają tylko niektóre mechanizmy.
Podczas napraw średnich, trwających do kilkunastu dni, dokonuje się częściowo
demonta\
u niektórych mechanizmów i zespołów maszyny. Wymienia się części, a czasem
całe podzespoły mechanizmów.
W czasie napraw głównych maszyna wyłączona jest z eksploatacji na okres kilku
tygodni, a nawet miesięcy; dokonuje się demonta\
u maszyny niemal w całości. Wymiana
części i wykonanie napraw wią\
e się z ustaleniem tzw. cyklu naprawczego maszyny, który
podaje okres pracy maszyny między dwiema naprawami głównymi.
Oprócz napraw wchodzących w cykl naprawczy, bywają naprawy pozaplanowe. Nale\
Ä… do
nich naprawy awaryjne i przeciwawaryjne.
Wydłu\
anie cyklu naprawczego maszyn drukujących nie jest wskazane ze względów
technologicznych i mechanicznych, gdy\
tracą one stopniowo swą dokładność. Otrzymuje się
złą jakość druku i niektóre części maszyny przedwcześnie zu\
ywajÄ… siÄ™. Ka\
da maszyna
w pierwszym okresie eksploatacji powinna drukować prace trudne.
Instalacja elektryczna
KonserwacjÄ… instalacji elektrycznej zajmuje siÄ™ elektryk  konserwator. Wa\
ne jest, aby
wszystkie włączniki, wyłączniki, styki były zawsze sprawne.
Instalacja elektryczna jest jednym z najwa\
niejszych elementów wyposa\
enia ka\
dej
maszyny.
Składa się zazwyczaj z:
- głównej tablicy rozdzielczej, do której są doprowadzone przewody zasilania z sieci
elektrycznej zewnętrznej oraz odchodzą przewody do wszystkich podzespołów instalacji
elektrycznej w maszynie,
- silnika elektrycznego, napędzającego maszynę i hamulca,
- głównej tablicy sterowniczej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- dodatkowych tablic sterowniczych: przy odbieraniu, zespołach drukujących,
samonakładaku,
- silnika elektrycznego sprÄ™\
arki,
- instalacji oświetleniowej,
- elektromagnetycznych i fotoelektrycznych urządzeń zabezpieczających,
- przewodów łączących.
Od stanu instalacji elektrycznej sterującej pracę całej maszyny, zale\
y często
bezpieczeństwo, a nawet \
ycie załogi. Dlatego wszelkie uszkodzenia instalacji powinny być
zgłaszane przez pracownika do konserwatora (elektryka) w celu ich natychmiastowego
usunięcia.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak określić czas potrzebny do zadrukowania zadanej ilości podło\
a drukowego?
2. Jaka zdefiniujesz smarowanie maszyny sitodrukowej?
3. Jak korzystać z instrukcji smarowniczej?
4. Jak wyznaczyć części maszyny przeznaczone do smarowania przed jej uruchomieniem?
5. Jak zdefiniujesz eksploatacjÄ™ maszyn sitodrukowych?
6. Jakie sÄ… etapy pracy maszyn sitodrukowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Maksymalna wydajność rotacyjnej maszyny sitodrukowej wynosi 100 m/min. Oblicz czas
potrzebny do zadrukowania 10 000 m podło\
a.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastanowić się nad prawidłowym przeliczeniem czasu do wykonania zadanej ilości
odbitek,
2) pamiętać o zachowaniu jednakowych jednostek miary i czasu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj proces smarowania maszyny przedstawionej na rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować pytania prowadzące do ćwiczenia praktycznego,
2) zapoznać się z budową maszyny sitodrukowej przedstawionej na rysunku,
3) zapoznać się z instrukcją smarowniczą danej maszyny,
4) wyznaczyć właściwy rodzaj smarowania poszczególnych części maszyny,
5) zaznaczyć na rysunku pojemniki i miejsca, które przed uruchomieniem maszyny nale\
y
dopełnić olejem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- zestaw pytań prowadzących do wykonania ćwiczenia,
- rysunek maszyny sitodrukowej,
- instrukcja smarownicza.
Ćwiczenie 3
Określ etap eksploatacji maszyny na podstawie kontroli zapotrzebowania na czynniki
smarujÄ…ce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) scharakteryzować eksploatację maszyn sitodrukowych,
3) rozpoznać zadany etap eksploatacji.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) obliczyć czas potrzebny do zadrukowania określonej ilości podło\
a
drukowego?
2) zdefiniować smarowanie maszyn sitodrukowych?
3) korzystać z instrukcji smarowniczej?
4) wyznaczyć części maszyny przeznaczone do smarowania przed jej
uruchomieniem?
5) zdefiniować eksploatację maszyn sitodrukowych?
6) scharakteryzować etapy pracy maszyn sitodrukowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Organizowanie stanowiska pracy przy maszynach
sitodrukowych zgodnie z przepisami bhp, ochrony
przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska
4.3.1. Materiał nauczania
Przystępując do procesu drukowania nale\
y, bezwzględnie pamiętać o obowiązujących
przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz środkach ochrony
indywidualnej.
Stosując wymagane środki ostro\
ności, nie nara\
amy siebie ani innych osób na utratę
zdrowia lub \
ycia. OrganizujÄ…c stanowisko pracy drukarza, nale\
y zadbać nie tylko
o wyposa\
enie w odpowiednie materiały, narzędzia, urządzenia itd., ale tak\
e zapewnić
bezpieczne stanowisko pracy.
Przed rozpoczęciem pracy w zakładzie nale\
y odbyć szkolenie z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy. Prowadzone jest ono jako:
- szkolenie wstępne,
- szkolenie okresowe.
Szkolenie wstępne przeprowadzane jest według programów opracowanych dla
poszczególnych grup zawodowych i obejmuje:
- szkolenie wstępne ogólne (instrukta\
ogólny)  przed dopuszczeniem do wykonywania
pracy,
- szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instrukta\
stanowiskowy)  przed
dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
W normie PN-80/Z-08052 podano klasyfikację niebezpiecznych i szkodliwych czynników
występujących w procesie drukowania. W zale\
ności od charakteru oddziaływania czynniki
niebezpieczne i szkodliwe występujące w procesie pracy dzieli się na następujące grupy:
- fizyczne,
- chemiczne,
- biologiczne,
- psychofizyczne.
Wśród czynników fizycznych rozró\
nia się następujące rodzaje:
- poruszające się części maszyn,
- ruchome elementy urządzeń technicznych,
- przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,
- powierzchnie, na których jest mo\
liwy upadek pracujÄ…cych,
- ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szorstkość wyrobów,
urządzeń i narzędzi,
- temperatura powierzchni wyposa\
enia technicznego i materiałów,
- hałas,
- wibracja,
- oświetlenie,
- promieniowanie laserowe.
Niebezpieczne i szkodliwe czynniki chemiczne dzieli siÄ™ w zale\
ności od rodzajów
działania na organizm ludzki na:
- toksyczne,
- dra\
niÄ…ce,
- uczulajÄ…ce,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- rakotwórcze,
- mutagenne,
- upośledzające funkcje rozrodcze,
Pyły
Pyły mogą powstawać w procesie drukowania na szybkobie\
nych maszynach rotacyjnych,
co mo\
e być spowodowane nieodpowiednimi parametrami stosowanych farb
i zadrukowywanego papieru lub jednego z tych czynników. Jednak po zaobserwowaniu takiej
nieprawidłowości drukowanie nie mo\
e być kontynuowane.
Hałas
Hałasem przyjęto określać wszelkie niepo\
Ä…dane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciÄ…\
liwe
lub szkodliwe drgania ośrodka sprę\
ystego, oddziałujące za pośrednictwem powietrza na
narząd słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka. Ujemne oddziaływanie
hałasu na organizm człowieka w warunkach nara\
enia zawodowego mo\
na podzielić na dwa
rodzaje:
- wpływ hałasu na narząd słuchu,
- pozasłuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy oraz
zmysły człowieka).
PrÄ…d elektryczny
Instalacje elektryczne mogą stanowić z
ródło zagro\
eń \
ycia, zdrowia, mienia i środowiska.
Zagro\
enia te mogą wynikać z:
- pora\
enia prÄ…dem elektrycznym,
- po\
aru, je\
eli instalacje elektryczne sÄ… z
ródłem powstania tego po\
aru lub wpływają na
jego rozprzestrzenianie siÄ™,
- zatrucia wynikłego z zastosowania w instalacjach i urządzeniach elektrycznych
szkodliwych materiałów, surowców i tworzyw sztucznych (lub zatrucia produktami ich
spalania).
W celu wyeliminowania zagro\
eń powodowanych przez instalacje elektryczne konieczne
jest zastosowanie następujących rodzajów środków ochrony:
- przed pora\
eniem prÄ…dem elektrycznym,
- przed przepięciami atmosferycznymi i łączeniowymi,
- przed prÄ…dem przetÄ™\
eniowym,
- przed zanikiem lub obni\
eniem napięcia,
- przed skutkami oddziaływania cieplnego,
- instalacji niskiego napięcia przed uszkodzeniami między systemami wysokiego napięcia,
- przed skutkami oddziaływań pól elektromagnetycznych,
- przed hałasem,
- przed zanieczyszczeniem środowiska materiałami i produktami u\
ywanymi
w instalacjach i urzÄ…dzeniach elektrycznych.
Farby stosowane w technice sitodrukowej zawierajÄ… okoÅ‚o 5÷20% rozpuszczalników
organicznych. Rodzaje stosowanych farb i rozpuszczalników zale\
ą od podło\
a na jakim
wykonywany jest nadruk
Rozpuszczalniki, a raczej ich pary, sÄ… powa\
nym zagro\
eniem dla układu oddechowego
człowieka oraz, chocia\
w mniejszym stopniu, dla przewodu pokarmowego, gdy\
na
wchłanianie ich par w pewnym stopniu nara\
ony jest równie\
przewód pokarmowy. Dlatego
te\
maszyny drukujące, a w szczególności ich aparaty farbowe oraz urządzenia suszące
powinny być wyposa\
one w obudowy zaopatrzone w urzÄ…dzenia wentylacji mechanicznej,
wydalające opary rozpuszczalników z hal maszyn drukujących.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ponadto w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona taka liczba wymian powietrza,
aby zapewnić czystość powietrza co najmniej w granicach wartości najwy\
szych
dopuszczalnych stÄ™\
eń par występujących tam rozpuszczalników, określonych odpowiednimi
przepisami.
Nowym rodzajem farb graficznych ostatnio coraz częściej stosowanych w ró\
nych
technologiach drukowania są farby UV utrwalane promieniowaniem nadfioletowym, które
nie zawierają rozpuszczalników organicznych lub zawierają ich niewielkie ilości. Utrwalanie
farb UV wymaga zastosowania kanałów suszących wyposa\
onych w lampy emitujÄ…ce
promieniowanie UV. Podczas procesu utrwalania farb UV nie powstajÄ… \
adne uboczne
produkty ani nie wydzielajÄ… siÄ™ toksyczne substancje, a przez to \
e nie zawierajÄ…
rozpuszczalników organicznych są równie\
bezpieczne dla środowiska. Mogą jednak
zawierać agresywne rozcieńczalniki (lub \
ywice) działające dra\
niąco na skórę i dlatego
podczas pracy z farbami UV nale\
y stosować rękawice i ubrania ochronne. W przypadku
zanieczyszczenia skóry nale\
y ją zmyć za pomocą wody i mydła. Nie nale\
y zmywać
rozpuszczalnikami organicznymi ani detergentami.
Stosowanie kanałów suszących wyposa\
onych w lampy UV wymaga zabezpieczenia
pracowników przed szkodliwym działaniem promieniowania UV oraz wydzielającego się
podczas pracy tych lamp ozonu. Kanały suszące powinny być odpowiednio zabudowane oraz
posiadać sprawną wentylację:
- strumień powietrza, pochodzący z urządzeń wentylacji ogólnej, nie mo\
e być skierowany
bezpośrednio na stanowisko pracy,
- powietrze w pomieszczeniach maszyn drukujących powinno być okresowo badane na
zawartość par rozpuszczalników zawartych w farbach, rozcieńczalnikach i zmywaczach.
Rozpuszczalniki organiczne mogÄ… te\
w przypadkach losowych lub w wyniku
nieostro\
ności lub niestosowania się do zaleceń bhp stanowić zagro\
enie dla skóry i oczu.
Przy wszelkich manipulacjach z rozpuszczalnikami organicznymi nale\
y chronić zarówno
skórę (przede wszystkim nara\
ona jest skóra rąk), jak i oczy. Mycie ręczne, np. zespołów
farbowych, obowiÄ…zkowo nale\
y wykonywać w odpowiednio dobranych okularach
ochronnych lub w goglach. Pojemniki z rozpuszczalnikami powinny być zawsze szczelnie
zamykane.
W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników organicznych lub w przypadku oblania
pracownika zmywaczem zawierajÄ…cym te rozpuszczalniki, nale\
y zastosować się do
następujących zaleceń dotyczących pierwszej pomocy:
- usunąć poszkodowanego ze środowiska zanieczyszczonego oparami,
- zdjąć i usunąć oblaną odzie\
,
- zapewnić dopływ świe\
ego powietrza,
- zapewnić spokój i ciepło,
- ska\
one oczy przepłukać wodą,
- w przypadku polania, skórę zmyć letnią wodą z mydłem,
- wezwać lekarza.
Czynniki mechaniczne
Przy obsłudze maszyn drukujących nara\
enie pracowników na wszelkiego rodzaju urazy
mechaniczne jest stosunkowo wysokie. Zale\
y od rodzaju, stanu technicznego oraz
automatyzacji maszyn sitodrukowych.
Zaleca się podczas drukowania sitowego następujące środki bezpieczeństwa dla
wskazanych czynników szkodliwych:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Substancje chemiczne:
- wymagana kontrola: pomiary stÄ™\
eń substancji niebezpiecznych zawartych w farbach,
rozcieńczalnikach i zmywaczach,
- wymagane środki ochrony: techniczne: wentylacja powietrza, organizacyjne: dbałość
o stosowanie materiałów i preparatów chemicznych mo\
liwie bezpiecznych dla zdrowia
i posiadanie ich kart charakterystyk; środki ochrony indywidualnej: ubrania
i odpowiednie rękawice ochronne.
Hałas:
- wymagana kontrola: pomiary poziomu hałasu,
- wymagane środki ochrony: techniczne: dbałość o stan techniczny maszyn, ekranowanie
stanowisk będących z
ródłem hałasu; środki ochrony indywidualnej: ochronniki słuchu.
Ochrona środowiska w drukowaniu sitowym
Åšcieki
Proces drukowania nie powoduje powstawania ścieków ani te\
stosowanie systemów
nadawania farb wodnych tego nie powoduje. Nale\
y jednak zaznaczyć, \
e w trakcie mycia
rakli, no\
y raklowych, pojemników po farbach itd. powstają ścieki, które póz
niej nale\
y
oczyścić, zanim zostaną odprowadzone do kanalizacji.
Emisje gazów
Farby sitodrukowe wysychają w wyniku odparowywania rozpuszczalników.
Rozpuszczalniki ulatniają się z formy sitodrukowej oraz w czasie suszenia druków.
W przypadku maszyn bez urzÄ…dzenia suszÄ…cego (suszenie powietrzem) rozpuszczalniki
zostają wyemitowane w całości do pomieszczenia roboczego i/lub pomieszczenia będącego
suszarniÄ….
Przy takiej zasadzie pracy musi istnieć dobra wentylacja i częste sprawdzanie stę\
enia
rozpuszczalników w atmosferze.
Odprowadzanie powietrza wylotowego
W przypadku maszyn sitodrukowych z zainstalowanym urzÄ…dzeniem suszÄ…cym, opary
rozpuszczalnika sÄ… odprowadzane poprzez przewody do atmosfery. Nale\
y stwierdzić, \
e
produkty drukowane techniką sitodruku mogą zawierać resztki rozpuszczalników zaraz po
wydrukowaniu. Te pozostałości stopniowo ulatniają się. Musi być zastosowana wymiana
powietrza, \
eby odprowadzać te odparowane substancje pochodzące równie\
z samej formy
sitodrukowej.
Oczyszczanie powietrza wylotowego
Powietrze wylotowe z urządzeń suszących, obcią\
one rozpuszczalnikami, stanowi
wielkie wyzwanie techniczne. Na skutek ogromnej ró\
norodności zawartości
rozpuszczalników i ogólnie stosunkowo niskich obcią\
eń przepływów powietrza wylotowego,
jest rzeczą bardzo trudną efektywnie wykorzystywać tradycyjne technologie, takie jak
katalityczne dopalanie lub kondensację rozpuszczalników. Analizy wykazały, \
e dominujÄ…ce
technologie oczyszczania powietrza wylotowego często nie stanowią satysfakcjonującego
rozwiÄ…zania w przypadku techniki sitodrukowej. Do pewnego stopnia metoda adsorbowania
oparów w układach węgla aktywnego mo\
e być jakimś rozwiązaniem. Ka\
da drukarnia musi
sama zadecydować o tym, jakie podjąć kroki w kierunku zapobie\
enia emisjom
rozpuszczalników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Substancje odpadowe
Poni\
ej są wymienione podstawowe rodzaje odpadów zwykle powstających w czasie
drukowania technikÄ… sitodrukowÄ…:
- resztki farb drukowych (zawierajÄ…cych rozpuszczalniki), resztki farb drukowych (na bazie
wodnej, utwardzone), rozcieńczalnik do farb, szlam farbowy, folie z tworzyw sztucznych
(zniszczone arkusze), zanieczyszczone ściereczki, odpady papierowe, ramy form
sitodrukowych, środki do czyszczenia sit, resztki farb UV, pojemniki po farbach UV,
pojemniki po farbach rozpuszczalnikowych.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp?
2. Jak korzystać z instrukcji bhp?
3. Jakie są potrzebne podczas drukowania środki ochrony indywidualnej?
4. Jak sklasyfikować szkolenia bhp?
5. Jakie zagro\
enia zdrowia występują podczas druku sitowego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki do ochrony indywidualnej podczas mycia maszyny sitodrukowej po
drukowaniu farbami UV.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z właściwościami farb UV,
2) zaplanować kolejność mycia elementów maszyny,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- zestaw instrukcji bhp,
- ubrane ochronne, rękawice ochronne, okulary ochronne.
Ćwiczenie 2
Określ, jakie szkolenie powinien odbyć pracownik przed dopuszczeniem do pracy na
półautomatycznej maszynie sitodrukowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przepisami bhp,
2) sprawdzić zagro\
enia występujące na danym stanowisku pracy,
3) sklasyfikować rodzaje szkoleń bhp.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- zestaw instrukcji bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 3
Zorganizuj stanowisko pracy przy stole do sitodruku ręcznego zgodnie z zasadami
ergonomii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować materiały, sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania drukowania, zgodnie
z zasadami ergonomii,
2) pamiętać o przepisach bhp,
3) dobrać odpowiednie środki do ochrony indywidualnej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- zestaw przepisów bhp i ochrony przeciwpo\
arowej,
- arkusz do sporzÄ…dzenia notatek,
- materiały, sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania zadania.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować szkolenia bhp?
2) sklasyfikować zagro\
enia zdrowia podczas drukowania sitowego?
3) korzystać z przepisów bhp?
4) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp?
5) dobrać środki ochrony indywidualnej do procesu produkcyjnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj a\
nauczyciel odbierze od Ciebie pracÄ™.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw do zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Rysunek przedstawia zasadÄ™ drukowania sitowego
a) bezkontaktowego.
b) bez odskoku.
c) z odskokiem.
d) kontaktowego.
2. Twardość listwy raklowej podaje się w stopniach
a) niemieckich.
b) Shorea A.
c) francuskich.
d) Schoppera.
3. Elementy charakterystyczne dla maszyny sitodrukowej to
a) mechanizm unoszenia ramy, mocowania rakla.
b) duktor farbowy, rakiel zgarniajÄ…cy.
c) zespół zwil\
ajÄ…cy, walec rastrowy.
d) rakiel zgarniający, samonakładak.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4. Na schemacie przedstawiono zasadę działania maszyny sitodrukowej
a) rotacyjnej.
b) płaskiej.
c) dociskowej.
d) cylindrycznej.
5. Wyposa\
enie stanowiska pracy do sitodruku ręcznego to
a) stół sitodrukowy, podło\
e w zwoju, rakiel, rama sitodrukowa.
b) półautomat sitodrukowy, podło\
e w arkuszach, sito cylindryczne.
c) stół sitodrukowy, podło\
e w arkuszach, rakiel, rama sitodrukowa.
d) półautomat sitodrukowy, karuzela , podło\
e w arkuszach.
6. Informację na temat olejów i smarów u\
ywanych do smarowania centralnego i ręcznego
podawane sÄ… w instrukcji
a) technologicznej.
b) smarowniczej.
c) bhp i ppo\
.
d) elektrycznej.
7. Niepo\
ądanym skutkiem gromadzenia się elektryczności statycznej mogą być
a) wyładowania iskrowe i wybuch.
b) zatrucie oparami rozpuszczalników.
c) jonizacja powietrza.
d) obciÄ…\
enia statyczne.
8. W urządzeniach elektrycznych o napięciu powy\
ej 1 kV jako ochronÄ™
przeciwpora\
eniowÄ… stosuje siÄ™
a) odgrodzenie siÄ™.
b) odzerowanie.
c) jonizowanie.
d) uziemienie.
9. Zadrukowywanie tapet umo\
liwiajÄ…
a) stoły do sitodruku ręcznego.
b) półautomaty sitodrukowe.
c) automaty sitodrukowe.
d) maszyna rotacyjna.
10. Schemat przedstawia zasadę działania maszyny sitodrukowej
a) cylindrycznej do drukowania plakatów.
b) półautomatycznej do drukowania sto\
ków.
c) płaskiej do drukowania tkanin.
d) uniwersalnej do drukowania sferycznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
11. Szybkość drukowania na cylindrycznej maszynie sitodrukowej wynosi 5000
odbitek/godzinÄ™. Czas potrzebny do wykonania 100 000 odbitek wynosi
a) 5 godzin.
b) 10 godzin.
c) 20 godzin
d) 50 godzin.
12. Maszyna sitodrukowa do drukowania na przedmiotach z tworzyw sztucznych to maszyna
a) automatyczna z sekcjÄ… aktywacji powierzchni.
b) rotacyjna z proszkowaniem.
c) cylindryczna z sekcjÄ… aktywacji powierzchni.
d) płaska z proszkowaniem.
13. Zagro\
enia występujące podczas obsługi maszyn sitodrukowych to
a) zapylenie.
b) opary rozpuszczalników.
c) wibracje.
d) promieniowanie IR.
14. Czas potrzebny do 2-kolorowego zadrukowania 500 koszulek na 1 kolorowej maszynie
o wydajności 100 odbitek/godzinę, wynosi
a) 2 godziny.
b) 5 godzin.
c) 10 godzin.
d) 20 godzin.
15. Konserwacja maszyn obejmuje:
a) oczyszczenie, smarowanie codzienny przeglÄ…d.
b) mycie, przyrzÄ…dzanie, smarowanie.
c) naprawÄ™, smarowanie, oczyszczanie.
d) regeneracjÄ™, smarowanie, mycie.
16. Åšrodki ochrony indywidualnej przy pracy z farbami i zmywaczami rozpuszczalnikowymi to:
a) okulary, fartuch.
b) rękawice, kask.
c) ubranie ochronne, rękawice.
d) okulary, ubranie ochronne.
17. Towotnica słu\
y do smarowania
a) olejowego centralnego.
b) olejowego ręcznego.
c) w kÄ…pieli olejowej.
d) ręcznie smarem stałym.
18. W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników nale\
y
a) zapewnić dopływ świe\
ego powietrza.
b) wykonać masa\
serca.
c) wykonać sztuczne oddychanie.
d) uło\
yć na prawym boku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
19. Perforowany blat w maszynie do sitodruku płaskiego umo\
liwia umocowanie podło\
a za
pomocÄ…
a) listew.
b) podciśnienia.
c) przyklejenia.
d) haczyków.
20. W maszynach ¾-automatycznych rÄ™cznie wykonuje siÄ™ tylko
a) unoszenie sita.
b) przesuwanie rakla.
c) odbieranie druków.
d) nakładanie druków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Eksploatowanie maszyn do drukowania sitowego
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
6. LITERATURA
1. BHP na stanowiskach pracy w przemyśle poligraficznym z uwzględnieniem oceny ryzyka
zawodowego, COBRPP, Warszawa 2006
2. Bran\
owe Normy
3. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba
Druku, Warszawa 1999
4. Instrukcje obsługi maszyn sitodrukowych
5. Jakucewicz S, Magdzik S.: Podstawy poligrafii, WSiP, Warszawa 1997
6. Kochaniak R.: Sitodrukowe farby UV a ochrona pracy i środowiska.  Świat Druku
Nr 1/2004
7. Poligrafia a ochrona środowiska. Najlepsze dostępne techniki (BAT) w przemyśle
poligraficznym. Polska Izba Druku. COBRPP, Warszawa 2001
8. Polskie Normy
9. Stankiewicz B., Czech G.: Sitodruk. COBRPP, Warszawa 2001
10. Materiały reklamowe firmy Grey Metal
11. Materiały reklamowe firmy Romanik
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30