MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Paweł Pierzchalski
Eksploatowanie maszyn do drukowania wypukłego
825[01].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr in\
. Henryk Godlewski
mgr in\
. Przemysław Śleboda
Opracowanie redakcyjne:
mgr El\
bieta Gonciarz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z3.01,
 Eksploatowanie maszyn do drukowania wypukłego , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu drukarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Charakteryzowanie typograficznych i typooffsetowych maszyn
drukujÄ…cych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Charakteryzowanie fleksograficznych maszyn drukujÄ…cych 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.2.3. Ćwiczenia 32
4.2.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 34
6. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu budowy i zasady działania
wypukłodrukowych maszyn drukujących. Najwięcej miejsca poświęcono maszynom
fleksograficznym, gdy\
wśród technik drukowania wypukłego fleksografia jest praktycznie
jedyną, poza typooffsetem, techniką funkcjonującą w przemyśle poligraficznym.
W poradniku znajdziesz:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
825[01].Z3
Technologia drukowania wypukłego
825[01].Z3.01
Eksploatowanie maszyn do drukowania wypukłego
825[01].Z3.02
Przygotowanie form do drukowania wypukłego
825[01].Z3.03
Drukowanie wypukłe
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 posługiwać się terminologią poligraficzną,
 charakteryzować podstawowe działy poligrafii,
 określać podstawowe szeregi i formaty wyrobów poligraficznych
 posługiwać się podstawowymi miarami poligraficznymi,
 charakteryzować papiery drukowe, papiery tzw. nowej generacji, papiery syntetyczne,
 klasyfikować oraz określić skład farb drukowych,
 określać mechanizmy utrwalania farb,
 określać drukowe i u\
ytkowe właściwości farb,
 klasyfikować i charakteryzować formy drukowe ró\
nych technik drukowania,
 klasyfikować maszyny drukujące,
 charakteryzować techniki drukowania,
 współpracować w grupie,
 formułować wnioski,
 oceniać swoje umiejętności,
 uczestniczyć w dyskusji,
 prezentować siebie i grupę w której pracujesz,
 przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 posłu\
yć się terminologią dotyczącą drukowania technikami wypukłymi,
 wyjaśnić zastosowanie techniki: typograficznej typooffsetowej i fleksograficznej we
współczesnej poligrafii,
 scharakteryzować zasady drukowania w technice wypukłej,
 sklasyfikować maszyny drukujące techniką wypukłą,
 scharakteryzować budowę i zasadę działania maszyn,
 przeanalizować budowę i przedstawić zasadę działania poszczególnych zespołów maszyn
fleksograficznych,
 zidentyfikować zagro\
enia pochodzÄ…ce od maszyn fleksograficznych,
 dobrać maszynę fleksograficzną do rodzaju produkcji,
 obliczyć czas wykonania określonej produkcji,
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 scharakteryzować czynności eksploatacyjne niezbędne do utrzymania maszyny
fleksograficznej w ruchu,
 zaplanować czynności technologiczne na stanowisku pracy maszyn fleksograficznych,
 zastosować zasady eksploatacji maszyn fleksograficznych do drukowania zgodnie,
 dobrać środki ochrony indywidualnej do prac związanych z obsługą maszyn
fleksograficznych,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Charakteryzowanie typograficznych i typooffsetowych
maszyn drukujÄ…cych
4.1.1. Materiał nauczania
Ogólne wiadomości o maszynach drukujących
Maszyny drukujÄ…ce mo\
na ogólnie podzielić na: arkuszowe, zwojowe i kształtowe.
Zasadniczą częścią ka\
dej maszyny drukującej jest część drukująca. To jej budowa jest
zawsze ró\
na w maszynach poszczególnych technik drukowania. Oprócz części drukującej
maszyna drukująca ma część zasilającą  dostarczającą podło\
e do części drukującej oraz
część końcową, w której zadrukowane podło\
e jest formowane w odpowiedni, \
Ä…dany
sposób. W odró\
nieniu od części drukującej, budowa części zasilającej i końcowej maszyny
drukującej jest podobna lub wręcz analogiczna w maszynach ró\
nych technik drukowania.
Do maszyn arkuszowych zadrukowywane podło\
e jest dostarczane w stosach. Część
zasilająca arkuszowych maszyn drukujących stanowi samonakładak.
Samonakładak jest urządzeniem pobierającym pojedyncze arkusze ze stosu,
oddzielającym je od stosu oraz przenoszącym na odpowiedni przenośnik (stół spływowy),
dostarczający je do części drukującej, lub te\
od razu dostarczającym do części drukującej.
Jest du\
o ró\
nych konstrukcji samonakładaków, ró\
niÄ…cych siÄ™ znacznie konstrukcjÄ…. Ze
względu na sposób oddzielania i podawania arkuszy do zespołu drukującego samonakładaki
mo\
na podzielić następująco:
 cierne, oddzielające arkusze sposobem mechanicznym (nie występują w nowoczesnych
maszynach drukujących), spotyka się je natomiast w ró\
nego rodzaju maszynach do
druku cyfrowego, drukarkach komputerowych i innych maszynach  małej poligrafii ;
 pneumatyczne  Uniwersal, rozdzielajÄ…ce arkusze za pomocÄ… systemu powietrznego
i podające do zespołu drukującego arkusz za arkuszem pojedynczo. Pobranie arkusza
następuje tu z przodu stosu (od strony stołu spływowego), a pobranie następnego arkusza
mo\
e nastąpić po całkowitym zejściu ze stosu poprzedniego arkusza;
 pneumatyczne  strumieniowe, rozdzielające arkusze równie\
za pomocÄ… systemu
powietrznego, ale podające je do zespołu drukującego strumieniowo bez przerw między
arkuszami. W samonakładakach tych pobranie arkusza następuje z tyłu stosu, dzięki
czemu następny arkusz mo\
e być pobrany w czasie, gdy poprzedni arkusz nie zejdzie
całkowicie ze stosu.
Najbardziej rozpowszechnione w maszynach arkuszowych ró\
nych technik drukowania,
są samonakładaki pneumatyczne strumieniowe ze względu na najwy\
szą wydajność wśród
ró\
nych typów samonakładaków.
Część końcową arkuszowych maszyn drukujących stanowi wykładak, który wyprowadza
arkusze z części drukującej i układa je w stos. W części końcowej znajdują się te\
urzÄ…dzenia
formujące prawidłowy stos zadrukowanych arkuszy na stole odbiorczym. Z reguły urządzenia
odbierające składają się z przenośnika łańcuchowego, zespołu wyrównywaków (spychaków)
bocznych i tylnych, mechanizmów hamujących arkusze i stołu odbierającego wraz
z mechanizmami opuszczania stołu w miarę zapełniania się go arkuszami.
W maszynach zwojowych (rolowych) część zasilającą stanowi odwijak. Jest to
stanowisko zwojowe. Przy rozwijaniu wstęgi zwój obraca się. Hamulec zainstalowany przy
tulei powoduje odpowiednie naprÄ™\
enie rozwijanej wstęgi. Odwijak z reguły jest tak
skonstruowany, \
e zmiana zwoju następuje w sposób automatyczny bez zatrzymywania
maszyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Część końcowa maszyn zwojowych mo\
e być ró\
na, w zale\
ności od systemu w jakim
pracuje maszyna zwojowa. IstniejÄ… trzy systemy pracy maszyn zwojowych:
 zwój-zwój,
 zwój-arkusz,
 zwój-składka.
W systemie zwój-zwój część końcową maszyny stanowi nawijak. Nawijakiem jest
urządzenie nawijające wstęgę na tuleję w celu wytworzenia ściśle i równo nawiniętego zwoju.
W systemie zwój-arkusz zadrukowana wstęga w części końcowej maszyny drukującej
jest przekrawana przez nó\
krojący wstęgę na arkusze
W systemie zwój-składka zadrukowana wstęga w części końcowej maszyny drukującej
ulega złamywaniu w celu uzyskania składki, przekrawaniu i ewentualnemu skompletowaniu
poszczególnych składek w celu uzyskania gotowego produktu, np. gazety.
Budowa maszyn drukujących kształtowych zale\
y w wielu przypadkach od rodzaju
zadrukowywanej kształtki, a często maszyna zadrukowująca kształtki jest częścią maszyny
wykonującej kształtki i w tym przypadku budowa części zasilającej oraz końcowej jest bardzo
ró\
na i niemo\
liwe jest omówienie ich budowy w sposób ogólny. Część drukująca takich
maszyn natomiast jest taka sama jak w innych maszynach drukujÄ…cych.
Ogólna budowa części drukującej
W procesie drukowania mo\
na wyró\
nić trzy etapy: nakładanie farby na formę drukową,
przeniesienie farby z formy drukowej na zadrukowywane podło\
e oraz utrwalenie farby.
W części drukującej mo\
na wyró\
nić trzy zespoły: zespół farbowy  nanoszący farbę na
formę drukową, zespół drukujący  przenoszący farbę z formy na podło\
e, zespół utrwalający
farbę na zadrukowywanym podło\
u. W drukowaniu płaskim występuje jeszcze zespół wodny
nanoszący roztwór zwil\
ajÄ…cy na formÄ™ drukowÄ….
Za najwa\
niejszy mo\
na uznać zespół drukujący. Od niego bowiem zale\
y budowa
innych zespołów. W zale\
ności od budowy i działania zespołu drukującego rozró\
nia siÄ™
następujące rodzaje maszyn: prasy, maszyny dociskowe, maszyny płaskie, maszyny
rotacyjne, maszyny taśmoformowe.
W ka\
dym zespole drukujÄ…cym mo\
na wyró\
nić dwa elementy: element mocujący formę
drukową oraz element dociskający zadrukowywane podło\
e do formy drukowej (z wyjÄ…tkiem
techniki offsetowej, typooffsetowej i tampodrukowej, w których to zadrukowywane podło\
e
nie styka się bezpośrednio z formą drukową).
W prasie, zarówno forma drukowa, jak i element dociskający są płaskie. Forma jest
najczęściej nieruchoma, a element dociskający wykonuje ruch w górę i w dół. Obecnie nie
spotyka siÄ™ ju\
tych maszyn w przemyśle. Prasy stosuje się jedynie do druków artystycznych.
W maszynach dociskowych forma i element dociskowy są równie\
płaskie i wykonują
względem siebie określone ruchy (w zale\
ności od systemu maszyn dociskowych)
prowadzące do całkowitego styku formy z powierzchnią dociskającą. Najczęściej jest to ruch
elementu dociskajÄ…cego o ok. 90º przy nieruchomej formie drukowej. Maszyny te miaÅ‚y
zastosowanie głównie w drukowaniu typograficznym.
W maszynach płaskich forma drukowa jest płaska, zaś elementem dociskającym jest
cylinder. Forma wykonuje ruch posuwisto-zwrotny, natomiast cylinder ruch obrotowy
w jedną lub w dwie strony. Maszyny te stosowało się w drukowaniu typograficznym. Obecnie
sÄ… ju\
niespotykane.
W maszynach rotacyjnych forma drukowa znajduje siÄ™ na obwodzie cylindra formowego,
a zadrukowywany materiał dociskany jest do niej przez drugi cylinder  dociskowy. Taki
układ funkcjonuje w maszynach typograficznych, fleksograficznych i rotograwiurowych.
W maszynach rotacyjnych do drukowania pośredniego: offsetowych i typooffsetowych,
między cylindrem formowym a dociskowym znajduje się jeszcze cylinder pośredni
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
W maszynach taśmoformowych znajduje się cylinder formowy, ale formy są
umieszczone na taśmie bez końca. Elementem dociskowym jest tu cylinder. Maszyny tego
typu majÄ… zastosowanie w drukowaniu typograficznym.
W drukowaniu sitowym i tamponowym zespoły drukujące pracują inaczej ni\

w pozostałych technikach drukowania.
Rys. 1. Schematyczna budowa zespołów drukujących: [11, s. 164]
a) prasy, b) maszyny dociskowej, c) maszyny płaskiej, d) maszyny rotacyjnej bezpośredniej,
e) maszyny rotacyjnej pośredniej, f) maszyny taśmoformowej
1  forma drukowa, 2  zadrukowywane podło\
e, 3  płyta formowa, 4  płyta dociskowa, 5  obciąg,
6  cylinder naprÄ™\
ający taśmę formową, F  cylinder formowy, D  cylinder dociskowy, P  cylinder pośredni
Zespół farbowy ma za zadanie nało\
enie na formę drukową warstwy farby określonej
grubości. Budowa zespołu farbowego jest ró\
na dla farb mazistych (gęstych) i płynnych
(ciekłych), zale\
y tak\
e od techniki drukowania.
Zespół wodny ma za zadanie nało\
enie na formę drukową w drukowaniu płaskim
określonej ilości roztworu zwil\
ajÄ…cego.
Zespół utrwalający ma za zadanie utrwalić farbę na zadrukowywanym podło\
u. Zasada
jego działania jest zale\
na od rodzaju u\
ytej farby, a przy niektórych rodzajach farb
stosowanie zespołu utrwalającego jest zbędne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Proces drukowania w technice typograficznej
W technice tej mo\
liwe jest drukowanie na następujących rodzajach maszyn:
dociskowych, płaskich i rotacyjnych. Przy u\
yciu maszyn dociskowych i płaskich jest
mo\
liwe stosowanie form metalowych otrzymanych w gorących procesach składania tekstów.
Formy takie mają wysokość równą 62T! p. maszyny, więc muszą być dostosowanie do takiej
wysokości formy drukowej. Formy drukowe otrzymane w procesach chemigraficznych mają
mniejszą grubość i trzeba je wtedy umieścić na podstawkach o odpowiedniej wysokości.
Formy drukowe w tych maszynach umieszcza się na płaskich powierzchniach zwanych
płytą formową. Formy drukowe, składające się z wielu elementów, są umieszczane w ramach
formowych, wykonanych ze stalowego płaskownika. Ramy te mają wysokość mniejszą ni\

62T! p., a wymiary dostosowane do danej maszyny. Są ona w odpowiedni sposób mocowane
do płyty formowej. Płyty formowe są sztywne, nie uginają się przy drukowaniu.
W drukowaniu typograficznym musi być zastosowany obciąg o właściwościach elastycznych,
o ró\
nej twardości, ale zawsze dość miękki. Obciąg w maszynach typograficznych
dociskowych znajduje się na elemencie dociskającym, zwanym płytą dociskową, lub
potocznie, tyglem. W maszynach płaskich jest on na cylindrze dociskowym. Obciąg ma
kompensować nierówności formy i materiału zadrukowywanego tak, aby ka\
dy element
drukujący formy zetknął się z odpowiednim naciskiem z zadrukowywanym podło\
em. Składa
siÄ™ on z wielu warstw. Wa\
ne jest tak\
e, i\
twardość obciągu zmienia się z zale\
ności od
twardości formy drukowej i tak, przy wykonaniu formy z materiału miękkiego
(fotopolimeru), obciąg powinien być twardy, przy formie ze składu metalowego, obciąg
powinien być miękki.
W typograficznych maszynach dociskowych arkusz jest wyrównywany na płycie
dociskowej. W maszynach płaskich i arkuszowych rotacyjnych arkusz jest wyrównywany
bezpośrednio przed przekazaniem na cylinder dociskowy. W tych maszynach przy
drukowaniu arkusz znajduje siÄ™ na powierzchni cylindra dociskowego.
W maszynach zwojowych wyrównaniu podlega jedna z krawędzi wstęgi. Maszyny te
mają automatyczne urządzenia do wyrównywania krawędzi wstęgi, mają równie\
urzÄ…dzenia
do naprÄ™\
ania wstęgi z odpowiednią siłą. Siła ta mo\
e być regulowana.
Ka\
dy zespół drukujący ma własny zespół farbowy, którego zadaniem jest nało\
enie na
formę drukową równą, określonej grubości warstwę farby. W drukowaniu typograficznym
stosuje się farby maziste (gęste). Farby te mają du\
ą lepkość i trudno jest nało\
yć ja równą,
cienką warstwą. Wymagają one przed nało\
eniem dokładnego, tzw. roztarcia. Słu\
y temu
skomplikowany w budowie układ farbowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 2. Schemat pracy zespołu drukującego maszyny: [12, s. 23]
a) stopcylindrowej, b) jednoobrotowej, c) dwuobrotowej, d) wahadłowej
1  cylinder dociskowy, 2  płyta formowa, 3  forma drukowa, I  ruch roboczy, II  ruch jałowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 3. Schemat budowy przykładowego zespołu farbowego do farb mazistych [11, s. 169]
1  kałamarz farbowy, 2  regulowana szczelina między kałamarzem a duktorem, 3  duktor,
4  przybierak, 5  rozcieraki farbowe, metalowe, 6  walce rozcierajÄ…ce, gumowe,
7  nadawaki farbowe, 8  forma drukowa
Typowy zespół farbowy do farb mazistych przedstawia rysunek 3. Pojemnikiem na farbę
mazistą w maszynie drukującej jest tzw. kałamarz farbowy. Ma on długość odpowiadającą
szerokości formy drukowej w danej maszynie. Przy stosowaniu formy o mniejszej szerokości
mo\
na zmniejszyć długość części roboczej kałamarza przez wstawienie odpowiednich
ograniczników. Przy kałamarzu znajduje się walec, zwany duktorem, obracający się
cyklicznie o regulowany kąt. Obrót duktora powoduje obracanie się farby w kałamarzu, co
z kolei powoduje jej mieszanie. Między no\
em kałamarza a powierzchnią duktora znajduje
się szczelina. Szerokość tej szczeliny jest regulowana i mo\
e być ró\
na w ró\
nych miejscach
duktora. Od szerokości tej szczeliny zale\
y grubość warstwy farby znajdującej się na
powierzchni duktora. W czasie obrotu duktora do jego powierzchni dotyka drugi walec,
zwany przybierakiem. Pobiera on na swą powierzchnią farbę z duktora i przekazuje do części
rozcierającej zespołu farbowego. Przybierak porusza się ruchem wahadłowym.
W części rozcierającej farbę znajduje się kilka obracających się walców metalowych
i gumowych, które mają te\
pewien ruch wzdłu\
osi. Im farba ma większą lepkość, tym
walców tych jest więcej. Po roztarciu farby, ostatnie walce rozcierające przekazują farbę na
bardzo miękkie walce nakładające farbę na powierzchnię formy drukowej. Im więcej tych
wałków, tym uzyskuje się bardziej równe pokrycie farbą powierzchni drukujących.
Drukowanie technikÄ… typooffsetowÄ…
Drukowanie typooffsetowe jest jedną z prób wykonania drukowania offsetowego bez
potrzeby stosowania roztworów zwil\
ajÄ…cych.
W drukowaniu typooffsetowym zespół drukujący jest prawie taki sam jak przy
drukowaniu offsetowym. Jedyną ró\
nicÄ… jest inne mocowanie form w cylindrze formowym.
W tym przypadku stosuje siÄ™ cienkie formy chemigraficzne lub stereotypowe i cylinder
formowy jest przystosowany do ich mocowania.
Zespół farbowy jest identyczny jak w maszynach offsetowych i typograficznych,
dostosowany do farb typu mazistego o lepkości większej ni\
w drukowaniu typograficznym,
ale mniejszej ni\
w drukowaniu offsetowym. Zespołu zwil\
ajÄ…cego w maszynach
typooffsetowych nie stosuje siÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
W drukowaniu typooffsetowym stosuje siÄ™ takie same naciski jak drukowaniu
offsetowym. Jednak ze względu na stosowanie form wypukłych uzyskuje się znacznie
większe zniekształcenia powierzchni drukujących i tym samym gorszą jakość odbitek ni\

offsetowych.
Niszczenie form typooffsetowych następuje głównie przez ścieranie. Jednak dzięki
stosowaniu mniejszych nacisków ni\
w drukowaniu typograficznym oraz ze względu na
stykanie się form drukowych z gładką powierzchnią obciągu gumowego, wytrzymałość
drukowa form jest znacznie większa ni\
w drukowaniu typograficznym.
Ze względu na te cechy drukowanie typooffsetowe znalazło zastosowanie głównie do
zadrukowywania opakowań w postaci kubków, tub i kształtek nieosiągalnych dla innych
technik drukowania, w których gorsza jakość nadruku ni\
przy drukowaniu offsetowym jest
dopuszczalna. Drukowanie typooffsetowe stosuje siÄ™ te\
do zadrukowywania kształtek.
Uzyskuje się nadruk o dobrej, jak na potrzeby kształtek, jakości.
Podstawowe zasady bezpieczeństwa przy maszynie drukarskiej
 Zachować szczególną ostro\
ność i uwagę przy obsłudze jakiejkolwiek maszyny
drukujÄ…cej.
 Zapoznać się i stosować się do wszystkich norm, przepisów oraz porad dotyczących
bezpieczeństwa zawartych w instrukcji obsługi maszyny i przepisach bhp.
 Nigdy nie przeprowadzać powa\
nych napraw lub procesów konserwacji w trakcie
działania maszyny. Jakiekolwiek prace wykonywane na maszynie, oprócz drobnych
napraw i niewielkich konserwacji, powinny być przeprowadzane po odłączeniu zasilania
maszyny.
 Przestrzegać wszystkich ustnych i pisemnych instrukcji przed rozpoczęciem obsługi
maszyny.
 W miejscach, w których jest to niezbędne lub wymagane, nale\
y stosować środki
ochrony osobistej.
 Nigdy nie nosić luz
nych ubrań, które mogą być wciągnięte w jakąkolwiek część
maszyny.
 Zawsze ustawiać się w bezpiecznej odległości od maszyny, gdy słyszany jest sygnał
uruchamiania.
 Przed dotknięciem jakichkolwiek części maszyny upewnić się, \
e maszyna została
całkowicie zatrzymana, a przycisk bezpieczeństwa został wciśnięty.
 Sprawdzić wszystkie urządzenia zabezpieczające na maszynie, aby potwierdzić ich
niezawodne działanie.
 Nigdy nie wyłączać lub nie omijać urządzeń zabezpieczających.
 Sprawdzić, czy wszystkie osłony, pokrywy i obrotowe podnó\
ki sÄ… bezpiecznie
zamocowane lub całkowicie zablokowane przed rozpoczęciem działania maszyny.
 Sprawdzić, czy schody, podnó\
ki, ruchome platformy, przejścia, pomosty i inne
wyposa\
enie jest czyste i niezabrudzone smarem, olejem lub resztkami. W \
adnym
wypadku nie zostawiać narzędzi na tych powierzchniach.
 Nigdy nie wykorzystywać stołu spływowego, osłon zabezpieczających, osłony
z laminowanego szkła (na maszynach z niskim stosem) jako platformy/podstawy.
 Chwytać rękoma poręcze podczas wchodzenia na platformy, stania na nich i w czasie ich
opuszczania.
 Oczyszczać kałamarze farbowe tylko wtedy, gdy maszyna jest zatrzymana, a przycisk
bezpieczeństwa wciśnięty, \
eby uniknąć obra\
eń ciała i uszkodzenia maszyny.
 Nigdy nie pracować przy poruszających się częściach ze szmatkami, narzędziami itd.
z uwagi na wysokie ryzyko wypadku i obra\
eń ciała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Podstawowe zasady bezpieczeństwa w czasie drukowania
 Nie obsługiwać maszyny bez odpowiedniego przeszkolenia i upowa\
nień.
 Przed rozpoczęciem pracy maszyny upewnić się, czy wszystkie osłony, zabezpieczenia
i panele sÄ… na swoim miejscu.
 Nigdy nie wyłączać przycisku bezpieczeństwa wciśniętego przez inną osobę.
 Nigdy nie włączać ponownie maszyny, która się zatrzymała bez wyraz
nej przyczyny.
 Przed uruchomieniem maszyny upewnić się, \
e nie znajdujÄ… siÄ™ w niej lub obok niej
\
adne osoby, narzędzia lub części wyposa\
enia.
 Przed uruchomieniem maszyny usunąć z jej obszaru wszystkie zu\
yte formy drukowe,
narzędzia i sprzęt oraz ostrzec współpracowników.
 Podczas pracy w obszarach o du\
ym natÄ™\
eniu hałasu stosować zatyczki do uszu.
 Nie dopuszczać w pobli\
e maszyny pracowników mających na sobie bi\
uteriÄ™, luz
ne
ubranie lub niezakryte długie włosy.
 Nigdy nie opierać się i nie pozostawiać rąk na pracujących urządzeniach maszyny.
 Unikać noszenia narzędzi w kieszeniach, zapobiegając ich wpadaniu do maszyny lub
innych niebezpiecznych miejsc.
 Podczas regulacji maszyny stosować tylko zalecane narzędzia w dobrym stanie
technicznym.
 Nigdy nie sięgać do maszyny w celu przeprowadzenia regulacji podczas jej działania.
 śeby przeprowadzić jakiekolwiek operacje oczyszczania lub naprawy, nale\
y stosować
tryb wolnego, ręcznie sterowanego biegu maszyny.
 Okresowo sprawdzać, czy formy drukowe nie są obluzowane lub nie mają pęknięć.
 Przestrzegać uwa\
nie zaleceń podczas mieszania środków chemicznych.
 Utrzymywać w dobrym stanie, komplecie i dostępnym miejscu, wszystkie instrukcje
obsługi, serwisowania i konserwacji.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.
1. Jak mo\
na podzielić maszyny drukujące?
2. Jakie części mo\
na wyró\
nić w maszynie drukującej?
3. Z czego składa się część zasilająca w maszynach drukujących?
4. Jakie znasz rodzaje samonakładaków maszyn drukujących?
5. Jak zbudowana jest część drukująca poszczególnych rodzajów maszyn drukujących?
6. Jak zbudowana jest część końcowa maszyn drukujących arkuszowych i zwojowych?
7. Jakie znasz systemy typograficznych maszyn drukujÄ…cych?
8. Czym charakteryzują się typograficzne maszyny płaskie?
9. Jak zbudowany jest zespół farbowy do farb mazistych?
10. Czym charakteryzuje siÄ™ technika typograficzna?
11. Czym charakteryzuje siÄ™ technika typooffsetowa?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj zespoły i mechanizmy ró\
nego typu maszyn drukujÄ…cych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się materiałami ilustrującymi konstrukcje ró\
nych maszyn drukujÄ…cych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
2) wyodrębnić w maszynach drukujących poszczególne zespoły i mechanizmy,
3) wykonać rysunki zespołów drukujących poszczególnych typów maszyn,
4) wykonać rysunki zespołów farbowych poszczególnych typów maszyn,
5) wykonać rysunek zespołu zwil\
ajÄ…cego maszyny offsetowej,
6) wykonać rysunek zespołu zasilającego papierem maszyny drukującej,
7) przeanalizować ró\
nice konstrukcyjne występujące w zespołach i mechanizmach ró\
nego
rodzaju maszyn i urządzeń drukujących.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 przykłady kart katalogowych, folderów informacyjnych i reklamowych oraz ofert
internetowych producentów maszyn i urządzeń drukujących,
 materiały piśmienne,
 zeszyt do ćwiczeń,
 komputer z dostępem do Internetu.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy działania poszczególnych zespołów typooffsetowej maszyny drukującej
i wykonaj schemat maszyny na podstawie filmu dydaktycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć uwa\
nie film dydaktyczny,
2) dokonać analizy działania poszczególnych zespołów maszyny typooffsetowej,
3) wykonaj schemat maszyny na podstawie filmu dydaktycznego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 film dydaktyczny na temat:  Drukowanie typooffsetowe i budowa maszyny drukujÄ…cej tÄ…
technikÄ… ,
 urzÄ…dzenie audio-wideo (magnetowid, DVD, komputer).
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać klasyfikacji maszyn drukujących?
1
1

2) określić poszczególne części maszyn drukujących?
1
1

3) scharakteryzować ró\
ne rodzaje samonakładaków drukujących
1
1

maszyn arkuszowych?
4) scharakteryzować część drukującą poszczególnych rodzajów maszyn
1
1

drukujÄ…cych?
5) scharakteryzować technikę typograficzną?
1
1

6) określić zastosowanie techniki typograficznej i typooffsetowej?
1
1

7) wyjaśnić budowę części końcowej poszczególnych rodzajów maszyn
1
1

drukujÄ…cych?
8) scharakteryzować zespół farbowy do farb mazistych?
1
1

9) wyjaśnić, na czym polega przyrządzanie typograficznej maszyny do
1
1

druku?
10) wyjaśnić proces wyrównywania arkusza?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Charakteryzowanie fleksograficznych maszyn drukujÄ…cych
4.2.1. Materiał nauczania
Podział maszyn fleksograficznych ze względu na budowę
Ze względu na budowę warunkującą mo\
liwość zadrukowania określonego podło\
a,
rozró\
nia się trzy główne typy maszyn drukujących: maszyny zadrukowujące materiał
drukowy nawinięty na zwoje lub w postaci arkuszy. Jeśli chodzi o maszyny zwojowe mo\
na
wyró\
nić maszyny drukujące w układzie  z roli na rolę oraz  z roli na arkusz lub gotowy
produkt .
Maszyny drukujÄ…ce zwojowe  z roli na rolÄ™
Maszyny pracujące według tej zasady mają zastosowanie we wszelkich dziedzinach
fleksografii  zarówno przy zadrukowywaniu folii, jak i papieru. Tego typu maszyny
budowane są o ró\
nych szerokościach wstęgi, od wąskowstęgowych  np. drukarki
etykietowe, do szerokowstęgowych  czyli o szerokości druku roli od ok. 250 mm do 2500
mm i więcej. Podstawową zasadą jest to, \
e zadrukowywany materiał po procesie drukowania
jest z powrotem nawijany na rolÄ™.
Rys. 4. Maszyna fleksodrukowa pracująca według zasady:  z roli na rolę [13, s. 6.2]
Zasada ta stosowana jest przede wszystkim tam, gdzie trzeba poddać obróbce materiały
z tworzyw sztucznych, bowiem przy konfekcjonowaniu tworzywa te muszą zostać poddane
zgrzewaniu lub innemu zespoleniu. Jest to czasochłonne, przez co ten etap wytwarzania
gotowego produktu jest bardzo długi. Współczesne maszyny drukujące budowane są tak, aby
osiągały wysokie prędkości robocze, a poniewa\
same maszyny sÄ… bardzo drogie, to nie jest
rentowne ich ustawianie na powolnÄ… pracÄ™ tylko po to, aby mo\
na było wytworzyć gotowy
produkt w jednym procesie produkcyjnym. Przy produkcji produktów papierowych powodem
rozłączenia druku i dalszej obróbki jest znaczne polepszenie jakości druku. Ten powód jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
wa\
ny równie\
w przypadku zadruku tworzyw sztucznych. WymaganÄ… w wielu dziedzinach
wysoką jakość druku fleksograficznego mo\
na osiągnąć jedynie za pomocą dobrze
wyposa\
onych maszyn drukujących. Takie maszyny są wówczas odpowiednio drogie i ich
u\
ytkowanie jest ekonomicznie uzasadnione tylko podczas pracy z du\
ymi prędkościami
drukowania. W przypadku maszyn fleksograficznych pracujących ze zwoju na zwój
maszynista mo\
e się równie\
lepiej skoncentrować na jakości druku, co więcej, typowe
maszyny drukujące znajdują zastosowanie przy produkcji wielu ró\
nych produktów  np.
przy zadrukowywaniu folii płaskich i tunelowych, papieru, laminatów, a maszyny wytwórcze
/linie konfekcjonujące zostały wytworzone najczęściej do obróbki jednego konkretnego
produktu i tylko do tego celu mo\
na je stosować.
ReasumujÄ…c, typowe maszyny fleksograficzne  z roli na rolÄ™ majÄ… bardziej uniwersalne
zastosowanie, a ze względu na swoje wyposa\
enie umo\
liwiają lepszą jakość druku.
Maszyny drukujÄ…ce  ze zwoju na arkusz lub  in-line
W tej wersji, w specjalistycznych urzÄ…dzeniach, takich jak np. do wytwarzania
formularzy, torebek i worków, kopert, materiał podło\
owy jest odwijany z roli,
zadrukowywany, a następnie poddawany obróbce końcowej. Przy większości tego typu
produktów nie jest wymagana wysoka jakość druku. Większy nacisk kładzie się natomiast na
poszczególne etapy podczas wytwarzania produktu i wytwarzanie go z mo\
liwie jak
największą prędkością roboczą.
Zespołami drukującymi są tutaj bardzo często tak zwane przystawki drukujące. Są to
ubogo wyposa\
one zespoły drukujące, za pomocą których mo\
na drukować tylko prace
kreskowe, aple lub ewentualnie proste prace rastrowe o małej liniaturze, które do końca lat
60. XX w. były głównym zastosowaniem fleksografii. Urządzenia takie są przeznaczone dla
konkretnych dziedzin wytwarzania i dla konkretnych produktów. Ze względu na ich
wyspecjalizowanie dla ka\
dej takiej maszyny drukującej musi być jednak zapewnione
odpowiednio du\
e obło\
enie. Tylko w takim przypadku mo\
na liniÄ™ produkcyjnÄ…
ekonomicznie u\
ytkować.
Rys. 5. Zasada:  Ze zwoju na arkusz lub  in-line [13, s. 6.3]
Maszyny arkuszowe
Obszar zastosowania fleksografii arkuszowej to prawie tylko druk na tekturze falistej
podczas tzw. druku bezpośredniego, tzn. zadrukowywane są gotowe, sztywne arkusze tektury
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
falistej. (AlternatywÄ… mo\
e być wstępne zadrukowywanie papieru pokryciowego tektury
falistej jako  pre-print w technice  ze zwoju na zwój , a następnie łączenie materiałów).
Przycięty u\
ytek tektury falistej prowadzony jest poziomo przez zespoły drukujące
i zadrukowywany od góry lub od dołu. Po drukowaniu następuje najczęściej zaraz dalsza
obróbka ze sztancowaniem, składaniem i klejeniem opakowania. Ogólnie chodzi tu
o wytwarzanie w procesie in-line zadrukowanych arkuszy.
Obecnie fleksografia arkuszowa znajduje zastosowanie sporadycznie przy drukowaniu na
przyciętych u\
ytkach, np. przy wytwarzaniu kopert. Odbywa się to najczęściej na starych
maszynach.
Rys. 6. Zasada:  Maszyny arkuszowej [13, s. 6.4]
Typy maszyn fleksograficznych
Zostaną tu przedstawione ró\
ne wersje maszyn fleksograficznych, przy czym nale\
y
rozró\
nić dwa główne typy budowy maszyn.
Pierwszy typ obejmuje maszyny fleksograficzne, posiadające przy poszczególnych
zespołach farbowo-drukujących osobne cylindry dociskowe. W odniesieniu do tych maszyn
fleksograficznych mówimy o wielocylindrowych maszynach fleksograficznych lub
o maszynach z pojedynczym cylindrem drukujÄ…cym.
Drugi typ budowy charakteryzuje się zawsze większą liczbą zespołów farbowo-
drukujących przy jednym cylindrze dociskowym. Zespoły farbowo-drukujące zgrupowane są
przy tym satelitarnie wokół wspólnego cylindra dociskowego o ró\
nych wymiarach. Te ma-
szyny fleksodrukowe określane są mianem  jednocylindrowych lub z centralnym cylindrem
dociskowym.
W maszynach fleksograficznych z centralnym cylindrem dociskowym, ze względu na
satelitarne rozmieszczenie zespołów farbowo-drukujących wokół jednego cylindra
dociskowego, mo\
liwa jest tylko budowa kompaktowa. Maszyna tworzy całość. Przy
zastosowaniu zasady wielocylindrowej, są ogólnie mówiąc, dwie ró\
ne koncepcje obecne na
rynku. Jedna z nich odpowiada koncepcji kompaktowej budowy maszyn z centralnym
cylindrem. Ta zasada będzie dalej ró\
nicowana ze względu na przystawki drukujące, które
majÄ… zastosowanie w urzÄ…dzeniach typu  in-line . Drugim typem budowy
w wielocylindrowych maszynach fleksodrukowych jest budowa szeregowa, przejęta we
wklęsłodruku. W tym przypadku zespoły farbowo-drukujące są uszeregowane jako stojaki
jeden za drugim. Budowa maszyn we wszystkich wersjach pozwala na ró\
ną szerokość druku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 7. Zasada:  Wielocylindrowe maszyny fleksodrukowe . Ka\
dy zespół drukujący
ma własny cylinder dociskowy [13, s. 6.5]
Rys. 8. Zasada:  Maszyny drukujące z jednym lub centralnym cylindrem . Zespoły drukujące
są umieszczone wokół jednego wspólnego cylindra dociskowego [13, s. 6.5]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 9. Zasada:  Maszyny fleksodrukowe jedno- lub wielocylindrowe: w budowie szeregowej.
Zespoły drukujące są umieszczone pojedynczo jeden za drugim [13, s. 6.6]
Podział maszyn fleksograficznych ze względu na dziedziny zastosowania:
1) Małoformatowe maszyny fleksograficzne
SÅ‚u\
ą one głównie do drukowania etykiet. Stosuje się maszyny z centralnym cylindrem
dociskowym i wielocylindrowe o roboczej szerokości druku do ok. 300 mm Te maszyny
fleksograficzne sÄ… produkowane z wyposa\
eniem do podłączenia  in-line w linię
technologiczną do wytwarzania etykiet, tzn. wraz z modułem sztancującym, zespołem
lakierującym, specjalnymi zespołami suszącymi.
2) Maszyny o średnioformatowych szerokościach druku
Te maszyny drukujące o szerokościach roboczych druku do ok. 800 mm u\
ywane sÄ… do
druku formularzy, produktów na folii aluminiowej i laminatach. Głównie u\
ywa siÄ™ tu
maszyn fleksograficznych wielocylindrowych o budowie szeregowej. Stosuje siÄ™ tak\
e
przystawki drukujące w budowie kompaktowej do wytwarzania torebek i worków oraz do
druku tapet.
3) Wielkoformatowe maszyny fleksograficzne
Maszyny fleksograficzne o szerokościach druku do ok. 1700 mm budowane są równie\

jako maszyny z centralnym i z wieloma cylindrami dociskowymi. Je\
eli zasadniczo przy
zadrukowywaniu giętkich, elastycznych materiałów, takich jak: folie do wytwarzania
wysokiej jakości toreb foliowych, opakowania do pakowania na automatach itd., stosuje się
głównie maszyny z centralnym cylindrem dociskowym, to sztywne materiały, takie jak:
laminaty i papiery mogą być zadrukowywane równie\
w maszynach wielocylindrowych.
4) Wielkoformatowe maszyny fleksograficzne do specjalnych prac o szczególnie du\
ej
szerokości
Dziedziny zastosowania tego typu maszyn fleksograficznych to druk wstępny lub pre-
print w przemyśle wytwórczym tektury falistej i zadrukowywanie laminatów do opakowań
płynów. U\
ywa się zarówno maszyn z centralnym cylindrem, jak i z wieloma cylindrami
dociskowymi ze specjalnym wyposa\
eniem dla określonych prac i z mo\
liwością szybkiej
zmiany zlecenia. Szerokości maszyn drukujących dochodzą do ok. 3000 mm Specjalne
wyposa\
enie zespołów farbowo-drukujących pozwala na osiąganie długości raportu do ok.
4000 mm. Paleta oferowanych szerokości roboczych maszyn drukujących zapewnia więc
ró\
norodność formatów. Je\
eli wez
mie się pod uwagę równie\
liczbę wariantów długości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
druku, to powstaje następna nieskończona liczba mo\
liwości. Odpowiednie długości druku
cylindrów formatowych obejmują pewien zakres formatów. Pomiędzy nimi mo\
na stosować
cylindry formatowe, które mogą się zmieniać co jeden ząb na obwodzie. Podziałka koła
zębatego daje znów kolejne mo\
liwości. Stosuje się podział koła zębatego 5 mm lub 10 mm
(w krajach, w których obowiązuje system metryczny). W drukowaniu wielkoformatowym
stosuje się głównie podziałkę 10 mm. W druku etykiet natomiast stosuje się głównie
podziałkę 5 mm. W maszynach zagranicznych koła zębate częściowo są wykonywane
z podziałkami mierzonymi w calach.
Długości druku w ró\
nych typach maszyn fleksograficznych sÄ… zgodne z ich dziedzinÄ…
zastosowania.
W zakresie drukowania etykiet u\
ywa się najmniejszych obwodów cylindrów formowych
ok. 130 mm, a wielkoformatowa fleksografia rozpoczyna się od ok. 400 mm. Równie\

maksymalne długości druku są ró\
ne. W tym miejscu nale\
y rozró\
nić drukowanie przy
u\
yciu cylindra formowego lub za pomocą systemu taśm, jak np. przy wstępnym drukowaniu
na potrzeby tektur falistych. Za pomocą systemu taśm osiąga się max. długości druku do
4000 mm. Długości druku wielkoformatowego na maszynach z centralnym cylindrem to ok.
1000 mm i więcej. Dokładne określenie długości nie jest mo\
liwe, gdy\
większość maszyn
fleksograficznych budowana jest na indywidualne zamówienie pod kątem określonych
potrzeb.
Wielkocylindrowe maszyny fleksograficzne o zwartej (kompaktowej) budowie
W tym systemie wyró\
niamy maszyny posiadające przystawki drukujące, w które
wyposa\
one są linie technologiczne i maszyny fleksograficzne, które są zbudowane jak
typowe maszyny fleksograficzne oraz takie, które są zintegrowane w linie technologiczne.
Przystawki drukujÄ…ce  przystawki drukujÄ…ce stosuje siÄ™ w kombinacji z liniami
technologicznymi do obróbki papieru, np. przy produkcji toreb i worków lub w kombinacji
z urządzeniami napełniającymi. W istniejących liniach technologicznych, takich jak np.
maszyny do produkcji worków, ekstrudery, integruje się z przystawki drukujące z czterema
lub sześcioma zespołami farbowo-drukującymi. Kładzie się przy tym nacisk na racjonalny
i ekonomiczny przebieg procesu wykonywania produktu. Zaletami jest w tym przypadku
oszczędność poszczególnych etapów produkcyjnych, brak dodatkowych dróg transportowych
i magazynów produktów pośrednich, mniejsza ilość wybrakowanych towarów oraz mniejsza
liczba personelu obsługującego.
Jakość druku przy zastosowaniu przystawek drukujących uwa\
a siÄ™ za sprawÄ™
drugoplanowÄ…. Poniewa\
zadrukowywane materiały są często szorstkie i chropowate oraz
powleczone z du\
Ä… tolerancjÄ…, nie mo\
na osiągnąć dobrej jakości druku. Nadruk składa się
głównie z kresek lub apli, ewentualnie prostych rastrów o małej liniaturze. Osiągana jakość
druku odpowiada jednak z grubsza rzecz biorÄ…c stawianym wymaganiom.
Do osiągnięcia tej jakości druku stosowane są proste zespoły drukujące z zespołami
farbowymi z wyciskaniem farby. Przy wymaganej wy\
szej jakości u\
ywa się równie\

otwartych systemów raklowych. Szczególnie w przypadku maszyn pracujących z większymi
prędkościami preferuje się systemy raklowe ze względu na bardziej stabilny sposób
przenoszenia farby. W zale\
ności od urządzenia osiąga się prędkości produkcyjne do max.
400 m/min.
Zespoły farbowo-drukujące umieszczone są jedno- lub dwustronnie na stojakach.
Niektóre systemy dają tak\
e mo\
liwość budowy według zasady modułowej, o powtarzalności
typowych elementów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 10. Przystawka drukujÄ…ca zintegrowana z liniÄ… do produkcji torebek [13, s. 6.8]
Wielocylindrowe maszyny fleksograficzne o budowie kompaktowej  skonstruowane
zostały jako maszyny drukujące pracujące według zasady  z roli na rolę . Zespoły farbowo-
drukujące umieszczone są po jednej lub po dwóch stronach stojaków drukowych lub parami
jeden nad drugim. Jednostki drukujÄ…ce tego typu wyposa\
ane mogą być nawet w osiem
zespołów drukujących. Ze względu na swobodny bieg materiału pomiędzy zespołami
farbowo-drukującymi, pasowanie nie jest zbyt dokładne. Trzeba zaakceptować ró\
nice
w zakresie Ä…0,2 mm. Poniewa\
jest słabe pasowanie, nie jest mo\
liwy druk prac rastrowych
o wysokiej liniaturze. Druk na tego typu maszynach obejmuje drukowanie torebek, worków,
tapet i opakowań, których nadruki nie wymagają dokładnego pasowania. Mo\
liwość
zadrukowywania rozciągliwych, giętkich materiałów jest ograniczona i zale\
ny od grubości
materiału i jego wytrzymałości. Maszyny te stwarzają równie\
mo\
liwość przestrojenia, tak
aby np. folia rękawowa została zadrukowana w jednym przebiegu z obu stron.
W tym celu wstęga folii tunelowej wyprowadzana jest z maszyny i przeprowadzana przez
system przerzutek, dziÄ™ki któremu osiÄ…ga siÄ™ zmianÄ™ kierunku o 180º, a nastÄ™pnie z powrotem
wprowadzona do maszyny drukujÄ…cej i zadrukowana po przeciwnej stronie.
W zale\
ności od zastosowania zespoły farbowo-drukujące są ró\
nie wyposa\
one.
Rys. 11. Sześciokolorowa wielocylindrowa maszyna fleksodrukowa, pracująca w układzie  z roli na rolę .
Zespoły farbowo-drukujące umieszczone są parami według zasady powtarzalności
elementów budowlanych jeden nad drugim [13, s. 6.10]
Najczęściej wyposa\
one są w zespoły farbowe z wyciskaniem lub w otwarte systemy
raklowe. Przestawianie zespołu drukującego jest konwencjonalne lub z zastosowaniem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
wyposa\
enia do szybkiego przestawiania. Prędkość drukowania dla tego typu maszyn wynosi
maks. 600 m/min.
Napęd zespołów drukujących następuje z głównego napędu maszyny. Przekładnie kół
zębatych wychodzące ze skrzyń przekładniowych napędzają cylindry dociskowe. W koła
zębate cylindrów dociskowych zazębiają się koła zębate cylindrów formatowych i walców
rastrowych. Napęd duktorów (w zespołach anilinowych) następuje równie\
przez zazębienie
się lub osobno, dzięki silnikowi hydraulicznemu.
Wielocylindrowe maszyny fleksograficzne o budowie szeregowej  te maszyny
budowane są według zasady szeregowej znanej z wklęsłodruku. Poszczególne zespoły
farbowo-drukujÄ…ce umieszczone sÄ… w wie\
ach lub na stojakach i ustawione jeden za drugim
jako pojedyncze (jednokolorowe) zespoły drukujące. Pomiędzy poszczególnymi zespołami
farbowo-drukujÄ…cymi sÄ… du\
e odległości (odcinki) na suszenie. Dzięki tym długim odcinkom
suszenia farba mo\
e dobrze wyschnąć, często bez energochłonnego suszenia dodatkowego.
Wysoka zdolność suszenia umo\
liwia równie\
przenoszenie du\
ej ilości farby w druku jak
równie\
druk apli jedna na drugą bez problemów ze schnięciem. Długie drogi schnięcia dają
tak\
e mo\
liwość u\
ywania farb wodorozcieńczalnych, które wymagają wysokowydajnego
suszenia.
Maszyny te znajdują zastosowanie głównie w dziedzinie drukowania folii aluminiowych
i laminatów, ale równie\
papieru i kartonów. Często maszyny te są budowane jako
kombinowane maszyny fleksograficzne i wklęsłodrukowe. Zespoły farbowo-drukujące mo\
na
wówczas przestawiać lub wymieniać. Mo\
na wtedy, w zale\
ności od wymaganej jakości
druku, drukować w technice fleksografii lub wklęsłodruku.
Maszyny fleksograficzne o szeregowej budowie budowane są z myślą o du\
ych
prędkościach drukowania. W zale\
ności od zadrukowywanego podło\
a i szerokości maszyn,
prędkości te osiągają do 700 m/min. Problemem budowy szeregowej są długie odcinki
suszenia między zespołami drukującymi. Ró\
nice w pasowaniu w zakresie Ä…0,2 mm na
registrze wzdłu\
nym trzeba wyrównać odpowiednią regulacją registrów. W tym celu
drukowane są specjalne marki registrów, które są odczytywane przez fotokomórki. Ró\
nice
są wyrównywane przez ciągłą regulację walca registrowego. Walec registrowy (pasowania)
jest począwszy od drugiego zespołu drukującego umieszczony przed zespołem drukującym
i zmienia wejście wstęgi materiału, tak aby mo\
na było drukować z dobrym pasowaniem.
Rys. 12. Wielocylindrowa maszyna fleksodrukowa o budowie szeregowej ze zmiennymi zespołami farbowo-
drukującymi (typu vario). Zespoły farbowo-drukujące mo\
na wymieniać, a więc mo\
na drukować w technice
flekso- lub wklęsłodruku [13, s. 6.11]
ZaletÄ… tego typu budowy maszyn jest mo\
liwość ustawiania dowolnej liczby zespołów
drukujących o budowie modułowej jeden za drugim. Tak\
e póz
niejsza rozbudowa o kolejne
zespoły drukujące jest zawsze mo\
liwa. Przy du\
ych maszynach z ośmioma lub więcej
zespołami drukującymi istnieje równie\
mo\
liwość rozdziału maszyny i równoczesnej
produkcji dwóch ró\
nych nakładów. Do tego potrzebne są jednak podwójne systemy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
przewijania wstęgi. Przy planowaniu produkcji mo\
na w ten sposób dawać dyspozycje
dotyczące nakładów, tak aby w trakcie drukowania jednego nakładu był wykonywany narząd
dla następnego nakładu, dzięki czemu uzyskać mo\
na znacznÄ… obni\
kÄ™ czasu przestoju
maszyny na wykonywanie przezbrajania. Przy szeregowej budowie maszyn mo\
na równie\

ustawiać zespoły farbowo-drukujące ka\
dorazowo po prawej lub lewej stronie stojaka, tak \
e
i w tym przypadku mo\
na szybko i w ró\
ny sposób na nich pracować.
Rys. 13. Zespoły farbowo-drukujące typu vario dla wielocylindrowych maszyn
fleksodrukowych o budowie szeregowej [13, s. 6.11]
Jako wadÄ™ tego typu maszyn nale\
y wymienić du\
e zapotrzebowanie na powierzchniÄ™
i pracochłonną regulację registrów wzdłu\
nych potrzebną do osiągnięcia optymalnego
pasowania.
Rys. 14. Maszyna fleksodrukowa o budowie szeregowej z dwoma stojakami, a na ka\
dym z nich obustronnie
umieszczone są zespoły farbowo-drukujące [13, s. 6.12]
Wielocylindrowe zespoły fleksograficzne do drukowania gazet  od niedawna stosuje się
zespoły fleksograficzne równie\
w maszynach gazetowych. Ze względu na prostą budowę
zespołów fleksograficznych, ma to zalety związane z narządzaniem. Tak\
e du\
ą ilość
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
makulatury, występującą przy druku offsetowym, mo\
na zredukować dzięki zastosowaniu
zespołów fleksograficznych. Zespoły fleksograficzne zamontowano w istniejące maszyny
gazetowe, najpierw jako dodatkowe zespoły drukujące, a póz
niej jako typowe jednostki
fleksograficzne. Obecnie na całym świecie pracuje kilka maszyn do druku gazet z zespołami
fleksograficznymi. Jakość druku nie odpowiada wprawdzie jakości osiąganej w druku
offsetowym, ale ogólnie akceptuje się przy tego typu produkcji jakość osiąganą we
fleksodruku.
Rys. 15. Zespół fleksodrukowa do druku gazet z czterema zespołami farbowo-drukującymi [13, s. 6.12]
Obok typowego  zespołu fleksograficznego , składającego się z walca rastrowego
z raklem, cylindra formatowego i cylindra dociskającego, zbudowano równie\
zespoły
farbowo-drukujące, które mają zaczerpnięte z fleksodruku tylko przenoszenie farby za
pomocą walca rastrowego. A więc ze względu na budowę zespołu farbowego są blisko
fleksodruku przy zachowaniu jednak zasady druku offsetowego.
Maszyny fleksograficzne z centralnym cylindrem (system satelitarny)
Główną zasadą budowy tych maszyn fleksodrukowych jest to, \
e cztery, sześć lub od
niedawna równie\
osiem zespołów farbowo-drukujących zgrupowanych jest wokół jednego
wspólnego cylindra dociskowego. W zale\
ności od liczby zespołów farbowo-drukujących,
ten cylinder dociskowy posiada średnicę od 900 mm do 2100 mm.
Maszyny z centralnym cylindrem powstały w latach 50. XX w., kiedy to na rynku po-
kazały się pierwsze folie z tworzyw sztucznych. Rozciągliwych materiałów nie mo\
na było
zadrukowywać z zachowaniem dobrego pasowania na znajdujących się w eksploatacji
maszynach wielocylindrowych. Dzięki powstaniu maszyn z centralnym cylindrem mo\
na
zadrukowywać z dobrym pasowaniem równie\
materiały rozciągliwe, takie jak folie PE lub
PP. Zgrupowane satelitarnie wokół cylindra centralnego zespoły farbowo-drukujące zazębiają
się swoimi kołami zębatymi cylindrów formatowych w koło zębate cylindra dociskowego,
który w zakresie koła podziałowego odpowiada dokładnie średnicy cylindra centralnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Koło zębate cylindra centralnego napędza zespoły drukujące. Jednocześnie poprzez
odpowiednie uzębienie skośne koła zębatego cylindra formatowego, koło zębate cylindra
dociskowego mo\
e być poruszane na boki. Dzięki temu zespoły farbowo-drukujące mo\
na do
siebie dopasować optymalnie w kierunku obwodu.
Rys. 16. Sześciokolorowa maszyna fleksodrukowa z centralnym cylindrem, pracująca według zasady  z roli na
rolę . Zespoły farbowo-drukujące są zgrupowane satelitarnie wokół cylindra dociskowego [13, s. 6.13]
Dzisiaj po\
ądane jest stosowanie dokładnego pasowania nie tylko ze względu na rodzaj
zadrukowywanych materiałów, ale tak\
e ze względu na drobne motywy druku z liniaturą
rastra na kliszy do 60 l/cm. Z tego powodu maszyny te znajdujÄ… zastosowanie nie tylko przy
zadrukowywaniu folii, ale tak\
e przy nadruku na nierozciągliwych materiałach, zwłaszcza
wówczas, gdy wykonywane są prace o podwy\
szonych wymaganiach, jak np. reprodukcje
pakowanych produktów. Oprócz zadrukowywania folii, maszyny te stosuje się więc równie\

w pre-princie i przy zadrukowywaniu folii aluminiowych.
Maszyny fleksograficzne z centralnym cylindrem budowane sÄ… jako maszyny do
drukowania etykiet o szerokościach do ok. 300 mm i jako maszyny większe o szerokościach
od 400 mm do ok. 2500 mm do pre-printu. Najczęściej spotykane szerokości tych maszyn
le\
ą w zakresie 800 mm do 1700 mm. W maszynach wielkoformatowych długości druku, tak
jak w przypadku wielocylindrowych maszyn fleksograficznych, sÄ… zmienne i wynoszÄ… od 300
mm do ok. 1000 mm. Prędkość druku w nowoczesnych maszynach fleksograficznych tej
budowy wynosi maks. 350 m/min. Aby na tych maszynach móc drukować z takimi
prędkościami prace rastrowane o du\
ej liniaturze, maszyny te muszą zostać zbudowane
z odpowiednim wyposa\
eniem i z odpowiednią dokładnością. Te wymagania oznaczają
jednak równie\
wysokie koszty kupna maszyn.
Maszyny fleksograficzne z centralnym cylindrem mogą być stosowane, podobnie jak ma-
szyny wielocylindrowe, do druku dwustronnego. Szczególnie maszyny ośmiokolorowe dają
ró\
ne mo\
liwości druku czterokolorowego przy foliach tunelowych po obu stronach wstęgi
materiału. Wstęga materiału zostaje za czwartym zespołem drukującym odciągnięta od
cylindra, przeprowadzona przez system przerzutek i z powrotem doprowadzona do cylindra
centralnego.
UrzÄ…dzenia typu in-line i maszyny kombinowane
Olbrzymia ilość i ró\
norodność opakowań, które muszą zostać zadrukowane w technice
fleksografii, wymaga maszyn fleksograficznych, które ze względu na zadrukowywanie
i techniki obróbki muszą być  elastyczne i indywidualnie wyposa\
one. Dotyczy to zarówno
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
druku jak i uszlachetniania materiału. Konstruowane i budowane są więc maszyny dla
określonych dziedzin zastosowania i do wytwarzania określonych produktów. Przy
tym kombinowane mogą być ró\
ne wersje maszyn fleksograficznych. Tak więc znajdują
się w drukarniach np. wersje maszyn z centralnym cylindrem i zespołami drukującymi
o budowie szeregowej. Równie\
stosuje się kombinacje zespołów fleksograficznych
i wklęsłodrukowych.
W tym miejscu nale\
y wymienić nie tylko typowe maszyny drukujące, ale szczególnie
maszyny, na których mogą być przeprowadzane procesy uszlachetniania produktu
(lakierowanie czy foliowanie). Często maszyny fleksograficzne kombinowane są równie\

z urządzeniami do wykonywania laminatów.
Konfiguracje maszyn tego typu tworzone są najczęściej ze względu na racjonalny
przebieg procesu technologicznego. Dokonuje się oszczędności dzięki temu, \
e nie jest
potrzebny transport materiału, składowanie półproduktów, a tak\
e nie jest potrzebna
dodatkowa siła robocza. Ze względu jednak na swoje specjalistyczne wyposa\
enie, maszyny
te są przydatne tylko przy określonych pracach i trzeba zapewnić dla nich odpowiednio du\
o
zleceń, gdy\
tylko w ten sposób mogą być ekonomicznie wykorzystane.
Rys. 17. Maszyna fleksodrukowa do druku tapet z sześciokolorową jednostką drukującą z centralnym cylindrem,
z jednym wielocylindrowym zespołem farbowo-drukującym, jednym zespołem lakierującym
jak równie\
stacją do tłoczenia i urządzeniem do cięcia [13, s. 6.16]
Wyposa\
enie maszyn fleksograficznych
Wszystkie wersje maszyn fleksograficznych składają się z określonych, jednakowych
elementów budowy  modułów. Moduły te są wprawdzie ró\
nie konstruowane przez ró\
nych
budowniczych maszyn fleksodrukowych, ale muszą spełniać te same zadania. I tak np.
zespoły farbowo-drukujące są wprawdzie pod względem budowy ró\
nie konstruowane, ale
wszystkie muszą zapewnić po\
ądaną jakość druku. Wymagana jakość druku jest przy tym
ró\
na w zale\
ności od wytwarzanych produktów. Np. ró\
ne powierzchnie materiałów
wymagają ró\
nej ilości nanoszonej farby, tak samo liniatura rastra musi być dopasowana do
zadrukowywanego materiału i do nadrukowywanego motywu. Istnieją specjalne zespoły
farbowo-drukujące do określonych zastosowań. Tak samo w ró\
nych drukarniach
fleksograficznych ró\
ne są tolerancje jakości druku, co szczególnie zale\
y od rodzaju
wytwarzanych produktów. Z powodu tych ró\
nych wymagań stosuje się w ró\
nych
drukarniach fleksograficznych ró\
ne zespoły farbowo-drukujące.
Ze względu na ró\
ne wersje maszyn i ró\
ne ich dziedziny zastosowania, np. druk etykiet,
formularzy, pre-printu, nadruk na foliach, montowane są zdecydowanie ró\
ne mechanizmy
prowadzÄ…ce, naprÄ™\
ające i przewijające wstęgę. Wymagania dotyczące dokładnego
naprÄ™\
enia wstęgi i równomiernego biegu zadrukowywanego materiału istnieją jednak
w przypadku wszystkich wersji maszyn fleksograficznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Główne elementy budowy maszyny fleksograficznej
Główne elementy budowy maszyny fleksograficznej, obojętnie czy zbudowanej według
zasady wielocylindrowej, czy z centralnym cylindrem, czy o budowie szeregowej, czy zwartej
(kompaktowej), mo\
na podzielić na następujące elementy podstawowe:
 zespoły farbowo-drukujące,
 elementy prowadzenia i naprÄ™\
enia wstęgi,
 jednostki odwijania i nawijania wstęgi,
 wyposa\
enie suszÄ…ce,
 wyposa\
enia dodatkowe, takie jak urządzenia do obserwacji i wstępnej obróbki wstęgi.
Zespoły farbowo-drukujące maszyn fleksograficznych
W praktyce mo\
na się spotkać z ró\
nymi rozwiązaniami zespołów farbowych.
Podstawową częścią jest metalowy, rastrowy cylinder nadający  walec anilox. Jego
powierzchnia pokryta jest kałamarzykami farbowymi, które przenoszą farbę drukarską na
formę drukową. Liniatura układu kałamarzyków wynosi od 60 do 500 lpc. Ich ogólna
pojemność wynosi do ok. 19 ml/m² i wraz z lepkoÅ›ciÄ… farbyi dociskiem miÄ™dzy cylindrem
nadającym a formowym określa grubość warstwy farby na miejscach drukujących formy.
Przy ni\
szych liniaturach kałamarzyki rastrowych walców nadających wykonywane są przez
moletowanie (odciskanie), wytrawianie chemiczne i grawerowanie elektromechaniczne.
Walce o wy\
szej liniaturze kałamarzyków farbowych (ponad 200 lpc) wykonuje się przez
wypalanie za pomocą podczerwonego promienia laserowego. Kształt powstałych kałama-
rzyków farbowych zale\
y od technologii ich wykonania  ostrosłup, ścięty ostrosłup, sto\
ek,
ścięty sto\
ek, półkula i szeÅ›ciokÄ…t. KÄ…t osi siatki kaÅ‚amarzyków wynosi 45° w stosunku do osi
cylindrów. W przypadku kałamarzyków sześciokątnych w uło\
eniu plastrowym kąt uło\
enia
wynosi 60°. Bardzo istotna jest odporność na Å›cieranie rastrowych cylindrów nadajÄ…cych.
Przez starcie powierzchni stopniowo zmniejsza się pojemność kałamarzyków farbowych a\

do momentu, kiedy cylinder anilox trzeba wymienić. Dlatego dla zwiększenia wytrzymałości
ich powierzchniÄ™ chromuje siÄ™ lub pokrywa warstwÄ… drogiego (niestosowanego w praktyce)
węgliku wolframu. Cylindry o najlepszej jakości (mające zastosowanie w praktyce) uzyskuje
się przez bezpośrednie wypalanie w bardzo wytrzymałej, wytworzonej plazmowo warstwie
ceramicznej.
Rys. 18. Schemat zespołów farbowych maszyny fleksograficznej [15, s. 227]
F  cylinder formowy, A  walec rastrowy, D  cylinder dociskowy
Farba na cylinder rastrowy nanoszona jest za pomocÄ… duktora, przez zanurzenie
w kałamarzu lub przy u\
yciu rakla komorowego. W drugim przypadku nadmiar farby
usuwany jest za pomocÄ… rakla z cienkiej listwy metalowej lub z tworzywa sztucznego,
umocowanego w uchwycie. Rakiel mo\
e być przystawiony do cylindra rastrowego
współbie\
nie lub przeciwbie\
nie. Ustawienie współbie\
ne (pod kÄ…tem 20 65° do stycznej)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
wymaga większego docisku dla osiągnięcia dobrego zgarniania, by pokonać ciśnienie
hydrodynamiczne farby. Ustawienie współbie\
ne jest rzadziej stosowane. Nie jest ono tak
czułe na nieregularności geometrii cylindra. Ustawienie przeciwbie\
ne (pod kÄ…tem ok. 40°)
umo\
liwia pracę z mniejszym dociskiem, ale wymaga większej precyzji geometrii cylindra
rastrowego. Mimo to stosowane jest częściej. Przy komorowym zespole farbowym rakiel jest
jego częścią. Zaletą zespołu komorowego jest zmniejszenie odparowywania rozpuszczalnika
z farby. Jeśli na walec aniloksowy farba nanoszona jest z zespołu farbowego za pomocą
gumowanego wałka (duktora), to rakiel mo\
na wyeliminować, a jego funkcję zastąpić przez
wytworzenie efektu ścierania obni\
ając obroty zanurzonego wałka w stosunku do obrotów
cylindra rastrowego. System ten nie sprawdził się przy trudniejszych pracach i nie nadaje się
do większych szerokości roboczych i szybkich maszyn.
Monta\
form fleksograficznych
WciÄ…\
najczęściej stosowaną metodą montowania formy do drukowania
fleksograficznego jest naklejanie pojedynczych klisz fotopolimerowych  fotopolimerowych
form drukowych  na powierzchniÄ™ cylindra formowego. Klisze naklejane sÄ… albo
bezpośrednio na metalową powierzchnię cylindra, albo na elastyczny tzw. rękaw naciągany
na metalowy cylinder. Mocowanie klisz wykonuje się za pomocą taśmy dwustronnie klejącej.
Problem dokładnego umiejscowienia klisz na cylindrze formowym, koniecznego przy
drukowaniu wielobarwnym, rozwiązuje się za pomocą ró\
nych rozwiązań technicznych.
Stosuje się systemy kołków do pasowania, dokładną kontrolę poło\
enia oznaczeń paserów
z pomocÄ… kamer wideo i inne.
Suszenie odbitek
Pomiędzy zespoły drukujące maszyn f1eksograficznych włączone są urządzenia suszące,
pracujące na zasadzie nadmuchu ciepłego powietrza (najczęściej) lub  suszenia UV. Przy
wydajnych i szybkich maszynach urządzenia suszące włączone pomiędzy zespoły drukujące
nie zdÄ…\
ą wysuszyć warstwy farby całkowicie, lecz tylko w stopniu umo\
liwiajÄ…cym
bezproblemowe naniesienie kolejnej warstwy farby. Dlatego zadrukowana wstęga
prowadzona jest do wydajnego, głównego, tunelowego zespołu suszącego, w którym farba
całkowicie osusza się z resztek rozpuszczalników.
Zastosowanie techniki fleksograficznej we współczesnej poligrafii
W przemyśle poligraficznym technika drukowania fleksograficznego częściowo zastąpiła
typografiÄ™ przy produkcji gazet. Z powodzeniem mo\
na ją stosować tak\
e przy drukowaniu
innych produktów, takich jak: ksią\
ki telefoniczne, broszury i inne materiały, produkowane
w du\
ych nakładach. Jest potencjalnym konkurentem offsetowego drukowania zwojowego.
Największe zastosowanie ma jednak w przemyśle opakowań, gdzie w ogólnej ilości produkcji
jej udział wynosi ponad 50%. Typowymi wyrobami, przy których fleksografia ma znaczący
lub dominujący udział, są elastyczne opakowania z tworzyw sztucznych, opakowania
z materiałów wielowarstwowych do napojów, naklejki, torebki z papieru i tworzyw
sztucznych, torby reklamowe, opakowania z tektury falistej. W przemyśle papierniczym
stosowana jest do produkcji tapet, wyrobów higienicznych i sanitarnych.
Konserwacja maszyn fleksograficznych
Maszyna fleksograficzna jest kompleksowym i drogim narzędziem pracy, które przez
wiele lat eksploatacji ma wytwarzać z du\
ą prędkością dobre jakościowo druki. Jest to jednak
mo\
liwe tylko wówczas, gdy będzie się odpowiednio dbać o maszynę, aby zachować jej
początkową wysoką sprawność elektryczną i mechaniczną. W tym celu niezbędna jest
staranna i regularna konserwacja maszyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Maszyna fleksograficzna zachowuje się podobnie jak samochód nie poddawany
przeglÄ…dom i konserwacji. Przy czym maszyna taka poddawana jest du\
o większym
obciÄ…\
eniom ni\
samochód, którym jez
dzi siÄ™ tylko kilka godzin dziennie, bowiem pracuje po
dwie-trzy zmiany na dobÄ™.
Współczesne maszyny fleksograficzne, w porównaniu ze starszymi modelami, nie
wymagajÄ… a\
tak wielu zabiegów konserwacyjnych ze względu na zastosowanie przy ich
budowie nowoczesnych materiałów i kombinacji, uszczelnionych ło\
ysk i prowadnic jak
równie\
obudowanych mechanizmów i przekładni. Mimo wszystko prace konserwatorskie
i pielęgnacyjne są niezbędne, aby utrzymać dobre funkcjonowanie maszyny drukującej.
Beztroska i niedbałość w sprawach konserwacji i serwisowania maszyny prowadzi do
zakłóceń w produkcji. Ka\
dy postój maszyny związany jest z niepotrzebnymi kosztami,
a w najgorszym przypadku nawet do wypadków przy pracy jakim ulec mo\
e personel
obsługujący.
Ogólnie mo\
na podzielić konserwację maszyny na trzy dziedziny:
 czyszczenie,
 smarowanie,
 zapobiegawcza kontrola pod kątem uszkodzeń i zu\
ywania się podzespołów.
Czyszczenie
Maszynę fleksograficzną trzeba systematycznie czyścić. Daje to efekty nie tylko
wizualne, ale czyszczenie zapobiega równie\
powstawaniu usterek, których przyczyną mogą
być zaschnięte resztki farby (w prowadnicach, przekładniach i ło\
yskach). W czystej
maszynie du\
o Å‚atwiej mo\
na zauwa\
yć zu\
ywanie się podzespołów lub uszkodzenia.
Po ka\
dym zakończeniu druku nakładu niezbędne jest oczyszczenie części prowadzących
farbÄ™, chyba \
e następny nakład będzie drukowany tymi samymi farbami i przy takiej samej
kolejności farb, co zdarza się rzadko.
Celowa jest następująca kolejność czyszczenia:
1. Czyszczenie form
Formy nale\
y czyścić rozpuszczalnikiem odpowiednim do zastosowanej farby za pomocą
miękkiej, niestrzępiącej się szmatki. Czyszczenie takie ma sens zawsze, gdy formy będą
jeszcze wykorzystywane w przyszłości w przypadku nakładów powtarzających się.
Zapobiega się w ten sposób zasychaniu farby na formie, a czyszczenie kliszy z zaschniętej
farby mo\
e prowadzić do uszkodzenia formy.
2. Czyszczenie walców rastrowych
a) przy zespołach farbowych z duktorem
b) przy otwartych systemach raklowych
c) przy raklach komorowych
We wszystkich przypadkach nale\
y najpierw spuścić farbę z kałamarzy farbowych,
a następnie kałamarze ustawić w poło\
eniu do mycia.
Ad a)
Kolejność czynności:
polać wolno obracający się walec rastrowy rozpuszczalnikiem farby lub specjalnym
środkiem myjącym. Równie\
dostawiony duktor zostaje w ten sposób opłukany. Wyłączyć
obracanie się walca rastrowego, a następnie walce wytrzeć do sucha.
Zalecane jest zachowanie szczególnej staranności w przypadku stosowania farb
wodorozcieńczalnych. Nale\
y wówczas przedłu\
yć czas opłukiwania, aby usunąć wszystkie
resztki farby z kałamarzyków. Zaschnięta wodorozcieńczalna farba jest bowiem bardzo
trudna do usunięcia, a czasem jest to w ogóle niemo\
liwe, co prowadzi do trwałego
uszkodzenia walca rastrowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ad b)
Przy raklach otwartych postępować najpierw jak w punkcie a), a potem wyjąć rakiel
z zespołu farbowego i gruntownie go oczyścić.
Uwaga:
Istnieje niebezpieczeństwo skaleczeń o ostre no\
e raklowe, które po czyszczeniu
powinny zostać przykryte listwami ochronnymi.
Ad c)
Przy raklach komorowych (zamknięte systemy raklowe) doprowadzenie farby podłączyć
do środka myjącego (rozpuszczalnik lub w specjalnych przypadkach woda) i pompować przez
przystawiony rakiel komorowy. Po kilku minutach (przy farbach wodnych do 15 minut)
rakiel i walec rastrowy są opłukane do czysta. Wyłączyć następnie bieg jałowy, odchylić
rakiel komorowy i wraz z walcem rastrowym wytrzeć do sucha. Od czasu do czasu cały rakiel
komorowy wło\
yć do urządzenia myjącego.
3. Czyszczenie kałamarzy farbowych i przykryw
Za pomocą łopatki drewnianej, plastikowej lub papierowej wygarnąć znajdującą się
w kałamarzu farbę. Wypłukać kałamarze farbowe za pomocą rozpuszczalnika względnie
wody i wytrzeć do sucha. Ewentualnie doczyścić w urządzeniu myjącym.
Przy tej procedurze najczęściej myte są równie\
boczne zgarniacze farby. Poleca siÄ™
jednak wyjmować je regularnie z maszyny i oddzielnie oczyszczać z resztek farby.
Szczególnie wa\
ne jest to przy zmianie farby z ciemnej na jasnÄ….
Zgarniacze oklejone farbą nie mogą spełniać swojej funkcji, polegającej na zapobieganiu
pryskania farby z brzegów walców i całe zespoły drukujące wraz z cylindrami dociskowymi
zostają zachlapane farbą, co póz
niej powoduje większe nakłady pracy przy czyszczeniu
maszyny oraz mo\
e obni\
yć jakość druku na skutek plam z farby, co mo\
e prowadzić nawet
do odrzucenia nakładu.
Polecane jest przy związanym ze zmianą nakładu czyszczeniu elementów prowadzących
farbę przeprowadzić od razu krótkie czyszczenie okolicznych części zespołu drukującego,
takich jak: obudowa, pokrętła ręczne, trzpienie i osłony ochronne. Trwa to tylko kilka minut,
a chroni przed wielogodzinnym czyszczeniem wielokrotnie zaschniętej farby.
Zespół drukujący jest tą częścią maszyny fleksodrukowej, która wymaga najwięcej
czynności czyszczących. Przewijaki i walce ciągnące powinny być czyszczone w regularnych
odstępach czasu. Celowo jest przeczyszczać je raz na tydzień. Co ok. pół roku powinny być
czyszczone dysze suszące i ewentualnie uwalniane z porwanych strzępów materiału. Dysze
zaklejone zmieszanym z kurzem rozpuszczalnikiem obni\
ają zdolność suszącą, a tym samym
wydajność maszyny.
Często zaniedbywaną pracą konserwatorską jest czyszczenie względnie wymiana filtrów
zasysania dmuchaw chłodzących i silników prądu stałego oraz szaf sterowniczych.
Dmuchawy te mają za zadanie zasysać powietrze z pomieszczenia i przepchnąć je przez
wnętrze silników względnie szaf sterowniczych do agregatu chłodzącego. Filtry te powinny
przy tym zatrzymywać wszystkie drobiny kurzu, znajdujące się w powietrzu, tak aby nie
mogły one wyrządzić \
adnych szkód we wnętrzach silników względnie szaf sterowniczych.
Filtry te w zale\
ności od ilości kurzu w pomieszczeniu, brudzą się i zatykają szybciej lub
wolniej, zmieniając przy tym kolor na czarny. Silniki nie są wtedy wystarczająco chłodzone,
przegrzewają i przepalają się. Następstwem tego jest zatrzymanie maszyny.
Smarowanie
Dostawca maszyn najczęściej dostarcza wraz z instrukcją obsługi równie\
plan
smarowania.
Najczęściej jest to widok boczny maszyny fleksograficznej z zaznaczeniem miejsc
smarowania i rodzaju smaru (smar stały, olej itp.). Tabela smarów z porównywalnymi typami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
smarów ró\
nych producentów ułatwia standaryzację u\
ywanych środków smarujących
w danej drukami i redukcję ich rodzajów. Im mniejsza ilość smarów, tym większe
prawdopodobieństwo, \
e odpowiedni smar zostanie u\
yty w danym miejscu smarowania.
Środki do smarowania wprowadzane są często w odpowiednie miejsce smarowania za
pomocą ręcznej pompy tłokowej. Ma to tę zaletę, \
e z jednej strony smar przechowywany jest
w zamkniętym pojemniku, chroniącym przed zabrudzeniami, a z drugiej strony
zagwarantowany jest łatwy dostęp do smaru.
Aby mimo wszystko brud nie dostał się do smarowanych miejsc, co mogłoby prowadzić
do uszkodzeń maszyny fleksodrukowej, nale\
y przed nało\
eniem smarowniczki czyścić
punkty smarownicze (gniazda smarowe zaworowe kulkowe).
Najczęściej punkty smarownicze oznaczone są barwnymi pierścieniami,
umo\
liwiającymi łatwe rozró\
nianie jaki smar jest do ich smarowania przeznaczony, np. czy
nale\
y u\
yć smaru stałego czy płynnego.
Otwarte przekładnie kół zębatych (najczęściej tylko przy zespołach farbowych
bezpośrednio przy cylindrach dociskowych, cylindrach formatowych i kołach cylindrów
rastrowych) smarowane sÄ… najlepiej smarem przylegajÄ…cym. Je\
eli nie ma smarowania
centralnego, uruchamianego podczas pracy maszyny, to najlepiej u\
ywać smaru w sprayu.
Smarowaniem za pomocą pędzla mo\
na wykonywać tylko przy zatrzymanej maszynie,
gdy\
inaczej istnieje du\
e ryzyko wypadków.
Do czynności związanych ze smarowaniem nale\
y równie\
dopełnianie oleju
w zamkniętych przekładniach, zabudowanych przekładniach sto\
kowych, w przekładni
silnika, jak równie\
w przekładni stojaków maszyny, przy czym najczęściej zamontowane na
zbiornikach szyby umo\
liwiajÄ… obserwacjÄ™ stanu oleju.
Równie\
dopełnianie oleju w systemie sprę\
onego powietrza przy maszynie i kontrola
poziomu oleju wyposa\
enia hydraulicznego nale\
ą do regularnych czynności związanych ze
smarowaniem. Ta konserwacja jest szczególnie wa\
na, gdy\
bardzo du\
o podzespołów
w maszynie fleksodrukowej zaopatrywanych jest w niezbędny smar centralnie, a miejsca
funkcyjne są najczęściej wbudowane w sposób niedostępny, tak więc ich zu\
ywanie siÄ™ nie
jest widoczne.
Przy zamkniętych przekładniach niezbędne jest nie tylko regularne dopełnianie oleju, ale
równie\
jego regularna wymiana. Z jednej strony dlatego, \
e olej siÄ™ starzeje, a z drugiej
dlatego, \
e starte opiłki kół zębatych mieszają się z olejem i stają się elementem szlifującym.
Interwały wymiany są równie\
podane w planie smarowania względnie w dokumentacji
maszyny (np. dotyczącej przekładni silnika).
Zapobiegawcza kontrola pod kÄ…tem zu\
ywania się części i ich uszkodzeń
Czyszczenie maszyny mo\
e pomóc we wczesnym rozpoznaniu uszkodzeń względnie
zu\
ywania się części.
Zasadniczo w maszynie fleksograficznej jest mało łatwo zu\
ywających się części,
pomijajÄ…c wszystkim znane Å‚atwo zu\
ywające się narzędzia pracy, takie jak: no\
e raklowe,
walce rastrowe, duktory i no\
e do cięcia wzdłu\
nego.
Zgodnie z listą powinny być jednak kontrolowane:
 Å‚o\
yska wałów przewijających, które często mają łatwo zu\
ywajÄ…ce siÄ™, wymienne
wkładki,
 wały przewijające,
 koła zębate walców farbowych,
 łańcuchy i liny mechanicznego i elektrycznego wyposa\
enia do wciągania cylindrów
drukowych i materiału,
 prowadnice widłowe registrów wzdłu\
nych formatowych kół zębatych przy
jednocylindrowych maszynach fleksograficznych (często części łatwo zu\
ywajÄ…ce siÄ™
z tworzyw sztucznych),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
 wałki przegubowe i połączenia wałów,
 przekładnie pod względem szczelności, widocznych śladów wycieku oleju,
 szczotki i kolektory silników prądu stałego,
 osłony boczne walców farbowych.
Widoczne zu\
ycie się jakiejś części powinno prowadzić do sprawdzenia, czy dana część
znajduje się w zakładowym magazynie części zamiennych, a jeśli nie, to nale\
y czym prędzej
ją zamówić, aby zapobiec przestojom maszyny, je\
eli ta część zu\
yje się do końca.
Z czasem nale\
y zało\
yć listę  \
ywotności poszczególnych części maszyny. Dzięki
temu mo\
na sensownie planować zakup części zamiennych, co stanowi dobre uzupełnienie do
wstępnych zaleceń producenta maszyny.
Przy wątpliwościach dotyczących stopnia i znaczenia zu\
ywania się jakieś części nale\
y
zwrócić się do działu obsługi klienta producenta maszyny.
ReasumujÄ…c mo\
na stwierdzić, \
e wprawdzie prace konserwacyjne są czasochłonne i na
początku wydają się zbyt kosztowne ze względu na przestoje maszyny, ale w dłu\
szej
perspektywie prowadzą do sporych oszczędności, dzięki zapobieganiu pogarszania się
wydajności maszyny i jakości druku oraz postojów maszyny związanych z awariami.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.
1. Jaki jest podział drukujących maszyn fleksograficznych?
2. Jaka jest budowa zespołu drukującego wielocylindrowych maszyn fleksodrukowych?
3. Czym charakteryzuje siÄ™ budowa wielocylindrowej maszyny fleksograficznej o budowie
zwartej?
4. Jaka jest budowa zespołu drukującego fleksograficznych maszyn systemu satelitarnego?
5. Jakie są rodzaje zespołów farbowych we fleksograficznych maszynach drukujących?
6. Z jakich elementów zbudowane są zespoły farbowe we fleksografii?
7. Jaka jest zasada działania poszczególnych rodzajów zespołów farbowych maszyn
fleksograficznych?
8. Jakie znasz sposoby monta\
u form fleksograficznych na cylindrach formowych?
9. W jaki sposób przebiega proces suszenia odbitek w maszynach fleksograficznych?
10. Jakie znasz zastosowanie techniki fleksograficznej w przemyśle poligraficznych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj typ fleksograficznej maszyny drukujÄ…cej na podstawie przedstawionego
schematu maszyny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć dokładnie schemat badanej maszyny fleksograficznej,
2) dokonać analizy schematów fleksograficznych maszyn ró\
nych typów,
3) porównać dany schemat maszyny z przykładowymi schematami maszyn ró\
nych typów,
4) zidentyfikować typ maszyny na schemacie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 schemat badanej maszyny fleksograficznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy działania poszczególnych zespołów fleksograficznej zwojowej maszyny
drukujÄ…cej, na podstawie schematu maszyny i wycieczki dydaktycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć uwa\
nie pracujÄ…cÄ… zwojowÄ… maszynÄ™ fleksograficznÄ… w czasie wycieczki
dydaktycznej,
2) wykonać notatki,
3) skonfrontować treść notatek i obserwacje ze schematem zwojowej maszyny
fleksograficznej,
4) dokonać analizy działania poszczególnych zespołów zwojowej maszyny fleksograficznej.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 fleksograficzna zwojowa maszyna drukujÄ…ca,
 plansza ze schematem zwojowej maszyny fleksograficznej.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować maszyny fleksograficzne?
1
1

2) scharakteryzować zespół drukujący wielocylindrowych maszyn
1
1

fleksodrukowych?
3) scharakteryzować budowę wielocylindrowej maszyny
1
1

fleksograficznej o budowie zwartej?
4) sklasyfikować zespoły farbowe do farb fleksograficznych?
1
1

5) scharakteryzować poszczególne rodzaje fleksograficznych zespołów
1
1

farbowych?
6) scharakteryzować proces suszenia odbitek we fleksografii?
1
1

7) określić sposoby monta\
u form fleksograficznych?
1
1

8) określić zastosowanie fleksografii w poligrafii?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć UCZNIA
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj a\
nauczyciel odbierze od Ciebie pracÄ™.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Zespół drukujący typograficznej maszyny drukującej składa się z
a) cylindra formowego, cylindra dociskowego i cylindra pośredniego.
b) cylindra formowego, cylindra dociskowego i cylindra pośredniego stalowego
z obciÄ…giem gumowym.
c) powierzchni formowej i powierzchni dociskowej.
d) cylindra formowego i pośredniego.
2. Drukowanie typograficzne to drukowanie
a) bezpośrednie.
b) pośrednie rotacyjne.
c) pośrednie dociskowe.
d) pośrednie płaskie.
3. Najogólniej maszyny drukujące dzielimy na:
a) płaskie, wypukłe.
b) dociskowe, płaskie, zwojowe.
c) arkuszowe, taśmowe.
d) arkuszowe, zwojowe, kształtowe.
4. W drukowaniu typograficznym wykorzystuje siÄ™ farby
a) ciekłe.
b) maziste.
c) lejne UV
d) ciekłe rozpuszczalnikowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. Do zadrukowania tektury falistej nale\
y u\
yć
a) arkuszowej maszyny fleksograficznej.
b) zwojowej maszyny fleksograficznej.
c) arkuszowej maszyny typograficznej.
d) zwojowej maszyny typograficznej.
6. Odwijak i nawijak występują w maszynach zwojowych systemu
a) zwój-arkusz plano.
b) zwój-składka.
c) zwój-arkusz.
d) zwój-zwój.
7. Najwydajniejsze samonakładaki drukujących maszyn arkuszowych to
a) pneumatyczne samonakładaki z tylnym podawaniem.
b) pneumatyczne samonakładaki z przednim podawaniem.
c) samonakładaki cierne.
d) strumieniowe samonakładaki z bocznym podawaniem.
8. Część drukującą maszyny typograficznej stanowią zespoły
a) farbowy, drukujÄ…cy, utrwalajÄ…cy.
b) farbowy, nawil\
ajÄ…cy, drukujÄ…cy.
c) drukujÄ…cy, transportujÄ…cy, zwil\
ajÄ…cy.
d) drukujÄ…cy, wyprowadzajÄ…cy, farbowy.
9. Zespół farbowy do farb mazistych posiada następujące sekcje
a) podajÄ…cÄ…, rozcierajÄ…cÄ….
b) przekazujÄ…cÄ…, rozdrabniajÄ…cÄ…, nadajÄ…cÄ….
c) podajÄ…cÄ…, rozcierajÄ…cÄ…, nadajÄ…cÄ….
d) nadajÄ…cÄ…, przekazujÄ…cÄ….
10. Gazetowe maszyny typograficzne budowane były jako maszyny
a) arkuszowe.
b) dociskowe.
c) zwojowe.
d) płaskie.
11. Z wszystkich technik drukowania wypukłego, obecnie zastosowanie przemysłowe ma
a) linoryt.
b) typografia.
c) fleksografia.
d) fleksografia i drzeworyt.
12. Prasa to maszyna drukująca, w której
a) powierzchnia formowa jest cylindryczna, a dociskowa jest płaska.
b) powierzchnia formowa i dociskowa są płaskie.
c) powierzchnia formowa jest płaska, a dociskowa jest cylindryczna.
d) powierzchnia formowa i dociskowa sÄ… cylindryczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
13. Przy drukowaniu technikÄ… typograficznÄ… z u\
yciem miękkiej formy fotopolimerowej
a) nale\
y u\
yć miękkiego obciągu.
b) nale\
y u\
yć stalowego obciągu.
c) nale\
y u\
yć miedzianego obciągu.
d) nale\
y u\
yć twardego obciągu.
14. System satelitarny w maszynach fleksograficznych charakteryzuje siÄ™
a) szeregowo uło\
onymi zespołami drukującymi.
b) wspólnym cylindrem formowym.
c) wspólnym cylindrem dociskowym.
d) szeregowo uło\
onymi zespołami farbowymi.
15. Samonakładaki drukujących maszyn arkuszowych dzielimy na:
a) z tylnym podawaniem, z przednim podawaniem.
b) z tylnym podawaniem, z bocznym podawaniem.
c) z bocznym podawaniem, z górnym podawaniem.
d) z przednim podawaniem, z górnym podawaniem.
16. W typograficznych maszynach płaskich
a) powierzchnia formowa jest cylindryczna, a dociskowa jest płaska.
b) powierzchnia formowa i dociskowa są płaskie.
c) powierzchnia formowa jest płaska, a dociskowa jest cylindryczna.
d) powierzchnia formowa i dociskowa sÄ… cylindryczne.
17. Najwydajniejsze maszyny typograficzne to
a) maszyny płaskie.
b) maszyny rotacyjne arkuszowe.
c) maszyny rotacyjne zwojowe.
d) maszyny dociskowe.
18. Walec anilox znajduje zastosowanie w
a) zespołach farbowych maszyn typograficznych.
b) zespołach farbowych maszyn fleksograficznych.
c) zespole suszÄ…cym maszyny fleksograficznej.
d) zespole utrwalajÄ…cym maszyny typograficznej.
19. Konserwacja maszyny fleksograficznej to
a) mycie, smarowanie.
b) smarowanie, remonty podzespołów.
c) czyszczenie, smarowanie, kontrola zapobiegawcza pod kątem uszkodzeń.
d) remonty bie\
Ä…ce, czyszczenie.
20. W samonakładaku pneumatycznym systemu Uniwersal oddzielanie i pobieranie arkusza
ze stosu następuje
a) z przodu stosu.
b) z tyłu stosu.
c) z boku stosu.
d) z przodu lub z tyłu stosu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Eksploatowanie maszyn do drukowania wypukłego
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
6. LITERATURA
1. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba
Druku, Warszawa 1999
2. Ciupalski S.: Maszyny drukujÄ…ce konwencjonalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2001
3. Czichon H., Czichon M.: Formy fleksodrukowe. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2006
4. Czichon H., Magdzik S., Jakucewicz S.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996
5. Druz
dziel M., Fijałkowski T.: Maszyny i urządzenia typograficzne. WSiP, Warszawa
1978
6. Gruin I.: Materiały polimerowe. Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2003
7. Gruszczyński Cz.: Farby graficzne. WSiP, Warszawa 1990
8. Jakucewicz S., Magdzik S.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych. WSiP,
Warszawa 2001
9. Jakucewicz S., Czichon M., Czichon H.: Materiałoznawstwo poligraficzne.
Wydawnictwa PW, Warszawa 1992
10. Jakucewicz S.: Materiałoznawstwo poligraficzne. Wydawnictwa PW, Warszawa 1993
11. Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997
12. Kołak J., Ostrowski J.: Maszyny i urządzenia  Maszyny drukujące. WSiP, Warszawa
1979
13. Podręcznik fleksografii. Zrzeszenie Polskich Fleksografów, Warszawa 1998
14. Poligrafia ogólna. WSiP, Warszawa 1982
15. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38