KOMITET REDAKCYJNY
MIECZYSA
AW ZLAT
NAJSTARSZE SKLEPIENIA SIECIOWE W POLSCE.
1. Wstcp. 2. Analiza sklepień w Legnicy, Środzie Śląskie] 1 w Krakowie. 3. Geneza i początki sklepień siecio-
wych w zachodniej Europie i na Śląsku. 4. Klara Brynner  twórca najstarszych sklepień sieciowych
w Polsce. 5. Rozpowszechnienie sklepień sieciowych jednorodnych w XIV i XV w.
1. Trwające od kilku dziesięcioleci ożywie- sie i przestrzeni oraz z rozpoznaniem jego ewo-
nie badań nad sztuką póz
nogotycką w dziedzi- łucji. Sklepienie sieciowe jest najbardziej ty-
nie architektury wywołało szczególnie rozległą powym tworem architektury póżnogotyckiej,
dyskusję na temat sklepień1. Wobec coraz pow- organicznie związanym z całym systemem in-
szechniejszej tendencji do wydzielania z goty- nych, równie oryginalnych form.
ku sztuki po połowie XIV w. jako odrębnej
W okresie póz
nego gotyku kraje środkowo-
formacji stylowej zrozumiale jest zaintereso- europejskie po raz pierwszy wykazały się sa-
wanie sklepieniem jako tym członem budowli,
modzielnością w stosunku do zachodniej Euro-
w którym z jednej strony dostrzega się ważny
py. Niektóre odmiany sklepień póz
nogotyckich
wyróżnik stylowy gotyku, z drugiej  formę
zastosowano tu wcześniej lub rozpowszechniano
wyrażającą dobitnie nowe estetyczne i kon- szerzej niż na obszarze Francji i zachodnich
strukcyjne ideały póz
nego gotyku, zmierzające
Niemiec. Aktualne i istotne wydaje się zatem
do przeciwstawnego dotychczasowemu zamk- zadanie sprawdzenia jak przyjmowały i prze-
nięcia przestrzeni architektonicznej, do innych
kształcały póz
nogotyckie sklepienia te regiony
jej akcentów kierunkowych, odmiennych pro- środkowej Europy, którymi mniej zajmowano
porcji i podziałów2. Spory o genezę, początki
się dotąd skupiając uwagę na wyraz
nie odróż-
i chronologię nowych kształtów przykryć skle- niających się kręgach oddziaływania warsztatu
piennych  gwiaz
dzistych, trójkątnoprzęslo- Piotra Parlera z jednej strony, a dawnego pań-
wych i sieciowych  mają w tym aspekcie ogól- stwa krzyżackiego i Pomorza  z drugiej. Ma-
niejsze znaczenie; wiążą się zwykle z próbami
łopolska i Śląsk zaznaczyły wzajemne związki
uściślania pojęcia  póz
nego gotyku" w archi- w architekturze już w pierwszej połowie XIV
tekturze, z wyznaczaniem jego zasięgu w cza-
w., kontynuowane póz
niej przesądziły one cha-
padła na lata od ok. 1370 do ok. 1378 i objęła
dobudowę części prezbiterialnej, bez sklepień;
te roboty wykonał Konrad z Krakowa, a zapis
w księgach miejskich z 1378 r. stwierdza, iż na
tym zakończył się udział tego mistrza w budo-
wie. Około 1380 r. prace w kościele podjął
mistrz Claus (Clawis) Parlirer  wspólnie
z murarzami Henrykiem Beryngerem i Miko-
łajem Beckerem oraz z cieślami Hansem Ro-
senigiem i Piotrem Pfaffendorfem  zatrud-
niony jednocześnie przy przebudowie drugiego
kościoła miejskiego NPMarii. W 1390 r. mistrz
Klaus otrzymał sześć marek  za sklepienie koś-
cioła św. Piotra"; była to niewątpliwie ostatnia
rata wynagrodzenia za wykonanie sklepień,
z ówczesnego stanu budowy, jak i z tytułu sa-
mej wypłaty wynika, iż roboty Klausa i jego
pomocników mogły były objąć już tylko skle-
pienia. Dokonana w tym samym roku wypłata
Ryc. 2. Legnica. Kościół SS. Piotra i Pawła  frag-
należności za roboty malarskie w kościele zdaje
ment sklepień nawy głównej (ok. 1380 1390).
się również potwierdzać, że prace przy sklepie-
Fot. a u t o r
niach były zakończone4.
Sklepienia kościoła SŚ. Piotra i Pawła,
Ryc. 1. Legnica. Kóściół SS. Piotra i Pawła (ok. 1328-1390) - plan. (Wg H. Zieglera) Skala ok. 1:400
prawdopodobnie w całości wykonane przez
le uwydatnia się jako osobny człon i te wydzie-
mistrza Klausa, są trojakie: w nawach bocz-
lone człony określają rytm strefy sklepiennej.
rakterystyczne zbieżności właśnie w zakresie
nych korpusu  krzyżowo-żebrowe, nad ich
na to, że wszystkie trzy reprezentują tę samą
Układ krzyża żebrowego będący  w genezie
sklepień o przęsłach trójkątnych i pewnej od-
przedłużeniami w prezbiterium, ze względu na
odmianę  sieć jednorodną, powstałą z ewo-
historycznej i kompozycyjnej  figurą wyjś-
miany gwiaz
dzistych. Niniejszy artykuł zmierza
charakterystyczny układ przypór tej części w
lucji wzbogaconego krzyżowego układu żeber.
ciową sieci jednorodnej pozostaje dominantą
do wykazania, że również pierwsze realizacje
stosunku do filarów  trójpodporowe, nawę
Odmiana ta wywodzi się wprawdzie z zachod-
w kompozycji sklepienia legnickiego. Wpraw-
póżnogotyckich sklepień sieciowych są w
główną zaś, na całej długości korpusu i prezbi-
nioeuropejskich wzorców starszych od sieci
dzie rozpatrywane z osobna każde z przęseł
Małopolsce  ściśle: w Krakowie  i na Śląsku
terium nakrywa jednorodna sieć żebrowa (ryc.
z dwu par żeber równoległych, rozpowszech-
ukazuje się jako fragment kolebki z głębokimi
zbieżne, zarówno w czasie, jak też w formie
1). Identyczny profil żeber, tworzący figurę
nionej przez Parlera i jego warsztat, w prze-
lunetami, ale każdy z tych fragmentów oddzie-
rozwiązania. Trzy budowle w obecnych grani-
 gruszki" u nasady wciętej wklęskami, analo-
ciwieństwie wszakże do tych drugich sklepie-
lają obniżone żebra jarzmowe przerywające
cach Polski zachowały najwcześniej założone 
giczne zworniki z płaskorzez
bami rozet prze-
nie sieciowe jednorodne przyjęło się szerzej, tak
ciągłość sieci. Główne zworniki sklepienia mają
i to na znacznej przestrzeni głównego wnętrza
mawiają za wysuniętą tu hipotezą o powstaniu
w Polsce, jak i w całej środkowej Europie do-
kształt tarcz heraldycznych, na których malo-
kościoła  sklepienia sieciowe: nawa główna
wszystkich sklepień w tym samym warsztacie
piero pod koniec XV w. i dlatego zapewne uzna-
wane były, obecnie zrekonstruowane, herby
kościoła parafialnego ŚŚ. Piotra i Pawła w Leg-
budowniczego Klausa5.
wane było dotąd za póz
niejsze.
księstwa legnickiego i miasta.
nicy (1386 1390), prezbiterium kościoła para-
Konstrukcja sklepienia nawy głównej, na
Rysunek sieci wynika z prostej kompozycji
fialnego Sw. Andrzeja w Środzie Śląskiej (ok.
której rozpięta jest sieć żeber, powstała przez
2. Sklepienie nawy głównej kościoła Śś. krzyży żebrowych, które zestawiono po dwa
1390 r.) i prezbiterium dominikańskiego koś-
wydzielenie każdego przęsła w nakrycie ża-
Piotra i Pawła w Legnicy ma dokładną i wia- w każdym przęśle, równolegle do siebie, tak że
cioła Św. Trójcy w Krakowie (ok. 1400 1408).
glaste, determinowane znacznym obniżeniem
rygodną metrykę. Przebudowa starszej świą- ich ramiona zewnętrzne biegną po krawędziach
Z pierwszej ćwierci XV w. zachowało się po-
żeber jarzmowych w stosunku do całej po-
tyni na tym miejscu, rozpoczęta ok. 1328 r.* lunet, wewnętrzne zaś kreślą u szczytu skle-
nadto na Śląsku kilka jeszcze przykładów skle-
wierzchni sklepiennej. W wyniku takiego roz-
trwała do ok. 1390 r. i przebiegała w trzech pienia figurę rombu. Inaczej można sieć tę opi-
pień sieciowych i gwiażdzisto-sieciowych, zrea-
wiązania efekt optyczny sieci sprzeczny jest
głównych etapach, określonych  zarówno co sać patrząc na dwa przęsła łącznie: główne że-
lizowanych w mniejszej skali, przeważnie w
z jej podstawową funkcją: zamiast ujednolice-
do zakresu prac, jak i wykonawców  osob- bra takiego układu są diagonalami i tworzą
kaplicach i przybudówkach kościelnych; w dru-
nia i nieprzerwanej ciągłości strefy sklepiennej
nymi umowami. Umowa z budowniczym Wi- krzyż większy; jego ramiona przecinają, już w
giej ćwierci tego stulecia wzniesiono je w paru
wyraz
ne pasy cienia na linii jarzm uwydatniają
landem z 1333 r. przewidywała wykonanie mu- yranicach przęseł, krótkie zebra wtórne, bieg-
wiejskich kościołach Małopolski.
rytm przęsłowy i podkreślają odrębność każdej
rów kapitalnych aż po dach, filarów, portali nące od wsporników do głównych zworników
Sklepienia w Legnicy, Środzie Śląskiej i w
jednostki przęsłowej w sposób podobny, w jaki
i okien  z wyłączeniem sklepień i wsporni- na żebrach jarzmowych. Ten drugi sposób wi-
Krakowie należy rozpatrywać łącznie nie tylko
czyniły to dawniejsze sklepienia  domikalne"
ków; poświęcenie trzech ołtarzy w 1341 r. za- dzenia sugeruje jednakże tylko rzut poziomy;
ze względu na czas ich powstania, lecz z uwagi
(ryc. 2). Każda para krzyży żebrowych w przęś-
myka ten etap budowlany. Faza następna przy- pozorowana przezeń ciągłość sieci poprzez gra-
sowi przebudowę części prezbiterialnc-J póz
no-
Sklepienie prezbiterium, ma kształt kolebki
romańskiej bazyliki w Środzie Śląskiej'. Po
z lunetami, rozciągniętej nnd wszystkimi sześ-
całkowitym wyburzeniu pierwotnych murów
ciu przęsłami (ryc. 5). Profil kolebki stanowi
wzniesiono od fundamentów nowe, obecnie ist-
luk ostry o podwyższonej strzałce, znaczący
niejące prezbiterium wraz ze sklepieniami, które
wyraz
ne załamanie sklepienia na osi i deter-
wobec tego należy datować na lata ok. 1390.
minujący zdecydowanie stromy bieg żeber.
Gruntowne przebudowy wnętrza korpusu koś-
Wspierająca kolebkę i ujmująca lunety sieć że-
cioła w XVII w. i jego ściany zachodniej 
ber daje w rzucie poziomym rysunek identyczny
w 1827 r." nie łączyły się z żadnymi istotnymi
jak legnicka, jeśli pominąć różnice wynikłe z
zmianami w obrębie prezbiterium, jeśli nie li-
innych proporcji przęseł. Jest to więc układ
czyć zmiany wsporników, wzmocnienia korony
dwu równoległych krzyży w każdym przęśle,
murów zewnętrznych i renowacji maswerków".
oddzielonym od sąsiednich żebrami jarzmowy-
Sklepienie prezbiterium kościoła średzkiego jest
mi. Konstrukcja przestrzenna nakrycia skle-
Ryc. 3. Środa Śląska. Prezbiterium kościoła Sw. An-
już typową siecią jednorodną, wolną od
drzeja (ok. 1390)  plan. Skala ok. 1:400 pjpnnego decyduje jednak o tym, że w naturze
jakichkolwiek zależności od gotyckiego układu
efekt optyczny sklepienia krakowskiego jest
krzyżowo-żebrowego i konstrukcji  domikal-
odmienny tak w stosunku do sklepienia leg-
nice przęseł w naturze nie jest odczuwana, z po-
nej" (ryc. 3). Cztery przęsła nakrywa płytka
nickiego, jak i średzkiego (ryc. ,6, 7). Ten sam
wodu opisanego już kopulastego ukształtowa-
kolebka z lunetami na osi okien; jej przekrój
co w Legnicy wzór sieci, tak samo rozdziela-
nia sklepień.
stanowi łuk ostry o niskiej strzałce. Żebra mają
jący przęsła żebrem jarzmowym, jest jednak
Sieć żeber powtarza podziały dyktowane
profil  gruszki", wciętej u nasady wklęskami 
jednolity i ciągły, gdyż kolebka nie załamuje
rytmem filarów, jednak wprowadzenie dwu
identyczny jak w omówionym sklepieniu leg-
się, jak w Legnicy, na granicy przęseł. Ponadto
krzyży w przęśle, w miejsce klasycznego skrzy-
nickim 10. Pełny efekt póz
nogotyckiej sieci skle-
żebra w prezbiterium krakowskiego kościoła
żowania diagonali, osłabia wyrazistość tego ryt-
piennej powstał tu nie tylko dzięki wprowadze-
dają osłabiony efekt sieci, tylko bowiem na
mu przez zagęszczenie żeber, zaniechanie cen-
niu konstrukcji płytkiej kolebki na całej dłu-
grzbiecie sklepienia układają się na płaszczyz
-
tralnego zwomika i przez takie dodatkowe ak-
gości prezbiterium, ale również na skutek od-
nie prawie poziomej; po bokach, od ścian biegną
centy, jak lunety i zworniki boczne. Ta cecha
rzucenia w układzie sieci  wykreślonej poza
niemal pionowo, stosownie do znacznej stro-
sieci żebrowej sprawia, iż gubią się w strefie Ryc. 4. Środa Śląska. Prezbiterium kościoła Sw. An-
tym na tej samej zasadzie co w Legnicy  że-
mizny kolebki. Podobny do obu sklepień śląs-
drzeja  fragment sklepień (ok. 1390). Fot. S. Ar-
sklepienia nieregularności rozstawienia filarów,
ber gurtowych, znaczących podział na przęsła.
kich jest tu profil żebra: drobny wałek wysu-
czyński
1!
które od razu dostrzega się patrząc na rzut po-
W rezultacie tylko w rysunku rzutu poziomego
nięty przed głębokie wklęski u nasady . Pod-
ziomy i które byłyby równie wyraz
ne przy za-
zauważa się zdwojone krzyże każdego z przęseł,
stawowa analogia do sklepień średzkich  to
stosowaniu jednego krzyża żeber diagonalnych
stanowiące podstawową figurę kompozycji; w
konstrukcja strefy sklepiennej jako jednolitej
cepcji przestrzeni jednolita kolebka została tu
w przęśle. Wprowadzenie do przęsła dwu krzy-
naturze łączą się one płynnie w ciągłą i jedno-
kolebki, innej jednak z powodu wysokiego
zastosowana wraz z sieciowym zwielokrotnie-
żów w miejsce jednego miało również i inną
rodną sieć, w której żebra nie tyle działają dy-
ostrołuku w profilu; inny także, bo bogatszy
niem żeber, które tę jednolitość uwydatniają.
zaletę: pozwoliło na znaczne skrócenie żeber,
namiką swych długich linii, ile neutralizują się
0 żebra jarzmowe jest rysunek sieci, inny
Trwanie przy tradycji wyraża się natomiast w
a tym samym na niższe sklepienie. Dążenie do
wzajemnie licznymi skrzyżowaniami w układ
wreszcie  i to wobec obu przykładów śląs
organicznym związaniu sklepienia ze ścianą
obniżenia sklepienia wiązało się natomiast
zrównoważony i statyczny (ryc. 4).
kich  jest stosunek sklepienia do ściany, w
przy pomocy lizen, jak również w ostrołucznej
z podjętym w ostatniej fazie przebudowy koś-
W pierwszych latach XV w. dokonano prze-
Krakowie określony silnymi akcentami lizen
stromiżnie kolebki, osłabiającej efekt sieci ak-
cioła legnickiego przekształceniem dawnej bu-
Dudowy pochodzącego z XIII w. dominikańskie-
wspierających spływy żeber i przedłużających
centami pionowymi.
dowli bazylikowej na pseudohalę*.
go kościoła Sw. Trójcy w Krakowie; podwyż-
na ścianę linie podziałów międzyprzęsłowych.
W roku 1388 zlecono budowniczemu Klau-
szono przy tym i przesklepiono prezbiterium.
Ogólnie biorąc sklepienie krakowskie, podob
3. Omówione trzy sklepienia sieciowe jed-
nie jak legnickie nie dorównuje średzkiemu
norodne, rozpięte nad kilku przęsłami głów-
w konsekwentnej realizacji wszystkich wymo
nych wnętrz kościoła, stanowią zjawisko wy-
gów póżnogotyckiego sklepienia sieciowego. Po
jątkowe, zarówno ze względu na czas, jak
dobnie jak legnickie łączy ono w sobie pewne
i miejsce swego powstania. Sieć jednorodną
elementy tradycyjnego układu gotyckiego z ce-
zwykło się uważać za póz
niejszą w środkowej
chami nowatorskimi. Odmienny jest jednak
Europie od  klasycznych" wersji sklepień sie-
w Krakowie dobór elementów zachowawczych
ciowych Piotra Parlera, złożonych z dwu par
i nowych. Podstawowa, bo decydująca o kon-
żeber równoległych przecinających się (typ
 %X-
architektury angielskiej podkreślają jednocześ-
Ryc. 6. Kraków. Kościół dominikanów  sklepienia
nie, iż ten typ sklepień rozpowszechniał się
prezbiterium (ok. 1400-1408). Fot E. Ozgowicz
i rozwijał w Anglii , w drugiej połowie XIII
i w XIV w." W rozważaniach Webba, Pevsnera
i Boćka  dotyczących sklepień sieciowych
wszystkich odmian i nie wyodrębniających sieci
wysklepek. Tę drogę od wzbogaconych układów
jednorodnych  powtarza się twierdzenie o sześcio- i ośmiodzielnych do sieci jednorodnej 
pierwszeństwie Anglii w zastosowaniu sklepień respektującej jednak granice przęseł kształtowa-
sieciowych. Ale właśnie zwrócenie uwagi na tę nych kopulasto  ilustrują sklepienia kościołów
odmianę sieci sklepiennych, którą reprezentują w Airvault i w Saint-Jouin-de-Marnes (pierwsza
trzy przykłady polskie każe pogląd ten ćwierć XIII w.) oraz prezbiterium kościoła SA
--
zakwestionować i uwzględnić także zabytki Serge w Angers (druga poł. XIII w.) (ryc. 10)20.
francuskie, tak jak to już kiedyś uczynił Hoeltje
Hyc. i. Kraków. Prezbiterium kościoła dominikanów (ok. 1350
w rozprawie, którą ostatnie dyskusje niesłusz-
 1408)  plan. (Wg Z. H e n d 1 a) Skala ok. 1 : 400
nie pominęły ".
.Za pierwsze sklepienia sieciowe należy
uznać zdaniem Hoeltjego te przykrycia kościo-
prezbiterium katedry praskiej) lub biegnących od inspiracji angielskich, to sieć jednorodna,
łów andegaweńskich z lat około połowy XIII w.,
obok siebie zygzakiem (typ wieży Mostowej w sporadycznie i na mniejszą skalę konstruowana
które na tradycyjnie kopulastych konstruk-
Pradze). Ich rozpowszechnienie datuje się słusz- również przez tego architekta, ma swoje liczne
cjach tworzą sieć ze zwielokrotnionych żeber 
nie na lata po 1440, zwłaszcza na koniec XV w. precedensy nie tylko w Anglii, ale i we Francji
jak np. kościół Toussaint (ryc. 8) w Angers,
Polskie trzy przykłady, stanowiące odstępstwo oraz w Czechach w XIII i XIV w.
z ok. 1250, którego sklepienie powtórzono w
od tak sformułowanej zasady, były do niedaw- Wyjaśnienie genezy typu reprezentowanego
tym samym czasie w kościele benedyktyńskim
na albo nie znane zainteresowanym badaczom przez trzy interesujące nas przykłady polskie
w Tfebić na Morawach. Hoeltje zauważył także
sklepień póz
nogotyckich, albo intuicyjnie da- wypada zatem zacząć od prześledzenia począt-
związek tych budowli ze sklepieniami kościoła
towane o wiek póz
niej. Trwanie takich opinii ków tej odmiany sklepień w Europie.
dominikanów w Krakowie i kościoła ŚS. Piotra i
tłumaczy ogólnie panujące przekonanie o wpro-
Niedawna polemika N. Pevsnera z tezami K.
Pawła w Legnicy, jakkolwiek te ostatnie da-
wadzeniu sklepień sieciowych na kontynencie
H. Clasena zwróciła uwagę na interesujący nas
tował za Dehio na XVI w. Podkreślając zasad-
europejskim przez Piotra Parlera; brak zasto-
problem, nie rozwiązała go jednak, rozważała
niczą różnicę między sklepieniem kościoła
sowań na szerszą skalę sieci jednorodnej w krę-
bowiem wyłącznie stosunek Anglii do środkowej
Toussaint  nie poddającym się jednoczącemu
gu dzieł tego architekta i jego uczniów skłaniał
Europy, z pominięciem Francji u. Starsze i
działaniu sieci przez zachowanie konstrukcji
do przypuszczenia, iż są one wtórne wobec sieci
nowsze publikacje francuskie natomiast
 domikalnej"  a sklepieniami angielskimi 
parlerowskich i pochodzą od następnych gene-
wskazując na interesujące precedensy sklepień
łączącymi efekt sieci żebrowej z jednolitą ko-
racji architektów. Ta teza wymaga rewizji w
sieciowych z terenu zachodniej Francji nie wią-
lebką  Hoeltje przyjmuje jednak zależność
dwu punktach:
żą ich z szerszym tłem porównawczym 15. Rola
sklepień sieciowych w Tewkesbury, Gloucester i
1  omówione wyżej przykłady świadczą, architektury angielskiej w odkryciu i wypró-
Wells od wcześniejszych rozwiązań andega-
że sklepienia o jednorodnej sieci żeber zaczęto bowaniu przestrzenno-konstrukcyjnych i deko-
weńskich. Jego tezy nie można dziś potwierdzić
stosować w Europie środkowej niemal równo racyjnych możliwości sklepień sieciowych, w
w całej rozciągłości już choćby dlatego, że bio-
cześnie ze sklepieniami sieciowymi dwu kla tym także sieci jednorodnej, jest od dawna do-
rąc pod uwagę sklepienia angielskie z pierw-
sycznych, parlerowskich odmian ( katedralnej" brze znana; ostatnio przypomniały ją rozprawy
szej połowy XIV w. pomija najstarszy przy-
i  staromostowej"), inne zaś przykłady, które H. Boćka ". Jako najstarszy na terenie Anglii
kład sieci sklepiennej na terenie Anglii 
przypomnę, pozwalają nawet stwierdzić, iż w przykład sklepienia o jednorodnej sieci żeber
wspomnianą już kaplicę katedry w Lincoln z
Europie środkowej wyjątkowo, a we Francji wymienia się zgodnie kaplicę południowo-za-
Sklepienia tego ostatniego kościoła, ośmiodziel-
połowy XIII w.
powszechniej sklepienia sieciowe jednorodne chodnią katedry w Lincoln, powstałą w całości
Nie ulega wątpliwości, że tzw. szkoła ande- ne i sieciowe, znaczą jakby połowę drogi w ewo-
występowały już w XIII w.; ok. 1250 r. Wskazując na bliskie podobieństwo
lucji od ciągu przęseł  domikainych" do kolebki:
gaweńska, posługująca się charakterystyczną
2  o ile sieć sklepienna zastosowana w tego sklepienia ze sklepieniem zachodniego
dzięki halowemu układowi prezbiterium, dzielo-
dla niej konstrukcją sklepień  domikalnych" "
prezbiterium katedry praskiej wydaje się być przęsła zakrystii w katedrze praskiej  wyko-
nego smukłymi kolumnami, kopulaste wyskle-
wzbogacała ją stopniowo o coraz to bardziej
oryginalnym dziełem Parlera, zależnym tylko nanym przez Parlera ok. 1360 r.  badacze
pienia przęseł uległy znacznemu spłyceniu, co
skomplikowane unerwienie żebrowe, dochodząc
w pewnym stopniu zatarło przedziały między-
już w pierwszej połowie XIII w. do sieci jedno-
przęsłowe. Doniosły przełom w ewolucji sklepień
rodnej, poprzez mnożenie żeber i zmniejszanie
sieciowych nastąpił zapewne tuż przed połową
XIII w. Sieć żebrowa kościoła Toussaint w An-
sieciowych zdaje się również przemawiać znnny
z innych terenów fakt równoległego stosowania,
jeszcze w XIV w., z jednej strony sieci żebro-
wej na kopulastych sklepieniach przęseł typu
francuskiego, z drugiej  sklepień kolebkowo--
sieciowych, bliskich wzorom angielskim, a zu-
pełnie zaniechanych we Francji. Przykładem
pierwszej konstrukcji są sklepienia kościoła
SS Piotra i Pawła w Legnicy, drugą reprezen-
tują sklepienia kościołów średzkiego i domini-
kańskiego w Krakowie. Przy zastosowaniu ta-
kiego samego rysunku sieci pierwsze z tych skle-
pień zachowuje tradycyjne, pochodne od archi-
tektury andegaweńskiej rozbicie nakrycia skle-
Ryc. 7. Kraków. Kościól dominikanów  fragment
piennego na kopulaste jednostki przęsłowe, po-
sklepień prezbiterium. Fot. S. Arczyński
Rys. 8. Angers. Kościół Toussaint (ok. 1250)  plan.
zostałe dwa tworzą już sieci żebrowe na'jedno-
(Wg A. Mussata) Skala ok. 1:400
litej kolebce, typowej także dla realizacji Par-
lera.
gers21, skonstruowana w tym czasie, była już 
wbrew twierdzeniu Hoeltjego  rozpięta naj- Omówione dotąd przykłady odnosiły się wy-
prawdopodobniej na kolebce 22.
łącznie do sklepień sieciowych rozpiętych nad
ber, a zarazem podsunęły konkretny przykład
pisany Parlerowi (ryc. 13), nie zrealizowany
Wzór sklepień tego kościoła powtarzała wieloprzęsłowymi przestrzeniami, konstrukcyjny
zastosowania sieci jednorodnej.
projekt wielkiego baldachimu nagrobkowego,
 szkoła andegaweńska" w drugiej poł. XIII w. i przestrzenno-plastyczny sens tych form jest
Ideę sklepienia sieciowego realizował Klaus
którego sklepienie stanowi jednorodna sieć27; i
dość często, co prawda głównie nad mniejszymi bowiem nieodłącznie związany z charakterys-
w tym wypadku mamy do czynienia z archi- w swych kolejnych dziełach stopniowo. Dopiero
przestrzeniami, na przykład w prezbiterium koś- tycznym dla póz
nego gotyku rozumieniem wza-
tekturą w najmniejszej skali. Oba te rozwią- w Środzie Śląskiej urzeczywistnił ją w pełni
cioła w Saint-Germain-sur-Vienne i w kaplicy jemnego stosunku przęseł, ze zniesieniem ich
zania Parlera nie były ani nowatorskie  ich nadając strefie przykrycia jednolitość i ciągłość
opactwa w La Boissiere (ryc. 11, 12)23. Mimo tak przestrzennej odrębności. Wspomniana dyskusja
oryginalność w zakrystii praskiej polega wyłą- nie tylko przez bieg linii żeber rysujących sieć,
wczesnego przyjęcia sklepień sieciowych przez nad genezą sklepień sieciowych, przywiązując
cznie na wprowadzeniu nadwieszonego zwor- ale również poprzez konstrukcję spłyconej ko-
architekturę andegaweńską byłoby przedwcze- szczególną wagę do przykrycia zachodniej części
nika  ani imponujące skalą. Dopiero nie- lebki. W Legnicy wprowadził tylko pierwszy z
sne wysnuwanie hipotezy o ich decydującym zakrystii w katedrze praskiej25 wciągnęła jednak
dawno, dzięki badaniom V. Kotrby stało się tych elementów rozpinając sieć żeber na ana-
znaczeniu dla kształtowania się sklepień tego
w zakres rozważań także sklepienia mniej-1
możliwe zrekonstruowanie nie znanego dotąd
chronicznej konstrukcji kopulastych przęseł,
typu w Anglii. Materiał zabytkowy obu krajów szych pomieszczeń, takich jak dwuprzęsłowa
dzieła Piotra Parlera, które można uznać za
będących echem andegaweńskich sklepień
nie został jeszcze w pełni rozpatrzony pod tym kaplica w Lincoln. Również tego rodzaju małe
decydujące z
ródło inspiracji dla śląskich skle- domikalnych. Trudno przypuścić, aby kon-
kątem i choć obejmuje on dziesiątki budowli sklepienia sieciowe pojawiają się wcześnie we
pień mistrza Klausa (ryc. 14)28. Jest nim skle- strukcja ta była jego samodzielnym po-
stanowi przecież reprezentację fragmentaryczną i Francji, a wzorcowym ich przykładem jest skle-
pienie dawnej kaplicy dworskiej (kościoła
mysłem, równie mało prawdopodobne wy-
przypadkową stanu pierwotnego. Samodzielne i pienie skrzyżowania transeptu w kościele Notre-
Wszystkich Świętych) na hradczańskim zamku,
daje się przypuszczenie, że poznał ją z
oryginalne tendencje do wzbogacenia układów
Dame w Treves (płn. Francja), wykonane w la-
wzniesione przez Parlera w latach od ok. 1370
autopsji w zachodniej Francji. Można by do-
żeber występują w Anglii już od ok. 1220 r. i tach 1242 1253 M. Występuje ono także współ-
do 1387, zniszczone pożarem w 1541 r. i prze-
myślać się z
ródła inspiracji w pierwszych skle-
przyjmując nawet, iż sklepienia kościoła Tous- cześnie (ok. 1250 r.) nad transeptem Liebfrauen-
budowane w latach 1578 1580. Zachowane
pieniach gwiaz
dzistych Śląska z trzeciej ćwierci
saint w Angers miały już wszystkie cechy kon- kirche w Trewirze, a od XIV w. stosowane jest -
pod obecnym sklepieniem renesansowym frag-
XIV w. we wrocławskich kościołach Sw. Krzyża
strukcji kolebkowej nie można wykluczyć, że nieraz do zasklepiania pomieszczeń wieżowych.,
menty umożliwiły Kotrbie rekonstrukcję pier-
i NP Marii, które  jak dowiodła D. Hanulanka
najstarsze kolebki sieciowych sklepień angiel- także w polskich kościołach, np. Sw. Jakuba"
wotnej sieci jednorodnej, rozpiętej nad znaczną
 właśnie oryginalną kopulastą konstrukcją
skich, jakkolwiek zachowane w zabytkach po- w Szczecinie i ewangelickim w Trzebnicy.
przestrzenią nawy, o długości ponad dwudziestu
przęseł odróżniają się od wcześniejszych skle-
chodzących dopiero z końca XIII w.-4, wykształ- Zbudowane w zakrystii katedry praskiej
metrów. To wyjątkowe w twórczości praskiego
pień gwiaz
dzistych Anglii i obszarów dawnego
ciły się na wyspie niezależnie od kontynentu,
sklepienie o jednorodnej sieci żeber było dla
mistrza dzieło stanowi najbliższą analogię dla
państwa krzyżackiego. Więcej cech prawdopo-
w wyniku miejscowych, blisko stuletnich doś- młodego Parlera epizodem, rodzajem wprawki
omówionych sklepień mistrza Klausa, zwłaszcza
dobieństwa zdaje się zawierać domysł o wzoro-
wiadczeń konsekwentnie do takich rozwiązań
technicznej na drodze do bardziej złożonych
zaś  przez zaniechanie przęseł jarzmowych 
waniu się Klausa na sklepieniach kościoła Św.
wiodących. Za możliwością niezależnego od sie- sklepień chóru katedry. Podobne znaczenie
dla sklepienia kościoła w Środzie Śląskiej. Można
Prokopa w Tfebić, zbudowanego w połowie
bie powstania francuskich i angielskich sklepień
miał zapewne odkryty przez O. Kletzla i
zatem stwierdzić, że dzieła praskiej strzechy
XIII w. i decydująco inspirowanego przez archi-
przy-
Parlera miały dla legnickiego architekta
tekturę francuską; w tym wypadku analogia
znaczenie decydujące: inspirowały ogólną
obejmuje zarówno domikalną konstrukcję, jak
koncepcję kolebki z sieciowym układem że-
tynuowany. W ewolucji sklepień póznogotyckich
jednorodna sieć żeber na kolebce oznaczała isto-
tny postęp w stosunku do parlerowskich wersji
katedralnej i staromostowej: pozwalała na mak-
symalne ujednolicenie strefy sklepiennej przez
niewielkie 1 jednakowe wysklepki; dzięki takim
walorom ten typ sklepienia sieciowego  o co-
raz mniejszych wysklepkach i coraz bardziej za-
gęszczonych liniach żeber  znalazł szerokie Ryc. 10. Amgers. Kościół St-Serge; schemat sklepie-
nia wschodniego przęsła nawy boczne] prezbiterium
rozpowszechnienie od ok. 1440 r., to jest od cza-
su, gdy oddziaływanie wzorów parlerowskich
Ryc. 11. St. Germain-sur-Vlenne. Prezbiterium kościoła
wygasło.
wiem, iż mistrz Klaus, w dokumentach okre- (z. poł. XIII w.)  plan. (Wg A. Musiała)
Skala 1:400
ślany najczęściej samym imieniem, nosił naz-
4. Określone wyżej znaczenie dzieł mistrza
wisko względnie przydomek Brynner".
Klausa nakazuje podjęcie próby bliższego poz-
10.1.1386  burmistrz i rada miejska Legnicy
nania tej osoby, rekonstrukcji jej twórczości
stwierdzają, że Meister Clawis Parlirer oraz mu-
i sprawdzenia czy z
ródła tej twórczości znajdo-
rarze Henryk Berynger, Mikołaj Becker i cieśle
wały się istotnie w Pradze, jak to zdaje się wy-
Hans Rozenig i Piotr Pfaffendorf wykonali prze-
nikać z analizy porównawczej sklepień w Legni-
widziane umową prace i otrzymali za nie wy-
cy i Środzie Śląskiej. Zacznijmy od zestawienia
nagrodzenie. Z dokumentu wynika, że z ramienia
wszystkich informacji o mistrzu, zawartych w
rady nadzorował i rozliczał rzemieślników
z
ródłach pisanych; obejmują one tylko jedno
Paweł Czigilstrycher, sprawujący pieczę nad
Ryc. ia La Boissiere. Kaplica opactwa (2. poA
XIII w.)
dziesięciolecie 1380 1390 i mieszczą się ; z je-
budowami obu kościołów miejskich (SS.
 plan (Wg A. Mussata) Skala ok. 1:400
dynym wyjątkiem  w dokumentach miejskich
Piotra i Pawła oraz NP Marii), a ponieważ
Legnicy. Ich daty i treść są następujące:
roboty prowadzono w tym czasie równolegle
8.VIII. 1380  mistrz Claus Parlierer nabywa
w obu budowlach  można wnioskować, bio- Dokumentując działalność architekta Klausa
dom przy ul. Panieńskiej w Legnicy31. Z tej
rąc pod uwagę także inne wiadomości o prze- z okresu jego twórczej dojrzałości archiwalia
wzmianki można wysnuć przypuszczenie, że
biegu budów, iż rozliczenie powyższe dotyczyło śląskie nie dają, niestety, żadnych bezpośrednich
swą działalność na Śląsku zaczął Klaus co naj-
Ryc. 9. Angers. Wnętrze kościoła Toussaint, rysunek
kościoła Mariackiego. wskazówek o środowisku, z którego mistrz wy-
2 XVIII w. (Wg A. Mussata)
mniej parę lalt przed 1380 r.
7.II.1386  radni miasta Legnicy stwierdza- szedł ani o początkach jego twórczości. Znajdu-
9.X.1380  Meister Clawis der Parlirer
ją, iż dokonali w swoim czasie rozstrzygnięcia jemy w nich jednakże pewne poszlaki związ-
przyjmuje w Legnicy na sześcioletnią naukę za-
sporu między mistrzem Konradem a Małgorza- ków Klausa z ziemiami czeskimi; te pośrednie
też jednorodną sieć z krzyżów żebrowych (ryc.
wodu Mikołaja (Niclosa) Czeldera.
tą Brynner. wskazówki są tym ważniejsze, że domysł takie-
15)-.
12.XII.1386  mistrz Klaus zapisując swojej go rodowodu wysnuliśmy już z analizy typo-
1383  Mistrz Claus wzmiankowany jest
Z przedstawionej hipotezy o genezie sklepień
drugiej żonie Elżbiecie jedną trzecią majątku wych dla tego architekta form sklepiennych.
trzykrotnie w aktach legnickiej księgi ławni-
mistrza Klausa wynika, że talentu i inwencji
czej. opatruje ten zapis pewnymi warunkami. Nazwisko mistrza Klausa nosi wszelkie cechy
tego architekta nie należy przeceniać; wypada
1388  w umowie z radą miejską Środy Ślą- określenia nowo nadanego, urobionego do miej-
11.1.1385  mistrz Konrad (z Krakowa) skar-
mu wszakże przyznać zasługę wczesnego zreali-
skiej Meister Claus zobowiązuje się wybudować scowości pochodzenia: słowo Brynner to fone-
ży w Legnicy Małgorzatę, żonę des Parlierers
zowania dwu wariantów sieci jednorodnej, to
za 18 marek prezbiterium kościoła parafialne- tyczny zapis określenia Brtinner, wskazujący na
Claus Brynner z powodu długu 11 marek, za-
jest tego typu sklepienia, który ani w twórczości
go. to, że mistrz albo pochodził, albo przybył do Le-
ciągniętego przez jej męża. Ten zapis ma dla nas
samego Piotra Parlera, ani w dziełach jego
1390  członek rady miejskiej Legnicy Piotr gnicy bezpośrednio z morawskiego Brna. Nawet
szczególnie duże znaczenie, wskazuje bo-
uczniów i bezpośrednich następców nie był kon-
Hertil stwierdza, że wypłacił mistrzowi Klauso- w dokumentach urzędowych nasz budowniczy
wi 6 marek za sklepienie w kościele Sw. Pio- występuje najczęściej tylko jako  mistrz Klaus"
t ra". albo  mistrz Klaus Parlirer", a zaledwie dwu-
wstało nieco wcześniej 1 utrzymywało się siło
przyzwyczajenia. Do ostatecznego rozliczenia vt
dniu 12.11.1378 kierownikiem robót budowla-
nych w obu głównych kościołach Legnicy  a
tym samym głównym architektem miejskim 
był Konrad z Krakowa i jako jego zastępca za-
czynał pewnie Brynner swoją karierę w tym
mieście. Tym należałoby tłumaczyć określenie
Parlirer, utrzymywane dla niego w dokumen-
tach legnickich jeszcze po 1380 r., kiedy samo-
dzielnie prowadził prace budowlane; byłoby to
tym bardziej zrozumiałe, że dawny zwierzchnik
Klausa  Konrad z Krakowa, jakkolwiek nie Ryc. 15. Trebic. Kościół Sw. Prokopa (ok. 1250)  plan. (Wg
Rys. 13. Piotr Parler. Projekt baldachimu nagrobka
C. Dehio) Skala ok. 1:400
zatrudniany już przy budowie kościołów, prze-
(ok. 1370-1380)  plan. (wg O. K l e t z e l a )
bywał w Legnicy i działał jako architekt, głównie
na usługach poszczególnych mieszczan". Wiele
Pozostaje do rozpatrzenia możliwość atrybu-
krotnie jako  Brynner". Można zatem sądzić, że Parlirerem, zwanym Brynner, z Legnicy. Do-
wskazuje więc na to, że Klaus Brynner przybył
to ostatnie określenie było przydomkiem, który kumenty praskie, jako sumaryczne rozliczenia z owania architektowi legnickiemu trzeciego
do Legnicy przed 1378 r. i zanim przejął od
uformował się zapewne dopiero na gruncie leg- Konrada z Krakowa kierownictwo budów wypłat dla rzemieślników budowlanych zawierają z analizowanych tu przykładów  sklepień sie-
nickim, gdzie przybysz musiał przedstawić urzę- kościelnych w tym mieście  głównie dla ledwie minimum informacji, tj. imię Klausa, ciowych w kościele dominikanów krakowskich.
dowe świadectwo urodzenia, zanim uzyskał pra- założenia w nich sklepień  dowiódł swoich kamieniarza wynagrodzonego za prace przy Bilans argumentów  za" i  przeciw" przedsta-
wa miejskie. katedrze Sw. Wita w 1374 r.". Data tej notatki wia się następująco. Przyjmowana powszechnie
kwalifikacji pracując w charakterze pod-
Wyjaśnienia wymaga określenie Parlirer, do- majstrzego pod kierownictwem architekta nie stoi w sprzeczności z danymi archiwalnymi z data powstania tych sklepień w pierwszych la-
dawane do imienia Klaus tak konsekwentnie, z Krakowa. Legnicy, przeciwnie  uzupełnia je w tym sensie, tach XV w. (przed 1408 r.)45 mieści się w hipo-
że może hipotetycznie wyjaśnić, gdzie kształcił się tetycznych datach życia Brynnera. Fakt, iż skle-
jakby to ono było właściwym nazwiskiem mi- Gdzie zaczynał swą karierę zawodową Bryn-
Brynner zanim stał się specjalistą trudnej pienia w krakowskim kościele są obok legnic-
strza. Słowo to oznacza, jak wiadomo, podmaj- ner? Skoro zarówno geneza form sklepień jak
sztuki wznoszenia sklepień i twórcą tak kich i średzkich jedynymi tego typu do ok.
strzego czyli zastępcę kierownika budowy". i przydomek budowniczego legnickiego przema-
Z cytowanych dokumentów wynika, iż mistrz stosunkowo wczesnych sieci żebrowych w Legnicy 1440 r., w granicach Śląska, Małopolski i Czech,
wiają za jego czeskim pochodzeniem i związ-
skłaniałby również do uznania ich za dzieło tego
i Środzie Śląskiej.
Klaus sam kierował pracami budowlanymi w le- kiem ze strzechą Piotra Parlera, wzmianka
samego architekta. Istnieje wreszcie w inte-
O kolejach życia i działalności Klausa Bryn-
gnickich kościołach, jako kierownik budów roz- o kamieniarzu Klausie w rachunkach budowy
nera nie sposób na razie ustalić nic więcej. Czy w resującym nas okresie przykład bezpośrednich
liczał się z radą miejską i przyjął ucznia na nau- praskiej katedry zasługuje na szczególną uwa-
Legnicy powstały pierwsze samodzielne jego związków Legnicy, a nawet samego kościoła
kę zawodu. W tym czasie określenie Parlirer gę, a łącznie z tamtymi przesłankami składa się
prace, czy może poprzedziły je jakieś inne, w ŚŚ. Piotra i Pawła, z Krakowem  jest nim
nie oddawało już zatem ściśle funkcji pełnio- na podstawę hipotezy o identyczności owego
nych przez niego; przypuszczać można, że po- Czechach lub na Śląsku? Gdzie przebywał i jakie działalność mistrza Konrada z Krakowa. Dru-
Klausa ze strzechy praskiej z mistrzem Klausem
budowle wznosił w latach 1384 1385, kiedy wy-
jątkowo nie wspominają go akta miejskie Legnicy, a
w sprawach sądowych reprezentuje go żona? Jakie
były dalsze losy naszego architekta po roku 1390, to
jest po ostatniej wzmiance w dokumentach
legnickich? Te pytania muszą pozostać otwarte,
miejmy nadzieję, że nie na zawsze, istnieje bowiem
szansa odkrycia w z
ródłach pisanych czeskich lub
śląskich dalszych wiadomości o Brynnerze. Znacznie
mniej można oczekiwać w tej mierze od dalszych
badań ówczesnych dzieł architektury. Jedyną bowiem
uchwytną cechą twórczości Klausa Brynnera jest
charakterystyczna forma sklepień, podobnych zaś
rozwiązań z okresu, w którym mógł żyć i działać ten
budowniczy nie znamy  poza trzema tu
rozpatrywanymi budowlami  i na odkrycia w tym
zakresie raczej już liczyć nie można.
Ryc. 14. Praga. Kaplica zamkowa Wszystkich Świętych (ok.
A
370 1087)  plan z rekonstrukcją pierwotnego sWc-pk-nm
P. Parlera. (Wg V. K o t r b y) Skala ok. 1 : 400
Ryc. 16. York. Katedra  plan południowego ramienia
transeptu 1345-1370. (Wg G. D e h i o) Skala ok. 1 : 400
we Francji nie został Jeszcze dokładnie prześle-
dzony, pewne jest w każdym razie, iż jedno-
cześnie z budowlami  szkoły andegaweńskiej"
realizowano je  choć sporadycznie i na mniej-
szą skalę  również w innych regionach, na
przykład w północnej Francji (transept kościoła
Notre-Dame w Treves, 1242 1253) " i w Alzacji
(transept kościoła St.-Martin w Kolmarze, ok.
M
1270) . Nawet te skromne przykłady sieci
żebrowej nie znalazły jednak kontynuacji na
ziemiach francuskich poza granicą XIII w., pra-
wo wyłączności uzyskały dekoracyjne wzboga-
cenia układu żeber typu gwiaz
dzistego. Prezbi-
terium kościoła St.-Eustache w Paryżu (ok. 1540
prezentuje jakby echo francuskich sklepień sie-
ciowych z XIII w., tyle że w miejsce dwu krzy-
żów żebrowych wprowadzono do każdego
z przęseł dwie gwiazdysl.
Na ziemiach niemieckich, mimo bogactwa
odmian sieci sklepiennych stosowanych pow-
szechnie od dTugiej połowy XIV w., interesujący
Ryc. 17. Legnica. Kościół NP Marii (1362 1388)  plan z rekonstrukcją
nas typ sieci jednorodnej występuje stosun-
pierwotnego sklepienia. (Wg A. Z um Winkę!'a) Scala ok.. 1:400
kowo rzadko i to głównie w latach 1470 1520.
Najwięcej przykładów znalez
ć można w kościo-
głm podobnym, jakkolwiek tylko hipotetycznie
łach południowych Niemiec: Sw. Mikołaja w
między połowami XIV i XVI w., interesujący
stwierdzonym łącznikiem mógł być wspomniany
Oberlingen (1429), Sw. Leonarda w Stuttgarcie
nas typ sieci żebrowej pozostał nadal zjawiskiem
uczeń Klausa Brynnera, krakowianin Mikołaj
(1470 1474), w Plochingen (1481), i Eglosheim
marginesowym, trwał wszakże nieprzerwanie,
Czelder (Nicze cum matre parlirer). Dwie
(1487). Swoistą cechą tych sklepień, konstruo-
wiążąc się niekiedy  na przykład na Śląsku 
ostatnie okoliczności mogą jednak stanowić rów-
wanych jako spłycone kolebki i zwanych przez
nawet z formami architektury renesansowej.
Ryc. 18. Legnica. Kościół NP Marii  fragment skle-
nie dobrze argumenty dla atrybucji sklepienia
Schulzegp  Maschenmetzgewólbe" jest zagęsz-
W Anglii jednorodna sieć sklepienna wywie-
pienia kaplicy cechowej (114117 11437). Fot. D. Hanulanka
krakowskiego mistrzowi Konradowi lub Nicze-
czenie żeber oraz znaczne zmniejszenie powierz-
dziona z krzyża żebrowego i po raz pierwszy za-
mu.
chni wysklepków52. Sklepienie wiedeńskiego
stosowana ok. 1250 r. w Lincoln była właściwie
kościoła augustianów należałoby uznać za pre-
tylko epizodycznym eksperymentem w dążeniu
kaplicy Wszystkich Świętych (ok. 1370 1387)
cedens o sto lat wcześniejszy od przytoczonych
do bogatych układów żeber, rozwijanych kon-
wprowadziły na nowo jednorodną sieć żeber5*.
5. Sklepienie o jednorodnej sieci żeber nie
przykładów z Szwabii, gdyby za Buchowieckim
sekwentnie na kolebce znoszącej podziały mię-
Poza tym czeskie analogie do sklepień legnic-
znalazło szerszego zastosowania w architektu-
 a bez rozstrzygających dowodów  przyjąć
dzyprzęsłowe. Występujący w kaplicy katedral-
kich są nieliczne i znacznie póz
niejsze: prezbi-
rze europejskiej mimo tak wczesnej daty po-
za ich datę powstania lata 1330 1339. Układ sieci
nej w Lincoln prosty układ krzyżowo-sieciowy
terium kościoła w Suchodole (ok. 1440 r.) i koś-
wstania, a raczej  właśnie z powodu pojawie-
sklepiennej analogiczny do omawianych tu
wprowadzono na wielkich przestrzeniach bocz-
ciół w Telć (1443 1457)".
nia się jeszcze w ramach formacji stylowej
przykładów legnickich posiada korpus katedry
nych naw wschodniej części katedry w Bristol
Tuż przed polową XV w. powstały również
klasycznego gotyku. Konstrukcyjne i estetyczne
w Grazu (1438 1458).
(1298 1332), we wschodnim korpusie katedry
dwa sklepienia sieciowe jednorodne na terenie
walory tego rozwiązania mogły wystąpić w pełni
W Czechach andegaweński przerzut stylowy
w Wells (1329 1345), w transeptach katedr
Małopolski, w kościołach Piotrawina (1441)
dopiero w ujednoliconych przestrzeniach
w Trebić  o ile istotnie objął i interesujący
w Tewkesbury (druga ćw. XIV w.) i w York
i Ghotla Czerwonego (1450). Regionem, w którym
:
póżnogotyckich, wiek XIII i pierwsza połowa
(1345 1370) (ryc. 16) oraz w prezbiterium kate- nas typ sklepień '5  pozostawał przez sto lat
rozpatrywana tu odmiana sklepień sieciowych
XIV trwały przy zasadzie wyrazistej artykula-
dry w Peterborough (ok. 1400) ". odosobniony. Dopiero sklepienia Piotra Parlera
rozpowszechniła się szerzej, jest śląsk 5*. O tym,
cji strefy sklepiennej rytmami przęseł, dla tego
We Francji, gdzie u początków tego układu w zakrystii (przed 1360) i w kaplicy Św. Wacła-
że było to w niemałym stopniu zasługą Brynnera
zaś celu najwłaściwszym układem żebrowym był
leżą wzbogacone sklepienia ośmiodzielne " sieć wa (1367) katedry praskiej oraz w zamkowej
świadczy fakt, iż w samej Legnicy, po-
krzyżowy lub gwiaz
dzisty. Kiedy zaś około po-
sklepienna tylko sporadycznie  jak we wspo-
łowy XIV w. wykształcił się nowy, póz
nogotyc-
mnianym kościele Toussaint w Angers  osią-
ki ideał architektury siła oddziaływania sieci
gała pełnię swych możliwości wyrazowych; re-
niejednorodnej była, dzięki sugestywności wzo-
gułą było bowiem rozwijanie jej w granicach
rów angielskich i parlerowskich, tak wielka, że
silnie artykułowanych przęseł  domikalnych".
przyćmiła całkowicie starsze rozwiązania. W ten
Zasięg geograficzny występowania tych sklepień
sposób w okresie dominacji sklepień sieciowych,
THE OLDEST WEB-YAULTINCS IN POLAND
dokonana przez Zum Winkcla (ryc. 17) Jest prze-
konywająca, opiera sie bowiem na licznych jesz-
cze śladach, dostrzeżonych w czasie prac kon-
serwatorskich w 1905 r. oraz na przekazie z
1386 r. stwierdzającym, iż przebudową kościoła
kierował Klaus Brynner"". Identyczne sklepie-
nia zastosowano w dwuprzęsłowej kaplicy ce-
chowej tegoż kościoła w latach 1417 1437 (ryc.
18). Około 1400 r. jednorodną sieć żeber, dzie-
lących bardzo rozdrobnione wysklepki, wpro-
wadzono nad pd. kruchtą górnego kościoła Sw.
Krzyża we Wrocławiu. W ciągu XV w. po-
dobne sklepienia otrzymało wiele małych
wnętrz śląskich budowli sakralnych: kaplica
południowa i zachodnie przęsło nawy głównej
kościoła Sw. Jakuba w Nysie (ok. 1450 r.),
kaplica Dachsa w (kościele NP Marii we Wro-
cławiu (dzieło Josta Tauehena, 1466 1469),
kruchta pd. kościoła zamkowego w Oleśnicy
(ok. 1469 r.) i prezbiterium kościoła w Mucho-
borze Wielkim pod Wrocławiem (ok. 1500 r.).
Ryc. 19. Jelenia Góra. Kościół SS. Erazma i Pankra-
Najbliższe wzorom z Legnicy i Środy Śląskiej
cego  sklepienia nawy głównej korpusu (koniec
są efektowne sklepienia sieciowe jednorodne,
XV w.). Fot. D. Hanulanka
założone zapewne pod koniec XV w. nad
prezbiterium i środkową nawą korpusu koś-
cioła parafialnego SS. Erazma i Panikracego
za omówionym kościołem SS. Piotra i Pawła,
w Jeleniej Górze (ryc. 19). O trwałości tej for-
również druga wielka świątynia  kościół NP
my sklepiennej w śląskiej praktyce architek-
Marii  nakryta została prawdopodobnie ta-
tonicznej świadczy zastosowanie jej w głów-
kim właśnie sklepieniem. Zniszczył je pożar w
nej sali ratusza lubańskeigo (ok. 1540 r.), przez
1822 r. i przebudowa bazyliki na halę w latach
posługujące się już formami renesansowymi
1824 1825, ale jego rysunkowa rekonstrukcja
Hansa Lindenera.