MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Krzysztof Lenkiewicz
Eksploatowanie maszyn i urządzeń 714[03].L2.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Tadeusz A
ugowski
mgr inż. Andrzej Sadowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L2.05
Eksploatacja maszyn i urządzeń, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
lakiernik.
Wydawca
Instytut technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowe elementy maszyn 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Budowa maszyn 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Eksploatacja maszyn 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.3.3. Ćwiczenia 29
4.3.4. Sprawdzian postępów 32
5. Sprawdzian osiągnięć 33
6. Literatura 39
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych elementach
maszyn ich budowie i eksploatacji. Zawiera również treści, które pomogą Ci w wykonaniu
ćwiczeń i stosowaniu wiadomości i umiejętności w działaniu praktycznym.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Jest to  pigułka wiadomości teoretycznych niezbędnych do
opanowania treści jednostki modułowej. Rozdział zawiera także:
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- ćwiczenia, opis ich wykonania wraz z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu,
- sprawdzian postępów pozwalający ocenić stopień opanowania materiału.
4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej.
5. Literatura.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa: Eksploatacja maszyn i urządzeń jest podstawą do zrozumienia
następnej jednostki modułowej. Jej opanowanie pozwoli Ci na dalszą naukę w zawodzie,
a także pomoże w zrozumieniu otaczającej techniki.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie ćwiczeń w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
714[03].L2
Techniczne podstawy
lakiernictwa
714[03].L2.01 714[03].L2.02 714[03].L2.03
Posługiwanie się Posługiwanie się Stosowanie technologii
dokumentacją techniczną podstawowymi pojęciami informacyjnej
z zakresu układów
sterowania i regulacji
714[03].L2.04
Wykonywanie pomiarów
warsztatowych
714[03].L2.06
714[03].L2.05
Stosowanie technologii
Eksploatowanie maszyn
mechanicznych
i urządzeń
Schemat jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
 dobierać przybory i materiały do wykonania rysunku,
 znać i przestrzegać przepisy bhp,
 posługiwać się podstawowymi pojęciami fizycznymi,
 wykonywać pomiary laboratoryjne,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 posługiwać się dokumentacją techniczną,
 rozróżniać podstawowe pojęcia z zakresu układów sterowania i regulacji,
 stosować technologię informacyjną,
 wykonywać pomiary warsztatowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 sklasyfikować maszyny i urządzenia,
 rozróżnić konstrukcje połączeń, osi, wałów, łożysk, sprzęgieł, hamulców i
mechanizmów,
 wskazać zastosowania: połączeń, osi, wałów, łożysk, sprzęgieł, hamulców, przekładni
mechanicznych,
 wyjaśnić budowę i zasadę działania napędów hydraulicznych i pneumatycznych,
 rozróżnić uszczelnienia techniczne,
 określić na podstawie dokumentacji technicznej (rysunki złożeniowe) elementy składowe
maszyny lub urzÄ…dzenia,
 określić przyczyny powodujące zużywanie urządzeń mechanicznych,
 wyjaśnić zależność między zużyciem a smarowaniem,
 rozróżnić metody przeciwdziałania zużyciu elementów maszyn,
 scharakteryzować system eksploatacji maszyn i urządzeń,
 określić zakres prac wykonywanych podczas przeglądu technicznego, naprawy bieżącej,
średniej i głównej,
 posłużyć się Dokumentacją Techniczno-Ruchową (DTR), dokumentacją technologiczną
instrukcjami obsługi oraz katalogami handlowymi producentów maszyn i urządzeń,
 pozyskać informacje techniczne i handlowe dotyczące maszyn i urządzeń z internetu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawowe elementy maszyn
4.1.1. Materiał nauczania
Ogólne wiadomości o maszynach
Maszyna jest to urządzenie zbudowane przez człowieka do wykorzystania zjawisk
przyrodniczych w celu ułatwienia mu pracy.
Maszyny dzielimy na maszyny:
 energetyczne (silniki, pompy, prÄ…dnice),
 transportowe (samochody, dz
wigi, statki),
 technologiczne (obrabiarki, maszyny rolnicze),
 maszynkontrolne i sterujÄ…ce (sortowniki, maszyny pomiarowe),
 maszyny logiczne (komputery).
Normalizacja jest to wprowadzenie jednolitych standardów w przemyśle dotyczących
części maszyn, pozwalająca uzyskać zamienność części, poprawę jakości, ograniczenie
zużycia materiałów i energii. Dzięki normalizacji np. taki sam nit pasuje do budowy okrętów
i do maszyny rolniczej. Ułatwia to naprawę i zaopatrzenie w części zamienne.
Połączenia spoczynkowe
Połączenia spoczynkowe wiążące ze sobą części maszyn dzielimy je na:
nierozłączne:
 nitowe,
 spawane,
 lutowane,
 zgrzewane,
 klejone,
i rozłączne:
 gwintowe,
 wpustowe,
 klinowe,
 kołkowe.
Rys. 2. Połączenia wpustowe i wielowypustowe: a) wpust pryzmatyczny,
b) wpust czółenkowy, c) wielowypust [6,s. 74]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Połączenia ruchowe są to połączenia, które umożliwiają wzajemny ruch części. Są
to łożyska, prowadnice i cylindry, śruby podnośników śrubowych itp.
Połączenia sprężyste wykorzystują podatność materiałów dzięki temu pozwalają
na tłumienie drgań i izolację części. Przykładem połączenia sprężystego jest zawieszenie kół
samochodu.
Osie i wały
Walcowe części maszyn podparte na łożyskach umożliwiające obrót nazywamy osiami
i wałami. Wały są elementami, które przenoszą moment skręcający np. wał pedałów
w rowerze. Osie są elementami, które nie przenoszą momentu skręcającego np. przednia oś
roweru.
Rys. 3. Osie, wały, czopy: a) oś wózka szynowego, b) wał przekładni zębatej [9,s.58]
A
ożyska
A
ożyska są to części, które umożliwiają ruch podpartego w nich elementu. Ze względu
na rodzaj tarcia łożyska dzielimy na ślizgowe i toczne. A
ożyska toczne charakteryzują się
tym, że między przemieszczające się części celowo wprowadzono elementy toczne takie jak
kulki, wałki, stożki i baryłki. A
ożyska toczne są stosowane w elementach maszyn gdzie
nie ma dużych uderzeń i nie można zapewnić obfitego smarowania. A
ożyska ślizgowe
są stosowane w wolnobieżnych elementach maszyn np. śruba imadła lub w elementach gdzie
można zapewnić dobre smarowanie np. wał korbowy silnika samochodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 4. A
ożyska toczne: a) budowa łożyska tocznego kulkowego jednorzędowego zwykłego,
b) główne wymiary, c) łożysko kulkowe zwykłe z uszczelką gumową, d) łożysko kulkowe wahliwe,
e) łożysko kulkowe skośne, f) łożysko kulkowe skośne dwurzędowe, g) łożysko walcowe,
h) łożysko igiełkowe, i) łożysko stożkowe, j) łożysko baryłkowe dwurzędowe,
k) łożysko kulkowe wzdłużne jednokierunkowe, l) łożysko kulkowe wzdłużne dwukierunkowe,
ł) łożysko baryłkowe wzdłużne [2,s.132]
Smarowanie łożysk
A
ożyska toczne średnio obciążone są smarowane w czasie montażu przez nakładanie
smaru w przestrzenie między pierścieniami tak, aby smar zajmował około 2/3 przestrzeni
lub są smarowane w fabryce. Natomiast łożyska mocno obciążone są smarowane przez
rozbryzg oleju np. w obrabiarkach i skrzyniach biegów lub smarowane przez smarownice
sprężynowe. A
ożyska ślizgowe mocno obciążone są smarowane olejem pod ciśnieniem
podawanym przez pompÄ™ olejowÄ….
Sprzęgła i hamulce
Sprzęgła służą do połączenia dwóch wałów w sposób trwały lub rozłączny. Sprzęgła
służą do łagodzenia drgań, niwelacji niedokładności ustawienia wałów oraz w przypadku
sprzęgieł odchylanych umożliwiają wzajemny ruch elementów w czasie pracy.
Hamulce służą do zatrzymania maszyny. Najczęściej przez zamianę energii kinetycznej
na energię cieplną. W ostatnim czasie pojawiły się hamulce odzyskowe, które zamieniają
energię kinetyczną na energię elektryczną, która jest magazynowana w akumulatorach np.
w samochodzie Toyota Prius.
Przekładnie mechaniczne
Przekładnie mechaniczne służą do zmiany parametrów prędkości i momentu
obrotowego. Dzielimy je na:
 zębate stosowane przy dokładnych i mocno obciążonych maszynach np. skrzynie biegów,
 łańcuchowe stosowane przy wzajemnie ruchowych wałach np. motocykl, rower,
 pasowe stosowane w maszynach szybkobieżnych np. szlifierki, napęd oprzętu
w silnikach samochodowych,
 cierne stosowane tam gdzie trzeba płynnie zmieniać przełożenia, np. wiertarka
kadłubowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Przekładnie cechuje tzw. przełożenie [i], które jest stosunkiem obrotów wałka
napędzającego do obrotów wałka napędzanego:
n1
i =
n2
obr
îÅ‚ Å‚Å‚
n1 - liczba obrotów wału napędzającego ,
ïÅ‚min śł
ðÅ‚ ûÅ‚
obr
îÅ‚ Å‚Å‚
n2 - liczba obrotów wału napędzanego .
ïÅ‚min śł
ðÅ‚ ûÅ‚
i = d2/d1
d1  średnica koła napędzającego
d2  średnica koła napędzanego
Rys. 5 Przekładnie cięgnowe: a) pasowa otwarta z napinaczem, b) koło pasowe z pasem płaskim,
c) koło pasowe z pasem klinowym, d) łańcuch drabinkowy, e) fragment koła zębatego do łańcucha
drabinkowego [9,s. 140]
Mechanizmy krzywkowe
Mechanizmy te zapewniają cykliczne, ściśle określone ruchy części maszyn,
np. otwieranie zaworów w silniku spalinowym.
Mechanizmy te dzielimy na krzywki:
 płaskie, np. wał rozrządu w silniku,
 czołowe, np. pompa wtryskowa rozdzielaczowa w silniku o zapłonie samoczynnym,
 walcowe, np. układ sterowania tokarki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 6. Mechanizm krzywkowy [1,s. 221]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielimy maszyny?
2. Co jest celem normalizacji?
3. Jakie znasz połączenia nierozłączne?
4. Jakie znasz połączenia rozłączne?
5. Czym różni się wał od osi?
6. Jakie znasz łożyska?
7. Jak smarowane są łożyska?
8. Jak działają hamulce?
9. Jak obliczamy przełożenie?
10. Jakie są rodzaje przekładni?
11. Do czego służą mechanizmy krzywkowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj części maszyn i mechanizmy w modelu silnika spalinowego 4-suwowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z literaturą techniczną,
3) obejrzeć model silnika spalinowego,
4) wynotować części maszyn występujące w modelu,
5) wynotować połączenia w modelu,
6) rozróżnić połączenia spoczynkowe i ruchowe,
7) wynotować mechanizmy występujące w modelu,
8) wykonać szkic mechanizmu krzywkowego,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model silnika 4-suwowego,
- przybory kreślarskie,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura techniczna.
Ćwiczenie 2
Dobierz łożyska do wału wiertarki stołowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z rysunkiem wału i obudowy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
3) obejrzeć wrzeciono wiertarki stołowej,
4) zapoznać się z charakterem pracy wrzeciona,
5) naszkicować jakie siły działają na wrzeciono,
6) dobrać z katalogów łożyska,
7) naszkicować wrzeciono z dobranymi łożyskami,
8) sprawdzić swoją koncepcję i porównać z rozwiązaniem rzeczywistym na schemacie
wiertarki,
9) wynotować błędy popełnione w twoim doborze łożysk,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) wskazać swoje mocne i słabe strony,
12) dokonać oceny poprawności wykonania swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wiertarka stołowa,
- szkic wałka i obudowy wrzeciona wiertarki,
- katalogi łożysk,
- przybory kreślarskie,
- dokumentacja wiertarki stołowej,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura techniczna.
Ćwiczenie 3
Dobierz koła napędowe i przełożenie w wiertarce stołowej do wiercenia stali węglowej
konstrukcyjnej zwykłej jakości wiertłem ł10 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z budową przekładni w wiertarce,
3) znalez
ć w literaturze prędkość obrotową dla wiercenia stali wiertłem ł10 mm,
4) odczytać na tabliczce znamionowej silnika prędkość obrotową,
5) podstawić do wzoru i obliczyć przełożenie,
6) dobrać średnice kół, na które założymy pasek,
7) założyć pasek na odpowiednie koła,
8) prawidłowo napiąć pasek,
9) wykonać szkic obliczonej przekładni,
10) obliczyć dokładnie przełożenie,
11) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
wiertarka stołowa,
suwmiarka do pomiaru kół pasowych,
przybory kreślarskie,
przybory do pisania,
arkusz papieru,
literatura techniczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie maszyny?
ðð ðð
3) wskazać zalety normalizacji?
ðð ðð
4) klasyfikować połączenia?
ðð ðð
5) rozpoznawać mechanizmy?
ðð ðð
6) dobierać łożyska do maszyn?
ðð ðð
7) rysować części maszyn?
ðð ðð
8) obliczać przełożenie przekładni?
ðð ðð
9) wymienić zastosowanie mechanizmów?
ðð ðð
10) zastosować zdobytą wiedzę w działaniu praktycznym?
ðð ðð
11) wyciągać wnioski i poprawiać swoje błędy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Budowa maszyn
4.2.1. Materiał nauczania
Rodzaje maszyn
Pompy
Pompy są to maszyny, które zamieniają dostarczoną energię mechaniczną na energię
cieczy. Pompy dzielimy na:
 wyporowe, tłokowe, zębate, śrubowe, łopatkowe,
 wirowe, odśrodkowe, śmigłowe.
Pompy charakteryzują się następującymi parametrami pracy:
 wydajność [m3/h] oznacza ona ile cieczy pompa przetłacza w określonym czasie,
 ciśnienie tłoczenia [Pa] oznacza ono jakie ciśnienie jest na króćcu tłocznym,
 wysokość ssania [m] oznacza z jakiej głębokości pompa może zassać ciecz.
Zastosowanie pomp:
 zasilanie wodociągów,
 tłoczenie olejów do mechanizmów,
 tłoczenie chłodziwa na narzędzia obrabiarek,
 podawanie paliwa do silników,
 podawanie farby w malowaniu hydrodynamicznym,
 wymuszanie obiegu cieczy w instalacjach grzewczych,
 dostarczanie cieczy do silników hydraulicznych.
Rys. 7. Pompa zębata
1  koła zębate, 2  dławnica, 3  dopływ, 4  wypływ [2,s. 316]
Sprężarki
Sprężarki są to maszyny, które zamieniają dostarczoną energię mechaniczną na energię
gazu, sprężając gaz od 2 barów do 2000 barów. Sprężarki dzielimy na:
 sprężarki wyporowe, w których przemiany termodynamiczne gazów odbywają się dzięki
zmianie objętości komory roboczej,
 sprężarki wirowe, w których przyrost ciśnienia zachodzi dzięki energii kinetycznej
wirnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 8. Sprężarka tłokowa [1,s.117]
Parametry sprężarek:
 wydajność [m3/h],
 ciśnienie tłoczenia [Pa],
 spręż jest to stosunek ciśnienia tłoczenia do ciśnienia ssania wyrażony zależnością:
p2
=
p1
p2 - ciśnienie tłoczenia,
p1 - ciśnienie ssania.
Dmuchawy
Dmuchawy są to maszyny, które zamieniają dostarczoną energie mechaniczną na energię
gazu i w których przyrost ciśnienia wynosi od 0,15 bar do 2 bar. Dmuchawy maja
zastosowanie w:
 chłodzeniu silników,
 paleniskach kowalskich,
 doładowaniu silników spalinowych,
 kotłach porowych,
 transporcie materiałów.
Wentylatory
Wentylatory są to maszyny, które zamieniają dostarczoną energię mechaniczną
na energię gazu i charakteryzują się przyrostem ciśnienia do 0,15 barów.
Wentylatory dzielimy na:
 odśrodkowe zwane promieniowymi,
 śmigłowe zwane osiowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 9. Wentylator osiowy z kierownicÄ… Å‚opatkowÄ… [2,s. 184]
1  kadłub, 2  wirnik, 3  piasta wirnika, 4  kierownica, 5 - dyfuzor
Wentylatory majÄ… zastosowanie przy:
 wymianie powietrza,
 odsysaniu szkodliwych gazów,
 intensyfikacji wymiany ciepła.
Napędy maszyn
Napęd i sterowanie pneumatyczne
W napędzie pneumatycznym występuje sprężarka dostarczająca powietrze
pod ciśnieniem do silnika pneumatycznego, w którym energia powietrza zamieniana jest
na energię mechaniczną. Rozróżniamy silniki pneumatyczne o posuwisto zwrotnym ruchu
i silniki rotacyjne. Do pierwszej grupy zaliczamy młoty pneumatyczne, nitownic i skrobaki
do drugiej grupy należą wiertarki, szlifierki i klucze pneumatyczne.
Zalety napędu pneumatycznego:
 nie ma groz
by porażenia prądem,
 duża moc,
 odporność na przeciążenia,
 mała masa,
 Å‚atwa regulacja.
Wadami są hałaśliwość i niska sprawność.
Rys. 9. Schemat pneumatycznego, rotacyjnego silnika Å‚opatkowego [9,s. 211]
1  stojan, 2  wirnik, 3  łopatki, 4  wlot powietrza sprężonego, 5  wylot, 6  kanały w wirniku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
 UrzÄ…dzenia pneumatyczne
 zbiornik wyrównawczy służy do gromadzenia sprężonego gazu, zmniejszania pulsacji
ciśnienia,
 odwadniacz służy do usuwania wody ze sprężonego gazu,
 odolejacz służy od usuwania oleju, który dostaje się ze sprężarki,
 filtr służy do oddzielania zanieczyszczeń stałych takich jak pył i opiłki metalu,
 zawory służą do rozdziału gazu oraz do regulacji ciśnienia gazu,
 przewody służą do rozprowadzania gazu.
Sterowanie pneumatyczne
Sterowanie pneumatyczne ma miejsce wtedy, gdy parametry gazu takie jak ciśnienie
lub szybkość przepływu regulują pracę maszyny. Przykładem sterowania pneumatycznego
jest włącznik ciśnieniowy sprężarki, który za pomocą tłoczka załącza lub wyłącza silnik
sprężarki regulując ciśnienie w zbiorniku gazu. Drugim przykładem jest sterowanie
podawaniem paliwa w silniku iskrowym. Urządzeniem sterującym jest tu klapa, na którą
naciska przepływające powietrze tym mocniej im więcej go przepływa.
Napędy hydrauliczne
Napęd hydrauliczny polega na tym, że pompa nadaje energię cieczy i ta energia w silniku
hydraulicznym jest zamieniana na pracę mechaniczną. Przykładem napędu hydraulicznego
jest podnośnik samochodowy. Napęd hydrauliczny występuje w obrabiarkach skrawających
w prasach hydraulicznych jak również w pojazdach samochodowych.
Zalety napędu hydraulicznego:
 duże siły,
 prosta i trwała konstrukcja,
 bezstopniowa regulacja,
 spokojny ruch mechanizmów,
 małe siły bezwładności,
 Å‚atwa automatyzacja,
 proste smarowanie.
Wadami napędu hydraulicznego jest mała sprawność i wysoki koszt instalacji.
Elementy i zespoły hydrauliczne
W skład instalacji hydraulicznej wchodzą następujące elementy:
 pompy zasilajÄ…ce,
 zawory bezpieczeństwa i przelewowe; zadaniem ich jest zabezpieczanie układu przed
nadmiernym wzrostem ciśnienia,
 zawory redukcyjne  do ustalania ciśnienia za zaworem nie zależnie od ciśnienia przed
zaworem,
 zawory zwrotne  do przepuszczania cieczy tylko w jednym kierunku,
 zawory dławiące  do regulacji natężenia przepływu cieczy,
 rozdzielacze  do sterowania kierunkiem przepływu cieczy,
 filtry  do oczyszczania cieczy,
 zbiorniki  do przechowywania odpowiedniej ilości cieczy,
 rury, węże i złącza  do przesyłania cieczy na odległość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 Napędy elektryczne
Napęd elektryczny polega na zamianie energii elektrycznej na pracę mechaniczną.
Do tego celu służą silniki elektryczne. Rozróżniamy silniki elektryczne prądu stałego
i zmiennego. W lakiernictwie silniki elektryczne są stosowane do napędu sprężarek, pomp
i narzędzi ręcznych. Wielką wada napędu elektrycznego jest iskrzenie, które może
spowodować wybuch i dlatego napęd ten jest bardzo rzadko stosowany.
Uszczelnienia techniczne
Uszczelnienie służą do zapobiegania wypływowi czynnika z organów roboczych maszyn,
niwelują one niedokładność wykonania oraz wpływy drgań i efektów cieplnych.
Uszczelnienia dzielimy na:
 spoczynkowe zapewniające szczelność w częściach nieruchomych np. uszczelka
pod głowicą sprężarki,
 ruchowe zapewniające szczelność w częściach ruchomych np. pierścienie tłokowe
w sprężarce tłokowej.
Rodzaje uszczelnień ruchowych:
 labiryntowe; składają się z rowków, na których występuje zawirowanie
samodoszczelniajÄ…ce np. w pompach wtryskowych,
 za pomocą pierścieni rozprężonych np. w silnikach spalinowych,
 za pomocą pierścieni gumowych o różnych kształtach np. oringi w siłowniku
hydraulicznym,
 za pomocą pierścieni gumowych ze sprężyną tzw. Simeringi np. wały silników
i sprężarek,
 za pomocą dławnic ze sznurami np. pompy wodne.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje pomp?
2. Gdzie stosujemy pompy?
3. Jakie sÄ… parametry pomp?
4. Jak dzielimy sprężarki?
5. Jakie są parametry sprężarek?
6. Gdzie stosujemy dmuchawy i wentylatory?
7. Na jakiej zasadzie działa napęd pneumatyczny?
8. Jakie są zalety napędu pneumatycznego?
9. Jakie znasz elementy napędu pneumatycznego?
10. Jakie są zalety napędu hydraulicznego?
11. Jakie znasz uszczelnienia techniczne?
12. Jaki są wady napędu elektrycznego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie parametrów pompy podającej chłodziwo w tokarce uniwersalnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z procedurą badania pomp,
3) zapoznać się z dokumentacją pompy tokarki,
4) zmierzyć wydajność pompy za pomocą naczynia pomiarowego i stopera,
5) zamontować trójnik z manometrem na przewód tłoczny,
6) zmierzyć ciśnienie tłoczenia pompy,
7) sprawdzić przebieg ciśnienia przy dławieniu wypływu cieczy,
8) zapisać wyniki w zeszycie,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tokarka uniwersalna,
- narzędzia monterskie,
- naczynie pomiarowe 10 l,
- stoper,
- trójnik z manometrem,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura techniczna.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ocenę stopnia zużycia sprężarki jednotłokowej do powietrza.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją sprężarki,
3) wynotować luzy dopuszczalne i momenty dokręcania śrub,
4) zdemontować głowicę wraz z cylindrem,
5) zdemontować pierścienie tłokowe,
6) zmierzyć mikrometrem średnicę tłoka,
7) sprawdzić luz tłoka w sworzniu,
8) zmierzyć luz w zamku pierścieni szczelinomierzem,
9) zmierzyć luz w rowkach pierścieni szczelinomierzem,
10) zmierzyć średnicę cylindra w 6 miejscach za pomocą średnicówki czujnikowej,
11) zanotować wyniki i porównać z dokumentacją,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sprężarka jednocylindrowa,
- dokumentacja techniczna sprężarki,
- narzędzia monterskie,
- klucz dynamometryczny,
- szczelinomierz,
- mikrometr,
- średnicówka czujnikowa,
- olej sprężarkowy,
- czyściwo,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura techniczna.
Ćwiczenie 3
Narysuj schemat instalacji sprężonego powietrza w warsztatach szkolnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z urządzeniami instalacji,
3) zanotować z tabliczek znamionowych typy maszyn i urządzeń,
4) narysować schemat instalacji,
5) zapisać czynności nadzorcze przy sprawdzaniu instalacji,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instalacja pneumatyczna warsztatów,
- ołówek i przybory kreślarskie,
- dokumentacja instalacji pneumatycznej,
- instrukcje obsługi poszczególnych elementów instalacji,
- literatura techniczna.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia?
ðð ðð
2) identyfikować pompy?
ðð ðð
3) badać parametry pomp?
ðð ðð
4) dobrać sprężarkę do instalacji?
ðð ðð
5) wykonać montaż i demontaż sprężarki?
ðð ðð
6) oceny stanu technicznego sprężarki?
ðð ðð
7) narysować schemat instalacji pneumatycznej?
ðð ðð
8) zidentyfikować elementy instalacji pneumatycznej?
ðð ðð
9) określić czynności obsługowe instalacji pneumatycznej?
ðð ðð
10) dobrać uszczelnienia do maszyn?
ðð ðð
11) stosować zdobytą wiedzę w działaniu praktycznym?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Eksploatacja maszyn
4.3.1. Materiał nauczania
Zużycie maszyn i urządzeń
Naturalna lub losowa utrata właściwości użytkowej maszyny nazywana jest zużyciem.
Proces zużycia jest nieunikniony, ale eksploatując maszynę prawidłowo można ten proces
znacznie spowolnić.
Zużycie maszyn:
 przez tarcie  polega na ubytku materiału z części ruchomych i w konsekwencji
do nadmiernego luzu uniemożliwiającego pracę np. nadmierne wytarcie pierścieni
tłokowych sprężarki,
 przez zmęczenie materiału  polega na stopniowej utracie wytrzymałości materiału
w rezultacie pojawia się pęknięcie i powiększa się aż do pęknięcia części, np. pęknięcie
sprężyny zawieszenia samochodu,
 przez nadmierne nagrzewanie się części  polega na utracie własności materiału
pod wpływem nadmiernej temperatury w rezultacie materiał traci twardość np. wiercenie
tępym wiertłem powoduje, że się ono nadmiernie nagrzewa i spada jego twardość
z 65HRC do 30HRC,
 przez korozję  polega na tym, że metal reagując z czynnikami chemicznymi zamienia
się na tlenki i wodorotlenki w rezultacie maleje przekrój metalu np. korozja płyty
podłogowej samochodu,
 przez dyfuzję  polega to na wnikaniu jednego materiału w drugi w rezultacie utratę
własności np. komutator wiertarki psuje się przez dyfuzję węgla ze szczotek,
 przez erozję  polega na niszczeniu materiału przez ścierniwo zawarte w czynniku
roboczym np. zużycie wirnika pompy wody przez zapiaszczoną wodę,
 przez łuszczenie  polega na zmęczeniu powierzchniowym materiału w rezultacie
powstają niewielkie ubytki materiału w postaci jamek np. łożysko obrabiarki nadmiernie
obciążonej.
Tarcie a smarowanie
W celu zmniejszeniu zużycia w maszynach i urządzeniach stosujemy smarowanie.
W wyniku tego warstwa środka smarnego oddziela trące elementy tworząc klin smarny.
Smarowanie spełnia również inne funkcje takie jak:
 Å‚agodzi uderzenia i drgania,
 odbiera energię cieplną od części,
 chroni przed korozjÄ…,
 zwiększa szczelność.
Tarcie w maszynach dzielimy na:
 płynne wtedy, gdy części ruchome są całkowicie oddzielone od siebie przez smar;
jest to najbardziej korzystne tarcie,
 półpłynne zwane także granicznym wtedy, gdy smar znajduje się między trącymi
elementami jednak stykają się one ze sobą wystającymi nierównościami,
 suche wtedy, gdy brak jest smaru jest to tarcie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Åšrodki smarne:
- stałe,
- plastyczne,
- ciekłe,
- gazowe.
Rys. 11. Tarcie płynne (a), tarcie półpłynne (b) [20,s.18]
Metody zapobiegania nadmiernemu zużyciu maszyn:
 prawidłowe użytkowanie; nie przeciążanie maszyny,
 stosowanie zalecanych olejów i smarów,
 wymiana filtrów i olejów w odpowiednim czasie,
 utrzymywanie maszyny w czystości,
 usuwanie na czas wszelkich usterek,
 stosowanie diagnostyki do oceny stanu maszyny,
 wymiana części w odpowiednim czasie,
 stosowanie prawidłowych metod demontażu i montażu,
 stosowanie prawidłowych technologii wytwarzania części,
 stosowanie prawidłowych materiałów do produkcji części.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 System eksploatacji
Eksploatacją nazywamy zespół czynności umożliwiających właściwą pracę maszyn.
Czynności związane z eksploatacją dzielimy na:
 czynności techniczne: nadzorowanie pracy maszyn, sterowanie ich pracą, zabiegi
konserwacyjne, przeglÄ…dy i naprawy,
 czynności administracyjne; zarządzanie, ewidencja czasu pracy, sprawozdawczość.
Zadania systemów eksploatacji:
 eliminowanie czynników powodujących nadmierne zużycie,
 opracowanie planów obsługi,
 dbanie o jakość prac obsługowo-naprawczych,
 kontrola stanu technicznego maszyn po obsłudze,
 wykonywanie napraw,
 właściwe prowadzenie dokumentacji,
 zaopatrzenie stanowisk naprawczych w narzędzia i części zamienne,
 stałe podnoszenie kwalifikacji personelu obsługowego.
Rys. 12. Urządzenia do smarowania ręcznego: a) smarownica kapturowa na smar stały,
b) smarowniczka kulkowa ciśnieniowa na smar stały, c) smarowniczka kulkowa na smar ciekły,
d) smarownica z odchyloną pokrywą na smar ciekły, e) wytłaczarka ręczna smaru stałego [20,s.27]
Rodzaje obsług
Właściwe i w odpowiednim czasie wykonana obsługa techniczna jest podstawowym
warunkiem prawidłowej eksploatacji maszyn i urządzeń. Obsługę techniczną dzielimy na:
 planowo-zapobiegawczą; polega ona na tym, że każda maszyna niezależnie od jej stanu
technicznego podlega obsłudze technicznej w określonym zakresie po przepracowaniu
określonego czasu; wadą tej metody jest to, że stan techniczny każdej maszyny jest różny
i nie zależy ściśle od czasu przepracowanego, prowadzi to do niepotrzebnego demontażu
i wymiany części, które mogłyby jeszcze pracować,
 podiagnostycznÄ…; polega ona na ocenie stanu technicznego maszyny za pomocÄ…
diagnostyki, czyli bez jej demontażu co zmniejsza koszty, niestety wymaga bardzo
drogich narzędzi diagnostycznych i wysoce kwalifikowanej kadry technicznej,
 diagnozowania ciągłego; polega ona na tym, że w danym mechanizmie jest zamontowany
czujnik, który na bieżąco kontroluje stopień zużycia i informuje użytkowania o tym kiedy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
należy naprawić ten element, informuje także o resursie czyli czasie jaki możemy jeszcze
bezpiecznie użytkować maszynę.
Ze względu na zakres obsługę dzielimy na:
 obsługę codzienną OC polegającą na codziennym sprawdzaniu stanu technicznego
np. kontrola poziomu oleju,
 obsługę okresową OT-1; jest to obsługa, którą wykonujemy po określonym czasie pracy
maszyny jej zakres jest określony w instrukcji napraw,
 obsługę okresową OT-2; są to kolejne obsługi wykonywane z określoną częstotliwością
według instrukcji,
 obsługa sezonowa OZ zimowa i OL letnia, są to czynności związane z przygotowaniem
maszyny do warunków zależnych od pory roku np. zmiana oleju z letniego na zimowy.
PrzeglÄ…dy techniczne
Przegląd techniczny jest to szereg czynności, które mają na celu ustalenie stanu
technicznego maszyny. Przegląd techniczny wchodzi w skład obsługi technicznej
lub też może być przeprowadzony poza obsługą techniczną, w celu sporządzenia wniosku
na naprawÄ™ maszyny.
Przykładowe czynności przeglądu technicznego szlifierki kątowej sprawdzić:
 stan instalacji elektrycznej,
 dokręcenie połączeń gwintowych,
 luz osiowy i promieniowy wrzeciona,
 stan gwintu wrzeciona,
 luz nakrętki wrzeciona,
 stan tarcz dociskowych,
 stan osłony tarczy,
 długość szczotek,
 współpracę szczotek ze szczotkotrzymaczami,
 siłę docisku sprężyn szczotek,
 stan komutatora,
 luz osiowy i promieniowy wirnika.
Naprawy
Naprawa jest to zbiór czynności, których celem jest przywrócenie sprawności technicznej
maszyny, przez usunięcie niesprawności. Naprawy w zależności od technologii dzielimy na
naprawy:
 za pomocą obróbki mechanicznej np. wykonanie szlifu cylindra sprężarki na wymiar
naprawczy,
 za pomocą spajania materiałów np. klejenie pękniętego korpusu, napawanie wytartego
czopa wałku,
 za pomocą pokrywania galwanicznego np. chromowanie tłoczyska cylindra
hydraulicznego,
 za pomocą obróbki plastycznej np. prostowanie ramy, klepanie karoserii samochodu.
Naprawa grupy tłokowo-cylindrowej sprężarki powietrza:
 przyjęcie do naprawy, sprawdzenie kompletności i numerów fabrycznych,
 mycie cylindra i głowicy,
 demontaż części,
 weryfikacja części; czyli pomiary i sprawdzanie pęknięć,
 szlifowanie cylindra na pierwszy wymiar naprawczy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 wymiana tłoka i pierścieni na nad wymiarowe,
 montaż maszyny,
 sprawdzanie parametrów pracy,
 docieranie sprężarki,
 odbiór sprężarki.
Dokumentacja napraw
Głównym dokumentem w procesie naprawy jest proces technologiczny naprawy, składa
się on z następujących elementów:
 wstępny podział naprawy na operacje,
 dobór środków technicznych do poszczególnych operacji,
 określenie naddatków na obróbkę lub grubości warstw nakładanych,
 dobór parametrów obróbki,
 normowania czasu poszczególnych operacji,
 ostateczne opracowanie planu operacyjnego,
 opracowanie dokumentacji technologicznej.
Nazwa Plan operacyjny naprawy Nazwa Arkusz 5
zakładu Mycie, demontaż, naprawa, regeneracja, montaż, itp. wyrobu
Silnik Arkuszy 30
wysokoprężny
Skoda 706
Nazwa zespołu, podzespołu, części Sztuk na 1 komplet Ne katalogowy
Człony wału korbowego 6 41-014-1020: 41-012-1020: 41-
013-1020
Lp. Nazwa operacji Odział Stanow Typ obrabiarki Czas Grupa Uwagi
Opera . pracy lub urzÄ…dzenia zaszereg.
cji tf tpe pracy szkod
010 Prostować człony ślus.
wały korbowego
020 Poprawić nakiełki mech. Wiertarka
W- II- 25
030 Oczyścić mech. Tokarka TUC-
powierzchniÄ™ pod 40
naprawianie
040 Przygotować człony ślus.
do naprawiania
wibrostykowego
050 Naprawiać spaw. Spawarka
wibrostykowo czopy wibrostykowa
pod łożyska MARP- VSE4
060 Naprawiać spaw. Spawarka
wibrostykowo czopy wibrostykowa
korbowe MARP- VSE4
070 Szlifować czopy pod mech. Szlifierka HC-
łożyska 62
080 Szlifować czopy mech. Szlifierka HC-
korbowe 62
090 Polerować czopy mech. polerka
korbowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
100 Rozwiercać otwory mech. Wiertarka
pod śruby mocujące W- II- 25
człony na
nadwymiar
110 Roztaczać Ø mech. Tokarka TUC-
wewnętrzne na 40
nadwymiar
120 Rozwalcować rurkę ślus.
smarujÄ…cÄ…
130 Konserwować
powierzchnie
szlifowane
Opracował Sprawdził Zatwierdził Kalkulował Wykonano
Rys. 13. Plan operacyjny naprawy [20,s. 113]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 Nazwa zakładu Nazwa i typ wyrobu Arkusz I
Wydział Silnik wysokoprężny Skoda 706 RT Arkuszy
30
Nr oper. Zmiany
Rodzaj Nr
Zmiany Zmiany
KARTA TECHNOLOGICZNA NR...... Data
Zespół nr......
Nazwa części  zespół: człony wału korbowego
Technologia na ...... ark. Dla wydz. Regeneracja
Zatwierdzam:
Opracował Data i podpis Technolog
Sprawdził Data i podpis Kierownik
sekcji
GÅ‚. Techn. Data i podpis Wykonano w:
Rys. 14. Karta technologiczna [20,s. 114]
Przepisy bhp przy naprawie i użytkowaniu maszyn
 stosować prawidłowa odzież, obuwie i nakrycie głowy,
 chronić oczy przez stosowanie okularów przy pracach na szlifierkach i spawalniach,
 chronić skórę przed substancjami chemicznymi przez stosowanie rękawic i kremów
ochronnych,
 chronić drogi oddechowe za pomocą masek,
 zachować ostrożność przy substancjach łatwopalnych,
 stosować bezpieczne napięcie prądu,
 utrzymywać czystość w miejscu pracy,
 zapewnić odpowiednią wentylację,
 zapewnić odpowiednie oświetlenie,
 stosować odpowiednie i sprawne narzędzia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje zużycia?
2. Jakie znasz przykłady zużycia części maszyn?
3. Jakie sÄ… zadania smaru?
4. Czym charakteryzuje się tarcie płynne?
5. W jaki sposób można zmniejszyć zużycie?
6. Czym charakteryzuje się obsługa planowo-zapobiegawcza?
7. Na czym polega obsługa podiagnostyczna?
8. Czym charakteryzuje się diagnozowanie ciągłe?
9. Jak dzielimy obsługi maszyn?
10. Co to jest przeglÄ…d techniczny?
11. Jakie czynności wykonuje się w przeglądzie technicznym?
12. Jak dzielimy naprawy maszyn?
13. Z jakich elementów składa się dokumentacja napraw?
14. Jakich przepisów bhp należy przestrzegać przy obsłudze maszyn?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaje zużycia części maszyn i ustalić ich przyczyny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obejrzeć przykłady zużytych części,
3) przyporządkować części do maszyn,
4) ustalić warunki pracy tych części,
5) nazwać rodzaj zużycia danej części,
6) określić prawdopodobne przyczyny zużycia,
7) podać sposoby zapobiegania tym zużyciom,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- części maszyn zużyte,
- lupa powiększająca 7x,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura techniczna.
Ćwiczenie 2
Dokonaj przeglÄ…du technicznego wiertarki elektrycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić stan instalacji elektrycznej,
3) sprawdzić dokręcenie śrub,
4) sprawdzić luzy łożysk,
5) sprawdzić stan komutatora,
6) sprawdzić szczotki,
7) sprawdzić stan uchwytu trójszczękowego,
8) ocenić stan ogólny wiertarki,
9) zaproponować niezbędne naprawy i ich zakres,
10) określić przybliżony czas dalszej pracy wiertarki,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wiertarka elektryczna ręczna,
- dokumentacja techniczna wiertarki,
- narzędzia monterskie,
- dynamometr 0÷50 N,
- czujnik zegarowy o dokładności 0,01 mm,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura techniczna.
Ćwiczenie 3
Wykonaj obsługę techniczną (OT) przecinarki spalinowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną przecinarki,
3) oczyścić maszynę,
4) sprawdzić dokręcenie połączeń śrubowych,
5) sprawdzić szczelinę przerywacza,
6) nasmarować przerywacz olejem silnikowym,
7) wykręcić i skontrolować świecę zapłonową,
8) sprawdzić stan łożysk,
9) oczyścić i ewentualnie wymienić filtr powietrza,
10) oczyścić odstojnik paliwa,
11) sprawdzić i ewentualnie wymienić poduszki gumowe,
12) sprawdzić stan linki rozruchowej,
13) nasmarować sprzęgło rozruchowe,
14) sprawdzić stan sprzęgła jednokierunkowego,
15) zaprezentować efekty swojej pracy,
16) określić swoje mocne i słabe strony.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przecinarka spalinowa,
- dokumentacja techniczna przecinarki,
- zestaw narzędzi monterskich,
- szczelinomierz,
- szczotki i sprężone powietrze,
- smarownica,
- smar stały A
t-4,
- rękawice gumowe,
- okulary ochronne.
Ćwiczenie 4
Opracuj proces technologiczny naprawy wózka podwieszanego do transportu
wewnętrznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) oczyścić i obejrzeć wózek,
3) zdemontować wózek,
4) zweryfikować części wózka,
5) dobrać technologię wypełnienia ubytków na osiach,
6) dobrać technologię obróbki na wymiar czopów osi,
7) dobrać metodę usunięcia zużycia korozyjnego,
8) dobrać materiały i technologię zabezpieczenia przed korozją,
9) dobrać technologię wymiany uszkodzonej smarowniczki,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) określić swoje mocne i słabe strony,
12) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wózek podwieszany do naprawy,
- zestaw narzędzi monterskich,
- zestaw narzędzi pomiarowych,
- przybory kreślarskie,
- wykaz sprzętów do napawania w warsztatach szkolnych,
- wykaz obrabiarek skrawajÄ…cych w warsztatach szkolnych,
- literatura techniczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia?
ðð ðð
2) rozpoznawać rodzaje zużyć maszyn?
ðð ðð
3) zapobiegać nadmiernemu zużyciu maszyn?
ðð ðð
4) wykonać przegląd techniczny maszyny?
ðð ðð
5) weryfikować części maszyny?
ðð ðð
6) stosować narzędzia do weryfikacji?
ðð ðð
7) wykonać obsługę techniczną maszyny?
ðð ðð
8) posługiwać się dokumentacją maszyny?
ðð ðð
9) opracować proces technologiczny naprawy maszyny?
ðð ðð
10) przestrzegać przepisów bhp w czasie pracy?
ðð ðð
11) zastosować zdobytą wiedzę w praktycznym działaniu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących techniki wytwarzania, obróbki, ręcznej, mechanicznej
i spajania metali oraz montażu. Pytania: 1, 2, 3, 5, 6, 8, 9, 10, 13, 16 są to pytania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa; pytania: 7 i 11
to zadania z luką, w zadaniach: 4, 12, 19 i 20 należy udzielić krótkiej odpowiedzi,
zadania 14, 15, 17, 18 to zadania rysunkowe.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
 w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
 w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
 w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy,
 w zadaniu dotyczÄ…cym budowy maszyn, narysuj rysunek wyznaczonym polu.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 15-20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 minut.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH 1
1. Do połączeń nierozłącznych zaliczamy:
a) wpustowe,
b) klinowe,
c) nitowe,
d) kołkowe.
2. Wydajność pompy wyrażamy w:
a) [m3/h],
b) [Pa],
c) [m],
d) [kW].
3. Przyrost ciśnienia w dmuchawach wynosi:
a) 0÷0,15 bar,
b) 0,15÷2 bar,
c) 2÷5 bar,
d) 5÷200 bar.
4. Nazwij pompy:
a) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & ..
b) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& ..
c) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
5. Zaletą napędu hydraulicznego jest:
a) sprawność,
b) bezstopniowa regulacja,
c) koszty instalacji,
d) niewrażliwość na temperaturę.
6. Zużycie przez łuszczenie występuje w:
a) komutatorach,
b) łożyskach tocznych,
c) wirnikach pomp,
d) karoserii samochodów.
7. Głównym dokumentem w procesie naprawy jest & & & & & & & & & & & & .& ..
i składa się on z & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
8. Pokrywanie tłoczyska pompy chromem jest naprawą przez:
a) obróbkę mechaniczną,
b) obróbkę plastyczną,
c) przez spajanie materiałów,
d) galwanizacjÄ™.
9. Dominującym zużyciem sprężyn jest:
a) korozja,
b) Å‚uszczenie,
c) zmęczenie,
d) dyfuzja.
10. Do płynnej zmiany przełożenia stosujemy przekładnie:
a) zębate,
b) cierne,
c) łańcuchowe,
d) z pasem zębatym.
11. A
ożyska ślizgowe mocno obciążone są smarowane olejem pod & & & & & & & & & &
podawanym przez & & & & & & & & & & & & & .. .
12. Podaj rodzaje mechanizmów krzywkowych:
 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
13. Naprawa cylindra sprężarki polega na:
a) szlifowaniu,
b) napawaniu,
c) spęczaniu,
d) klejeniu.
14. Narysuj schemat rotacyjnego silnika pneumatycznego i opisz jego elementy.
15. Narysuj pompę zębatą.
16. Tłoki sprężarek wtryskowych uszczelniamy za pomocą:
a) oringów,
b) dławnic,
c) labiryntowo,
d) pierścieni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
17. Narysuj mechanizm krzywkowy.
18. Opisz różnicę między osią i wałem.
19. Wymień zalety napędu pneumatycznego.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& &
& .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
20. Porównaj sprężarkę tłokową i śrubową, opisz różnice w ich budowie i zastosowaniu.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & &
& .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
Stosowanie technologii mechanicznych.
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
a) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
4.
b) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
c) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
5. a b c d
6. a b c d
7.
8 a b c d
9 a b c d
10. a b c d
11.
12.
13. a b c d
14.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
15.
16. a b c d
17.
18.
19.
20.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
6. LITERATURA
1. Bożenko L.: Maszynoznawstwo, WSiP, Warszawa 1994
2. Brodowicz W., Grzegórski: Technologia budowy maszyn. WSiP, Warszawa 1998
3. Buczyński L.: Komputerowe nośniki informacji. Wydawnictwo Techniczne, Przasnysz
1999
4. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1996
5. Dobrzyński L.A.: Metaloznawstwo z podstawami nauki o materiałach. WNT, Warszawa
1999
6. Domke W.: Vademecum materiałoznawstwa. Stal. Metale niezależne.
7. Francuz W. M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w rzemiośle. WSiP,
Warszawa 1996
8. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP,
Warszawa 1998
9. Górecki A., Grzegórski Z.: Montaż, naprawa i eksploatacja maszyn i urządzeń
przemysłowych. WSiP, Warszawa 1998
10. Górecki A., Grzegórski Z.: Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. WSiP, Warszawa 1998
11. Gutowski A.: Zadania z rysunku technicznego. WSiP, Warszawa 1992
12. Holtz I.: Technika doskonalenia jakości. WSiP, Warszawa 1999
13. Jabłoński W., Płoszajski G.: Elektrotechnika z automatyką. WSiP, Warszawa 1999
14. Kojtych A., Szawłowski M., Szymczyk W.: Pomiary wielkości fizycznych. WSiP,
Warszawa 1998
15. Kolan Z.: Urządzenia techniki komputerowej. CWK Screen, Wrocław 1999
16. Kolado A., Skotnicki S., Wróbel J.: Komputerowe wspomaganie projektowania. WSiP,
Warszawa 1996
17. Kostro J.: Elementy, urządzenia i układy automatyki. WSiP, Warszawa 1998
18. Kostro J.: Podstawy automatyki. WSiP, Warszawa 1990
19. Kurdziel Kurdzie.: Elektrotechnika dla ZSZ. Część 2. WSiP, Warszawa 1998
20. Kwiatkowski M.: Wprowadzenie do eksploatacji urządzeń technicznych. WSiP,
Warszawa 1990
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39