PSYCHOSOMATYKA 2012
e-learning:
PLAN ZAJ
Ć
hasło: hipokrates
Ewolucyjne podstawy PNI
Układ immunologiczny
PSYCHOSOMATYKA 4
Związki pomiędzy psychiką, układem
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
nerwowym i immunologicznym
PNI a wybrane schorzenia
Aspekt praktyczny PNI
Ewa WOJTYNA
[e-mail]
LIMFOCYTY
UKA
AD IMMUNOLOGICZNY
LIMFOCYTY T LIMFOCYTY B
odporność nieswoista
Odporność komórkowa Odporność humoralna
- wrodzona
SZPIK KOSTNY
- niespecyficzna - bez względu na naturę danego czynnika
grasica, śledziona, węzły chłonne grudki chłonne przewodu
- szeroka gama obron
pokarmowego, węzły chłonne
- odpowiedz
w ciągu kilku godzin
wiązanie określonego antygenu wiązanie określonego antygenu
odporność swoista
(klucz-zamek)
i
- nabywana w trakcie życia jednostki
i
podział
- dwa procesy
uwalnianie limfokin
��rozpoznanie antygenu
ą� komórki T pomocnicze ą� komórki B plazmatyczne
��zniszczenie antygenu
ą� komórki T supresorowe produkcja przeciwciał
- odpowiedz
w ciągu kilku dni ą� komórki T efektorowe ą� komórki B pamięci
rola limfocytów T i B ą� komórki T pamięci
AKTYWNOŚĆ UKA
ADU
UKA
AD ODPORNOŚCIOWY
IMMUNOLOGICZNEGO A CHOROBY
OPIS WYSZCZEGÓLNIENIE
nadczynność UI niedoczynność UI
GRANULOCYTY, MONOCYTY, LIMFOCYTY
LEUKOCYTY
(BIAA
E CIAA
KA KRWI)
czynnik CHOROBY AUTO-
LIMFOCYTY KOMÓRKI T, KOMÓRKI B, KOMÓRKI NK NOWOTWORY
wewnętrzny IMMUNOLOGICZNE
PRZECIWCIAA
A IMMUNOGLOBULINY IgA, IgG, IgE, IgM, IgD
CYTOKINY MONOKINY, INTERLEUKINY, LIMFOKINY
CHOROBY ZAKAy
NE
czynnik
ALERGIA
INFEKCJE
zewnętrzny
1
PSYCHOSOMATYKA 2012
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA
WARUNKOWANIE ODPOWIEDZI
wzajemne połączenia
IMMUNOLOGICZNEJ
MÓZG
Tkanki limfatyczne posiadają własne
unerwienie
badania Adera i Cohena (lata 70-80te)
IMMUNOTRANSMITERY
Efektem hamowania lub pobudzania DROGI
(FEEDBACK, REGULACJA,
NEUROENDOKRYNNE I
NERWOWE MODULACJA)
podwzgórza są zmiany reaktywności (AUN)
słodkawy płyn cyklofosfamid
GRASICA
immunologicznej (oraz odwrotnie) +
Sn Sb
SZPIK
Limfocyty posiadają receptory dla
KOSTNY
hormonów oraz neurotransmiterów TYMOZYNY
?
NUDNOŚCI
Zmiany funkcji hormonów i
neurotransmiterów modyfikują
LIMFOKINY Rb
odpowiedz
immunologiczną MONOKINY
LIMFOCYTY T
(i odwrotnie)
Ale szczury zdychały. DLACZEGO?
MAKROFAGI
Ł� okazało się, że cyklofosfamid tłumi odpowiedz
immunologiczną!
Wpływ warunkowania na parametry
funkcjonowania układu
LIMFOCYTY B REAKCJE IMMUNOLOGICZNE MOŻNA
immunologicznego (UI) jako dowód
WARUNKOWAĆ!
połączeń OUN oraz UI
WARUNKOWANIE ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ
STRES A ODPORNOŚĆ
reakcje alergiczne - obojętny bodziec skojarzony z alergenem stres krótkotrwały
nabiera zdolności wywoływania reakcji alergicznej
Ł�egzamin
wygląd kwiatu, ��immunosupresja u studentów medycyny (Kieclot-Glaser i in., 2002)
pyłki
+
zapach ��gorsza odpowiedz
immunologiczna na szczepionki (Glaser i in., 2008)
��także o charakterze antycypacyjnym (2 tygodnie przed egzaminem)
��dłuższy czas gojenia się ran (Kiecolt-Glaser i in., 1991; 2008)
reakcja alergiczna
Ł�utrapienia (hassles) lub wydarzenia podnoszące nastrój
antycypacyjne nudności u osób poddawanych chemioterapii (25-75%
(uplifts)- zmiany w funkcjonowaniu UI  dzień po dniu
pacjentów), obserwacja towarzyszących zmian w aktywności UI
(Stone i in.,1994; Valdimarsdottir, 2007)
objawy immunosupresji u kobiet chorych na raka piersi wielokrotnie
Ł�30-minutowe kłótnie małżeńskie u osób o wysokiej
poddawanych chemioterapii już po przyjez
dzie do szpitala, jeszcze
satysfakcji z małżeństwa: zmiany w UI i UH utrzymujące się
PRZED podaniem leków (leki chemioterapeutyczne są immunosupresyjne)
24h po zdarzeniu
uwaga: stres jako potencjalny czynnik moderujący
(Kiecolt-Glaser in.1993; 2002)
STRES A ODPORNOŚĆ
STRES A ODPORNOŚĆ
stres chroniczny
Efektywność zwalczania komórek nowotworowych przez
(szczególne znaczenie stresorów nieprzewidywalnych i niekontrolowalnych)
szczury w zależności od stopnia posiadanej kontroli
(Shavit i in., 1987)
Ł�opiekunowie osób chorych na ch. Alzheimera 
niższa immunokompetencja, nawet po śmierci chorego
70%
(Glaser i in., 1998, 2005)
60%
Ł�mężowie żon chorujących na raka piersi - immunosupresja
nawet do 1 roku po zgonie małżonki
50%
Ł�Bezrobocie, wypalenie zawodowe, niesprzyjający klimat
40%
(por. Kieclot-Glaser, 2002)
30%
Ł�katastrofy naturalne
20%
Ł�Intruzje i ruminacje, będące następstwem traumatycznego
doświadczenia, wiążą się z przetrwałą dysregulacją układu 10%
immunologicznego (Baum i in, 2006; Ironson i in., 2007),
0%
Ł�zmniejszenie się poziomu cytotoksyczności komórek NK
w.neutralne EW 2EW+wył
2
PSYCHOSOMATYKA 2012
RELACJE INTERPERSONALNE
EMOCJE A ODPORNOŚĆ
A ODPORNOŚĆ
zaburzenia depresyjne - postać kliniczna immunosupresja
Ł� obniżenie immunokompetencji (Irvin i Cole, 2006) ą�spostrzegana samotność u studentów medycyny, u pacjentów
psychiatrycznych (Kiecolt-Glaser i in. 1984)
Ł� poprawa po wyzdrowieniu
ą�niska jakość związku małżeńskiego: kobiety i mężczyz
ni rozwiedzeni lub
Ł� Depresja  spadek liczby i cytotoksyczności komórek NK
w separacji (Kiecolt-Glaser i in. 1987, 1988)
(Evans i in., 2002)
ą�śmierć partnera (pośrednicząca rola depresji)
ą�niskie wsparcie społeczne (np. obciążenie pracą zawodową, zabiegi
Nastrój
chirurgiczne, opieka nad osobą z chorobą Alzheimera)
Ł� obniżony  spadek aktywności NK i limfocytów T
 immunostymulacja
Ł� śmiech: wzrost ilości i aktywności limfocytów Th i NK oraz
ą�spostrzegane wysokie wsparcie społeczne u osób starszych
przedłużenie żywotności leukocytów
(Berk,1992, 2008) (nawet po kontroli stresu i zachowań zdrowotnych)
ą�Podobnie j.w. u małżonków osób chorych na raka
Lęk
ą�wysokie wsparcie emocjonalne od współmałżonków, spostrzegane wsparcie
Ł� spadek aktywności NK i limfocytów T
społeczne od lekarza i poszukiwanie wsparcia jako strategia radzenia sobie
ą� wzrost aktywności NK u kobiet chorych na raka piersi
CHOROBY ZAKAy
NE
ZMIENNE PSYCHOLOGICZNE,
infekcje wywołane wirusami z grupy Herpes
ODPORNOŚĆ A CHOROBY
Ł� zmiany zlokalizowane w obrębie skóry i błon śluzowych;
Wniknięcie czynnika chorobotwórczego do organizmu opryszczka, zakaz
na mononukleoza, ospa wietrzna, półpasiec
nie jest tożsame z wystąpieniem choroby
Ł� zakażenie najczęściej do 5 roku życia, póz
niej wirus w postaci
latentnej w zwojach nerwowych
Relacje między zmianą odporności a chorobami
Ł� wzrost ilości przeciwciał po ekspozycji na stresory
nie są jednoznacznie ustalone
(np. egzamin, separacja z małżonkiem)
Ł� Katcher:
studentki pielęgniarstwa: negatywny nastrój na początku roku
Czynniki psychologiczne prawdopodobnie mogą
akademickiego  �� epizodów opryszczki ust w ciągu roku
wpływać na pojawienie się
(modyfikująca rola siły więzi społecznych)
i wpływają na dalszy rozwój choroby
aktywacja herpes jako model dla relacji stres-wirusy latentne
Podatność na
Ich rzeczywisty wpływ na pokonanie choroby
Ujawnienie się
zachorowanie
STRES
nadal wymaga eksploracji i potwierdzenia latentnego wirusa
w ogóle
PNI a NOWOTWORY
INFEKCJE GÓRNYCH DRÓG
Nieprawidłowy i nadmierny rozwój tkanki organizmu,
ODDECHOWYCH
nieskoordynowany z pozostałymi tkankami, nie reagujący na
mechanizmy regulacyjne organizmu
Ł�Cohen,1993: badania wolontariuszy przy kontroli
Aspekt immunologiczny w etiologii nowotworów:
ekspozycji na wirusy
Ł� Działanie przeciwnowotworowe komórek NK, limfocytów T, komórek
�� wydarzenia życiowe, spostrzegany stres i negatywny
dendrytycznych i w mniejszym stopniu przeciwciał
afekt  �� prawdopodobieństwa przeziębienia
Ł� Wpływ czynników psychospołecznych na aktywność układu
immunologicznego (Turner-Cobb et al., 2001)
�� brak wpływu zachowań zdrowotnych
(palenie, picie alkoholu)
Ł� Ok. 15% nowotworów jest wywołane czynnikami infekcyjnymi (np.
H. pylori - rak żołądka, HPV  rak szyjki macicy, HCV  rak wątroby,
Ł�Cohen i in., 1995: wpływ negatywnego afektu jako stanu
EBV  rak jamy nosogardłowej); Infekcje mogą też pełnić rolę
tuż przed aplikacją wirusa  �� powagi przeziębienia i kofaktora w etiologii wielu nowotworów (np. HIV, malaria, HTLV-1,
schistosomatoza i in.) (Peto, 2001)
grypy
Ł� Immunosupresja zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór: np.
Ł�Cohen i in., 2003: relacja między stylem reagowania
25x większe ryzyko raka skóry u osób poddanych immunosupresji;
emocjonalnego a przeziębieniem - odwrotna przy
większe ryzyko raka tarczycy, nerek, pęcherza moczowego, płuc,
tendencji do przeżywania emocji pozytywnych, ale brak jelita, czerniaka i in. (Peto, 2001; Cohen, Rabin, 1998; Peracoli et
al., 1999)  może to być wynik indukowania apoptozy limfocytów
związku przy tendencji do przeżywania emocji
przez glukokortykoidy [stres!] (Shi et al., 2003)
negatywnych
3
PSYCHOSOMATYKA 2012
PRZEWLEKA
Y STRES A NEOPLAZJA
PNI a NOWOTWORY
Ł� czynniki psychologiczne a komórki typu NK i rozwój nowotworu:
ą� DEPRESJA a obniżona aktywność NK i śmiertelność - wyniki
niejednoznaczne
(ale UWAGA: u ok. 35-47% chorych na nowotwory występują
zaburzenia psychiczne (Derogatis, 1983; Zabora, 2001)
ą� Wzór zachowania C  gorszy przebieg choroby nowotworowej, więcej
powikłań, gorszy stan psychiczny, gorsza jakość życia
ą� Wsparcie społeczne może mieć pozytywny, ochronny wpływ
Lutgendorf et al. (2002):
Kobiety z rakiem jajnika otrzymujące wysokie wsparcie społeczne
wykazywały niższe poziomy VEGF (cytokina biorąca udział w rozwoju
unaczynienia guza); Osoby o dużej bezradności charakteryzowały się
wysokim poziomem VEGF. Brak wpływu depresji na poziom VEGF
ą� teoria nadzoru immunologicznego:
wpływ przede wszystkim na PROMOCJ
, nie inicjację
(cz. genetyczne, patogeny, styl życia)
Badania wykazujące brak wpływu psychoterapii na wydłużenie
Badania wykazujące pozytywny wpływ psychoterapii
przeżycia chorych na nowotwory
na wydłużenie przeżycia chorych na nowotwory
Czas
Stadium Czas
Badanie Nowotwór n Wyniki Badanie Nowotwór Stadium n Wyniki
obserwacji
zaawansowania obserwacji
Linn et al. Głównie Terminalne 120 1 rok Pacjenci randomizowani do grupy
Kobiety korzystające z
(1982) rak płuc (IV) interwencyjnej (2tyg.)+ medyczne leczenie
Spiegel psychoterapii przeżywały
standardowe i grupy kontrolnej (samo leczenie
et al. (1989) Rak piersi Przerzuty 86 10 lat średnio 36,6 miesiąca w
medyczne). Brak różnic w długości przeżycia
porównaniu z 18,9 mies.
w grupie kontrolnej
Ilnyckyj et Różne Różne ale 127 11 lat Brak różnic pomiędzy grupami interwencyjnymi
al. (1994) głównie a grupą kontrolną
Pacjenci z grup interwencyjnych
Zróżnicowane
stadium I
Richardson Nowotwory mających na celu wzrost
(diagnoza 94 2-5 lat
et al. (1990) krwi współpracy w leczeniu
Cunnigham Rak piersi Przerzuty 66 5 lat Brak różnic w długości przeżycia pomiędzy
de novo)
przeżywali dłużej
et al. (1998) grupami korzystającymi z TPB oraz TPB i
grupy wsparcia. W badaniu brakowało grupy
Fawzy Pacjenci z grup interwencyjnych
Czerniak kontrolnej (bez interwencji)
et al. I i II 68 5-6 lat (6 sesji psychoedukacyjnych)
złośliwy
(2003; 1993) przeżywali dłużej Edelman et Rak piersi Przerzuty 121 5 lat TPB versus grupa kontrolna. Brak istotnych
al. (1999) różnic
Pacjenci korzystający z
Nowotwory psychoterapii przeżywali dłużej
Goodwin et Rak piersi Przerzuty 235 Różnie Cotygodniowa terapia wspierająca vs grupa
Kuchler
przewodu Wszystkie 271 2 lata (zwłaszcza kobiety i pacjenci
al. (2001) kontrolna. Wszystkie kobiety otrzymywały
et al. (1999)
pokarmowego z rakiem żołądka, trzustki,
materiały edukacyjne i niezbędne wsparcie
wątroby i okrężnicy)
psychospołeczne. Brak różnic w długości
przeżycia
Ratcliffe Ziarnica
Pacjenci z grup terapeutycznych
et al. (1995) złośliwa Walker et Rak piersi Miejscowe 96 3 lata Relaksacja + wizualizacja lub wysoki poziom
II, III i IV 63 5 i 13 lat (relaksacja, hipnoterapia)
i chłoniaki
Walker al. (2000) zaawan- wsparcia. W obu grupach wysokie przeżycie
przeżywali dłużej
nieziarnicze
et al. (2000) sowanie i brak różnic pomiędzy grupami
ZMIENNE PSYCHOLOGICZNE, IMPLIKACJE PRAKTYCZNE
ODPORNOŚĆ A CHOROBY
interwencje niespecyficzne
��edukacja
choroby autoimmunologiczne ��treningi antystresowe
��dostarczanie wsparcia społecznego (grupy spotkaniowe)
Ł� reakcja UI wymierzona przeciwko komórkom i organom
własnego ciała
próby warunkowania reakcji UI
ą� błędne rozpoznawanie przez limfocyty T tkanek własnego organizmu jako
Ł� korzyści związane z podawaniem mniejszych dawek leków do
obce antygeny
uzyskania pożądanych rezultatów (transplantologia!)
ą� produkcja przeciwciał (autoprzeciwciałą)
Ł� warunkowanie wzmożonej aktywności: adrenalina jako substancja
ą� zahamowanie aktywności limfocytów supresorowych
czasowo aktywizująca NK + bodz
ce obojętne np. słodki smak sorbetu,
(Buske-Kirschbaum i in., 1992)
Ł� zapalenie reumatoidalne stawów, stwardnienie rozsiane,
cukrzyca insulinozależna, łuszczyca
Terapia simontonowska dla pacjentów chorych na
Ł� wyniki wskazujące na możliwą rolę wydarzeń życiowych i braku
nowotwory (Carl Simonton):
wsparcia społecznego na pojawienie się i zaostrzenie się choroby
Ł� egzemplifikacja podejścia poznawczo-behawioralnego
Ł� STRES!
Ł� tzw. zdrowe myślenie (Racjonalna Terapia Zachowania  praca
nad zmianą treści poznawczych)
4