2012-02-22
PLAN WYKA
ADÓW
Modele zależności psychosomatycznych
Wpływ czynników psychologicznych na
powstawanie i przebieg chorób somatycznych
PSYCHOSOMATYKA
Psychologiczne problemy w przebiegu choroby
somatycznej
Psychoneuroimmunologia
Psychologiczne aspekty bólu
Ewa WOJTYNA
Zależności psychosomatyczne i
[e-mail]
somatopsychiczne w wybranych chorobach
PLAN WYKA
ADU
ZwiÄ…zek psyche-soma
PSYCHOSOMATYKA
Rozwój psychosomatyki:
- Etap psychoanalityczny
MODELE ZALEŻNOŚCI
- Etap biomedyczny
PSYCHOSOMATYCZNYCH
- Wkład poznawczo-behawioralny
Ewa WOJTYNA
Współczesne podejście do rozumienia
[e-mail]
zależności psychosomatycznych
ZwiÄ…zek psyche  soma
ZwiÄ…zek psyche - soma
mind  body (ang.)
Johann Ch. Heinroth
1818  pojęcie choroby
Starożytność:
psychosomatycznej
Arystoteles:
(opis bezsenności
Mogą występować fizyczne symptomy lęku bez
spowodowanej wyrzutami
żadnych widocznych zewnętrznych przyczyn dla
sumienia z powodu złamania
takich emocji
zasad religijnych)
Platon:
PSYCHOSOMATYKA:
Lekarze nie mogą wyleczyć chorób, jeżeli nie
uwzględniają całego organizmu  część nie może być psychologiczne czynniki
zdrowa, o ile całość jest chora
wpływające na powstawanie,
przebieg i leczenie chorób
Hipokrates, Galen:
somatycznych
Podejście monistyczne: psychofizyczna jedność
1
2012-02-22
Psychoanalityczny etap rozwoju
Psychoanalityczny etap rozwoju
psychosomatyki
psychosomatyki
S. FREUD:
Histeria (gr. hystera = macica)
- nerwica konwersyjna (histeria)
Starożytność: - nerwica aktualna
choroba wiązana z patogennym wpływem aktywności
Konwersja
seksualnej na równowagę emocjonalną kobiet
Przemiana zjawisk psychicznych w objawy somatyczne
- korzyść pierwotna: rozładowanie napięcia
Obraz kliniczny: różnorodny, zmienny, bogaty
- korzyść wtórna: wpływ na otoczenie
- zaburzenia świadomości
- zaburzenia czuciowo-ruchowe
1895, Studia nad histeriÄ…  przypadek Anny O.:
- zachowania o charakterze reaktywnym ¨ð Bertha Pappenheim, 21l.
(symboliczne znaczenie objawów) ¨ð 1880-1882  pacjentka J. Breuera
¨ð utrzymywanie siÄ™ objawów  gruz
licze zapalenie opon
Duże prawdopodobieństwo pomyłek diagnostycznych: mózgowo-rdzeniowych
schorzenia neurologiczne, depresja maskowana
Zwrócenie uwagi na rolę ograniczonych możliwości radzenia
sobie z napięciem w genezie nerwicy
Psychoanalityczny etap rozwoju
Psychoanalityczny etap rozwoju
psychosomatyki
psychosomatyki
F. ALEXANDER
Koncepcja powstawania chorób: H.F. DUNBAR
Badania osób chorych
1. Specyficzna konstelacja cech osobowości
(nieświadomy konflikt z okresu dzieciństwa)
Metoda: wywiad
2. Sytuacja  przed zachorowaniem 
(struktura popędów, stosowane mechanizmy
reaktywujÄ…ca ten konflikt
obronne, rodzaj doświadczeń emocjonalnych)
3. Czynnik X: konstytucjonalna słabość
określonego narządu
TEZA: określona osobowość  określona choroba
Astma oskrzelowa, choroba wrzodowa, wrzodziejÄ…ce zapalenie jelita
osobowość wrzodowca
grubego, atopowe zapalenie skóry, reumatoidalne zapalenie stawów,
samoistne nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy
osobowość wieńcowa
osobowość astmatyka
Zwrócenie uwagi na najwcześniejsze reakcje dziecka w sytuacjach,
które były dla niego trudne pod względem emocjonalnym
Psychoanalityczny etap rozwoju
Psychoanalityczny etap rozwoju
psychosomatyki - krytyka
psychosomatyki - krytyka
1. Procedura ex post factum w badaniach
2. Dualizm: odrębność procesów psychicznych i
Podejście biochemicznych
retrospektywne
3. Pomijanie roli czynników psychologicznych
w chorobach uznawanych za  organiczne
Osobowość Choroba
przedchorobowa somatyczna
4. Hermetyczny język psychoanalizy
Podejście
prospektywne
2
2012-02-22
Biomedyczny etap rozwoju
Biomedyczny etap rozwoju
psychosomatyki
psychosomatyki
Połowa XX w.
Reakcja walcz albo uciekaj Reakcja relaksu
poszukiwanie przyczyn chorób w obszarze
(aktywacja części (aktywacja części
współczulnej AUN) przywspółczulnej AUN)
innym niż wyznaczony przez psychoanalizę
- Rozszerzenie z
renic - Wycofanie uwagi
W. Cannon, The Wisdom of the Body (1932)
- Tachypnöe
- Wzrost senności
homeostaza
- Wzrost ciśnienia krwi - Wzrost ukrwienia
= stałość środowiska wewnętrznego ustroju
organów trawiennych
- Przyspieszenie tętna
reakcja walki albo ucieczki (fight or flight)
- Wzrost krzepliwość krwi - Spadek ciśnienia
- Zwężenie naczyń - Spadek tętna
I. Pawłow
skórnych
- Spadek napięcia mięśni
prace nad fizjologią procesu trawienia - Napięcie mięśniowe
- Zwiększenie potliwości
REAKCJA STRESOWA
Stres - Ogólny Zespół Adaptacyjny (GAS)
Hans Selye  General Adaptation Syndrom
stresor podwzgórze
1926 r.
CRH
Stres jako niespecyficzna reakcja organizmu
na działanie szkodliwych bodz
ców Współczulna
Przysadka
część AUN
ACTH
Rdzeń
Insulina
Kora nadnerczy
nadnerczy
Normalny poziom
A NA
Beta-endorfiny
kortyzol
odporności
Wazokonstrykcja Hiperglikemia
Stadium Analgezja Uruchamianie
Stadium
Wzrost tętna lipoliza
Stadium odporności
reakcji rezerw energii
wyczerpania
alarmowej
REAKCJA STRESOWA Eksperyment F. Deutscha
standardy psychofizjologiczne  paradygmat
UKA
AD SYMPATYCZNO- OÅš STRESU - UKA
AD HPA
psychoanalityczny
NADNERCZOWY (hypothalamic-pituitary-
(SAM  sympathetic- adrenocortical)
Hipoteza: Nieświadome i nieodreagowane wydarzenia traumatyczne
adrenomedullary)
sprzyjają powstawaniu zaburzeń somatycznych
Działanie po ok. 30 min
 Walcz albo uciekaj
Znacznie dłuższy czas
Część I:
Glikogenoliza utrzymywania się efektów
działania niż w przypadku SAM
Działanie już w pierwszej
Warunki normalne, przed hipnozÄ…:
minucie reakcji stresowej Cel: kontrola przebiegu reakcji
pierwszy pomiar ciśnienia krwi i tętna
stresowej poprzez
Cel: szybkie rozwiÄ…zanie
glukokortykoidy:
sytuacji stresowej
W trakcie hipnozy:
I faza  stymulacja MR i uaktywnienie
- sugestia przeżywania zagrożenia
i podtrzymanie działania innych
- drugi pomiar RR i tętna
mechanizmów
- sugestia niepamięci i ponownej reakcji lękowej na widok
II faza  aktywacja GR - stłumienie
chusteczki
nieistotnych podczas stresu funkcji
organizmu, utrzymanie aktywności
mechanizmów stresu na odpowiednim
Po hipnozie, po wyciągnięciu chusteczki:
poziomie, a w końcowym etapie  ich
trzeci pomiar ciśnienia krwi i tętna
wygaszenie
3
2012-02-22
Eksperyment F. Deutscha
Eksperyment F. Deutscha
standardy psychofizjologiczne  paradygmat
standardy psychofizjologiczne  paradygmat
psychoanalityczny
psychoanalityczny
Część II:
Warunki normalne, przed hipnozÄ…:
pierwszy pomiar ciśnienia krwi i tętna
W trakcie hipnozy:
Sugestia:
- sugestia przeżywania zagrożenia
- drugi pomiar RR i tętna
Uniesienie
Sytuacja
- sugestia niepamięci i ponownej reakcji lękowej na
chusteczki
zagrażająca
widok chusteczki
- dodatkowa sugestia przypomnienia sobie zdarzenia
po opuszczeniu chusteczki
Po hipnozie, po wyciągnięciu chusteczki i jej
t1 t2 t3
opuszczeniu:
ponowny pomiar ciśnienia krwi i tętna
Pomiar
Eksperyment F. Deutscha
Poznawczo-behawioralny wkład w
standardy psychofizjologiczne  paradygmat
psychoanalityczny
rozwój psychosomatyki
Rola warunkowania:
objawy somatyczne sÄ… uwarunkowanÄ…
reakcjÄ…
Wpływ procesów poznawczych:
Sugestia:
określone myśli wywołują objawy fizyczne
Uniesienie Opuszczenie
Sytuacja
chusteczki chusteczki
zagrażająca
Wydarzenia życiowe:
stresujące wydarzenia życiowe wywołują
t1 t2 t3
objawy chorobowe
Pomiar
Medycyna psychosomatyczna
Ujęcie współczesne
Holistyczny system opieki nad pacjentem,
który uwzględnia:
Termin psychosomatyka:
- wydzielona grupa chorób Rolę czynników psychicznych i społecznych
wpływających na indywidualną podatność danej osoby
- relacja umysł  ciało
na zachorowanie na różnego rodzaju choroby,
(psychosomatyczny vs. somatopsychiczny)
Połączenie czynników psychicznych i społecznych oraz
biologicznych w powstawaniu i przebiegu choroby,
- określone podejście do chorego
Zastosowanie terapii psychologicznych w prewencji
chorób, leczeniu i rehabilitacji osób cierpiących na
choroby psychosomatyczne
1939 Psychosomatic Medicine
(Fava, Sonino, 2000)
podtytuł: Experimental and Clinical Studies
4
Ciśnienie krwi
Ciśnienie krwi
2012-02-22
Czym jest, a czym nie jest medycyna Podstawowe założenia
psychosomatyczna
współczesnej MP
Nie jest:
1. Człowiek = jedność biopsychospołeczna
- tożsama z psychiatrią
2. Zdrowie i choroba to arbitralnie zdefiniowane stany
- ograniczona do określonego obszaru patologii organizmu
- wyspecjalizowaną gałęzią medycyny 3. Rola czynników biologicznych, psychologicznych
i społecznych w profilaktyce, powstawaniu, przebiegu
i leczeniu (WSZYSTKICH) chorób
Jest:
P
- podejściem psychologicznym w CAA
EJ
Etiologia wieloczynnikowa = polietiologia
B S
medycynie
czyli
- oparta na holistycznym ujmowaniu człowieka
NIE MA SENSU WYODR
BNIANIE
- dziedziną interdyscyplinarną CHORÓB PSYCHOSOMATYCZNYCH
Zaburzenia somatoformiczne
Zaburzenia psychosomatyczne
Stekel: Somatyzacja
Choroby, których czynnikami etiologicznymi są bodz
ce
manifestacja zaburzeń psychicznych pod postacią
psychiczne (tzw. nerwice wegetatywne):
somatycznÄ…
np. napięciowe bóle głowy, nawykowe wymioty,
Konwersja  zaburzenia ruchów wykonywanych przy
jadłowstręt psychiczny, pewne postacie otyłości
udziale mięśni prążkowanych i zaburzenia czucia
Choroby, w których czynnikiem istotnym, choć nie
Nowsze ujęcie:
wyłącznym są urazy psychiczne
Lipowski: tendencja do przeżywania i relacjonowania
np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie
somatycznego dystresu i objawów niewytłumaczalnych
jelita grubego, samoistne nadciśnienie tętnicze, choroba
za pomocą kryteriów klinicznych jako choroby
wieńcowa, astma oskrzelowa, choroby alergiczne
somatycznej i szukanie w zwiÄ…zku z tym pomocy u
lekarzy
Choroby, w których czynnik psychiczny jest czynnikiem
zaostrzajÄ…cym proces chorobowy
BEZ podłoża organicznego
np. cukrzyca, nadczynność tarczycy, gościec pierwotnie
czyli
przewlekły
ZABURZENIA POD POSTACI
SOMATYCZN

(Ścigała, 1993)
Najczęstsze sposoby przejawiania się
Zaburzenia somatoformiczne
zaburzeń somatoformicznych
Dawniej nerwice
Objawy sercowo-płucne, np. Bóle psychogenne
- zawroty głowy 1. ból, który powoduje
Kryteria diagnostyczne wg ICD-10: -  bicie serca zaburzenia w funkcjonowaniu
- krótki oddech 2. czynniki psychologiczne
¨ð co najmniej 2-letni okres utrzymywania siÄ™ wielorakich odgrywajÄ… dużą rolÄ™
Objawy żołądkowo-jelitowe, np.
dolegliwości BEZ adekwatnych przyczyn somatycznych w powstawaniu bólu i jego
- wymioty i nudności
utrzymywaniu siÄ™
- wzdęcia
¨ð odmowa uznania faktu nieobecnoÅ›ci schorzeÅ„ somatycznych
3. ból nie jest symulowany ani
- biegunki
mimo zgodnego stanowiska wielu specjalistów
nie powstaje w zwiÄ…zku z
Dysfunkcje seksualne i objawy
zaburzeniami psychotycznymi
ze strony układu rozrodczego,
¨ð upoÅ›ledzenie funkcjonowania spoÅ‚ecznego
i lękowymi
np.
Bóle
- impotencja
Podkategorie wg DSM-IV:
- głowy
- zaburzenia miesiÄ…czkowania
- zaburzenia somatyzacyjne
- pleców ( bóle krzyża )
Objawy konwersyjne
- zaburzenia konwersyjne - brzucha
- zaburzenia ruchu
- bóle miesiączkowe
- zaburzenia bólowe
- zaburzenia czucia
- bolesne stosunki płciowe
- hipochondria (widzenia przez mgłę,
- ból w czasie mikcji
utrata głosu, głuchota)
- zaburzenia dysmorfofobiczne
- niezróżnicowane zaburzenia somatoformiczne
- inne nieokreślone
5
2012-02-22
Najczęstsze sposoby przejawiania się
zaburzeń somatoformicznych
Objawy sercowo-płucne, np. Bóle psychogenne
- zawroty głowy 1. ból, który powoduje
-  bicie serca zaburzenia w funkcjonowaniu
- krótki oddech 2. czynniki psychologiczne
odgrywają dużą rolę
Objawy żołądkowo-jelitowe, np. W SZPONACH
w powstawaniu bólu i jego
- wymioty i nudności
utrzymywaniu siÄ™
- wzdęcia
3. ból nie jest symulowany ani
- biegunki
OBJAWÓW
nie powstaje w zwiÄ…zku z
Dysfunkcje seksualne i objawy
zaburzeniami psychotycznymi
ze strony układu rozrodczego,
i lękowymi
np.
Bóle
- impotencja
- głowy
- zaburzenia miesiÄ…czkowania Zaburzenia somatoformiczne
- pleców ( bóle krzyża )
Objawy konwersyjne
- brzucha
- zaburzenia ruchu
- bóle miesiączkowe HIPOCHONDRIA
- zaburzenia czucia
- bolesne stosunki płciowe
(widzenia przez mgłę,
- ból w czasie mikcji
utrata głosu, głuchota)
Opis przypadku
UWAGA! TO MOŻE BYĆ DEPRESJA MASKOWANA!
Sformułowanie przypadku - objawy
Opis przypadku
Myśli: Emocje:
-  jestem poważnie chory na SM - lęk, smutek, złość
/ serce
-  lekarze siÄ™ mylÄ…
J.P., l. 43, skierowany na terapiÄ™ przez
-  nie potrafię już niczego
Zachowania:
zrobić
lekarza rodzinnego z powodu zgłaszania
- ruminacje na temat objawów
- częste wizyty u różnych lekarzy
somatycznych
przez pacjenta nasilonych objawów
- liczne badania
- spadek aktywności lub
sugerujÄ…cych stwardnienie rozsiane
zmuszanie siÄ™ do nadmiernej
Objawy fizjologiczne:
aktywności
i zaburzenia rytmu serca
- osłabienie siły mięśniowej
- zażywanie leków
- sztywność mięśni
- poszukiwanie wiedzy na temat
- ból
Brak potwierdzenia w badaniach
swoich dolegliwości
- mroczki
- monitorowanie objawów z ciała
- kołatania serca
medycznych - hiperwentylacja
- zaburzenia oddychania
- kontrolowanie napięcia mięśni
- trudności z mówieniem
- ciągłe przełykanie śliny
- zaburzenia chodu
- nieregularne spożywanie
- objawy gastryczne i jelitowe
posiłków
Sformułowanie przypadku
Sformułowanie przypadku
przeszłe doświadczenia
Kluczowe przekonania:
Bardzo wymagajÄ…cy rodzice
Lekarze mogą się mylić
Nawet bardzo zdrowi ludzie mogÄ… nagle
chorująca na wiele dolegliwości matka, którą
zachorować
ofiarnie opiekował się ojciec
Człowiek chory wymaga troskliwej opieki
Zawał serca u dotąd zdrowego ojca (w 9 r.ż
pacjenta)
Dysfunkcyjne założenia:
Hospitalizacja w 10 r.ż. z powodu bólu brzucha 
Żeby żyć, muszę stale kontrolować stan
swojego zdrowia
duże trudności diagnostyczne i ostateczny brak
Jeżeli zbagatelizuję objaw choroby, mogę
diagnozy i skutecznego leczenia
szybko umrzeć
Koleżanka chora na stwardnienie rozsiane
6
2012-02-22
Mechanizmy podtrzymujÄ…ce
Sformułowanie przypadku
Czynniki przyspieszajÄ…ce:
Jestem ciężko chory (SM;  serce )
Kolejny zawał serca i śmierć ojca
Śmierć matki z powodu innej choroby niż te,
Monitorowanie
na które wcześniej się leczyła
objawów
Wysokie wymagania w pracy i rosnąca ilość
OBJAWY L
K
obowiązków
Wzrost napięcia
wewnętrznego
Wydarzenie krytyczne:
Nagła śmierć teścia
Zachowania
Zaburzenia chodu i  drętwienie języka po zażyciu
zabezpieczajÄ…ce
środka uspokajającego przed pogrzebem
Mechanizmy podtrzymujÄ…ce
Mechanizmy podtrzymujÄ…ce
Nie potrafię niczego zrobić
Lekarz może się mylić
ZÅ‚a diagnoza
Spadek Smutek;
aktywności poczucie winy
Spadek nastroju;
depresja
Sprawdzanie
OBJAWY
Kolejna wizyta
siebie;
u lekarza;
zmuszanie siÄ™ do L
K
Przewlekłe
aktywności
zmęczenie
Kolejne badania
L
K
Jestem ciężko chory (SM;  serce )
7