Koszt jako kategoria badawcza RK 4.X.2009
1. Nakład  wykorzystywane w toku prowadzonej działalności gospodarczej zasoby
wyrażone w naturalnych jednostkach miary;
2. Nie każdy koszt jest wydatkiem  np. amortyzacja.
3. Każdy koszt zwykle łączy się w wydatkiem.
4. Nie wszystkie wydatki są kosztami  np. zobowiązanie z tytułu podatku VAT, zapłata raty
kapitałowej kredytu.
5. Wydatek wiąże się z obiegiem pieniądza i oznacza rozchód środków pieniężnych np. zakup
materiałów. W ramach wydatków stanowiących koszt funkcjonowania jednostki możemy
zaobserwować rozbieżność czasową pojawienia się tych kategorii ekonomicznych
(wydatek  koszt, koszt  wydatek, koszt = wydatek). Np. jednostka wynajmuje lokal przez
cały rok, czynsz za wynajmowany lokal płaci  z dołu tj. na koniec roku; przez cały rok
czynsz jest kosztem, a nie wydatkiem do momentu, aż do momentu zapłaty.
Wydatek  zasada kasowa
Koszty  zasada memoriału
6. Każdy koszt zwykle łączy się z wydatkiem.
7. Strata - wyraża nieekwiwalentne i niecelowe zmniejszenie składników majątkowych,
pomniejszające wynik jednostki gospodarczej.
8. Kosztem przedsiębiorstwa jest:
a) wartość zakupionych środków trwałych,
b) wartość zakupionych licencji,
c) zapłata za opłaty notarialne,
d) zakup materiałów do magazynu.
7. Koszty kontrolowane  koszty, których wysokość i struktura jest pochodną decyzji
kierownika danego ośrodka odpowiedzialności.
Np. kierownik produkcji
Kosztem kontrolowanym (zależnym) jest remont i serwis maszyn produkcyjnych
(kierownik ma wpływ na wielkość kosztów, bo może zamówić jakiś renomowany serwis -
droższa wersja - bądz
skorzystać z usług jakieś tańszej firmy).
Koszty niekontrolowane (niezależne)  koszty, na których wartość
i strukturę nie ma wpływu kierownik danego ośrodka odpowiedzialności.
Np. kierownik produkcji
Kosztem niekontrolowanym jest amortyzacja, jak również magazyn materiałów (jest na
produkcji, aczkolwiek to dział zaopatrzenia jest odpowiedzialny za zamówienia materiałów).
- 1 -
Koszty kontrolowane w ramach działu produkcji, na które ma wpływ kierownik to:
a) koszty amortyzacji,
b) magazyn materiałów,
c) koszty remontów i serwis maszyn.
8. Podatek dochodowy od osób fizycznych,(czym jest  jest wydatkiem bądz
, czym nie jest 
nie jest kosztem; naliczony PD jest zobowiązaniem do budżetu).
9. Podatek dochodowy zaliczamy do rodzaju kosztów:
a) zużycie materiałów,
b) podatki i opłaty,
c) żadna z powyższych odpowiedzi
10. Koszty relewantne = koszty istotne  to koszty przyszłe, mające wpływ na wybór
określonego wariantu działania (bierzemy pod uwagę te koszty, gdy rozwiązujemy problem
decyzyjny).
11. Opłata jest ekwiwalentna  tym różni się od podatku.
12. Koszty przesądzone  koszty wywołane decyzjami podjętymi
w okresach poprzednich, których nie można uniknąć czy zmienić na etapie podejmowania
decyzji bieżących.
13. Koszty przyszłe  możemy ich uniknąć; są zależne od rodzaju podjętej decyzji w
bieżącym okresie.
14. Koszty utraconych korzyści (koszty alternatywne)  aktualne, dwa alternatywne
rozwiązania; koszty te oznaczają dochody utracone w wyniku zaniechania jednego
działania, na rzecz drugiego; pojawiają się zawsze, gdy stoimy przed jakimś wyborem;
decydując się na jedno rozwiązanie, rezygnujemy z innego.
15. Rachunek kosztów dotyczy kosztów podstawowej działalności operacyjnej.
16. Funkcja decyzyjna  rachunek kosztów działań (ABC).
Funkcja kontrolna  budżetowanie.
Funkcja analityczna  analiza rentowności.
Funkcja fiskalna  aspekt rachunkowości podatkowej.
Funkcja statystyczna  przekazywanie danych do np. GUS-u  F-01 raz na kwartał.
17. Rachunek kosztów dotyczy zarówno rachunkowości finansowej jak i zarządczej; ma
charakter sprawozdawczy i decyzyjny.
18. Ex post  rachunek kosztów rzeczywistych; pomiar dotyczy kosztów faktycznie
poniesionych; zbiorczy rachunek kosztów; koszty historyczne.
19. Ex ante  rachunek kosztów apriorycznych - postulowanych; rozdzielczy rachunek
kosztów; występują koszty niezbędne, pożądane; koszty planowane, przewidywane,
normatywne, standardowe.
20. Cechy kosztu  wartościowe ujęcie, zużycie czynników produkcji, przypisanie do okresu,
wystąpienie efektu (celowe zużycie).
- 2 -
(bak notatek z drugiej godziny rachunku kosztów)
Rachunkowość zarządcza - wprowadzenie RZ 18.X.2009
1. Co istotnie odróżnia rachunkowość finansową i zarządczą?
Cecha Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza
Użytkownicy Usytuowani na zewnątrz podmiotu Usytuowani głównie wewnątrz jednostki
Regulacje prawne, ustawa o Brak regulacji prawnych. Prowadzenie
Wymagania rachunkowości, kodeks handlowy, zależy od przedsiębiorstwa
prawne prawo podatkowe, prawo
ubezpieczeń społecznych, itp.
Zastosowanie jednolitych zasad Stosowana każda zasada użyteczna dla
nadrzędnych np. kosztu podejmowanej decyzji: zasada kosztu
Przyjęte zasady
historycznego historycznego, kosztu odtworzenia,
wyceny
wartości ekonomicznej, wartości
likwidacyjnej netto
Dokładność, sprawdzalność, ciągłość, Istotność, szybkość, koszt pozyskania  z
Cechy porównywalność, prawidłowość  góry nastawiona na cel, w którego
informacji zapewnienie wiarygodnych i realizacji ma być wykorzystana
rzetelnych danych
Odwzorowuje zdarzenia przeszłe, Koncentruje się głównie na informacjach
zaistniałe. Jest z
ródłem opisów opisujących przyszłość. Ukazywanie
Wymiar historycznych projekcji zachowania się zmiennych
czasowy decyzyjnych. Informacja historyczna
wykorzystywana dla sprzężenia zwrotnego
wspiera zarządzanie przez cele i wyjątki
Częstotliwość Ścisła periodyzacja: rok, miesiąc itd. Elastyczne cykle sprawozdawcze
Sprawozdawczość sporządzana dla Sprawozdania i raporty szczegółowe
Zakres raportów przedsiębiorstwa jako całości, sporządzane w przekroju ośrodków
i sprawozdań ujawniane, o jednolitym układzie odpowiedzialności, produktów, kierunków
sprzedaży itp. Dowolny układ
Przedmiot Informacje wartościowe, historyczne Informacje ilościowe, wartościowe,
informacji wsparte danymi ilościowymi jakościowe (finansowe i niefinansowe)
Rewizja księgowa i zewnętrzna oraz Sama w sobie jest instrumentem
wewnętrzna kontrola finansowa kierowniczej kontroli efektywności i
Rodzaj kontroli
skuteczności działania. Wykorzystuje
kryteria i mierniki motywujące
Rachunkowość zarządcza Rachunkowość finansowa
Cel  dostarczanie informacji Cel  dostarczanie informacji odbiorcom zewnętrznym
kierownictwu przedsiębiorstwa celem (otoczenie jednostki gospodarczej: kredytodawcy, dostawcy i
podejmowania optymalnych decyzji odbiorcy, konkurenci, agendy rządowe i władze lokalne,
kapitałodawcy, związki zawodowe, załoga)
Istota  jest to rachunkowość Istota  jest to rachunkowość zewnętrzna, oparta o ramy
wewnętrzna, zindywidualizowana i prawne (prawo bilansowe)
dostosowana do obecnych i przyszłych
potrzeb jednostki
Treścią rachunkowości zarządczej jest Treścią rachunkowości finansowej jest zabezpieczenie interesów
informacja i zarządzanie otoczenia podmiotu gospodarczego
Cechą wspólną jest dostarczanie informacji.
- 3 -
2. Instrument przydatny przy podejmowaniu decyzji krótkookresowych.
a) rach. operacyjna
b) rachunek kosztów zmiennych
c) próg rentowności
d) wszystkie decyzje mają charakter długookresowy
3. Problemy decyzyjne rozwiązywane w ramach rachunkowości zarządczej:
o Utrzymanie płynności finansowej w przedsiębiorstwie
o Sterowanie obiegiem środków obrotowych
o Sterowanie ekonomiką środków trwałych
o Sterowanie kosztami
o Kalkulacje i decyzje cenowe
o Polityka produkcji i sprzedaży
o Osiąganie stałego wzrostu wydajności i produktywności
o Stymulacja aktywności załogi
o Raporty i sprawozdania dla zarządzających
o Zwiększanie skuteczności systemu planowania i kontroli.
4. Długookresowym celem przedsiębiorstwa jest:
1) Zysk
2) Zwiększenie wartości przedsiębiorstwa!!!
3) Przewaga konkurencyjna
Utrzymanie płynności nie jest celem samym w sobie, jest warunkiem koniecznym do
osiągnięcia celów krótko- i długookresowych.
5. Strategiczna rachunkowość zarządcza jest narzędziem wspomagającym proces
opracowywania strategii działania jednostki gospodarczej poprzez:
" Określenie obszarów działalności przedsiębiorstwa, jego celów
i zadań,
" Identyfikację najważniejszych konkurentów jednostki gospodarczej,
" Ustalenie pozycji przedsiębiorstwa i sposobów jego działania wobec przedsiębiorstw
konkurencyjnych,
" Ocenę zmian zachodzących w otoczeniu jednostki gospodarczej, wpływających i
kształtujących jej pozycję,
" Precyzyjne określenie celów działalności przedsiębiorstwa
z uwzględnieniem różnic w stosunku do jego konkurentów.
- 4 -
Operacyjna Strategiczna
Cechy
rachunkowość zarządcza rachunkowość zarządcza
Poziom zarządzania Zarządzanie operacyjne Zarządzanie strategiczne
Horyzont czasowy Krótki okres Długi okres
Odbiorcy informacji Kierownictwo szczebla Naczelne kierownictwo
operacyjnego podmiotu
Kryterium optymalizacji
Zysk Wartość przedsiębiorstwa
decyzji
Kryterium sprawności Pozycja konkurencyjna
Nadwyżka pieniężna
działania przedsiębiorstwa
Wymiar zadań Zadania ilościowe Zadania jakościowe
Przedmiot zadań Efektywne wykorzystanie
Rozwój przedsiębiorstwa
zasobów
Charakterystyka zadań Zadania bieżące Warianty działalności
Rodzaj uwarunkowań Uwarunkowania wewnętrzne Uwarunkowania zewnętrzne
Wymiar czasowy
Teraz
niejszość Perspektywiczność
informacji
Zaangażowanie Środki dostępne w danym Środki zaangażowane w
środków okresie długim okresie
Orientacja decydentów Produkcja Rynek
6. Rachunkowość zarządcza rozwijała się:
- od lat 20. XX w Polsce,
- od lat 30. XX na świecie (w USA przed wojną),
- od lat 50. XX Niemcy,
- lata 80. zarządzanie kosztami  Japończycy
- początek lat 90. XX 
Rachunek kosztów zmiennych RK, RZ 18.X.2009
Direct Costing
1. Jest instrumentem rachunkowości zarządczej. Wspiera decyzje menedżerskie.
Przychody  Koszty zmienne = Marża Brutto
Marża Brutto  Koszty stałe = Wynik Finansowy
Marżą Brutto > Koszty stałe
2. Pierwsze systemy rachunku kosztów zmiennych wykształciły się już w latach 30. ubiegłego
wieku. Od rok 1933 datuje się w USA rozwój rachunku kosztów zmiennych, od 1937 roku w
Wielkiej Brytanii.
Direct Costing po raz pierwszy zastosował Harris w 1936 r. w USA.
3. Cena sprzedaży  Koszty zmienne jednostkowe = Jednostkowa Marża Brutto
-> MBj jest kryterium oceny rentowności wyrobu lub usługi.
4. WF = MB - Ks
- 5 -
5. Koszty zmienne sprzedaży  np. koszty opakowań
Koszty stałe sprzedaży  np. koszty utrzymania działu sprzedaży
Koszty pośrednie zmienne  np. koszty energii na produkcji
Koszty pośrednie stałe  np. koszt czynszu za halę produkcyjną
Koszty stałe to takie, których poziom nie jest uzależniony od wielkości produkcji, czy
stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, (Ksj wykazują wartość malejącą) np.
- amortyzacja majątku trwałego,
- koszty utrzymania zarządu jednostki,
- wartość zużytych materiałów pomocniczych,
- podatek od nieruchomości.
Koszty zmienne to takie, których poziom zależy od wielkości produkcji, np. zużycie
materiałów bezpośrednich, wynagrodzenia pracowników bezpośrednio-produkcyjnych, zużycie
energii przemysłowej.
5. Metody podziału kosztów na stałe i zmienne:
Metody merytoryczne (niestatystyczne):
- księgowa (wady: subiektywizm, pracochłonność; zaleta: precyzyjny podział,
zasada: od szczegółu do ogółu  m. indukcji)
- inżynieryjna (precyzja; technolog kwalifikuje: koszt s czy z),
- wykresów korelacyjnych.
Metody formalne (statystyczne):
- odchyleń krańcowych,
- regresji liniowej,
- najmniejszych kwadratów.
6. Od ogółu do szczegółu  metoda dedukcji
Od szczegółu do ogółu  metoda indukcji
7. Współczynnik elastyczności kosztów  E - informuje nas o ile wzrosną koszty przy
wzroście produkcji o 1%.
E = "K/K / "P/P (P  produkcja)
 im niższy współczynnik tym lepiej
E<1 lub E=1  pozytywnie; E>1  negatywnie
E>1  koszty rosną szybciej od przyrostu wielkości produkcji
E<1  koszty rosną wolniej od przyrostu wielkości produkcji
E=1  koszty rosną w takim samym tempie jak przyrost wielkości produkcji.
9. Marża brutto powinna być maksymalizowana! Im większa tym lepiej.
Jest metodą oceny efektywności  rentowności.
10. Jaka była przyczyna powstania rachunku kosztów działań (ABC)
- antidotum na wzrost kosztów pośrednich, stałych.
10. Skutki wzrastającego udziału kosztów stałych w kosztach całkowitych
- 6 -
 podmiotów gospodarczych.
- mała elastyczność przedsiębiorstw  trudności w dostosowaniu się do zmian rynkowych,
- mała elastyczność cen w przypadku spadku popytu,
- szybka utrata rentowności w przypadku niewykorzystania posiadanych zdolności
produkcyjnych.
11. Koszty stałe użyteczne  część kosztów stałych, która dotyczy zdolności produkcyjnych
uruchamianych do zrealizowania produkcji w danym okresie.
koszty stałe okresu / posiadane zdolności produkcyjne * aktualny poziom produkcji
Koszty stałe nieużyteczne (nieuzasadnione, puste) - koszty stałe związane z
utrzymaniem gotowości do wykorzystania części potencjału gospodarczego podmiotu.
koszty stałe okresu / posiadane zdolności produkcyjne * posiadane zdolności produkcyjne /
aktualny poziom produkcji
System wieloblokowy i wielosegmentowy  opiera się na wielości marż brutto. Stosują je
m.in. zakłady farmaceutyczne  mają wiele regionów. Wiele bloków: np. płaszcze, kurtki,
spodnie.
12. Różnica w ustalaniu WF na podstawie rachunku kosztów zmiennych i pełnych.
Różnica zależy od wartości zapasów.
Wnioski:
Jeżeli cała produkcja okresu zostaje sprzedana i nie występują koszty puste to WF
w rachunku kosztów zmiennych i pełnych jest jednakowy.
14. Zalety rachunku kosztów zmiennych:
Dostarcza informacji do podejmowania decyzji
Ułatwia analizę zależności pomiędzy wielkością produkcji kosztami a zyskiem
Wykorzystywany jest w procesach decyzyjnych dotyczących polityki cenowej
w obszarze DGC.
Stanowi podstawę właściwej oceny rentowności produktów, poprzez wprowadzenie
jednostkowej marży brutto
Daje podstawę wyodrębnienia kosztów stałych produkcji i ich nieuwzględniania
w procesie wartościowania kategorii bilansowych, co pozwala na uniknięcie  produkcji
na skład celem zwiększania wyniku finansowego
Wspiera proces budżetowania kosztów
15. Wady rachunku kosztów zmiennych:
Ściśle uzależnia się od jakości metodyki podziału kosztów całkowitych na stałe
i zmienne
Wykazuje małą przydatność w podejmowaniu decyzji długookresowych
Brak kompatybilności tego modelu z systemem rachunkowości finansowej (inne
wymogi informacyjne odbiorców zewnętrznych, brak spełnienia zasady współmierności
przychodów i kosztów, niedopasowanie modeli ewidencyjnych)
- 7 -
 Duża orientacja na marżę brutto, może powodować mniejsze zainteresowanie kosztami
stałymi, których udział w kosztach całkowitych sukcesywnie wzrasta
Rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów zmiennych
Użytkowany dla potrzeb zewnętrznych i wewnętrznych Użytkowany dla potrzeb wewnętrznych
Przydatny przy podejmowaniu decyzji długoterminowych Przydatny przy podejmowaniu decyzji krótkookresowych
Wynik na sprzedaży zależy od wielkości produkcji i sprzedaży Wynik na sprzedaży zależny od wielkości sprzedaży
Mało przydatny przy kontroli działalności segmentów Przydatny do monitorowania działalności segmentów
Zwiększa wpływ zapasów na wynik na sprzedaży Niweluje wpływ zapasów na wynik na sprzedaży
Dzieli stałe koszty produkcyjne na poszczególne wyroby Traktuje wszystkie koszty stałe jako koszty okresu
Produkcja wyższa od sprzedaży  rosną wówczas zapasy wyrobów - wynik na sprzedaży wyższy przy
zastosowaniu rachunku kosztów pełnych, ponieważ część kosztów stałych jest aktywowana w zapasach.
W rachunku kosztów zmiennych koszty stałe odnoszone są w całości na wynik danego okresu.
Produkcja niższa od sprzedaży  maleją zapasy wyrobów -wynik na sprzedaży wyższy przy
zastosowaniu rachunku kosztów zmiennych, ponieważ w rachunku kosztów stałych część kosztów stałych
faktycznie poniesionych w poprzednim okresie jest doliczana do bieżących kosztów.
Produkcja równa sprzedaży - wynik na sprzedaży równy przy zastosowaniu obydwu rachunków
kosztów, (brak zapasów).
Nadwyżka przychodów nad kosztami zmiennymi, nazywana marżą brutto, ma
pokryć koszty stałe i zapewnić przedsiębiorstwu zysk!
DGC  dolna granica ceny nie może być niższa niż: (DGC >= Kzj)
a) K całkowity
b) Kzj
c) K stały
d) Nie może być wyznaczona
Nie możemy sprzedać za mniej niż wartość K zmienny jednostkowy.
Kalkulacja kosztu jednostkowego -metody
RK 18.X.2009; 8.XI.2009
Celem rachunkowości finansowej jest ustalenie WF na koniec każdego okresu.
Techniczny koszt wytworzenia nie obejmuje: kosztów sprzedaży oraz zarządu.
Całkowity koszt wytworzenia nie obejmuje tylko kosztów sprzedaży.
Techniczny koszt przerobu nie obejmuje: materiałów i energii, innych kosztów
bezpośrednich, kosztów zarządu i sprzedaży.
- 8 -
Kcj  instrument rachunkowości zarządczej.
Kalkulacja ex-ante  wstępna.
Kalkulacja w trakcie wykonywania działań
Kalkulacja ex-post - wynikowa.
Kalkulacja przy produkcji łącznej (np. masarnia)  produkt główny, produkt uboczny, odpady
(tych nie kalkulujemy).
Kosztami okresu są: koszty sprzedaży i koszty zarządu.
Analiza CVP RZ, RK 8.XI.2009
Analiza koszt-wielkość produkcji-zysk
Instrument krótkookresowy! Narzędzie rachunkowości zarządczej.
Próg rentowności  punkt krytyczny  to punkt, w którym przychody ze sprzedaży
produktów pokrywają koszty całkowite (operacyjne) prowadzonej działalności. Rozdziela całą
działalność jednostki na strefę, w której realizuje ona zysk oraz ponosi straty.
Przychody = Koszty -> Zysk= 0
Próg rentowności to próg, od którego zaczynamy zarabiać. Gdy próg rentowności
wynosi 100 szt., to przy 101 szt. zaczynamy zarabiać :-)
Próg rentowności powinien być minimalizowany!
Ilościowy i wartościowy próg rentowności dla asortymentu.
Ilościowy próg rentowności: Ks / cena  Kzj
Wartościowy próg rentowności: Ilościowy próg rentowności * wielkość produkcji
lub Ks * [1  (Kz / cena)]
Wzrost ceny sprzedaży spowoduje obniżenie progu rentowności.
Spadek ceny sprzedaży spowoduje zwiększenie progu rentowności.
Wzrost kosztów stałych spowoduje zwiększenie progu rentowności.
Spadek kosztów stałych spowoduje obniżenie progu rentowności.
Wzrost kosztu zmiennego spowoduje zwiększenie progu rentowności.
Spadek kosztu zmiennego spowoduje obniżenie progu rentowności.
Margines bezpieczeństwa (inaczej marża bezpieczeństwa)
Brak zapasów, stałość kosztów
Założenia:
1. Rozmiar prowadzonej działalności jest jedynym czynnikiem wpływającym na koszty i ich
zachowanie.
2. Koszty całkowite dzielimy na koszty zmienne i koszty stałe.
3. Koszty zmienne wykazują liniowy charakter zmian względem zmian wielkości produkcji.
4. Cena jednostkowa sprzedaży jest wielkością stałą niezależną od warunków rynkowych.
- 9 -
5. Nie rozważa się produkcji na zapas, co oznacza, że wielkość produkcji okresu zrównuje się z
wielkością sprzedaży w okresie objętym analizą CVP (brak zapasów!)
6. Nie uwzględnia się zmian wydajności, produktywności i wpływu nadzoru kierownictwa na
zmianę kosztów.
7. Przyjmuje się stałość kosztów zmiennych w odniesieniu do przyjętego okresu czasu i
właściwego przedziału rozmiarów działalności.
8. Istniej stała struktura produkcji, sprzedaży poszczególnych wyrobów.
Koszty zmienne rosną proporcjonalnie.
Marża brutto (marża kontrybucyjna)
Marża brutto  odpowiada wartości części przychodów ze sprzedaży przeznaczonych na
pokrycie kosztów stałych i wygenerowanie założonego wyniku finansowego.
Marża brutto  odpowiada tej części przychodów ze sprzedaży, które podmiot gospodarczy
winien wykorzystać na utrwalenie i/lub poprawę swojej pozycji rynkowej.
Marża brutto - stanowi różnicę pomiędzy przychodami i realizowanymi ze sprzedaży
produktów i usług, a kosztami zmiennymi
(przychody  produkcyjne i nieprodukcyjne koszty zmienne = marżą brutto).
Marża brutto  powinna być wielkością dodatnią (cena sprzedaży > koszty zmienne
sprzedawanego produktu usługi), lecz nie gwarantuje to realizacji dodatniego WF.
Stopa marży brutto: MB / przychody * 100%
Dodatnia marża brutto jest warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym do
zapewnienia jednostce gospodarczej dodatniego wyniku finansowego.
MB = P  Kz
MB musi być > K stałych
Marża handlowa nie jest zyskiem  należy potrącić koszty stałe.
Gdy MB jest ujemna  generalnie -> nieefektywne zarządzanie przedsiębiorstwem
Przychody  Koszty zmienne = Marża Brutto  Koszty stałe = WF
Cena sprzedaży  Koszt zmienny jednostkowy = Marża Brutto Jednostkowa
Dz
wignia operacyjna  wyraża wrażliwość zysku ze sprzedaży na zmianę wartości
sprzedaży. O ile procent zmieni się zysk przy wzroście sprzedaży o 1%.
Procentowy przyrost zysku = D op * procentowy wzrost sprzedaży
Dz
wignia operacyjna występuje tam, gdzie są koszty stałe, tzn. fakt istnienia
kosztów stałych ! w przedsiębiorstwie.
Dop = Ks + Z / Z ; Dop = (Ks / Z) +1 ; Dop= 1/M bezp.%
Zyski rosną ponadproporcjonalnie, gdy sprzedaż rośnie!
DOL  stopień dz
wigni operacyjnej
DOL = % " EBIT (wynik operacyjny przed opodat.) / % " Przychody ze sprzedaży
- 10 -
DOL = 1 - gdy nie ma kosztów stałych  w najgorszym wypadku
DOL > 0  gdy są koszy stałe
Na czym polega ustalenie progu rentowności wieloasortymentowej?
WF = Cena sprzedaży * q (wielkość produkcji)  (K stałe + Kzj * q)
BEP = K stałe / Cena sprzedaży - Kzj
Budżetowanie RZ 8.  22. XI.2009
Instrument planistyczny, zwykle krótkoterminowy  do 1 roku.
Uniwersalizm budżetowania odnosi się do:
- parametru wyrażenia wielkości w jednostkach pieniężnych!
SWOT nie jest budżetem :-)
Etapy sporządzania budżetu: wykres z prezentacji.
Zasady budżetowania:
1. Roczności  budżet obejmuje swym zakresem 1 rok obrachunkowy, z podziałem na okresy
krótsze,
2. Ciągłości  budżetowaniem obejmuje się cały okres funkcjonowania jednostki,
3. Uprzedniości  zatwierdzenie budżetu następuje przed okresem, którego on dotyczy,
4. Jedności  w podmiocie występuje i jest realizowany jeden budżet,
5. Powszechności  budżet obejmuje wszystkie przychody, koszty, wpływy i wydatki
realizowane przez podmiot,
6. Szczegółowości  opracowanie budżetu następuje z podziałem na odpowiednie kategorie
budżetowe (podział podmiotowy  komórki wewnętrzne, rynki itp.; przedmiotowy  rodzaje
działalności; rodzajowy  budżety kosztów rodzajowych)
7. Jawności  obowiązek podania budżetu do powszechnej wiadomości
8. Równowagi budżetowej  zrównoważenie w budżecie strony przychodowej i kosztowej
oraz cash-flow,
9. Zgodności budżetu z planem strategicznym  ścisłe powiązanie wielkości budżetowych
o charakterze operacyjnym z celami strategicznymi jednostki.
Najbardziej skuteczną metodą budżetowania jest:
- budżetowanie od dołu (oddolne)  przekazanie przez zdecentralizowane jednostki
propozycji swych budżetów do centrali, czyli jednostek wyższego rzędu.
Często sporządza się budżet metodą mieszaną.
Budżet wiodący i jego elementy:
Pierwszym i najistotniejszym budżetem jest budżet sprzedaży.
Etapy tworzenia budżetu: (opisówka na egzaminie)
- 11 -
Budżetowanie jest pojęciem węższym od planowania.
Budżetowanie nie poprawia jakości zarządzania.
Uniwersalizm  wyrażanie w jednostkach pieniężnych.
Budżet wpływów ze sprzedaży to budżet:
- operacyjny
- finansowy
- finansowy i operacyjny
- nie istnieje
Budżety operacyjne to takie, które opisują procesy zachodzące w przedsiębiorstwie.
Budżety przyrostowe to tam, gdzie było już budżetowanie.
Budżety finansowe:
- b. przepływów pieniężnych
Budżet musi być do zrealizowania.
Rachunek kosztów działań (ABC) RK 8.  22. XI.2009
Zasady ABC opracowano i przedstawiono po raz pierwszy w 1988r. w USA.
Wspólna cecha rachunku ABC i kalkulacji doliczeniowej:
- zajmują się tylko i wyłącznie kosztami pośrednimi.
Dywersyfikacja  różnorodność
Zastosowanie systemu ABC:
- zasada W. Suttona  system ABC winien być stosowany w obszarach o wysokim poziomie
kosztów pośrednich charakteryzujących się ciągłym wzrostem,
- zasada dużej różnorodności  zastosowanie systemu ABC w obszarach charakteryzujących
się dużą różnorodnością produktów, klientów, procesów.
Co utrudnia nam wdrożenie systemu ABC?
- istotnym ograniczeniem wdrożenia rachunku ABC jest zbudowanie nowego systemu ewidencji
kosztów.
Warunki użyteczności systemu ABC.
Tarcza skuteczności obliczeń kosztów.
Cechy wspólne i rozbieżne kalkulacji doliczeniowej i rachunku ABC:
- wspólna cecha  koszty pośrednie
Tradycyjne metody rachunku kosztów:
- rachunek kosztów pełnych
- rachunek kosztów zmiennych
- rachunek kosztów planowanych (budżetowych)
- rachunek kosztów standardowych (normatywnych)
- rachunek kosztów normalnych (uzasadnionych).
- 12 -
Nowoczesne systemy rachunku kosztów:
- rachunek kosztów działań (Activity Based Costing)
- rachunek cyklu życia produktu
- rachunek kosztów docelowych (Target Costing)
- rachunek kosztów ciągłego doskonalenia (Kaizen Costing)
- rachunek kosztów jakości.
Rachunek kosztów docelowych RK 22. XI.2009
Oparty jest na przekonaniu, że o wiele więcej możliwości redukcji kosztów produkcji można
odnalez
ć na etapie projektowania i konstrukcji niż w fazie jego wyrobu.
Metoda just in time  nie ma magazynowania; pozwala nam obniżyć koszty magazynowania,
mamy lepszą płynność finansową, bo do terminu płatności uda nam się wyrób sprzedać.
Koszt możliwy do osiągnięcia  przeciętny koszt jednostkowy produktu obejmujący koszty
opracowania, wyprodukowania, dystrybucji, obsługi i wycofania produktu.
Kazein Costing
cena  oczekiwana marża zysku = koszt docelowy
Kalkulacja kosztów cyklu życia produktu RK 22. XI.2009
I Faza wprowadzenia  ujemny wynik finansowy  wysokie koszty (najwyższe ze wszystkich faz)
Koszty cyklu życia produktu dzielimy na 4 kategorie kosztów:
- koszty badań i rozwoju - faza wprowadzenia
- koszty produkcji i montażu  faza wzrostu
- koszty wsparcia procesu produkcji  faza dojrzałości (koszty utrzymania zdolności
produkcyjnych), koszty dominujące
- koszty wycofania produktu z rynku  faza spadku
Koszty jakości RK 22. XI.2009
Składniki kosztów:
- koszty prewencji  odpowiadające zużyciu zasobów ponoszonych na zapobieganie
powstawaniu wyrobów wybrakowanych (ISO)
- koszty badań i oceny  koszty dotyczące oceny nabywanych materiałów, przebiegu
procesów produkcyjnych w stosunku do przyjętych standardów
- koszty strat  w związku z brakami ujawnianymi wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa
do tego rodzaju kosztów zalicza się głównie koszty napraw, gwarancji, przyjmowania reklamacji,
kosztów odpadów.
Koszty prewencji  koszty związane z planowaniem, wdrażaniem i zachowaniem systemu
zarządzania jakością:
- 13 -
- koszty implementacji planu zachowania jakości
- koszty projektowania oraz rozwijania narzędzi pomiaru i kontroli jakości
- koszty szkoleń związanych z jakością.
Koszty oceny  koszty związane z porównywaniem określonych parametrów jakości ze
standardami:
- koszty testowania przychodzących materiałów
- koszty testowania gotowych produktów
- koszty utrzymania wyposażenia służącego do oceny jakości
- koszty przeprowadzenia audytu jakości
- koszty materiałów i usług wykorzystywanych podczas testowania jakości.
Decyzje cenowe RZ 06. XII.2009
Rola cen w rachunkowości zarządczej. (operacyjne)
Determinanty tworzenia cen:
- zależne od jednostki (wewnętrzne)  rozmiar i struktura produkcji, sytuacja finansowa
jednostki, zdolności produkcyjne, warunki zaopatrzenia i zbytu;
- niezależne od jednostki (zewnętrzne) - typ rynku, zachowania konsumentów, podstawy
prawne tworzenia cen.
Cena nieregulowana  prąd.
Cena jest instrumentem realizowania zysku.
Szukamy ceny optymalnej -> cena, która została ustalona została zaakceptowana przez rynek;
cena, która zagwarantuje osiągnięcie celów przedsiębiorstwa, czyli głównie osiągnięcie zysku.
Wyznaczniki poziomu cen:
Cena nie może być wyższa od cen produktów konkurencyjnych.
Cena musi być akceptowana przez konsumentów.
Cena musi umożliwić pokrycie kosztów związanych z wytworzeniem sprzedanych produktów.
Cena musi zapewnić adekwatny, do przyjętej strategii rozwoju jednostki, zysk.
DGC  dolna granica ceny  to nie jest koszt jednostkowy!!!
Efekt snoba  produkt danej marki musi być drogi.
Polityka cenowa  ogół zasad działania przedsiębiorstwa zapewniających zachowanie stałości
postępowania w procesie ustalania cen.
Zadanie polityki cenowej  dążenie do pokrycia kosztów działalności jednostki.
Cel polityki cenowej  wygenerowanie zadanego poziomu zysku.
Formuły cenowe  dla normalnej działalności podmiotu
Wyznaczenie cen opiera się na wykorzystaniu trzech modeli wartościowaniatego parametru:
- model kosztowy  sprzeczny z zasadami ekonomii
- model ekonomiczny (popytowy)
- model konkurencyjny  oparty na obserwacji cen konkurencji  najpełniejszy model
- 14 -
Orientacja kosztowa  przewaga Kz nad Ks; stabilny popyt;
Orientacja rynkowa (nowoczesna)  przewaga Ks nad Kz; występuje fluktuacja
(zmienność, przypadkowe wahania, nie dające się przewidzieć) popytu
Koszt plus  oparta o koszty pełne; dodanie do kosztu wytworzenia określonej kwoty zysku
Koszt jednostkowy + narzut zysku
Zalety:
- formuła prosta i łatwa w stosowaniu
- cena oparta na wiarygodnych danych dotyczących kosztów działalności
- oparcie ceny o koszty podmiotu gwarantuje wygenerowanie zysku
- dostarcza uzasadnionych podstaw do zmiany cen na skutek zmian kosztów (np. z tytułu
inflacji)
Wady:
- oparcie cen o koszty decyduje o uwzględnianiu tylko uwarunkowań wewnętrznych, więc
pomija się relacje rynkowe,
- oderwanie ceny od impulsów rynkowych może decydować o powstaniu błędnego koła cenowo-
popytowego,
- formułą zakłada, że każdy produkt będzie generował zysk, a wzrost kosztów jednostkowych
jest równoznaczny ze wzrostem zysku jednostkowego.
Marżą brutto musi pokrywać koszty stałe.
W formule opartej o koszt:
- & jest równy&
-
-
Koszty zmienne w ustalaniu ceny:
P = Ksj * (1 + marża pokrycia/100)
- metoda oparta o rachunek kosztów zmiennych
- marża na pokrycie musi zapewnić pokrycie kosztów stałych i realizację założonego poziomu
zysku
- cena produktu kształtowana jest więc przez jednostkowy koszt zmienny i narzut marży na
pokrycie
Dolna granica ceny  najniższa cena możliwa do zaakceptowania przez
przedsiębiorstwo; to nie jest cena, przy której osiągamy zysk&
DGC >= Koszty zmienne
Cena  120 w tym Kz= 80; Ks= 40  mamy niewykorzystane zdolności produkcyjne
Cena  90  po takiej cenie mamy ofertę -> DGC 90 >Kz 80, + 10 Ks pokryje, więc
ok.  możemy przyjąć zlecenie
Wariant 1: podmiot nie wykorzystuje zdolności produkcyjnych
- 15 -
DGC = koszt zmienny
Wariant 2: podmiot wykorzystuje w pełni zdolności produkcyjne
DGC= koszt zmienny + " Ks / zamówienie w szt.
Wariant 3: przyjęcie dodatkowego zamówienia wymusza ograniczenia
dotychczasowej aktywności podmiotu (utracenie pewnych korzyści z tego tytułu)
DGC= koszt zmienny + utr. Marża brutto / zamówienie w szt.
Strategiczna karta wyników RZ 06. XII.2009
Powstała na początku lat 90.
Dlaczego powstała? Z niedoskonałości rachunkowości w przekazywaniu informacji.
Autorzy: Kaplan i Norton
Zakres wdrożenia jest szerszy niż rachunku ABC.
Nie ma podmiotu, w którym nie dałoby rady wdrożyć Karty Wyników.
Po raz pierwszy wdrożono dla amerykańskiego miasta Charlotte.
W Polsce u Urzędzie Miasta w Olsztynie.
Gdzie ma zastosowanie strategiczna karta wyników:
- przedsiębiorstwa
- agencje rządowe
- jednostki opieki zdrowotnej
- wszędzie
Wizja  strategia:
1. Perspektywa finansowa  najważniejsza! Dla firm zarobkowych
2. Perspektywa klienta  dla firm niezarobkowych, np. służba zdrowia;
3. Perspektywa wewnętrzna
4. Wiedza i rozwój
Mierniki!  perspektywa finansowa  najważniejsze wskaz
niki rentowności
1. ROI  stopa zwrotu z inwestycji
2. ROE - stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału
3. ROA  stopa zwrotu z majątku
4. EVA  ekonomiczna wartość dodana
ROS - sprzedaż
Kaskadowanie  > przenoszenie; wykres str. 14 prezentacji
EVA w obliczeniach uwzględnia:
- koszt kapitału własnego
- koszt kapitału obcego
- koszt kapitału własnego i obcego
- żadna z odpowiedzi
- 16 -
Mierniki  perspektywa klienta
1. udział w rynku
2. zdobywanie klientów
3. utrzymanie klientów
4. satysfakcja klientów
5. rentowność klientów
Mierniki  perspektywa procesów (koszty mogą być celem; budżetowanie):
1. jakość  niezawodność, zgodność, trwałość, dokładność
2. ilość  rozmiar, przerób
3. czas  szybkość dostawy, dostępność, szybkość reakcji, zgodność z planem
4. łatwość użycia  elastyczność, pewność, dostępność
5. straty  liczba defektów, okres oczekiwania, czas transportu, wykorzystanie przestrzeni,
zanieczyszczenia
6. wartości pieniężne  koszty, ceny lub wartość
Wzrost i rozwój:
Kompetencje, wykształcenie; technologia; klimat sprzyjający działaniu
Infrastruktura.
Ilość wskaz
ników w strategicznej karcie wyników:
Perspektywa finansowa  5 wskaz
ników
Perspektywa klienta  5 wskaz
ników
Perspektywa procesów wewnętrznych  8-10 wskaz
ników
Perspektywa nauki i rozwoju  5 wskaz
ników
Decyzje krótkookresowe RK 06. XII.2009
Mają charakter przyszłościowy.
Rozmiar działalności  wielkość produkcji ma wpływ na wariant produkcji  manufaktura
(wariant ręczny) czy wariant automatyczny?
Wybór wariantu technologicznego.
Manufaktura (ręczny): Kz rosną, Ks maleją
Automatyczny: Kz maleją, Ks rosną
Aby dokonać wyboru należy wyznaczyć tzw. punkt krytyczny kosztów, w którym określony
rozmiar sprzedaży zrównuje koszty produkcji dla obu wariantów.
K stałe A + K zj A * q = K stałe R + K zj R * q
Ks2  Ks1 / Kzj1  Kzj2
- 17 -
Gdy Ks2Gdy Ks2=Ks1 i Kzj1Wytworzyć czy kupić?
Jeżeli jednostkowy koszt zmienny wytworzenia produktu (koszt istotny) jest mniejszy od ceny
pozyskania  ofertę zakupu odrzucamy, a wyrób wytwarzamy we własnym zakresie, w sytuacji
odwrotnej rezygnujemy z produkcji danego dobra zakupując je u dostawcy zewnętrznego.
Koszty stałe będą w obu wariantach, więc są to koszty nieistotne przy wyborze wariantu.
Bierzemy pod uwagę tylko koszty zmienne!
Jednorazowe zamówienie w ramach wolnych mocy produkcyjnych.
Sprzedaż po cenie  30 zł/kg.
Koszty zmienne 20 zł + koszty stałe 5 zł = 25 zł
Zamówienie: sprzedaż po cenie  23 zł/kg
Cena oferowana przez odbiorcę 23 jest niższa od Kc 25, ale wyższa od Kz  20.
Sprzedaż każdego dodatkowego kilograma produktu wygeneruje 3 zł marży brutto
(23  20=3), która w przypadku przedsiębiorstwa w strefie zysku (powyżej progu
rentowności 30> 25) traktowana jest jako dodatkowy zysk.
Produkt MIX w ramach ograniczonych zdolności wytwórczych lub dystrybucyjnych.
Badanie efektywności przy wykorzystaniu marży brutto.
Im wyższa marża brutto przy ograniczonych zdolnościach produkcyjnych tym lepiej.
Budżetowanie kapitałowe RK 06.  20.XII.2009
Ma charakter rzeczowy (większość inwe ma ten charakter) bądz
finansowy.
Instrument strategiczny (długookresowy).
Czynnik czasu  problem :-)
Wartość pieniądza w czasie -> bieżący i przyszły wymiar
- bieżący - ma charakter wirtualny, to wartość, która nigdy nie zostanie zrealizowana
- przyszły - jest większa od wartości dzisiaj
Podział inwestycji wg kryterium rodzajowego:
" Inwestycje odtworzeniowe  przywracają stan poprzedni
" Inwestycje modernizacyjne  ulepszenia
" Inwestycje rozwojowe  np. nowy grunt, kolejna hala; zawsze zwiększają możliwości
inwestycyjne
" Inwestycje innowacyjne  skok technologiczny; Kazein
" Inwestycje strategiczne  np. wprowadzenie nowego produktu; zachodzą w otoczeniu
przedsiębiorstwa
- 18 -
" Inwestycje interesu publicznego  np. nowa kanalizacja; inwestycje bez efektu
finansowego; nie podlegają pod metody oceny projektów.
Metody oceny efektywności inwestycji kapitałowych:
Metody niedyskontowe (proste; nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza
w czasie) obejmują:
1. Księgową stopę zwrotu  ARR
2. Stopę zwrotu kapitału własnego  ROE  rentowność  zysk / kapitał własny
3. Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych
Metody dyskontowe (uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie):
1. Aktualna wartość netto  NPV
2. Wewnętrzna stopa zwrotu  IRR
3. Wskaz
nik efektywności  E
Rentowność kapitału własnego ROE wynosi 15% - przyjąć czy odrzucić?
ROS  zysk operacyjny / przychody ze sprzedaży
Księgowa stopa zwrotu - przeciętny zysk / nakłady inwe związane z realizacją
projektu.
Wady:
- nie uwzględnia wartości pieniądza w czasie, więc rentowność projektu jest zawyżana.
- opiera się na koncepcji zysku księgowego, a nie przepływach pieniężnych.
Minimalną księgową stopę zwrotu określa właściciel kapitału.
Na teście kryterium opłacalności  interpretacja!
Realna stopa zwrotu musi być wyższa niż minimalna księgowa stopa zwrotu.
Stopa zwrotu z kapitału własnego  ROE  zysk netto / kapitał własny. Wskaz
nik ten
określa zdolność kapitału własnego do generowania zysku netto. Wskaz
nik rentowności kapitału
własnego jest z reguły wyższy od wskaz
nika rentowności aktywów. Wynika to z efektu dz
wigni
finansowej. Generalnie wskaz
nik ten powinien wykazywać tendencję rosnącą.
Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych (Tz)  metoda uzupełniająca; nie powinna
decydować o tym, czy przyjąć projekt czy nie; opieramy się na wielkości zysku przed
odliczeniem amortyzacji -> zysk+ amortyzacja (w rachunku inwestycyjnym) <= cashflow
Liczba lat, po których wpływy = nakładom
- 19 -
Wartość bieżąca netto (NPV)  metoda teraz
niejszej wartości inwestycji
Wada: wartość w zł
PV=FV, gdy t=0 wartość nominalna
NPV projektu > 0 => realizacja
NPV projektu < 0 => zaniechanie
NPV projektu = 0 => nie ma znaczenia  nic nie tracimy i nic nie zyskujemy
Stopa dyskontowa (r) rośnie, gdy rośnie ryzyko!
ryzyko rośnie => r rośnie => PV maleje => NPV maleje
Im wyższe NPV tym bardziej opłacalna inwestycja.
Kapitałem obcym długoterminowym jest:
- kredyt długoterminowy
NPV można maksymalizować poprzez:
- zmniejszenie stopy dyskontowej
- zwiększenie wpływów z inwestycji
Bez względu, którą metodą obliczymy (czy np. NPV, IRR& ) wyjdzie nam ten sam
wynik pod względem czy przyjmujemy czy odrzucamy projekt.
Natomiast, gdy mamy np. dwa opłacalne projekty, wtedy różnymi metodami
wybieramy tę najbardziej opłacalną  różne metody dadzą nam różne wyniki co do
stopnia opłacalności inwestycji.
Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)  (służy do porównywania się z nim) to taka stopa
procentowa r, przy której zdyskontowane wpływy są równe poniesionym nakładom.
Tak nam zdyskontuje, że NPV=0.
NPV musi być mniejsze to r rośnie
IRR należy maksymalizować!!
IRR to maksymalny stopień zdyskontowania przepływów pieniężnych, przy którym
inwestycja nie przynosi strat. Gdy IRR = 30% - to nasza inwestycja wytrzyma
wszystko do 30% IRR, tzn. będzie opłacalna. Im wyższą stopę dyskontową
inwestycja wytrzymuje tym lepiej.
IRR jest często porównywana z kosztem kapitału (k), a decyzja zapada wg
schematu:
IRR> k  inwestować
IRR< k  zaniechać inwestycji
IRR=k  decyzja nie ma znaczenia
- 20 -
Wskaz
nik efektywności (E) 
E = " (CFn /(1+r)n / Ni
Zdyskontowane przepływy zawsze muszą być wyższe od nakładów inwestycyjnych.
Wskaz
nik może być niższy niż 1 (przy jakimś lipnym projekcie)
E>1  przyjmujemy projekt, dzięki realizacji projektu zostanie nie tylko pokryty
koszt kapitału, ale też firma realizująca projekt uzyska dodatkową premię, dzięki
której wzrasta wartość przedsiębiorstwa.
E<1  odrzucamy projekt, nie zostanie pokryty koszt kapitału
E=1  obojętnie, ani zysku, ani straty przy takim projekcie, koszt kapitału zostanie
pokryty, jednak nie będzie dodatkowej premii.
NPV>O => E>1
NPV<0 => E<1
Wskaz
nik efektywności wynosi 0,5, więc:
a) przyjmujemy projekt
b) odrzucamy projekt
c) nie ma odp.
d) wskaz
nik nie może być niższy niż 1
Ośrodki odpowiedzialności RK, RZ 20.XII.2009
Decentralizacja umożliwia pomiar efektywności.
Ośrodek odpowiedzialności  to zorganizowana część przedsiębiorstwa, dla której zostały
zdefiniowane zadania i którego kierownictwo posiada odpowiednie kompetencje decyzyjne oraz
jest wyposażone w odpowiednie instrumenty ich realizacji.
Rachunek odpowiedzialności  wspiera naczelne kierownictwo w motywowaniu,
kontrolowaniu i wynagradzaniu ośrodków odpowiedzialności za efekty ich funkcjonowania
mierzone obiektywnym system mierników ekonomicznych.
Przyczyny wyodrębniania ośrodków odpowiedzialności: (m.in.)
- rozproszenie terytorialne
- rozwój i wzrost przedsiębiorstwa
Ośrodki są wyodrębniane w dużych korporacjach. Cel  np. poprawa efektywności działania.
Zalety:
- wzrost efektywności zachowania kierownictwa
- wspieranie innowacyjności
- możliwość obiektywnej oceny efektów działania ośrodków
- odciążenie dyrekcji od zarządzania operacyjnego
- 21 -
- udrożnienie kanałów informacyjnych
- wzrost motywacji.
Wady:
- utrata efektów korzyści skali
- brak spójności i zharmonizowania działań
- nacisk kierowników centrów kosztów na zwiększenie puli kosztów działania ich jednostek
- zmniejszenie nakładów na rozwój personelu.
Zadania ośrodków: wzrost efektywności; muszą być spójne z nadrzędnym celem;
Każdy kierownik powinien mieć odpowiednie prawa, żeby wykonać dane zadanie.
Rodzaje ośrodków odpowiedzialności:
Centrum produkcyjne  kierownik odpowiada wyłącznie za wykonanie zadań produkcyjnych;
Centrum kosztów  jest ich najwięcej  występują w każdym podmiocie, kierownik odpowiada
nie tylko za plan rzeczowy, ale także za poziom kosztów produkowanych wyrobów czy
świadczonych usług. Kierownik takiego centrum posiada swobodę decyzyjną w obszarze
kształtowania kosztów bezpośrednich i pośrednich od niego zależnych;
Centrum przychodów  kierownik może samodzielnie decydować o cenach, strukturze
asortymentowej i wielkości sprzedaży;
Centrum zysków  kierownictwo samodzielnie decyduje o cenach, strukturze i wielkości
sprzedaży oraz o kosztach, a więc ostatecznie o wyniku operacyjnym prowadzonej działalności.
Dział księgowości to ośrodek odpowiedzialności za:
a) Koszty
b) Przychody
c) Zyski
d) Inwestycje
Liczba centrów kosztów uzależnia się od:
- wielkości przedsiębiorstwa
- specyfiki danej gałęzi gospodarki
- programu produkcji
- rozgraniczenia obszarów odpowiedzialności
- dokładności ujęcia kosztów, możliwości kontroli kosztów.
Podstawą wyodrębnienia centrów przychodów może być:
- region geograficzny
- produkt lub grupa produktów
- klient lub grupa klientów
- branża
- segment rynku.
- 22 -
Wyodrębnienie centrów przychodów musi uwzględniać zasadę ograniczania wewnętrznej
konkurencji i koordynacji działań tych jednostek działających w ramach przedsiębiorstwa.
Rodzaje centrów zysków:
- rzeczywiste (pełne, realne)  na zewnątrz firmy!  realny zysk
- pozorne, pseudo, quasi  uczestniczy w transakcjach wewnątrz firmy, pomiędzy
powiązanymi jednostkami, wewnątrz grup kapitałowych, transakcje są realizowane w celu innym
niż zysk; to centrum nie realizuje realnego zysku.
Centrum inwestycyjne  występują najrzadziej; wyodrębniane są w jednostkach, w których
stale się inwestuje; efektywność prowadzonych inwestycji określamy metodami prostymi lub
dyskontowymi;
Samodzielność decyzyjna kierownictwa ośrodka: (od najmniej samodzielnego)
1. centrum produkcyjne
2. centrum kosztów
3. centrum przychodów
4. centrum zysku
5. centrum inwestycyjne
Specyfika i rozmiary przedsiębiorstwa  wg tego kryterium wyróżniamy wyodrębnianie
ośrodków odpowiedzialności.
Ośrodek odpowiedzialności nie istnieje bez:
1. decentralizacji zarządzania
2. określenia kompetencji uprawnień
3. określenia zadań do wykonania
4. sporządzenie rachunku odpowiedzialności, czyli określenie efektywności
system mierników  podstawowy element sporządzenia rachunku odpowiedzialności
Pytania:
1. Wraz ze wzrostem rozmiarów działalności koszt jednostkowy pełny:
a) zmienia się proporcjonalnie do tych zmian,
b) jest stały na jednostkę,
c) zmienia się wolniej niż rozmiary działalności,
d) zmienia się szybciej niż rozmiary działalności.
2. Wybór metody kalkulacji kosztu jednostkowego zależy od:
a) przepisów dotyczących kalkulacji,
- 23 -
b) konstrukcji produktu,
c) wielkości produkcji,
d) organizacji i technicznego procesu produkcji.
3. Który z przekrojów klasyfikacyjnych kosztów ma zasadnicze znaczenie dla celów
podejmowania decyzji i planowania w krótkim czasie:
a) rodzajowy
b) kalkulacyjny
c) podział na koszty stałe i zmienne
d) podział na koszty bezpośrednie i pośrednie
4. Weryfikatorem trafności podejmowanych decyzji w oparciu o rachunkowość zarządczą jest:
a) opinia biegłego rewidenta
b) skuteczna kontrola wewnętrzna
c) redukcja kosztów produkcyjnych
d) wzrost wartości firmy
5. W rachunku odpowiedzialności kluczowych podziałem jest podział kosztów na:
a) kontrolowane i niekontrolowane
b) stałe i zmienne
c) pośrednie i bezpośrednie
6. W historii rachunku kosztów ogromne znaczenie przypisuje się:
a) rewolucji przemysłowej w XIX w.,
b) podwójnemu zapisowi księgowemu,
c) komputeryzacji,
d) opracowaniu koncepcji rachunku kosztów działań (procesowego).
7. Rachunkowość zarządcza jest rozwijana w podmiotach gospodarczych dzięki:
a) regulacjom prawnym,
b) decyzji kierownictwa podmiotu,
c) prawu podatkowemu,
d) zależy to od wielkości podmiotu.
8. Rozwój analizy progu rentowności w rachunkowości zarządczej umożliwił:
a) rachunek kosztów zmiennych
b) rachunek kosztów pełnych
c) rachunek kosztów standardowych
d) wszystko powyżej jednocześnie
- 24 -
9. Metody rachunkowości zarządczej ukierunkowana jest głównie na:
a) przeszłość
b) przyszłość
c) teraz
niejszość
d) wszystko powyżej jednocześnie
10. Wspólną cechą rachunkowości zarządczej i finansowej jest to, że obie:
a) są regulowane przepisami prawa,
b) tworzą nowe przepisy,
c) obie zorientowane są na przyszłość,
d) wykorzystują informacje pochodzące z systemu rachunkowości.
11. Systematyczny (sprawozdawczy) rachunek kosztów wchodzi w zakres:
a) rachunkowości zarządczej
b) planowania i kontroli kosztów
c) rachunkowości finansowej
d) raportowania dla celów decyzyjnych
12. Który z niżej wymienionych systemów rachunku kosztów wykształcił się jako pierwszy:
a) rachunek kosztów klienta,
b) rachunek kosztów zmiennych,
c) rachunek kosztów działań,
d) rachunek kosztów cyklu życia produktu.
- 25 -