NARZ
DZIA ANALIZY RYNKU
POJ
CIE ELASTYCZNOŚCI
Nabywana ilość danego dobra Q zmienia się pod wpływem wielu czynników
d
wymiernych i niewymiernych, Z tych pierwszych najważniejsze to : cena danego dobra
C, ceny dóbr substytucyjnych Cs ,ceny komplementarnych C oraz dochód pieniężny Y.
k
Zależności zapisać można posługując się wieloczynnikowa funkcja popytu na dane dobro.
Qd = f (C, CB, Cc, ......Y)
W rozdziale poświęconym analizie rynku dowiedzieliśmy się , że nabywane na
rynku ilości danego dobra zależą od poziomu wyżej wymienionych czynników oraz że
kupowane ilości zmieniają się pod wpływem ich zmian. Poznaliśmy również kierunki
wpływu zmian tych czynników na wielkość popytu. Rezultaty tych zależność
przedstawialiśmy zawsze w postaci wielkości absolutnych np. ilościami sztuk, metrów ton
czy litrów.
Zmiany wielkości absolutnych nie informują w sposób zadawalający o wrażliwości
lub inaczej mówiąc sile reakcji popytu na zmiany przedstawionych powyżej czynników .
Po pierwsze ta sama ilościowa (absolutna) zmiana popytu rynkowego np.o1000
sztuk będzie uważana w zależności od sytuacji za silną, gdy odnosimy ją do niskiej
wielkości wyjściowej np. 10 000, lub za słabą gdy te samą zmianę porównujemy z
wysoką wielkością wyjściową np. 100 000.Możemy powiedzieć ,że w pierwszym
przypadku popyt jest bardziej wrażliwy na zmianę ceny. Podobnie wygląda sytuacja z
ceną. Absolutna zmiana ceny np. o 10 zł może być uważana za znaczną ,gdy przed jej
zmianą jednostka towaru kosztowała dajmy na to 20 zł . Ale ta sama zmiana ceny będzie
uważana za niewielka lub przynajmniej mniejsza ,gdy przed zmianą wynosiła ona np.
1000 zł. Analogiczne rozumowania przeprowadzić można w stosunku do pozostałych
wymiernych czynników determinujących wielkość popytu .
Po drugie te same fizyczne miary ilościowe np. litr kilogram metr czy sztuka
mogą dotyczyć nieporównywalnych ze sobą produktów np. zmiana popytu o1000
samochodów jest w wielkościach fizycznych nieporównywalna ze zmianą popytu o
1000 telewizorów .
Wynika z tego, że gdy chcemy analizować siłę reakcji (wrażliwość) popytu na
zmianę rynkowej ceny lub innych czynników i gdy w dodatku chcemy uzyskiwane
rezultaty porównywać ze sobą nie należy brać pod uwagę zmian absolutne lecz zmiany
względne (procentowe)
Wreszcie już dawno temu zauważono ,że zmiany wymienionych w funkcji popytu
czynników wywierają wpływ nie tylko na fizyczne rozmiary kupowanych ilości ale
również na poziom ponoszonych na ich zakup wydatków. Ponieważ wydatki jednych są
przychodami drugich, wywierają one również wpływ na przychody dostawców tych
produktów .Wiadomo np., że w okresie urodzaju, gdy wskutek przesunięcia w prawo
krzywej podaży ceny płodów rolnych maleją ,ich producenci-rolnicy uskarżają się na
klęskę urodzaju ,ponieważ ich przychody nie rosną tylko maleją. W tym samym czasie
spadkowi rynkowych cen innych produktów towarzyszyć może nie spadek lecz wzrost
przychodów producentów. Jak ustalić charakter zależności pomiędzy zmianą poziomu
ceny a zmianami wielkości wydatków i przychodów? Jak stwierdzić kiedy wzrost ceny
wywoła wzrost a kiedy spadek przychodów Znana nam funkcja popytu nie nadaje się do
tego . Potrzebne są inne bardziej wyszukane narzędzia analizy popytu rynkowego .
Narzędzi tych dostarczył ekonomii A. Marshall ( 1842-1924 ) ,który jako pierwszy
zastosował w badaniach popytu rynkowego zaczerpniętą z analizy matematycznej
kategorie zwaną elastycznością funkcji. Elastyczność w matematyce jest to szczególny
sposób pomiaru siły reakcji zmiennej zależnej Y na zmianę jednej ze zmiennych
niezależnych X.. Elastyczność Y względem X, obliczamy matematycznie przy założeniu
ceteris paribus posługując się poniższą formułą.
"Y / Y
=
lim
E =
y/x
"X / X
"x 0
Z przedstawionego zapisu wynika, że elastyczność funkcji mierzymy stosunkiem
względnej (procentowej) zmiany zmiennej zależnej czyli Y do względnej ( procentowej )
zmiany zmiennej niezależnej czyli X.
Stosując zasadę ceteris paribus, mierzyć można siłę reakcji reakcje popytu na zmianę
każdego z przedstawionych w funkcji popytu wymiernego czynnika .Wystarczy
skonstruować dla każdego z nich odpowiedni współczynnik elastyczności. Możemy zatem
posługiwać się w zależności od czynnika następującymi miernikami elastyczności popytu
:
- współczynnik elastyczności cenowej popytu Ec
- współczynnik elastyczności mieszanej popytu Em
- współczynnik elastyczności dochodowej popytu Ed
Przypatrzmy się każdemu z tych mierników trochę bliżej
Współczynnik elastyczność cenowej popytu jest szczególny narzędziem pomiaru
wrażliwości popytu na zmiany ceny tego dobra.
% zmiana popytu Qd
Ec =
% zmiana cen C
Jej znajomość pozwala po pierwsze ustalić jakiej procentowej zmiany
sprzedawanych ilości należy się spodziewać w przypadku zmiany ceny. Znając
przewidywane zmiany procentowe można bez trudu ustalić o ile zmienią się wielkości
absolutne. Znajomość poziomu tego wskaz
nika pozwala również przewidzieć jaki wpływ
wywrze zmiana ceny na wartości sprzedaży, czyli inaczej mówiąc na przychody
sprzedawcy. Jego wartość, jak pokażemy dalej, informuje bowiem, czy zmianie ceny
towarzyszyć będzie wzrost czy spadek całkowitego przychodu ze sprzedaży. Jest to
informacja bardzo pożyteczna czy nawet wręcz niezbędna w sytuacji gdy kierownictwa
firmy stoi przed wyborem: czy utrzymać cenę sprzedawanego wyrobu na niezmienionym
poziomie, czy może korzystniejsza będzie jej zmiana ,a jeśli tak , to czy dla firmy
korzystniejsze jest jej podniesienie ,czy może raczej obniżka?
Elastyczność dochodowa popytu mierzy siłę reakcji konsumentów na zmieniające się
dochody..
% zmiana popytu Q
Ed =
% zmiana dochodów I
Jest ona ważnym narzędziem pomiaru siły zależności pomiędzy zmianami
dochodów ludności a kupowanymi ilościami danego dobro czy nawet całej grupę
podobnych do siebie dóbr np. żywność, odzież , usługi itp. Jej znajomość pozwala nie tylko
przewidzieć ,czy wydatki na dany produkt będą rosły ,czy może będą maleć malały ,ale
pozawala również przewidzieć ich zmiany procentowe .Znając zaś zmiany procentowe bez
trudu obliczyć możemy obliczyć o ile wzrosną lub spadną w interesujące nas wielkości
absolutne. Informacja ta może stanowić podstawę do podjęcia decyzji o rozszerzaniu
działalności produkcyjnej lub o jej ograniczeniu czy nawet wręcz zaniechaniu. Wartość
tego wskaz
nika ,jak pokażemy dalej, informuje również jak na zmianę dochodów
reagować będą wydatki konsumentów oraz jaka będzie siła tych zmian
Elastyczność mieszana popytu bada siłę reakcji sprzedaży na zmieniające się ceny
dóbr substytucyjnych i komplementarnych
% zmiana popytu na rozpatrywane dobro Q
Em =
% zmiana cen innych dóbr ( sybstytucyjnych lub komplementarnych) C
Wartość tego wskaz
nika zależy od charakteru i siły związku , w jakim oba dobra
pozostają względem siebie. W przypadku dóbr substytucyjnych jest on zawsze dodatnia a
im wyższa jego wartość tym doskonalsze są substytuty tym jest on bardziej
konkurencyjny dla badanego dobra .Jeśli jego wartość jest ujemna, mamy do czynienia z
dobrami komplementarnymi. Im wyższa jest jego wartość bezwzględna tym doskonalsza
jest ich komplementarność, tym silniej rynek badanego dobra powiązany jest z innymi z
pozoru samodzielnymi rynkami .
Analogicznie mając wieloczynnikowa funkcję podaży możemy zbudować szereg
wskaz
ników elastyczności dla każdego z wymiernych czynników oddzielnie. W naszych
dalszych analizach wykorzystywać będziemy tylko wskaz
nik cenowej elastyczności
cenowej podaży Es liczonym analogicznie jak dla popytu
% zmiana rozmiarów podazy danego dobra
Es =
brak polskich fontów
% zmiana cany danego dobra
Wartość tego wskaz
nika informuje nas o ile procent zmieni się wielkość produkcji i
podaży ,gdy rynkowa cena wyroby wzrośnie o 1 procent .Informacja ta pożyteczna jest

bardziej teoretykom ekonomii niż praktykom Szczególne zastosowanie znajduje ona w
modelowych analizach rynku.
CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU
Elastyczność cenowa popytu mierzona jest stosunkiem procentowej zmiany ilości
nabywanego przez konsumentów dobra do procentowej zmiany ceny danego dobra, przy
założeniu stałości pozostałych czynników. Możemy to zapisać jako
"Q/Q0 (Q1 - Q0) /Q0
Ec = =
"C/C0 (C1 - C0) /C0
gdzie : Q
0  początkowa wielkość popytu, Q  zmieniona na skutek zmiany cen wielkość
1
popytu, C początkowa cena rynkowa dobra, C  zmieniona cena dobra
0 1
Przy obliczaniu wartości wskaz
nika elastyczności cenowej popytu musimy zwrócić
uwagę na określający jego znak kierunek zmian wielkości popytu wywołany zmianą cen.
Ze znanego nam już prawa popytu wynika, że najczęściej zmiany cen i popytu idą w
odwrotnych kierunkach, stąd też współczynnik elastyczności cenowej Ec jest przeważnie
ujemny i mieści się najczęściej jak wykażemy w przedziale ( - ", 0 ).1.Tak obliczony
wskaz
nik informuje nas również o stopniu wrażliwości popytu na zmianę ceny
Wartość wskaz
nika cenowej elastyczności popytu informuje o sile reakcji
konsumenta na zmieniające się ceny. Jeżeli reakcja ta jest silna, mówimy o popycie
elastycznym, jeżeli zaś słaba o popycie nieelastycznym. Zdarzyć się też może, że nie
wystąpi żadna reakcja konsumentów na zmianę ceny - będzie to popyt sztywny.
Jak pamiętamy wskaz
nik elastyczności cenowej ma najczęściej wartość ujemną. W
naszych dalszych analizach przy pomiarze stopnia wrażliwości popytu posługiwać się
będziemy wartościami bezwzględnymi .W ten sposób unikniemy przy pomiarach wartości
się ujemnych, a zapis ten będzie bardziej odpowiada potocznym wyrażeniom o
wielkościach większych lub mniejszych a zatem również o wartości elastyczności cenowej
popytu. W zależności od wartości, jakie przyjmuje współczynnik Ec, rozróżniamy kilka
kategorii popytu.
Popyt elastyczny
Mówimy że popyt na dane dobro jest elastyczny wówczas ,gdy obliczona według
powyższej formuły wartość współczynnik| Ec |> 1 .Oznacza to, że kupowane ilości rosną
lub spadają szybciej niż zmieniają się ich rynkowe ceny. Aby bowiem stosunek względnej
zmiany popytu do względnej zmiany ceny był większy od jedności , procentowa podwyżka
( obniżka ) ceny, musi powodować większy procentowo spadek ( wzrost) kupowanych
ilości).
Sytuacje tą można zilustrować przy pomocy następującego przykładu
liczbowego. Załóżmy, że obniżenie rynkowej ceny z 20 do 18 zł z sztukę powoduje
wzrost rozmiarów popytu ze 100 do 150 sztuk. Co w takiej sytuacji można powiedzieć o
wartości wskaz
nika cenowej elastyczności popytu ?Obliczmy wartość bezwzględną
wskaz
nika
.
1
Współczynnik Ec może być dodatni, jeżeli wystąpi efekt Giffena, Veblena, spekulacyjny , a więc w sytuacjach
nazwanych w ekonomii paradoksami, które stanowią wyjątki od prawa popytu a ich graficzną ilustracją jest
rosnąca krzywa popytu DD i dodatnia wartość wskaz
nika cenowej elastyczności popytu.