Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
I. Rany, sposoby gojenia i opatrywanie
1. Rana (vulnus)  uszkodzenie, przerwanie ciągłości skóry i głębszych tkanek na
skutek
�� urazu mechanicznego
�� urazu termicznego
�� urazu chemicznego
�� promieniowania
�� urazów cywilnych (np. awaria elektrowni atomowej)
�� uszkodzenia mieszanego (mixty)  uszkodzenia różnych rodzajów w jednym
wypadku (np. nakładanie smoły: uszkodzenia mechaniczne, termiczne, itp.)
2. Otarcie naskórka (vulnusculum / excoriatio)  styczne działanie na skórę
przedmiotu o szorstkiej powierzchni lub w kontakcie z podłożem; następuje bez
naruszenia ciągłości skóry.
3. Rodzaje ran:
�� kłuta (vulnus punctum / vulnus ictum)
�� na skutek ostro zakończonych przedmiotów (np. igła, sztylet, gwóz
dz
)
�� otwór rany mały
�� krwawienie zew. niewielkie (ale wew. może być obfite)
�� cięta (vulnus incisivum / vulnus sectum)
�� na skutek ostrych przedmiotów (np. nóż, papier)
�� rana ma gładkie, równe brzegi
�� silne krwawienie wypłukuje bakterie z rany i jej okolicy
�� rąbana (vulnus caesum / vulnus scissum)
�� w wyniku działania ciężkiego narzędzia o ostrej krawędzi (siekiera,
tasak), godzącego z dużą siłą
�� charakter rany ciętej, ale jest od niej większa i głębsza
�� rozległe uszkodzenia tkanek głębiej położonych (w tym kości)
�� czasami może dojść do amputacji części lub całości kończyn
�� tłuczona (vulnus contusum)
�� na skutek tępego narzędzia (np. cegły, młota; np. też upadek na kolana
na podwórku czy urazy w wypadkach samochodowych)
�� brzegi są nieregularne
�� uszkodzenie otaczających tkanek tj. siniec, stłuczenie, obrzęk
�� miażdżona (vulnus conquassatum)
�� silny uraz tępym narzędziem (np. kowadło)
�� brzegi są nieregularne
�� rozerwane naczynia krwionośne tworzą głębokiego krwiaka
�� otaczające ranę tkanki są zgniecione, zmiażdżone, obrzmiałe,
niedokrwione, często obumarłe
�� może również dojść do zmiażdżenia tkanki kostnej
�� płatowa (vulnus lobatum) - uraz mechaniczny zadziałał stycznie do
powierzchni ciała w wyniku czego jego płat został oderwany lub wisi na
fragmencie skóry
�� postrzałowa (vulnus sclopetarium)
�� wywołana pociskiem broni palnej, odłamkami min, bomb, itp.
�� podział:
ż� styczna - pocisk lub odłamek rozerwie skórę i tkankę bez
przenikania w głąb; wyglądem przypomina ranę szarpaną
Strona 1
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
ż� przestrzałowa  mają wlot, kanał przestrzałowy i wylot
ż� ślepa  mają wlot i kanał przestrzałowy; pocisk tkwi wewnątrz
ciała
�� kąsana (vulnus morsum)
�� spowodowana ugryzieniem (ukąszeniem) przez zwierzę (najczęściej
dzikie)
�� postać zewnętrzna rany jest często odwzorowaniem szczęki zwierzęcia
lub w niektórych przypadkach jest to rana szarpana
�� zatruta (vulnus veneatum)
�� powstała w wyniku ukąszenia przez jadowite węże lub owady
�� jednoczesne uszkodzenie tkanek i wprowadzenie do nich substancji
trujących
4. Sposoby gojenia się ran:
�� przez rychłozrost - brzegi rany sklejają
się, odtwarza się ciągłość skóry,
powstaje linijna blizna; rana nie jest
głęboka ani zakażona; najbardziej
korzystny sposób gojenia ran
�� przez ziarninowanie  rana jest
zakażona, goi się wolniej; organizm
przystępuje do oczyszczenia rany 
ropieje; po oczyszczeniu 
wypełnianie ubytków nową tkanką
(ziarniną); powstaje blizna
�� pod strupem  przypomina gojenie przez
ziarninowanie, ale wszystko dzieje się pod
strupem
5. Zaopatrywanie ran  metody
�� zeszycie
�� nie powinno się zeszywać ran:
ż� wyciętych póz
no po wypadku
ż� w tkankach niedostatecznie ukrwionych
ż� w okolicach ciała specjalnie narażonych na zakażenie
ż� postrzałowych
ż� kąsanych
ż� kłutych
ż� zabrudzonych ziemią, kałem
ż� niecałkowicie wyciętych (z wyjątkiem twarzy i palców)
ż� głębokich (uszkodzenie mięśni)
ż� jeżeli wiemy lub przypuszczamy, że została zanieczyszczona dużą
ilością bakterii lub drobnoustrojami zjadliwymi i beztlenowcami
�� rodzaje szwów:
ż� szew pierwotny
�� wczesny  zakładany bezpośrednio po urazie (rany czyste)
�� odroczony  zakładany po kilku dobach po urazie, a w
przypadku wątpliwości zeszycia (zakażenie) - opóz
nione
zbliżenie jej brzegów (tzn. założenie szwów, ale bez ich
dociągania i zszywania)
Strona 2
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
ż� szew wtórny
�� wczesny - kilka dni od powstania rany  objawy zapalne
niewielkie, w dnie ziarnina
�� póz
ny - po okresie wytworzenia się ziarniny
�� drenaż  założenie sączka (drenażu) przynajmniej na jeden w biegunów rany,
stosowany w przypadku podejrzenia zbierania się wysięku lub krwi w ranie
�� wskazania:
ż� jeżeli spodziewamy się wysięku krwistego lub zapalnego w ranie
ż� rany drażniące pod powięz
do mięśni
ż� rany wtórnie zeszyte
ż� rany, których nie można pierwotnie zeszyć, jeżeli nie mają
dobrego odpływu wydzieliny bez sączkowania
�� rozcięcie rany
II. Zakażenia chirurgiczne
1. Miejscowe
�� zanokcica  zakażenie ropne wokół paznokcia (np. po wycinaniu skórek)
�� zastrzał  ropne zapalenie dłoniowej powierzchni palców ręki (piąty palec jest
najgorszy, ponieważ zakażenie może dojść do nadgarstka)
�� rodzaje:
ż� naskórkowy
ż� podskórny
ż� stawowy
ż� pochówkowy
ż� klepsydrowaty (kształt klepsydry, np. naskórkowy i podskórny)
�� objawy:
ż� obrzęk
ż� zaczerwienienie
ż� silny ból, często nasilający się w nocy
ż� zgięciowe ustawienie palców
�� czyrak - ropne zapalenie mieszka włosowego, zakażenie z gruczołów
łojowych, może pojawić się w różnych częściach ciała
czyrak gromadny  w okolicy karku; 1 główny czyrak i wokół niego czyraki
pochodne
�� czyraczność  zakażenie uogólnione, wiele czyraków w różnym stadium na
całym ciele (najczęściej w zaburzeniach odporności)
�� leczenie:
ż� wycinanie czyraków
ż� antybiotykoterapia
ż� usunięcie z
ródła zakażenia
ż� poprawienie odporności (szczepionki)
ż� wytworzenie autoszczepionki
�� zakażenia ropne (głębsze):
�� ropień  zbiorowisko ropne, ściśle odgraniczone od otoczenia, ropa
sama wytwarza to zbiorowisko (np., ropień sutka, poinfekcyjne ropnie
pośladka)
�� ropniak - zbiornik ropy którego granica stanowi naturalne jamy ciała
lub narządy posiadające światło np. wyrostek robaczkowy, pęcherzyk
żółciowy
Strona 3
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
�� ropowica  wylanie się ropy i rozejście się bez wytworzenia torebki (np.
okolice nerki, stopy)
2. Ogólne
�� tężec - ciężka choroba zakaz
na, rozwijająca się w ranach zabrudzonych
(dokładniej: w ranach z
le ukrwionych, głębokich, drążących do mięśni,
zawierających ciała obce i dużo martwych tkanek, zakażonych
drobnoustrojami tlenowymi i u chorych we wstrząsie  niedotlenienie)
�� objawy
ż� występują po okresie 3 dni  3 tygodni od zranienia
ż� objawy z początku nie są charakterystyczne: niepokój, pocenie się,
bezsenność, ziębnięcie, bóle w ranie, mrowienie
ż� I charakterystyczne objawy: napięcie mięśni żwaczy i karku
powodujące trudności przy jedzeniu oraz sztywność karku, póz
niej
nasilający się szczękościsk; mogą występować kurcze mięśni w
okolicy rany
�� rozpoznanie  łatwe (objawy)
�� zapobieganie
ż� pierwotne wycięcie rany pozwalające wraz z wycinanymi
tkankami usunąć znajdujące się w nich lub na ich powierzchni
laseczki tężca
ż� działanie swoistych przeciwciał zobojętniających toksynę tężcową
�� zgorzel gazowa - zakażenie wywołane przez bakterię Clostridium perfringens,
która rośnie i rozwija się bardzo szybko w środowisku ubogim w tlen; zwykle
infekcji tej towarzyszą inne bakterie
Występuje szczególnie w ranach zawierających dużo zmiażdżonych,
niedokrwionych i martwych tkanek oraz głębokich, drążących do mięśni,
może też być również powikłaniem niewielkich zranień u chorych we
wstrząsie lub w stanie niedokrwistości pokrwotocznej (niedotlenienie tkanek).
�� objawy:
ż� ból i uczucie napięcia w niebolesnej uprzednio ranie
ż� obrzęk tkanek
ż� skóra chłodna i zasiniona
ż� charakterystyczny objaw: trzeszczenie przy obmacywaniu okolicy
rany (zależne od obecności pęcherzyków gazu w tkankach)
ż� przyspieszone tętno, obniżone ciśnienie, temp. nie musi być
podwyższona
ż� szybkie narastanie objawów wstrząsu, występują zaburzenia
świadomości
�� zapobieganie:
ż� rany podejrzane o zakażenie beztlenowcami - nigdy nie
zaszywać!!! (może być szeroko otwarta, pozostawiona do
wtórnego zeszycia)
ż� usunięcie ciał obcych, unieruchomienie kończyny
ż� podanie antybiotyków (penicylina dożylnie)
�� leczenie:
ż� wycięcie, otwarcie rany lub odcięcie kończyny
ż� podawanie dużych dawek antybiotyków
ż� leczenie tlenem w komorze hiperbarycznej
ż� leczenie chirurgiczne (zmiany martwicze)
pomocne barwienie bezpośredniego wymazu z rany
Strona 4
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
�� róża  ostre zapalenie skóry i tkanki podskórnej wywołane przez
paciorkowce, przenoszące się przez dotyk i z pyłem powietrza; najczęściej
obejmuje twarz
�� objawy
ż� początek choroby nagły
ż� wysoka gorączka, dreszcze, ogólne rozbicie, bóle głowy, nudności,
bóle kończyn
ż� skóra szkarłatnoczerwona, lśniąca, ciastowato obrzęknięta (po
ucisku powstaje zagłębienie), brzegi zmienionej skóry są
wałowato uniesione (granice zmian są wyraz
ne)
ż� w okresie ustępowania choroby skóra blednie i łuszczy się
ż� klasyczny objaw: zaczerwienienie skóry wokół nosa i na obu
policzkach (kształt skrzydła motyla)
�� powikłania róży:
ż� ropowica
ż� martwica skóry i tkanki podskórnej
ż� owrzodzenia
ż� zapalenie naczyń i węzłów chłonnych
ż� posocznica
�� leczenie  głównie zachowawcze:
ż� podawanie antybiotyków (penicylina)
ż� na skórę założyć jałowy opatrunek (bez stosowania okładów i
maści)
ż� chorą kończynę unieruchomić i usztywnić
ż� leczenie szpitalne  w przypadkach przebiegających z
powikłaniami, leczenie chirurgiczne  powikłania ropowicą lub
martwicą tkanek
należy wykonać badanie moczu
III. Zasady aseptyki i antyseptyki
niedopuszczenie wytwarzanie materiału jałowego
do zakażenia na drodze:
materiału
�� dezynfekcji  pozbywania się
jałowego
żywych bakterii
�� sterylizacji  pozbywania się
zarodników bakterii
Strona 5
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
IV. Chirurgia urazowa
1. Urazy głowy  twarzoczaszka
�� powłok
�� urazy skóry
�� mięśnie
�� kości  złamania
ż� nos (ok. 10 dni gojenia)
�� z przemieszczeniem lub bez
�� z powikłaniem czy bez
�� tamponada
- przednia
- tylna
ż� żuchwa  dłutowanie żuchwy; rozpoznanie ruchomości szczęki:
palec na podniebieniu
ż� złamania kości szczękowej
�� LeFort I  poniżej nosa
�� LeFort II  z nosem
�� LeFort III  z oczodołami i podstawą czaszki (utrata krwi
do 5 l / doba, transfuzja wymienna)
ż� kość jarzmowa  chirurg szczękowy
�� organów (okulista, laryngolog, itd.)
2. Urazy głowy  mózgoczaszka
�� często występują krwiaki (przy otarciu, stłuczeniu)
�� szerokie rozwarcie brzegów rany (w obrębie obecność mięśni i powięzi)
 rana zieje
�� skóra głowy jest bardzo dobrze unerwiona  rany są obfite ale znakomicie się
goją
�� nie można wycinać i naciągać skórę głowy  skóra jest napięta
URAZY POWA
OK  złamania czaszki
�� sklepienia (pokrywy) czaszki  podział anatomiczny czyli kk. czołowe,
potyliczna, itd.
�� podstawy czaszki
�� dołu przedniego  krwotok, wyciek płynu mózgowo  rdzeniowego z
nosa
�� dołu środkowego  krwawienie, wypłynięcie płynu mózgowo 
rdzeniowego z ucha
�� dołu tylnego  wyciek krwi lub płynu mózgowo  rdzeniowego z ucha
lub gardła
ż� zamknięte  bez przerwania powłok czaszki
ż� otwarte  z przerwaniem ciągłości opony twardej, komunikujące się
przez ranę powłok bądz
na zew. przez ubytek w oponie do jam
obocznych nosa lub ucha środkowego
ż� pęknięcia
ż� w przemieszczeniem
ż� wieloodłamowe
Strona 6
lokalizacja
rodzaj
typ
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
URAZY ORGANÓW
ż� zranienie mózgu
ż� stłuczenie  powstaje w wyniku uderzenia mózgu o kości czaszki
stłuczenie objawy
�� dezorientacja, pobudzenie psychoruchowe, zmiana charakteru
�� rozległe, głębokie stłuczenie  niekontrolowane oddawanie
płatów czołowych
moczu, spaczenie powonienia, moczówka, ubytki w polu widzenia
lub ślepota
�� głębokie zaburzenia świadomości, śpiączka, przeciwstronny
płata skroniowego niedowład kończyn
�� lewy płat  zaburzenia mowy (afazja)
�� utrata przytomności, niepamięć wsteczna
płata ciemieniowego �� przeciwstronne do ogniska stłuczenia niedowłady kończyn,
zaburzenia czucia
�� zaburzenia widzenia (najtrudniejsza diagnostyka  brak kontaktu z
płata potylicznego
poszkodowanym)
móżdżku �� zaburzenia równowagi
funkcje zespół zespół opuszkowy 
życiowe śródmózgowiowy śmierć mózgu
tętno bradykardia tachykardia
ciśnienie krwi nadciśnienie podciśnienie
przytomność odruchy zgięciowe i brak reakcji (3 pkt)
wyprostne (5 pkt)
oddech �� Cheyne'a  Stokesa �� łapany (rybi)
(naprzemiennie �� brak oddechu
bezdechy i szybkie,
pnia mózgu
głębokie oddechy)
�� ataktyczny
(nieregularny)
temp. hipertermia (od 39oC) hipotermia (pon. 35oC)
gałki oczne z
renice zwężone szerokie z
renice
(rozbieżne) niereagujące na światło
reakcje na objaw Babińskiego brak reakcji
odruch (zgięcie wszystkich
podeszwowy palców, palec duży
odwodzący)
ż� wstrząśnienie mózgu  zespół pourazowej utraty przytomności
Glasgow Coma Scale (GCS)
otwieranie oczu reakcja słowna odpowiedz
ruchowa
spontaniczne 4 pkt świadoma rozmowa 5 pkt odpowiednia do poleceń 6 pkt
mowa chaotyczna 4 pkt
na głos, zawołanie 3 pkt lokalizacja bólu 5 pkt
(rozumie pyt., nie zna odp.)
mowa niewłaściwa 3 pkt
na ból 2 pkt ruch ucieczki na ból 4 pkt
(nie rozumie pyt., udziela odp.)
nie otwiera oczu 1 pkt niezrozumiałe dz
więki 2 pkt zginanie na ból 3 pkt
brak 1 pkt wyprostowanie na ból 2 pkt
brak 1 pkt
Strona 7
Chirurgia  wykład 1
10 paz
dziernika 2007 dr med. Andrzej Tokarz
3. Krwiak wewnątrzczaszkowy
�� podział ze względu na dynamikę powstawania:
�� ostry objawia się do 48 h po urazie
�� podostry 2 dni  14 dni
�� przewlekły po 2 tyg. (najczęściej 3  6 tyg.)
�� podział ze względu na lokalizację:
�� nadtwardówkowy  kości czaszki a opona twarda
�� podtwardówkowy  opona pajęcza a opona twarda
�� krwawienie samoistne  opona miękka a opona pajęcza (płyn m - r)
�� śródmózgowy  pod oponą miękką
�� wewnątrzkomorowy  do komór
�� podział ze względu na objawy kliniczne:
�� objawy nerwu okoruchowego
ż� zmniejszenie z
renic
ż� porażenie nerwu
ż� brak reakcji na światło po stronie krwiaka, a potem po stronie
przeciwnej
�� nerwy ruchowe
ż� napady drgawkowe po stronie przeciwnej niż krwiak
ż� porażenie, czyli niedowład przeciwstronny
�� wklinowanie migdałków w otwór potyliczny wielki
ż� śródmózgowi owy / opuszkowy
ż� zgon
�� rozpychanie krwiaka do góry (nad namiot móżdżku)
ż� uraz
ż� wstrząśnienie mózgu
ż� faza polepszenia
ż� nagłe pogorszenie
ż� zgon
Strona 8