Ćwiczenie 1.
Formy organizacji ciała grzybów i organizmów grzybopodobnych; plechy
wegetatywne i generatywne; budowa i wytwory plektenchymy (obserwacje
makroskopowe i mikroskopowe):
" plazmodium (śluz
nia)
" formy jednokomórkowe (kokalne)
" plecha strzępkowa cenocetyczna
" plecha strzępkowa septowana (typy sept u grzybów).
Przykłady struktur plektenchymatycznych:
" owocniki
" podkładki
" skleroty, pseudoskleroty
" ryzomorfy
Regnum - Królestwo
Procaryota Monera  organizmy bezjÄ…drowe; bakterie i cyanobakterie (sinice )
Protozoa (Protista)  niższe rozwojowo organizmy jądrowe; samożywne
glony, cudzożywne organizmy grzybopodobne należące do
Hyphochytridiomycota i Plazmodiophoromycota oraz niektóre grupy niższych
zwierząt (wiciowce zwierzęce, orzęski)
Chromista  jedno- i wielokomórkowe glony  okrzemki i krasnorosty,
zawierające oprócz chlorofilu szereg innych barwników nadających ich
komórkom i plechom charakterystyczne brązowe lub złotawe zabarwienie
( chromista ) oraz bezzieleniowe grzybopodobne Oomycota, zawierajÄ…ce w
Eukaryota
ścianie komórkowej celulozę
Plantae  rośliny
Fungi  grzyby (organizmy przeważnie lądowe, o heterotroficznym sposobie
odżywiania, pozbawione chlorofilu i innych barwników asymilacyjnych, o
komórkach jedno- lub częściej wielojądrowych, otoczonych ścianą komórkową
zawierającą chitynę, produkujące glikogen jako podstawowy materiał
zapasowy)
Animalia  zwierzęta
Organizacja ciała grzybów
Królestwo Protozoa:
1) Galaretowata, wielojądrowa masa nagiego protoplastu  śluz
nia
(plazmodium). Ponadto wytwarzane sÄ… wegetatywnie ruchliwe
pełzaki (myksameby) i wiciowce (myksmonady)
Królestwo Chromista:
1) Wielojądrowe (komórczakowe, cenocytyczne) wydłużone,
rozgałęzione komórki (strzępki) otoczone ścianą
Królestwo Fungi:
1) Formy jednokomórkowe, jednojądrowe (ruchliwe pływki
jednowiciowe lub komórki kokalne), nagie lub otoczone ścianą
2) Plechy strzępkowe o komórkach jedno-, dwu- i wielojądrowych,
tworzÄ…ce grzybniÄ™ (mycelium)
3) Plechy plektenchymatyczne zbudowane ze ściśle splecionych i
sklejonych ze sobą strzępek grzybni, które występują w
określonych stadiach rozwojowych u przedstawicieli najbardziej
ewolucyjnie rozwiniętych grup tj. grzybów workowych i
podstawkowych. BudowÄ™ plektenchymatycznÄ… majÄ…: ryzomorfy,
sklerocja, podkładki i owocniki
Królestwo (Regnum) Fungi  grzyby właściwe:
Grzyby przeważnie lądowe
Obecność w ścianie komórkowej chityny, czasami mannanu lub glukanu
Biosynteza lizyny poprzez szlak ADP (aminoadypinowy)
Mitoza wewnętrzna  wewnątrz otoczki jądrowej która podczas podziałów nie zanika
Spłaszczone kristy mitochondrialne
Materiałem zapasowym jest glikogen i tłuszcz
Rozmnażanie płciowe: u form prymitywnych (Chytridiomycetes) dokonuje się na drodze izo-,
anizo- i oogami, u form bardziej wyspecjalizowanych (głównie lądowych)  gametangiogami i
somatogamii
Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się za pomocą zoospor, aplanospor (kondia, oidia,
chlamydospory) lub przez pÄ…czkowanie
Dla większości grzybów właściwych w procesie rozmnażania płciowego wyróżnia się trzy
charakterystyczne etapy: plazmogamia, stadium jąder sprzężonych i kariogamia. Decyduje to o tym,
że w przemianie faz jądrowych występują po sobie następujące fazy: haplofaza (od momentu mejozy
do chwili połączenia się cytoplazmy gamet, gametangiów lub różnoimiennych strzępek); dikariofaza
(faza jąder sprzężonych, od momentu plazmogamii aż do kariogamii); diplofaza (od chwili kariogamii
do podziału mejotycznego). Czas trwania poszczególnych faz jest zróżnicowany i charakterystyczny
dla poszczególnych grup grzybów.
Z procesem rozmnażania płciowego związane jest tworzenie owocników (tylko u Ascomycetes i
Basidiomycetes), których zróżnicowanie i stopień złożoności są niejednokrotnie wysokie.
(formy kuliste 0,5-1 µm,
paÅ‚eczkowate 1-10 µm)
fitoplazmy*
(80-800 nm)
(20-400 nm)
(10-100 µm)
(strzępki główne śred. 5-
10 µm, boczne 1-3 µm)
Wielkość strzępek grzybni i zarodnika grzyba w porównaniu z wielkością
innych organizmów ( - jądra komórkowe)
* organizmy mikoplazmopodobne (OMP)  bakterie bez ściany komórkowej, jądra ani mitochondriów, materiał genetyczny
w postaci nici DNA
Åšluz
nia (plazmodium)  plecha w postaci nagiej, bezkształtnej, śluzowato-galaretowatej,
wielojądrowej, diploidalnej, różnie  najczęściej jaskrawo zabarwionej (żółto lub czerwono)
masy protoplazmy rozlewającej się po podłożu (od kilku cm do 0,5m). Stanowi ona
charakterystyczne stadium rozwoju w cyklu życiowym śluzaków (Myxomycota). Powstaje z
diploidalnych pełzaków, u których jądra dzielą się wielokrotnie mitotycznie i wzrasta
objętość protoplazmy, choć nie zachodzą podziały komórkowe. Wielojądrowy protoplast
osłonięty jest grubszą błoną cytoplazmatyczną  pellikulą, która jest elastyczna i przez to
umożliwia zmiany kształtu całej śluz
ni oraz jej przemieszczanie siÄ™ (tworzy pseudopodia). W
cytoplaz
mie znajdować się mogą mikroskopijne organizmy lub szczątki tkanek, którymi
śluzaki odżywiają się na sposób zwierzęcy  fagotroficznie. Ściana komórkowa u śluzaków
obecna jest tylko w sporokarpiach (zarodniach) i wytwarzajÄ…cych siÄ™ w nich zarodnikach
(polimery galaktozoaminy)
Formy jednokomórkowe, jednojądrowe, pączkujące, nie
tworzÄ…ce grzybni (mycelium)
Drożdże piekarnicze (Saccharomyces cerevisiae)  komórki jednojądrowe (haplo- lub
diploidalne), otoczone ścianą zbudowaną z glukanu i mannanu, rozmnażające się przede
wszystkim wegetatywnie przez pÄ…czkowanie (typ bliznowy  pÄ…czek zawsze w innym
miejscu)
Budowa komórki drożdży: a  jądro, b  jąderko, c  wakuola, d  mitochondrium,
e  wolutyna, f  glikogen, g  retikulum endoplazmatyczne, h  blizna po oderwaniu
się od komórki macierzystej, i  diktiosomy, j  rybosomy, k  błona komórkowa, l 
mezosom, m  lipoidy, n  ściana komórkowa, o  blizna po pączku.
Kształty komórek drożdży:
a  kulisty,
b  elipsoidalny,
c  cytrynkowaty,
d  butelkowaty,
e  cylindryczny,
f  nitkowaty.
Phycomyces (grzyby sprzężniowe Zygomycota)
- cenocetyczne mycelium rozwijajÄ…ce siÄ™ z pojedynczego zarodnika
Cenocetyczne mycelium  wielojądrowa grzybnia będąca komórczakiem, powstająca
przez podziały jądra komórkowego bez jednoczesnego podziału cytoplazmy
Diagram ilustrujący ultrastrukturę strzępki septowanej
Plecha  wielokomórkowe lub przynajmniej wielojądrowe ciało
grzybów oraz glonów, sinic i bakterii
Grzybnia (mycelium)  plecha grzybów powstająca z jednej lub
wielu nitkowatych komórek (strzępek) tworzących bogato
rozgałęziony system przenikający podłoże i czerpiący z niego
pożywienie, lub też bardziej zwarte sploty (plechę
plektenchymatyczną), z których zbudowane są owocniki,
sklerocja, ryzomorfy i inne podobne utwory  zespół wszystkich
strzępek tworzących ciało grzyba
Neurospora crassa (grzyb workowy Ascomycota)
 czerwona pleśń chlebowa i piekarniana
W ścianach komórkowych grzybów wyróżnić można zazwyczaj kilka wyraz
nych warstw.
U grzyba Neurospora crassa (Sphaeriales, Ascomycota) wyróżnić można 4 odrębne
warstwy substancji chemicznych:
zewnętrzna  bezpostaciowy glukan (a)
warstwa glikoproteinowa  glikoproteina występuje w formie siatki pogrążonej w matrix złożonej z
bezpostaciowego glukanu stopniowo wzbogaconego ku wnętrzu komórki białkiem (b)
trzecią warstwę stanowią białka (c)
najbardziej wewnętrzna warstwa grubości składa składa się z włókien (mikrofibryli) chityny w
połączeniu z białkiem (d)
Mycelium i pseudomycelium
U niektórych grzybów wyższych, oprócz plechy (mycelium) złożonej ze strzępek grzybni
występują formy składające się albo tylko z pojedynczych komórek (formy jednokomórkowe,
kokalne  drożdże Saccharomycetaceae)  A, albo z nibygrzybni (pseudogrzybni 
pseudomycelium), która powstaje z nie rozdzielonych komórek rozmnażających się przez
pÄ…czkowanie  B.
Pseudomycelia powiększają się albo przez podział, albo przez pączkowanie poszczególnych
komórek, występują u grzybów workowych z klasy Taphrinomycetes (szpetczaki), niektórych
grzybów podstawkowych  Ustomycetes (głowniaki) oraz grzybów niedoskonałych
(anamorficznych, mitosporowych), np. z rodzaju Candida.
A  formy kokalne, pÄ…czkujÄ…ce
B - pseudomycelium
zarodnia
(sporangium)
Rhizopus stolonifer
 budowa grzybni
sporangiofor - trzonek (strzępka) zarodnionośny
grzybnia powietrzna - strzępka rozłogowa (stolon)
grzybnia substratowa (odżywcza)
septy
Strzępki (hyphae): A  komórczakowa (bez ścian poprzecznych,
cenocetyczna)  Oomycota, większość Zygomycota; B  podzielona ścianami
poprzecznymi (septowana)  Ascomycota, Basidiomycota, grzyby anamorficzne
(mitosporowe)
1
Typy sept
Grzyby workowe Ascomycota  mają ściany poprzeczne z
otworem w środku (septy proste), ściany te mają postać
krążków, których grubość zmniejsza się ku środkowi, gdzie
2
znajduje siÄ™ otwór o Å›rednicy 0,05-0,5 µm; otwór taki
pozwala na przemieszczanie siÄ™ protoplazmy wraz z jÄ…drami
lub innymi organellami komórki  1; charakterystyczne dla
większości grzybów workowych są ciałka Woronina (cW) w
2a
pobliżu pojedynczego otworu septowego
Grzyby podstawkowe Basidiomycota  brzegi otworów w
ścianie poprzecznej rozszerzają się i tworzą dookoła otworu
2b
pierścień (zgr) o ścianach prostych lub beczułkowato
wygiętych  2; na obydwu końcach tego pierścienia tworzy
się coś w rodzaju kaptura osłaniającego wylot otworu; kaptur
ten zwany parentosomem (mogący mieć postać
2c
pęcherzykowatą  2a, ciągłą  2b lub perforowaną  2c),
utworzny jest przez RE  septy doliporowe
Grzybnia (mycelium)
Ciało wegetatywne grzybów makroskopowych zbudowane jest z
silnie rozgałęzionych i splecionych ze sobą strzępek, tworzących
niekiedy struktury przypominające tkanki roślinne lub zwierzęce
(pseudotkanka, plektenchyma). Zespół wszystkich strzępek
tworzących ciało grzyba nazywany jest grzybnią (mycelium).
Pseudotkanka
W niektórych stadiach rozwojowych grzybów wyższych, np. w okresie tworzenia
zarodników, zwłaszcza u grzybów workowych i podstawkowych, strzępki grzybni splatają się
tworzÄ…c mniej lub bardziej zbitÄ…  tkankÄ™  pseudotkankÄ™ lub nibytkankÄ™, zwanÄ…
plektenchymÄ….
Jeżeli w takiej pseudotkance strzępki grzybni zespolone są luz
niej i dajÄ… siÄ™ pod
mikroskopem wyróżnić, to mamy do czynienia z pseudotkanką włóknistą (prozenchymą,
pseudoprosenchymÄ…, prosoplectenchymÄ…).
Natomiast gdy strzępki grzybni są tak zespolone lub zbite, że na przekroju widoczne są tylko
owalne lub wieloboczne komórki, wtedy taką nibytkankę nazywamy pseudotkanką
komórkową (pseudoparenchymą, plektenchymą).
Plektenchyma:
włóknista komórkowa
(prozenchyma, (pseudoparenchyma,
prosoplektenchyma) plektenchyma)
- strzępki grzybni - strzępki grzybni są tak
zespolone sÄ… luz
no, tak zespolone lub zbite, że
że dają się wyróżnić pod na przekroju widoczne
mikroskopem sÄ… tylko owalne lub
wieloboczne komórki
Z pseudotkanki (włóknistej lub komórkowej) zbudowane są różne
struktury grzybów, np. owocniki, podkładki (stromy), sklerocja,
sznury grzybniowe (ryzomorfy).
Owocniki (carposoma, askokarpy, bazydiokarpy)
Struktury ciała grzybów zbudowane z plektenchymy, różnego kształtu i wielkości, na których lub w
których powstają zarodniki, po uprzednim procesie płciowym (mejospory). Jedną z funkcji
owocników jest ochrona tworzących się mejospor przed niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi. U
większości grzybów owocnik jest wytworem grzybni i stanowi jedynie jej część (czasem niewielką) 
grzyby eukarpiczne. U wielu grzybów niższych cale ciało grzyba (grzybnia) przekształca się w
owocnik lub owocniki  grzyby holokarpiczne
Owocniki pieczarki polowej (Agaricus campestris)
Schemat ilustrujący zarodnikowanie naziemnego owocnika, z którego
ogromna większość zarodników unoszona jest w górę przez prądy
powietrza (średniej wielkości owocnik pieczarki polnej Agaricus campestris
uwalnia do 40 milionów zarodników na godzinę).
Sklerocja (skleroty)
Sklerocja to utwory o różnym kształcie (kuliste, owalne, rożkowate albo mniej lub
bardziej nieregularne) zawierające materiały zapasowe, pełniące rolę
przetrwalników.
Są one odporne na niekorzystne warunki klimatyczne i mogą przetrwać przez
dłuższy czas.
W warunkach sprzyjajÄ…cych wyrasta z nich grzybnia (np. gatunki z rodzaju
Sclerotium) lub owocniki (np. gatunki z rodzaju Sclerotinia i Stromatinia). Rzadziej
rozwijają się z nich podkładki z tkwiącymi w nich niewielkimi owocnikami
(Claviceps purpurea).
Wielkość sklerocjów waha się od mniejszej niż 1 mm, jak np. u Sclerotium rolfsii
(Moniliales), do kilku mm, jak np. u Claviceps purpurea.
A B
Przekrój przez przetrwalnik Claviceps purpurea
A  zewnętrzna, ciemno zabarwiona, zbita warstwa wykazująca budowę
pseudoparenchymatyczną, zbudowana z komórek o grubych ścianach
B  warstwa wewnętrzna o budowie prozenchymatycznej, zbudowana z
cienkościennych i hialinowych komórek  służy do transportu substancji
pokarmowych
Sclerotinia sclerotiorum  gatunek grzyba workowego (Ascomycota)
Powoduje tzw. zgniliznę twardzikową u ponad 400 gatunków roślin,
np. fasoli, pomidora, ogórka, tytoniu oraz roślin ozdobnych,
przemysłowych i korzeniowych.
Oprócz występowania na roślinach w czasie ich uprawy może także
wystąpić w czasie przechowywania ich części.
Grzyb zimuje w postaci sklerocjów i grzybni. Po przezimowaniu
grzybnia się rozrasta lub też na sklerocjach tworzą się apotecja.
Pseudosklerocja
Podobne do sklerot pseudosklerocja różnią się obecnością substratu w rdzeniu
skleroty (Dendropolyporus umbellatus, Polyporus tuberaster, Sclerotinia
sclerotiorum, Stropharia luteonitens).
Pseudosklerocja są zwykle znacznie większe od typowych sklerocjów, ich średnica
dochodzi do kilku cm.
Podkładki (stroma)
Podkładki (stroma) - powstałe wegetatywnie ze zbitej masy strzępek grzybni twory
różnego kształtu, o konsystencji mięsistej, skórzastej lub zdrewniałej. Na nich lub
wewnÄ…trz nich formujÄ… siÄ™ owocowania (wytwarzajÄ… mitospory) lub owocniki
(wytwarzajÄ… mejospory).
Xylaria polymorpha
Grzyb ten tworzy wiosnÄ… czarno zabarwione, korkowate, maczugowate lub
łopatkowate podkładki, do 10cm wysokości; wyrastają one najczęściej na pniach i
kłodach drzew, zwykle przy ziemi, w lasach i zaroślach. Wiosną tworzą się na
powierzchni podkładki trzonki konidialne (konidiofory), odcinające zielonkawoszare
konidia (mitospory), natomiast latem i jesieniÄ… w owocnikach (typu
otocznia=perytecjum), znajdujących się tuż pod powierzchnią podkładki, powstają w
obrębie worków (zarodnie) askospory (mejospory)
podkładka
perytecja
podłoże (drewno)
Xylaria polymorpha - podkładka
Ryzomorfy (z gr. rhiza=korzeń, morphe=kształt)
 sznury grzybni, sznury przetrwalne
Grube, jasno zabarwione (ciemniejące przy dostępie
światła) sploty strzępek lub sznury grzybni, znacznej
długości (do kilkunastu metrów), szybko przyrastające na
długość (do 1m na rok), zbudowane z plektenchymy,
rozwijające się najczęściej w glebie (na głębokości 3-30
cm) lub pod korą drzew; utwory złożone z licznych
równolegle ułożonych, ale mocno do siebie
przylegających strzępek grzybni zróżnicowanych czasami
na ciemno zabarwioną masę korową i jasną część
wewnętrzną, która z kolei może być zróżnicowana na
zwykłe strzępki wegetatywne, na strzępki o grubych
ścianach i małym świetle, tzw. strzępki wzmacniające lub
włókniste i strzępki o cienkich ścianach i szerokim
świetle, tzw. strzępki naczyniowe, służące do transportu
wody i substancji odżywczych.
Ryzomorfy
Funkcje:
przetrwanie niesprzyjających warunków (odporne na mróz i rozciąganie)
zaopatrywanie w materiały odżywcze i wodę z większej odległości
rozprzestrzenianie grzyba (mogą dokonywać zakażeń korzeni drzew)  mogą
wyrastać z nich luz
ne strzępki lub owocniki
Budowa i funkcje sznurów zostały najlepiej poznane u grzybów takich jak
Armillaria melaena  patogena różnych gatunków drzew i Serpula lacrimans 
gatunku niszczÄ…cego drewno w budynkach.
a  luz
na żelatynowa warstwa korowa
b  zbita pseudoparenchyma
c  luz
na wielokomórkowa pseudoparenchyma
d  wolna przestrzeń centralna
Przekrój podłużny szczytowej części ryzomorfy
opieńki (Armillaria mellaea)
owocnik
ryzomorfy
Sznury grzybniowe  ryzomorfy opieńki w glebie i wyrastające z nich
owocniki
Posiew
Jest podstawowÄ… metodÄ… diagnostyki bakteriologicznej i
mykologicznej, zarówno w mikrobiologii klinicznej, jak i
badawczej;
Jest to metoda uzyskania pojedynczych, odosobnionych kolonii
bakterii czy grzybów na podłożach mikrobiologicznych;
W zależności od metody i sposobu dokonania posiewu
umożliwia on jakościową lub ilościową ocenę uzyskanych
kolonii;
Narzędziem używanym najczęściej do posiewu są ezy (igła
preparacyjna zakończona metalową pętelką);
Do posiewów, aby uzyskać wiarygodne wyniki, używamy
sterylnego sprzętu, a ezy nie powinny być gorące.