Makroekonomia keynesistowska
Powstała w okresie Wielkiej Depresji, powinna aktywizować gospodarkę i pobudzać wzrost gosp., walczyć z bezrobociem. Jest ekonomia „krótkiego okresu”. Biblią jest opublikowana w lutym 1936 praca Johna Mayanarda Keynesa pt. „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”. To, co prawdziwe w skali mikro nie musi być i często nie jest prawdziwe w skali makro. Ceny są „lepkie”. Sektor prywatny niestabilny i wymaga interwencji państwa. Budżet powinien być odpowiednio duży, by zabezpieczyć pokrycie potrzeb bytowych społeczeństwa i rozwojowych gospodarki. Inflacja to zjawisko złożone(popytowa, kosztowa, strukturalna). Największe zagrożenie gospodarki to bezrobocie. Więcej bezrobocia to mniej inflacji i odwrotnie. Ilustruje to tzw. Krótkookresowa krzywa Phillipsa. Każdy popyt tworzy dla siebie odpowiednią podaż, która jest doskonale elastyczna, jest to prawo Keynesa. Pułapka płynności więzi stopę procentową na zbyt wysokim poziomie. Polityka makroekonomiczna powinna być ekspansywna. Celem polityki pieniężnej walka z inflacją i pobudzanie gospodarki. Główne kierunki- neokeynesizm (Tobin, Meada), postkeynesizm (Robinson, Kaldor), nowy keynesizm (Mankiw, Romer).
KEYNES JOHN MAYNARD, baron of Tilton (1883-1946), ekonomista ang.; wybitny teoretyk makroekonomii, działacz polit. i publicysta; od 1909 wykładowca ekonomii na uniwersytetu. w Cambridge; 1911-45 red. „Economic Journal”; od 1921 prezes wielkiego towarzystwa ubezpieczeniowego;
prowadził też własne przedsiębiorstwo finansowe; w uporządkowany sposób przedstawił popytową teorię dochodu nar. (→ Keynesa teoria);
- w czasie II wojny świat. odgrywał ważną rolę w kierowaniu gospodarką wojenną W. Brytanii; jeden z twórców → Międzynarodowego Funduszu Walutowego
- gł. prace: A Treatise on Money (t. 1 The Pure Theory of Money 1930, t. 2 The Applied Theory of Money 1930); Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936, wyd. pol. 1956).
→ MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY, ang. International Monetary Fund (IMF), organizacja wyspecjalizowana ONZ, powstała 1947 z inicjatywy USA na mocy umów z Bretton Woods (1944); siedziba w Waszyngtonie; celem jest udzielanie pomocy krajom członkowskim na stabilizację walut, ułatwianie międzynar. współpracy walutowej, przywrócenie w świecie wymiany wielostronnej (multilateralizm); wskutek uzależnienia liczby głosów, którą dysponują w Międzynarodowym Funduszu Walutowym. kraje członkowskie od wielkości wpłat, na działalność Funduszu wywierają wpływ przede wszystkim państwa najbardziej uprzemysłowione, gł. USA; liczy 178 czł. (1993); Polska 1950 wystąpiła z Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a od 1986 ponownie jest jego członkiem. → MIĘDZYNARODOWY BANK ODBUDOWY I ROZWOJU, ang. International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), organizacja wyspecjalizowana ONZ; powstał 1945 na mocy umów z Bretton Woods (1944); siedziba w Waszyngtonie; celem jest udzielanie długookresowych pożyczek państwom członkowskim na ich odbudowę i rozwój; liczba głosów, którą rozporządzają poszczególne kraje członkowskie, zależy od wielkości ich wpłat do kapitału IBRD, dlatego jego działalność kształtują największe i najbogatsze państwa; liczy 176 czł. (1993); 1950 Polska wystąpiła z IBRD, a od 1986 ponownie jest jego członkiem.
KEYNESA TEORIA, popytowa teoria dochodu nar., w której dominującą rolę odgrywają wydatki inwestycyjne; w uporządkowany sposób przedstawiona przez J.M. Keynesa w dziele Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936, wyd. pol. 1956). Jej przesłanką jest teza, że laissefairestyczną gospodarkę kapitalist. (→ laissez-faire)
→ LAISSEZ-FAIRE, LAISSEZ-PASSER [franc.], maksyma [`pozwólcie działać, przepuście'] sformułowana przez fizjokratów (→ fizjokratyzm), wyrażająca dążenie do wolności gospodarowania, podstawowej zasady → liberalizmu gospodarczego. Zalecała ona wyzwolenie jednostek z zależności feud., umożliwienie im realizacji egoistycznych interesów i rozwój gosp.; rola państwa w tym procesie powinna zostać ograniczona do roli „nocnego stróża”, który strzegłby zasad wolności gosp. i prywatnej własności. Działania na rzecz wdrożenia tej maksymy zyskały miano leseferyzmu; w najpełniejszej postaci został on urzeczywistniony w W. Brytanii w XIX w cechuje trwała tendencja do niepełnego zatrudnienia czynników produkcji, zwł. siły roboczej (praca The End of Laissez-Faire 1926).
Tym samym Keynes dokonał zamachu na utrwaloną wiarę w przyrodzone siły regeneracyjne mechanizmu rynkowego; jest to tzw. rewolucja keynesowska, która oznacza kres doktryny laissez-faire'yzmu i odrzucenia prawa Saya. Makroekonomiczny model Keynesa opisuje gospodarkę rynkową, która funkcjonuje przy niepełnym wykorzystaniu zasobu kapitału i niepełnym zatrudnieniu. Analiza jest prowadzona w warunkach elastycznej podaży dóbr przem., natomiast ceny są mało giętkie. Odpowiada to współcz. realiom konkurencji oligopolistycznej. Założenie stałości cen jest jednym z fundamentów makroekonomii keynesowskiej. Główna teza teorii Keynesa zawiera się w twierdzeniu, że gospodarka jest ograniczona przez wielkość popytu, a nie przez wielkość zasobów. Najważniejszy jest popyt inwestycyjny, gdyż zapłonem uruchamiającym zmiany w wielkości produktu (dochodu nar.) są wydatki inwestycyjne, a nie oszczędności. Zamiast tradycyjnie zaczynać od skłonności społeczeństwa do oszczędzania i następnie ukazywać, w jaki sposób za pośrednictwem stopy procentowej inwestycje dostosowują się do oszczędności, Keynes przyjmował autonomiczny strumień wydatków inwestycyjnych i pokazywał w jaki sposób, za pomocą mechanizmu → mnożnika inwestycyjnego MNOŻNIK, ekon. współczynnik określający rozmiary krańcowego wpływu, jaki wywiera zmiana jednej wielkości ekon. na drugą, której ta pierwsza jest składnikiem. Twórcą koncepcji mnożnika w teorii ekonomii był 1931 uczeń J. Keynesa, R.F. Kahn. Badając wpływ robót publ. na poziom działalności gosp., wykazał, że zatrudnienie przy robotach publ. (zatrudnienie pierwotne) powoduje „mnożenie się” zatrudnienia w całej gospodarce: — kolejne przyrosty zatrudnienia w gałęziach dóbr konsumpcyjnych (zatrudnienie wtórne). Ilościowym ujęciem zjawiska jest mnożnik zatrudnienia, czyli relacja między całkowitym wzrostem zatrudnienia (pierwotne plus wtórne) a zatrudnieniem przy robotach publ., określona przez krańcową skłonność do konsumpcji (C), tj. ułamek, o który wzrasta konsumpcja przy wzroście dochodu o jednostkę (np. o 1 funt). Koncepcję mnożnika zatrudnienia przyjmuje Keynes i określa ilościowy związek, który w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych zachodzi między zmianami poziomu wydatków inwestycyjnych (ΔI) a zmianami rozmiarów globalnego popytu i dochodu nar. (ΔY); inwestycje występują tu więc tylko w roli czynnika kształtującego popyt. Na podstawie tożsamości Y = C + I (dochód nar. = wydatki konsumpcyjne + wydatki inwestycyjne) Keynes wyprowadza pojęcie mnożnika inwestycyjnego: mi = ΔY/ΔI = 1/(1-C) = 1/S, gdzie S = 1-C oznacza krańcową skłonność do oszczędzania, tj. tę część dodatkowej jednostki dochodu, która jest zaoszczędzona. Mnożnik inwestycyjny jest ilościowym ujęciem zjawiska pobudzania (bądź ograniczania) wydatków konsumpcyjnych za pomocą zmian poziomu wydatków inwestycyjnych. Dochody powstałe w trakcie wzrostu produkcji dóbr inwestycyjnych zwiększają popyt na dobra konsumpcyjne, co z kolei powoduje wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych i dodatkowe dochody, powiększające popyt konsumpcyjny. Jeżeli mnożnik wynosi mi, to zmiana poziomu wydatków inwestycyjnych równa ΔI wywoła zmianę poziomu dochodu nar. o wielkość równą ΔI · mi, co stanowi wielkość popytowego efektu wydatków inwestycyjnych., będą generowane oszczędności potrzebne do sfinansowania tego poziomu inwestycji.
Wydatki inwestycyjne nie są wyznaczane przez oszczędności, ale zależą od różnorodnych czynników kształtujących decyzje inwestycyjne przedsiębiorców; najogólniej — od przewidywań, tj. od spodziewanej dochodowości zamierzonych inwestycji, a także od bieżącej stopy procentowej. Ryzyko inwestowania jest gł. siłą ograniczającą decyzje, sprawiającą, że kapitalist. inwestor jest ostrożny. Właśnie dlatego Keynes eksponuje niepełne reinwestowanie oszczędności, czyli nadmierne oszczędzanie, jak też — jako jego odpowiednik — niedobór efektywnego popytun na produkcję. Kapitalizm laissez-faire cierpi na niedostatek inwestycji i nie jest w stanie zapewnić pełnego zatrudnienia. Potrzebna jest interwencja państwa zachęcająca przedsiębiorców do podejmowania inwestycji i uzupełniająca inwestycje prywatne inwestycjami publicznymi. Wydatki rządu mogą zatem zwiększać zatrudnienie (np. na roboty publ.), najlepiej bez zmniejszania innych składników łącznego popytu przez ustalanie wyższych stawek podatkowych. To dlatego → deficyt budżetowy.
→ BUDŻETOWY DEFICYT, niedobór budżetowy, brak pokrycia części wydatków budżetu państwa w dochodach, bez wpływów z pożyczek krajowych i zagr.; dotyczy ustalonego okresu: roku, kwartału, miesiąca. Deficyt budżetowy może być już założony w ustawie budżetowej (pol. prawo budżetowe wymaga określenia sposobu pokrycia deficytu budżetowego), albo powstać w trakcie realizowania budżetu w wyniku popełnionych błędów lub pod wpływem czynników niezależnych. Powszechnie uważa się, że deficyt budżetowy jest wynikiem złego gospodarowania lub błędnej polityki budżetowej. Poglądy te kształtowały się pod wpływem wielowiekowych trudności w pokrywaniu nadmiernych wydatków państwowych. Krytycznie oceniała deficyt budżetowy ekonomia klasyczna.
Natomiast wg teorii J.M. Keynesa (1 poł. XX w.) zasadniczym problemem w polityce budżetowej były efekty w zakresie oddziaływania na gospodarkę jako całość, zwł. z punktu widzenia stabilizacji koniunktury; deficyt budżetowy był sprawą drugorzędną, a jeśli wydatki finansowane z deficytu ułatwiały wychodzenie z recesji, był on wręcz pożądany. Malejąca skuteczność polityki stabilizacyjnej opartej na koncepcjach Keynesa i narastanie procesów inflacyjnych w latach 70. XX w. spowodowały, że w deficycie budżetowym dostrzegano jedno z gł. źródeł inflacji. Związek między deficytem budżetowym a inflacją nie jest prosty i jednoznaczny; duży deficyt budżetowy prowadzi zazwyczaj do inflacji, umiarkowany (często wymienia się tutaj jako pułap graniczny 3% produktu krajowego brutto) nie musi jej powodować. Istotne znaczenie ma sposób pokrycia deficytu budżetowego; powinny zapewnić je pożyczki zaciągane na rynku kapitałowym (przez emitowanie obligacji i innych skarbowych papierów wartościowych); natomiast jeśli budżet korzysta — co jest nieuniknione w krajach o słabo rozwiniętym rynku kapitałowym — z pożyczek bankowych, powinny one mieścić się w ramach prawidłowej podaży pieniądza; dla uniknięcia inflacji niezbędna jest wówczas rygorystyczna polityka pieniężna. jest dopuszczalny, a nawet — w pewnych warunkach — pożądany.
Keynes dowiódł, że w gospodarce ograniczonej przez wielkość popytu łączne oszczędności zależą od wydatków inwestycyjnych, deficytu budżetowego oraz od nadwyżki eksportowej. Jego teoria, zrodzona z bankructwa teorii neoklas., która nie potrafiła dać sobie rady z poziomem zatrudnienia, przeniosła analizę ekon. z pozbawionych wymiaru czasu, ryzyka i niepewności stanów równowagi statyst. bliżej rzeczywistości. Teorię popytową traktuje się jako pierwszą szkołę racjonalnego myślenia o pośrednich formach oddziaływania państwa na gospodarkę. Teoria Keynesa wywarła silny wpływ na rozwój ekonomii, a także na politykę gosp. w państwach o dojrzałej gospodarce rynkowej. W ramach współcz. keynesizmu wyodrębnia się → nowa ekonomia keynesistowska
NOWA EKONOMIA KEYNESISTOWSKA, ekon. nurt keynesizmu (→ Keynesa teoria) rozwijający się od poł. lat 80., po ataku na ekonomię keynesistowską ze strony zwolenników → monetaryzmu i → neoklasycznej ekonomii. Jednym z gł. zarzutów wobec keynesizmu był brak solidnych podstaw mikroekon. wysuwanych hipotez na temat zachowania się gospodarki w makroskali; dlatego jednym z najważniejszych celów badawczych nowej ekonomii keynesisowskiej jest wyjaśnienie — na poziomie zachowań gospodarstw domowych i przedsiębiorstw — przyczyn niskiej elastyczności płac i cen oraz cyklicznych wahań wielkości makroekon.; poszukiwanie podstaw mikroekon. obejmuje 3 podstawowe obszary badawcze: 1) hipotezę płac wpływających na efektywność (ang. efficiency wage hypothesis); 2) koncepcję kosztów zmiany cen (tzw. menu costs) i niepełnej racjonalności (near-rationality); 3) zagadnienie niedoskonałości rynków finansowych i racjonowania kredytu. W szerszym rozumieniu do nowej ekonomii keynesisowskiej zalicza się również koncepcję niezsynchronizowanych kontraktów płacowych, koncepcję kontraktów nieformalnych oraz hipotezę histerezy. Nowa ekonomia keynesisowska kładzie duży nacisk na rolę niedoskonałej konkurencji w wyjaśnieniu keynesowskiego efektu mnożnikowego oraz możliwości powstawania w gospodarce tzw. defektu koordynacyjnego, oznaczającego możliwości występowania stanów równowagi przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji. W porównaniu z tradycyjnym keynesizmem ważną cechą nowej ekonomii keynesisowskiej jest wykorzystanie hipotezy → racjonalnych oczekiwań, wyraźne rozróżnienie między nominalną i realną sztywnością płac i cen oraz przesunięcie akcentu z analizy rynku pracy na rynek produktów. Najbardziej znanymi przedstawicielami nowej ekonomii keynesisowskiej są G. Akerlof, L. Ball, L. Cooper, N.G. Mankiw, D. Romer, J.E. Stiglitz oraz J. Yellen. i → postkeynesizm.