W 1941 Jugosławię opanowali Niemcy i Włosi, rząd i król emigrowali do Londynu. Okupanci hitlerowscy wykorzystali silne w Chorwacji nastroje antyserbskie tworząc niezależne państwo chorwackie, na czele którego stanął nacjonalista i faszysta A. Pavelić. Chorwacka faszystowska organizacja militarna Ustaše dopuściła się szeregu zbrodni, szczególnie na Serbach chorwackich. Od początku okupacji rozwijał się w Jugosławii najsilniejszy w całej Europie ruch oporu. Powstały oddziały partyzantki komunistycznej dowodzone przez J. Broz Tito oraz lojalne wobec rządu emigracyjnego oddziały czetników kierowane przez D. Mihajlovića. Dowództwo czetników w obliczu rosnącej potęgi oddziałów Tity posunęło się do ograniczonej współpracy z hitlerowcami. Zachodni alianci czetników wspierający dotąd Serbów przerwali dostawy sprzętu i uzbrojenia.
Pozycja komunistów w kraju była tak silna, że w pierwszych wyborach po odzyskaniu niepodległości zdobyli oni 90% głosów. Odtworzone państwo jugosłowiańskie (Federacyjna Ludowa Republika Jugosławii) objęło swoim zasięgiem Serbię, Czarnogórę, Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Słowenię oraz dwa obszary wydzielone - Kosowo i Wojwodinę, które z czasem zyskały status okręgów autonomicznych. Komuniści organizowali swoje państwo opierając politykę wewnętrzną na bezwzględnym terrorze. W 1947 Tito popadł w konflikt ze Stalinem, co w konsekwencji doprowadziło do wyodrębnienia się Jugosławii z bloku państw komunistycznych i niezależności polityki jugosłowiańskiej w latach następnych.
Po pewnej liberalizacji polityki wewnętrznej w latach 50. głównymi problemami państwa stały się rozwój gospodarki i łagodzenie konfliktów narodowościowych. O ile w dziedzinie gospodarczej Jugosławia pod rządami Tity odniosła znaczące sukcesy, to stworzony wówczas system państwa federacyjnego okazał się zbyt słaby. W 1963 zmieniono nazwę państwa na Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii.
W 1980 po śmierci Tity wzrosły napięcia narodowościowe, które w konsekwencji doprowadziły w 1991 do rozpadu państwa.
W 1919 (traktat w Neuilly-sur-Seine) Bułgaria utraciła zach. Trację na rzecz Grecji, pd. Dobrudżę na rzecz Rumunii i obszary przygraniczne na rzecz Jugosławii. W 1919 powstała BPK; 1920 23 władzę sprawował lud. rząd A. Stambolijskiego, obalony przez A. Cankowa; 1923 wybuchło powstanie wrześniowe, kierowane przez komunistów. Po jego stłumieniu panował reżim oparty na ugrupowaniach prawicowych, co doprowadziło do sojuszu z faszyst. Niemcami i Włochami. W 1941 Bułgaria przystąpiła do osi Berlin Rzym Tokio, wojska niem. wkroczyły na jej terytorium; 1940 41 Bułgaria przyłączyła tereny utracone 1919. Od 1942 rozwijał się ruch oporu i powstał antyfaszyst. Front Patriotyczny, kierowany przez komunistów (Bułg. Partia Robotn.). We wrześniu 1944 do Bułgarii wkroczyła armia sowiecka, władzę przejął rząd Frontu Patriotycznego, a wojsko bułg. rozpoczęło walkę przeciwko Niemcom. Po zakończeniu działań wojennych komuniści nasilili tempo przekształceń ustrojowych; Zgromadzenie Nar., zdominowane przez deputowanych z Frontu Patriotycznego, uchwaliło (III 1946) ustawę o reformie rolnej; referendum lud. (IX 1946) opowiedziało się za republiką; w wyborach do Wielkiego Zgromadzenia Nar. (X 1946) 53% miejsc przypadło komunistom; ich przywódca G. Dymitrow został premierem (XI 1946). Rząd Dymitrowa podpisał w lutym 1947 paryski traktat pokojowy pozostawiający Bułgarię, z ziem przyłączonych 1940 41, pd. Dobrudżę; ułatwiło to komunistom rozprawę z opozycją; jej przywódca, N. Petkow, został stracony. W grudniu 1947 Wielkie Zgromadzenie Nar. uchwaliło (wzorowaną na sowieckiej) konstytucję Lud. Republiki Bułgarii oraz ustawy o nacjonalizacji przemysłu, górnictwa i banków; Bułg. Partia Robotn. (komunistów) po przyłączeniu 1948 lewicy partii socjaldemokr. wróciła do nazwy BPK. Osiągnąwszy całą władzę, komuniści przystąpili do kolektywizacji rolnictwa (zakończonej 1958) i przyspieszonej industrializacji; w gospodarce zapanował system nakazowo-rozdzielczy; 1949 Bułgaria przystąpiła do RWPG. Po śmierci Dymitrowa (VII 1949) I sekr., a następnie sekr. generalnym KC BPK (od 1950) i premierem (1950 56) został W. Czerwenkow; w przeprowadzonej przez Czerwenkowa czystce w partii stracono T. Kostowa, jednego z jej przywódców; nasiliły się także masowe represje wobec społeczeństwa, złagodzone 1954 przez nowego przywódcę partii T. Żiwkowa, który z czasem przejął faktyczną władzę w państwie. W 1955 Bułgaria przystąpiła do Układu Warsz. i została czł. ONZ. W 1971 Wielkie Zgromadzenie Nar. uchwaliło nową konstytucję Bułgarii z zapisem o kierowniczej roli BPK. Na przeł. lat 70. i 80. pogłębiły się zjawiska kryzysowe w życiu gosp. i społ.; ich przejawem było nasilenie 1984 akcji asymilacyjnej wobec ludności pochodzenia tureckiego. Pod koniec 1989 system ustrojowo-polityczny Bułgarii załamał się, powstała opozycja demokr.; w XI 1989 ustąpił Żiwkow, a kierownictwo BPK przejęli zwolennicy reform; w XII 1989 ugrupowania opozycyjne utworzyły Związek Sił Demokratycznych (ZSD); odwołano akcję asymilacyjną wobec ludności tureckiej. W I 1990 Zgromadzenie Nar. zniosło konstytucyjny zapis o kierowniczej roli BPK; od stycznia do maja trwały rokowania Okrągłego Stołu; w kwietniu nastąpiła kolejna nowelizacja konstytucji utworzenie urzędu prezydenta. Wybory do Wielkiego Zgromadzenia Nar. w VI 1990 przyniosły zwycięstwo Bułgarskiej Partii Socjalistycznej (BPS), w sierpniu Zgromadzenie wybrało na prez. Ż. Żelewa przywódcę ZDS, w listopadzie zmieniło nazwę państwa na Republikę Bułgarii a w VII 1991 uchwaliło nową konstytucję. Wybory do Zgromadzenia Nar. wygrywały: ZSD (X 1991), BPS (XII 1994) i koalicja Zjednoczone Siły Demokr. Po niestabilnych rządach Związku Sił Demokr. (ZSD) wybory XII 1994 wygrała Bułg. Partia Socjalist. (BPS); XI 1996 wybory prezydenckie wygrał działacz ZSD P. Stojanow; kryzys gosp. i polit. wywołany przez BPS doprowadził IV 1997 do przedterminowych wyborów, w których zwyciężyła koalicja Zjednoczone Siły Demokr.; przeprowadzona 1997 98 reforma finansowa doprowadziła do stabilizacji waluty; trudna sytuacja gosp. utrzymuje się jednak nadal.
WYDARZENIA NA WĘGRZECH - od przejęcia władzy przez komunistów do powstania węgierskiego `56
wydarzenia z 1 września 1939r. wywołały na Węgrzech dość mieszane uczucia
strzałokrzyżowcy i ich zwolennicy opowiedzieli się jednomyślnie po stronie agresora, prasa rządowa zachowała jednak daleko idącą powściągliwość.
Z jednej stronie nie chciała narażać się oficjalnym czynnikom z Berlina, z drugiej bała się przeciwstawiać opinii społecznej, sam premier Teleki i jego rząd zachowali neutralność, a po załamaniu się oporu Węgry gościnnie przyjęły polskich uchodźców.
Wybuch wojny skomplikował sytuację wewnętrzną kraju Madziarów. Premier i minister spraw zagranicznych nie byli zwolennikami Niemiec, przez pierwsze 2 lata wojny hitlerowcy nie żądali też, by Węgry ostatecznie przyłączyły się do wojny - zadowalali się produktami rolnymi, przemysłowymi oraz surowcami przekazywanymi im przez budapesztański rząd. W 1940r. doszedł do skutku drugi arbitraż wiedeński, na mocy którego Madziarzy odzyskali Siedmiogród - wtedy wyeksploatowany gospodarczo kraj oficjalnie przystąpił do osi Berlin - Rzym - Tokio, Węgrzy utracili neutralność, a arbitraż nałożył na nie obowiązek przepuszczania przez swoje terytorium wojsk hitlerowskich.
Teleki - próby uniezależnienia się od Berlina poprzez podpisanie 27 lutego 1940r. z Jugosławią "paktu wieczystej przyjaźni" - pakt ten miał zapewnić związek Węgier z państwami zachodu. Hitler nie sprzeciwiał się tym działaniom widząc w nich szansę na uzyskanie tanim kosztem dużych wpływów na półwyspie bałkańskim, wszelkie plany premiera pokrzyżował atak niemiecko-włoski na Belgrad - Hitler rozkazał Telekiemu natychmiastowe wypowiedzenie paktu. Teleki nie mogąc zdecydować się na odmowę Niemcom (równałoby się to natychmiastowej okupacji kraju) ani sprzeniewierzenie się własnym ideałom - popełnił samobójstwo. W tym samym dniu naziści wkroczyli do Węgier w drodze na Jugosławię.
Nowy premier Bárdossy, germanofil, zezwolił armii węg. na uczestnictwo w ataku na półwysep bałkański. Węgry w podziękowaniu otrzymały serbską Baczkę i skrawki ziem jugosłowiańskich, nie pozwolono im jednak okupować Banatu. 26 czerwca 1941r.
Węgry wypowiedziały wojnę Zw Radz, później Ang, Fra itd. (Węgry nigdy nie były jednak w stanie wojny z Polską). Decyzję o przystąpieniu do walk społeczeństwo - dość chłodno - o ile cieszyły je nabytki terytorialne, o tyle nikt nie chciał umierać za sprawy, z którymi się nie utożsamiano i których nigdy nie uważano za własne.
Zaczęto wznosić hasła wzywające do pokoju, działalność rozpoczął nawet Antyfaszystowski Front Niepodległościowy zainicjowany przez Partię Komunistyczną; wspólna walka o niepodległość zjednoczyła wkrótce wszystkich postępowych działaczy politycznych.
Premier Bárdossy podał się do dymisji po zatrzymaniu się frontu wsch przed bramami Moskwy. Nowy szef rządu Miklós Kállay okazał się bardziej elastyczny i powrócił do idei lansowanych przez Telekiego.
Sytuacja na froncie mocno zachwiała wiarę w zwycięstwo hitlerowców, głównym celem wydawało się zatem znalezienie platformy porozumienia z państwami zachodnimi. Zmianie nie uległa jednak polityka wewnętrzna względem Partii Kom. - jej działacze- prześladowani i narażeni na aresztowania, tak że w 1943r. Partia samorozwiązała się, a na jej miejscu utworzono Partię Pokoju, wzywającą nie tyle do wystąpienia zbrojnego przeciw Niemcom, co do wystąpienia kraju z wojny.
Społ. nastawione było bardzo negatywnie do prowadzonych walk, pesymizm pogłębiały problemy z zaopatrzeniem żywnościowym, jak i opowieści powracających z frontu wschodniego nielicznych ocalałych o niewyobrażalnych okropnościach i bezsensie walki, wielu z nich odmawiało powrotu do armii i decydowało się na dezercję. Antywojenne nastroje jeszcze pogłębiły się po klęsce II armii węgierskiej pod Woroneżen i Donem w 1943r. - zniszczeniu uległo 80% (!) zasobów wojska, a w przeciągu niecałego miesiąca zginęło ponad 60.000 honwedów, w tej syt. rząd zdecydował się szybko sfinalizować tajne rozmowy, jakie prowadził z Ang. - war. wystąpienia Węgier z wojny miało być lądowanie aliantów w Jugosławii i na terenie samych Węgier - nie poruszono kwestii politycznych, o zdradzie dowiedział się wywiad niem., reakcja Hitlera natychmiastowa.
Hitler natychmiast po wykryciu spisku wezwał do siebie regenta Horthy'ego i w tym samym momencie zarządził okupację Węgier wojska niem. i gestapo wkroczyły do kraju Madziarów 19 marca 1944r, premier powstrzymał się od jakichkolwiek działań zbrojnych oczekując na rozkaz regenta, rozkaz ten nie przychodził - został celowo zatrzymany w Berlinie tak, by umożliwić armii hitlerowskiej opanowanie całego teryt. państwa.
Kállay nie zdecydował się na samodzielne działania bo - wymagałyby one mianowicie pojednania kl. rządzącej z komunistami, a na to żaden z polityków nie był przygotowany,
Horthy powrócił na zamek budański zachowując tytuł regenta, armia pozostała na froncie wspierając działania hitlerowców, rząd Kállay'a zastąpiony został marionetkowym rządem Sztojay'a, i choć teoretycznie nic się nie zmieniło, w praktyce wszystko uległo zmianie. Faktyczną władzę nad Węgrami sprawował odtąd poseł niem. w oparciu o działania podejmowane i sugerowane przez gestapo, które podporządkowało sobie wszelkie służby mundurowe i społeczne Madziarów. Rozpoczął się terror nazistowski, pierwszymi ofiarami padli węgierscy Żydzi, polscy uchodźcy i członkowie ugrupowań komunistycznych.
1 września - ważne wydarzenia - Horthy'emu udało się pozbyć marionetkowego rządu i na stanowisko premiera powołać zaufanego G. Lákatos'a, jednocześnie generał Lezár opracował plan oderwania Węgier od Niemiec, jednak nie licząc już na pomoc aliantów zwrócono się z rozmowami bezpośrednio do Moskwy. 28 września 1944r. wysłano tam delegację mającą uzgodnić warunki kapitulacji - jak uzgodniono na ich mocy Węgry miały pozostać państwem niezależnym i niepodległym, a ponadto zwrócić wszystkie uzyskane po 1937r. terytoria. 15 października 1944r. Horthy wygłosił orędzie do narodu, w którym wzywał do stawienia oporu okupantowi i zerwania wszelkich stosunków z Niemacami, jednak zamach ten zakończył się fiaskiem. Regenta aresztowano i przewieziono do Niemiec, zaś zaskoczone społeczeństwo i wojsko nie zareagowali - władzę objął wódz narodowych socjalistów Szálási, który sprawował ją aż do nadejścia odsieczy z zewnątrz.
Wyzwolenie przyszło z ostatnimi dniami września, całkowite wyzwolenie spod okupacji niemieckiej datuje się na 4 kwietnia 1945r.
Już 15 marca zebrała się nowa Rada Ministrów, na początek zadecydowano o zlikwidowaniu obszarniczego systemu władania ziemią, później o całkowitej nacjonalizacji kopalń, banków i przemysłu. Podobnie ogłoszenie Republiki, podpisanie pokoju w Paryżu, zawarcie paktu przyjaźni ze Związkiem Radzieckim i ogłoszenie konstytucji Węgierskiej Republiki Ludowej
Węgry, podobnie jak inne państwa regionu, znalazły się w strefie wpływów radzieckich wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zbyt dobrze pamiętano jednak czasy Republiki Rad by jednogłośnie poprzeć działania komunistów. Ci z kolei zastosowali praktykę zdobywania władzy krok po kroku, początkowo stwarzając pozory demokracji, później zaś coraz silniej wdrażając idee rewolucji.
Na początku grudnia 1944r. komuniści i socjaldemokraci oraz partie ludowe utworzyli w wyzwolonym Szegedzie Węgierski Narodowy Front Niepodległościowy, którego program przewidywał przede wszystkim współdziałanie z ZSRR w ostatecznym pokonaniu hitlerowskiego wroga oraz demokratyzację życia politycznego i nacjonalizację przemysłu. Wyłoniono kandydatów do Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego oraz Tymczasowy Rząd Narodowy z premierem Béla Dálnoki'em na czele. Utrzymywał on pozory niezależności, naprawdę zaś wykonywał ściśle polecenia Stalina i w miarę możliwości utrzymywał porządek na nowozajmowanych terenach.
W lutym 1945r. na Węgry powrócił z ZSRR Mátyás Rákosi, stał się w krótkim czasie czołowym działaczem kom., z emigracji wracali przyszli członkowie aparatu kierowniczego - Vas, Révai, Farkas, Imre Nagy, László Rajk i János Kádár, Węgierska Partia Komunistyczna (WPK) zdobywała coraz więcej członków, opanowywała też kontrolę nad policją, służbą bezpieczeństwa , mediami, komunikacją, opieką społeczną i handlem. "Naturalnymi" sojusznikami WPK stały się Partia Socjaldemokratyczna (PSD) i Narodowa Partia Chłopska (NPCh), bardzo silnym wrogiem - głosząca podstawy demokracji oraz idee poszanowania rodziny i religii Niezależna Partia Drobnych Rolników (NPDR).
Spory polityczne nie sprzyjały podnoszeniu się rolnictwa i gospodarki z wojennych zniszczeń. W 1945r. komuniści przeprowadzili zaprojektowaną przez NPCh reformę rolną, która w nieuzasadniony ekonomicznie sposób dzieliła drobne posiadłości ziemskie na jeszcze drobniejsze. Odbyło się to przy głośnym sprzeciwie opozycyjnej NPDR, która postulowała działania przeciwne; jej zdanie nie wzięte pod uwag, na mocy podpisanych umów międzynarodowych gospodarka Węgier została praktycznie w całości podporządkowana ZSRR, które dodatkowo przejęło całe mienie poniemieckie. Dochody państwa zmalały, płace spadły, rolnictwo pogrążyło się w kryzysie, zaś zmęczone społeczeństwo musiało jeszcze spłacać narzucone raty odszkodowań wojennych.
Wbrew obawom wybory przeprowadzono w pełni demokratycznie, zwyciężyli Drobni Rolnicy uzyskując 57% głosów, reszta przypadła na pozostałe partie. Nie oznaczało to jednak, że komuniści znaleźli się w opozycji - ich siła przekonywania - prawie milionowa Armia Czerwona, premierem został Zoltán Tildy, ministrem spr. wewn. reprezentujący "łagodne" poglądy komunista Imre Nagy,
Komuniści zdawali sobie sprawę, że przynajmniej częściowo utracili wpływy na scenie politycznej, postanowili jednak aktywnie działać w sektorze gospodarczym przygotowując pole pod przyszłe rządy, Przeforsowali ustawy o nacjonalizacji górnictwa węglowego i sektora energetycznego, zamknęli budapeszteńską giełdę. Utworzyli Najwyższą Radę Gospodarczą, która monitorowała gospodarkę i zajmowała się przydzielaniem surowców, kredytów, zamówień rządowych etc. Przeprowadzili też reformę finansów, której nie można było odkładać ze względu na hiperinflację, zachowano jeszcze system prywatnej bankowości
1 lutego 1946r. Węgry ogłoszono Republiką, ostatecznie zrywając z dziedzictwem Korony. Komuniści brak zgody na objęcie stanowiska prezydenta przez przebywającego na emigracji Károly'ego - posiada zbyt wysoki autorytet i trudno będzie nim manipulować, prezydentem - Ferenc Nagy, a w utworzonym nowym gabinecie wicepremierem - Rákosi, komuniści przygotowywują ofensywę przeciwrządową, wykorzystując fatalną sytuację w kraju i równie złe nastroje społeczne.
od 1946r. działacze komunistyczni na prowincji skupili się na powoływaniu "trybunałów" odwołujących niepotrzebnych prawicowych urzędników, głównie członków NPDR. Było to o tyle łatwe, że policja i służby bezpieczeństwa podlegały wywodzącemu się z WPK ministrowi spr. wewn., po Imre Nagy'u - nim radykalny László Rájk, w marcu WPK, PSD i NPCh oraz związki zawodowe podpisały sojusz tworząc Blok Lewicowy, zwołali wielką demonstrację na Placu Bohaterów, w czasie której domagano się zdecydowanej walki z "wrogiem ludu". Dało to podstawy do kontynuowania zwalniania z pracy prawicowych urzędników (do 1950r. pracę straciło 120.000 ludzi).
W lipcu tego roku WPK otrzymała poparcie od Rosjan z Sojuszniczej Komisji Kontroli, premier wywodzący się z NPDR ugiął się pod tymi żądaniami i zezwolił Rájkowi na podjęcie ostrych działań mających na celu likwidację wszelkich komórek, w których mogłaby rodzić się "opozycja". Polityka zwalniania prawicowych urzędników i zastępowania ich oddanymi ideom komunistycznym, rozwiązywanie organizacji oraz oskarżenia rzucane w stronę działaczy NPDR. Komuniści w 1947r. przeprowadzili kilka pokazowych procesów, zmusili do dymisji premiera Ferenca Nagya, rozbili jedność Drobnych Rolników. Partia podzieliła się na 2 frakcje - zwolenników współpracy z kom. Niezależną Węgierską Partię Demokratyczną oraz zdecydowanych przeciwników systemu - Węgierską Partię Niepodległościową → klęska w wyborach z 31 sierpnia 1947r.
Nie była to klęska zupełna, komuniści nie uzyskali przeważającej większości, przez co nadal zmuszeni byli współpracować z politykami wywodzącymi się z NPDR. Znacznie łatwiej było realizować zalecenia płynące z Moskwy - upaństwowiono Węgierski Bank Narodowy S.A. i inne największe banki, wszystkie zakłady przemysłowe. Produkcja powoli rosła i zbliżała się poziomem do tej z 1938r, nastroje społ. popsuł układ pokojowy, do którego odpisania zmuszone były Węgry, przypominał on bardzo dokument z Trianon - Madziarzy na skutek sprzeciwu Stalina nie mogli zatrzymać Siedmiogrodu, a na rzecz Czechosłowacji oddać musieli również przyczółek bratysławski. Nie rozwiązano kwestii mniejszości narodowych - jedyne porozumienie w tej kwestii zawarto właśnie z Czechosł., na jego mocy oba kraje wymieniły ok. 70.000 obywateli z każdej strony.
Po powstaniu Kominternu wszystkim kontrolowanym przez ZSRR krajom - konieczność zjednoczenia partii socj. i kom. w jeden blok, na Węgrzech - 12 czerwca 1948r. - z dawnych PSD i WPK → Węgierska Partia Pracujących (WPP). Kolejnym krokiem - podpisanie układów bilateralnych z innymi państwami bloku wschodniego: po kolei z Jugosławią, Rumunią, ZSRR, Polską, Bułgarią i Czechosłowacją. Tym samym rozpoczęła się era stalinizacji Węgier, która zakończyła się dopiero pamiętną rewolucją w 1956r.
Począwszy od 1949r. na Węgrzech prowadzono czystki polityczne, zaczynając je od najwyższych szczebli władzy. Prezydent Tildy zastąpiony został socjaldemokratą Szakasits'em, premier Dinnyés - Dobi'm. Oficjalna nazwa państwa - Węgierska Republika Ludowa, starą flagę z herbem Kossutha zastąpiono nową z motywem sierpa i młota wśród wieńca z kłosów oraz wielkiej czerwonej gwiazdy, prezydent jedynie przewodniczącym wybieranej przez parlament 21-osobowej Rady Prezydialnej obradującej między posiedzeniami Parlamentu.
likwidacja większości partii koalicyjnych poprzez utworzenie i dołączenie ich do Węgierskiego Ludowego Frontu Niepodległościowego, tak by nie mogły działać samodzielnie i stanowić przez to ewentualnego niebezpieczeństwa dla rządzących. 15 maja 1949r. Front stanął do wyborów, w którym zdobył 95% głosów - o to właśnie chodziło komunistom (71% głosów), którzy natychmiast go rozwiązali i samotnie pozostali na scenie politycznej, wkrótce przeprowadzili wielką czystkę w swoich szeregach (wydalono ponad 300.000 członków), co miało scalić i zastraszyć pozostałych,by było to trwałe - przeprowadzono kilka pokazowych procesów polit.
Najsłynniejszym procesem - zainicjowany przez Rákosi'ego proces László Rajka, działacza kom. który odegrał niebagatelną rolę w dochodzeniu partii do władzy, był jednak niebezpiecznym konkurentem dla Rákosi'ego, więc pozbycie się go- dość wygodne - oskarżony o szpiegostwo na rzecz wpierw horthystowskiej policji, później nazistów, a na końcu zbuntowanego przywódcy Jugosławi Tito - został skazany na śmierć, a wyrok niezwłocznie wykonano.
Od 1950r. na Węgrzech działa policja polityczna zwana AVH - od nazwy Wydziału Bezpieczeństwa Państwa AVH (w jego skład wchodziło AVO) kierował Péter Gábor, bezwzględnie i ślepo wykonywał polecenia płynące z moskiewskiej centrali. W latach 1952-55 kierowany przez niego urząd zajął się co 5 dorosłym obywatelem kraju, przed sądem stanęło i zostało osądzonych 516.708 Węgrów. Wielu z nich w obozach odosobnienia, Rákosi nie pominął żadnej okazji by pozbyć się weteranów partii kom., w tym zajmujących stanowiska w Republice Rad i uczestników walk w hiszpańskiej wojnie domowej. 14 sierpnia 1952r. Rákosi połączył najwyższe stanowiska państwowe, objął urząd premiera, po czym rozpoczął kolejne czystki wśród swego najbliższego otoczenia.
Władza ściśle podzielona., na samym szczycie Rákosi, gospod nadzorowali Gero i Vas, nad woj czuwali M. Farkas i Péter Gábor, za przemiany ideologiczne społeczeństwa odpowiadał Révai. Szczególnie mocno uderzono w tym okresie w Kościół i wszelkiego typu organizacje wyznaniowe. Aresztowano sprzyjającego opozycji i opowiadającego się za demokracją prymasa Mindszenty'ego, którego po sfingowanym procesie w 1949r. skazano na dożywotnie więzienie. Rok później ustanowiono rozdział kościoła i państwa, który gwarantował obywatelom swobodę praktyk religijnyc pod warunkiem, że kapłani powstrzymają się od działalności politycznej. Wiosną 1951r. powołano Państwowy Urząd ds. Kościołów, którego zadaniem było monitorowanie duchownych wszystkich wyznań - celem ekipy Rákosi'ego była bowiem daleko idąca laicyzacja życia społecznego.
Bardzo silnie ingerowano również w sprawy szkolnictwa wszystkich szczebli. Rozbudowano sieć placówek i zapewniono powszechny dostęp do wiedzy, jednocześnie jednak dokonano znaczących zmian w programach szkolnych, które rozszerzono o obowiązkowe elementy poznawania doktryny Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina. Nauczanie jęz ros wyeliminowało jęz zach, a kadra naukowa została dokładnie prześwietlona.
sytuacja na wsi - nienajlepsza,w cały kraju rósł popyt na artykuły rolne w związku z czym władze zwiększały limity obowiązkowych dostaw, jednak ceny produktów pozostawały bez zmian na bardzo niskim poziomie, co czyniło całą produkcję nieopłacalną (tymczasem limity te były ściągane z całą brutalnością). W tej syt. chłopi odmawiali uczestnictwa w Rolniczych Spółdzielniach Produkcyjnych, niszczyli uprawy i wybijali bydło - w 1951r. władze zmuszone były racjonować mięso i tłuszcze poprzez wprowadzenie systemu kartkowego. Sytuację komplikował fakt, że w RWPG Węgrom przypadła rola głównego eksportera żywności.
Nie oznacza to, że Węgry nie dążyły do budowy przemysłu ciężkiego. Realizowano z nadludzkim wręcz wysiłkiem wpierw plan trzyletni, później kolejną pięciolatkę. Olbrzymie koszty pokrywano między innymi z wpływów z eksportu żywności.
5 marca 1953r. zmarł J. Stalin. Nadchodziła odwilż i Moskwa delikatnie naciskała na Budapeszt, by aparat władzy złagodził reżim. Po ustaleniach poczynionych w ZSRR na kolejnym plenum KC WPP Rákosi złożył samokrytykę i przekazał tekę premiere Imre Nagy'owi. Ten w swym orędziu do narodu obiecał odejście władzy od działań niepraworządnych, wzrost stopy życiowej i wzrost produkcji artykułów żywnościowych i konsumpcyjnych. Zaraz później zmniejszono tempo kolektywizacji rolnictwa, zmniejszono obowiązkowe limity dostaw i poziom inwestycji w przemysł ciężki. Powoli likwidowano obozy odosobnienia i wypuszczano więźniów politycznych. Nowy premier potwierdzał gotowość kontynuowania "nowego kursu", dla poparcia prawdziwości deklaracji zarządził kilka pokazowych procesów, m.in. kierownika AVH - Pétera Gábora (skazany w 1954r. na dożywocie).
Na początku 1955r. Nagy powoli tracił poparcie zarówno na Węgrzech, jak i nie mógł liczyć na swych dotychczasowych protektorów w Moskwie. Wykorzystał to Rákosi, który na plenum KC WPP 2 marca 1955r. oskarżył premiera o "prawicowe odchylenie". Był to zarzut bardzo poważny, a zwolennicy byłego premiera urządzili demonstracje poparcia dla stanowiska pierwszego sekretarza. W ciągu zaledwie 4 dni Nagy został pozbawiony wszelkich urzędów partyjnych i państwowych , skreślono go z listy WPP i przestał istnieć jako osoba z areny politycznej.
premierem András Hegedüs, młody wiekiem działacz całkowicie podporządkowany woli Rákosi'ego. Ten z kolei nie mogąc powrócić do swej polityki z czasów stalinowskich porzucił jedynie założenia gabinetu Nagya i ponownie zwiększył obciążenia rolników, limity dostaw, wyznaczył termin ostatecznej kolektywizacji i coraz większe środki przeznaczał na przemysł ciężki.
Przełomem - XX Zjazd KPZR w Moskwie, konieczności naprawy wyrządzonego zła za czasów Stalina, Rákosi zmuszony - przenieść prymasa Mindszenty'ego z więzienia do aresztu domowego, uwolnił wdowę po Rajku - Julię, niechętnie podpisał dekret uwalniający ponad 11tys więźniów politycznych i rehabilitujący samego László Rajka oraz straconych wraz z nim innych działaczy komunistycznych.
wokół osoby zapomnianego prawie Imre Nagya - pierwsza opozycja węgierska. Aktywizował się Klub Petöfi'ego skupiający przedstawicieli inteligencji i środowisk twórczych przeciwnych polityce pierwszego sekretarza. Jego członkowie 27 czerwca 1956r wystąpili z wnioskiem o likwidację cenzury i ustąpienie Rákosi'ego. W odpowiedzi ten zamknął klub, a na posiedzeniu WPP ujawnił "spisek" Nagya i zażądał jego aresztowania wraz z ponad 400 "współpracowników". To przeważyło szalę i 17 lipca tego roku do Budapesztu przybył wicepremier ZSRR z misją "rozwiązania problemu". Zaraz później do wiadomości publicznej podano, że ze względu na wiek i stan zdrowia Rákosi poprosił o zwolnienie go z piastowania stanowiska I-ego sekretarza partii, zaś KC wyraził na to zgodę. Wkrótce później wyjechał do Moskwy, gdzie zmarł w 1971r.
Następcą Rákosi'ego - Ernő Gerő, nie uspokoiło to wzburzonego społeczeństwa. Ludzie dobrze wiedzieli, że Gerő był głównym współpracownikiem byłego I-ego sekretarza, rozczarowały kolejne decyzje polityczne - zrehabilitowano Jánosa Kádára czy Gyulę Kállaia, pominięto Nagya. Działania Gerő zmierzające do ostudzenia nastrojów, m.in. demonstracyjny pogrzeb Rajka, odnosiły wręcz przeciwny skutek. W porozumieniu z Moskwą zadecydowano jedyna możliwość odzyskania spokoju i równowagi w państwie jest przywrócenie na stanowisko uwielbianego przez tłumy Imre Nagya - uczyniono 14 października 1956r.
bacznie obserwowano wydarzenia mające miejsce w Polsce, przede wszystkim objęcie władzy przez Gomułkę. Oczekiwano dalszego rozwoju wydarzeń licząc, że nie pozostaną one bez wpływu na sytuację na Węgrzech. Młodzież i środowiska artystyczne opracowały specjalny program, w którym domagano się kontynuowania polityki zapoczątkowanej przez Nagya, jego powrotu do władzy i stopniowej demokratyzacji życia. Na dzień 23 października wyznaczono manifestację na placu Bohaterów i choć rano MSW wydało przez radio komunikat o zakazie jakichkolwiek zgromadzeń, zakaz ten został szybko uchylony. Tłumy się gromadziły, a w atmosferze wyczuwało się wielkie napięcie.
Demonstracja - zgodnie z planem. O godzinie ósmej wieczorem zebrane tłumy usłyszały radiowe przemówienie premiera Erno Gero, które dowiodło jego całkowitego niezrozumienia sytuacji.
Słowa I-ego sekretarza rozwścieczyły tłumy. Ludzi odbierają pilnującym porządku policjantom radia i broń. Zgromadzeni pod gmachem radia rozpoczęli walkę o zdobycie budynku, padły strzały od strony służb bezpieczeństwa AVH. Na Placu Bohaterów ponad stutysięczny tłum obalił 25-cio metrowy posąg Stalina, a sytuacji nie uspokoiło nawet wystąpienie samego Imre Nagya około godziny 21.
Społ. węgierskie doskonale zdawało sobie sprawę, że słowa Gero odzwierciedlały rzeczywiste dążenia partii, której kierownictwo nie zamierzało pójść na jakiekolwiek ustępstwa. W nocy zwołano pospiesznie posiedzenie KC, na którym do partii dopisano Imre Nagya, Gézę Losonczy, Ferenca Donátha i György Lukácsa, postanowiono, że Nagy zastąpi dotychczasowego premiera na jego stanowisku. Nie ogłoszono tego przez radio, jeszcze tej samej nocy Biuro Polityczne zdecydowało się wezwać wojska radzieckie.
Po wydarzeniach czerwcowych w Polsce wojsko radzieckie przygotowało specjalne plany na wypadek konieczności interwencji w we wszystkich stolicach "zaprzyjaźnionych" państw. Na Węgrzech gotowe do interwencji było już dzień przed demonstracją i tylko czekało na znak od ekipy rządzącej. Dlatego już następnego dnia rano po otrzymaniu wezwania wojska wkroczyły do Budapesztu. Sądzono, że demonstracja siły wystarczy - ale kalkulacje te - błędne. Rewolucjoniści dysponowali regularną bronią zrabowaną z fabryk i koszar, a na ich stronę przechodziły również niektóre oddziały wojska, zaś w wąskich uliczkach czołgi były łatwym celem ataków.
25 października do Budapesztu przybyła delegacja z Moskwy złożona z osób Anastasa Mikojana i Michaiła Susłowa. Gdy prowadzili rozmowy z kierownictwem WPP, demonstrujący pod gmachem Parlamentu i żądający odejścia premiera Gero zostali ostrzelani przez oddziały AVH. Zginęło 200 osób, zdarzenie zradykalizowało społeczne żądania, ustąpienie Gero i zastąpienie go przez Kádára nie uspokoiło sytuacji. Rewolucja obejmowała coraz to nowe obszary kraju - powstawały komitety rewolucyjne, które niszczyły emblematy władzy radzieckiej i obalały pomniki, rozwiązywano spółdzielnie produkcyjne, większość zakładów strajkowała.
Główne walki toczyły się w Budapeszcie. Żołnierze radzieccy starali unikać się potyczek z mieszkańcami stolicy, ci zaś przede wszystkim atakowali znienawidzonych funkcjonariuszy AVH, na Węgrzech nikt już nie chciał komunizmu.
Wydarzenia w stolicy - olbrzymi wpływ na życie polityczne kraju, reaktywowano Partię Socjaldem. (PSD) i Narodową Partię Chłopską tym razem pod nazwą Partii Petöfi'ego (PP), Niezależną Partię Drobnych Rolników (NPDR) i Chrześcijańską Partię Ludową (ChPL). Powstawały nowe komitety, zrzeszenia i stowarzyszenia, a wokół Imre Nagy'a skupiali się opozycyjni działacze polityczni. Premier obiecał uznanie rewolucyjnych samorządów, rozpoczęcie negocjacji z ZSRR w sprawie wyprowadzenia wojsk radzieckich z terytorium państwa, zastąpienie wojska i policji demokratyczną Gwardią Narodową oraz rozwiązanie AVH, także przywrócenie tradycyjnych świąt i emblematów państwowości węgierskiej.
27 października do rządu madziarskiego weszli pierwsi przedstawiciele opozycji z NPDR (Zoltan Tildy , Béla Kovács i György Lukács), a dzień później premier spełnił obietnicę rozwiązania znienawidzonej służby bezpieczeństwa. KC rozwiązało natomiast swoje Biuro Polityczne i Sekretariat, a Gero i Kádár odlecieli do Moskwy, wielkie nadzieje- 30 października, w stolicy Rosji ogłoszono dokument zapowiadający umacnianie przyjaźni między oboma państwami i ułożenie stosunków na równoprawnych zasadach z możliwością wycofania Armii Czer. z Węgier, tego samego dnia kierownictwo WPP decyzję o przekształceniu się w Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą (WSPR), nowa partia nie miała rządzić samodzielnie. Nagy oficjalnie ogłosił o powrocie do systemu partyjnego z 1945r.
Życie na Węgrzech powoli wracało do normy i wydawało się, że rewolucja zwyciężyła. Było to jednak bardzo złudne uczucie - Chruszczow jeszcze tego dnia, w którym wydał dekret o wzajemnej przyjaźni, podjął również decyzję o kolejnej interwencji wojsk radzieckich. Jej datę wyznaczono na 4 listopada.
Informacja o napływie nowych wojsk doszła do premiera paradoksalnie w czasie prowadzenia negocjacji na temat opuszczenia kraju przez dywizje radzieckie. Ambasador ZSRR tłumaczył, że mają być to jedynie "zmiennicy" wyczerpanych interwencją sołdatów, ale w miarę nadchodzenia coraz bardziej niepokojących wieści rósł też niepokój Nagya. 1 listopada poinformował Rosję o wypowiedzeniu przez Węgry członkostwa w Układzie Warszawskim ze skutkiem natychmiastowym i ogłosił neutralność kraju, zwrócił się także do sekretarza ONZ o poinformowanie o tym fakcie wszystkich członków organizacji.
Następnego dnia nastąpiła rekonstrukcja gabinetu, który stał się znacznie bardziej reprezentatywny i... skory do podjęcia aktywnych działań. W jego skład weszli między innymi: Imre Nagy (premier), 3 listopada Chruszczow uzyskał zgodę wszystkich państw układu na interwencję zbrojną w Budapeszcie, a wojska otoczyły stolicę i czekały na rozkaz wmarszu do miasta. Ponieważ nie obserwowano ich dalszych ruchów, Nagy uwierzył ambasadorowi Andropow'owi w informację o rychłym przybyciu delegacji moskiewskiej, która negocjować miała warunki jego wycofania. W tym samym czasie uspokojona notami dyplomatycznymi Rada Bezpieczeństwa ONZ odroczyła debatę nad kwestią węgierską. 3 listopada faktycznie przeprowadzono rozmowy i wstępnie ustalono ostateczny termin wycofania wojsk radzieckich do dnia 15 stycznie 1957r. Wszelkie szczegóły miano jednak omówić wieczorem. Przybyłych na wieczorne spotkanie Pála Malétera, szefa sztabu Ferenca Erdei i Istvána Kovácsa po 10 minutach serdecznej rozmowy aresztowano. Rankiem 4 listopada siedemnaście radzieckich dywizji wkroczyło do Budapesztu
Nikt się nie spodziewał takiego rozwoju wydarzeń. 4 listopada nad ranem 17 dywizji radz, wspomaganych przez lotnictwo, broń pancerną i artylerię, wkroczyło do Budapesztu z zamiarem jego zdobycia, przez radio poinformowano, że w Moskwie powołano nowy Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski z premierem Kádárem na czele. Zaraz później nadano dramatyczne przemówienie premiera Imre Nagya, w którym wzywał naród do walki
Nagy i pozostali rewolucjoniści liczyli przede wszystkim na interwencję i pomoc państw zachodu, w tym ONZ. Niestety sytuacja międzynarodowa nie sprzyjała wtedy śledzeniu wydarzeń rozgrywających się w bloku wschodnim. Oczy całego świata zwrócone były w kierunku konfliktu o Kanał Sueski, znacznie bardziej ekscytowano się Izraelem i Egiptem niż małym państewkiem w środku Europy. Ponadto ani Amerykanie, ani przywódcy krajów zachodnioeuropejskich nie ufali Nagy'owi ze względu na jego komunistyczną przeszłość, a do jego przywództwa z dystansem odnosiło się nawet Radio Wolna Europa.
Polska była jedynym państwem należącym do bloku wschodniego, które oficjalnie nie potępiło "kontrrewolucji" i którego społeczeństwo otwarcie poparło walczących. Przeprowadzono wiele zbiórek darów i lekarstw, Polacy chętnie oddawali krew transportowaną później do węgierskich szpitali. Nie mogło to już jednak nic zmienić - losy rewolucji były przesądzone.
Imre Nagy i pozostałe kierownictwo Partii zdawało sobie sprawę z beznadziejności położenia i niepewności swoich dalszych losów, 1-ego dnia regularnej bitwy kilkadziesiąt osób, w tym premier, G.Lasonczy, Z.Vas, G.Tánczos (sekretarz Klubu Petöfi'ego), schronili się do ambasady jugosł. W tym samym czasie uwolniony z aresztu domowego prymas Mindszenty znalazł azyl w ambasadzie ameryk, w której przeczekiwał okres walk. 11 listopada rewolucja właściwie została już zduszona.
Jej bilans- tragiczny: po stronie Węgier zginęło 3.000 obywateli, ponad 18.000 zostało rannych (po stronie radzieckiej odpowiednio 720 zabitych i 1540 rannych), 215.000 ludzi wyemigrowało z kraju, a straty materialne oceniono na 22mld Ft. Na Węgry powrócił Kádár, który otrzymał ścisłe wskazówki z Moskwy odnośnie dalszego postępowania. Chruszczow pragnął w ten sposób przestrzec wszystkie pozostałe państwa bloku wschodniego przed podejmowaniem podobnych kroków, zaś nauczka ta nie mogła być łagodna.
pocz. Kádár chciał pozbyć się ekipy Nagya. Obiecał rządowi jugosł. gwarancję bezpieczeństwa dla chroniących się w ambasadzie polityków, zaś sam premier (Nagy nigdy nie zrzekł się stanowiska) uwierzył w jego dobre intencje. Niezwłocznie po opuszczeniu gmachu ambasady wszystkich aresztowały radzieckie służby bezpieczeństwa i nie zwracając uwagi na protest Jugosławii umieściły wpierw w Rumunii, później w jednym z budapeszteńskich więzień - styczeń 1957r.
próby okiełznania społeczeństwa. Rozwiązano powstałą w stolicy Radę Robotniczą Budapesztu, krwawo i bezwzględnie tłumiono strajki i protesty. Przeprowadzono również masowe aresztowania i powrócono oficjalnie do systemu monopartyjnego. Kádár opanował media, a nie mogąc ufać milicji powołał Straż Robotniczą złożoną z byłych funkcjonariuszy AVO i AVH. Na rozkaz Moskwy 13 stycznia 1957r. wydano dekret o karze śmierci za wszelkie postępowania przeciw państwu, nasilono represje i prześladowania środowisk twórczych. 2 kwietnia Kreml wyraził zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności Imre Nagya i jego zwolenników wyrażając jasno, że oczekuje wyroków śmierci. Z przywódców zaprzyjaźnionych państw z którymi konsultowano tę decyzję jedynie Władysław Gomułka opowiedział się przeciwko. Procesy były tajne. Na śmierć skazano premiera, Pála Malétera, dziennikarza Miklósa Gimesa i kierownika sekretariatu Nagya - Józsefa Szilágyi'ego. Imre Nagy został stracony 16 czerwca 1958r.
Wszystkie orzeczone wyroki śmierci niezwłocznie wykonane. Wiele osób skazano na długie kary pozbawienia wolności, niektórzy z nich umierali w więzieniach w niewyjaśnionych okolicznościach. Kádár uważany przez naród za zdrajcę, który prośbą o ponowną interwencję wojsk radz pogrzebał rewolucję, rozpoczął powolne odbudowywanie swojego image.
Syt powoli się uspokajała. Partia podejmowała decyzję o usuwaniu starych członków, którzy niechlubnie zapisali się na kartach historii, szczególnie w okresie stalinowskim, legitymacje stracili m. in. Gero i Rákosi, w wyborach z 1958r kilku posłów z dawnej opozycji, w 1959r. częściową amnestię wypuszczając na wolność lub łagodząc znacznie kary osądzonym uczestnikom walk.
W 1962r. Kádár w czasie jednego ze swych wystąpień wypowiedział znamienne słowa - "Kto nie przeciw nam, ten z nami" po czym dodał, że zakończywszy budowę socjalizmu rozpoczyna pracę nad budową rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego. We wszystkich dziedzinach życia dało się odczuć liberalizację i odwilż - do kraju pozwolono wrócić emigrantom z 1956r, sprowadzono i uroczyście pochowano prochy Mihálya Károlyi'ego, obywatelom zezwolono na wyjazdy zagraniczne i zaczęto promować turystyczne zalety kraju w innych państwach. Raz po raz ogłaszano amnestie wypuszczając na wolność większość z więzionych działaczy i dawnych bojowników, ograniczono represje wobec środowisk twórczych i działalność cenzury, co pozwoliło na szybki rozwój kultury. Niestety za tymi wszystkimi wydarzeniami nie do końca nadążała gospodarka.
Duży nacisk po 56r. położono na rozwój przemysłu ciężkiego i ogólnej infrastruktury przemysłowej, planowano znaczne zwiększenie produkcji i dochodu narodowego. Jednocześnie coraz bardziej uzależniano się od importu surowców, głównie z ZSRR. Rósł deficyt w handlu zagranicznym, malały realne dochody ludności, zaś rolnictwo (na początku lat 60 ponownie całkowicie skolektywizowane) znajdowało się na skraju kryzysu. Nie była to dogodna sytuacja dla rządu, który panicznie obawiał się wybuchu niepokojów społecznych. Kádár postanowił wykorzystać przeprowadzany w ZSRR przez Aleksieja Kosygina "eksperyment ekonomiczny" polegający na stopniowej decentralizacji przemysłu i na IX Zjeździe WSPR podjęto decyzję o wprowadzeniu do gospodarki elementów gry rynkowej. Ograniczono dotacje rządowe dla przedsiębiorstw, większe zakłady podzielono na mniejsze części stwarzając konkurencję, podwyższono ceny artykułów żywnościowych, a spółdzielnie zrównano w prawach z własnością państwową.
Na efekty tych działań nie trzeba było długo czekać. Efektywność produkcji szybko się polepszyła, poprawił się bilans handlowy kraju, a społeczeństwo zaczęło się bogacić. Dochody realne obywateli rosły o ok.5.5% rocznie. Proces ten zahamował dopiero sprzeciw Breżniewa wobec kontynuacji liberalnej polityki gospodarczej, jaki bardzo dosadnie wyraził w 1972r. Ponownie zaczęto odchodzić od elementów gry rynkowej, w 1973r. stworzono Państwowy Komitet Planowania, którego zadaniem stało się centralne planowanie gospodarką, podobnie połączono drobne spółdzielnie rolnicze w duże kolosy produkcyjne. Nie wpłynęło to pozytywnie ani na wskaźniki ekonomiczne, ani na obywateli, których stopa życiowa systematycznie zaczęła się pogarszać