Była Jugosławia i Serbia
Przed XIX w. Bałkany, tu rozumiane przede wszystkim jako ich część północno-zachodnia, a w mniejszym stopniu tereny Grecji i Bułgarii, były w większości pod władzą Imperium Osmańskiego. Był to teren w większości zamieszkany przez Słowian, między którymi głównym rozdzielnikiem była religia. Ówczesna świadomość narodowa była bardzo niewielka, co wynikało z charakteru władzy tureckiej, która nie zmuszała nikogo do wyrzekania się swojej kultury, nie prowokując tym samym reakcji narodowowyzwoleńczej.
Jednakże na skutek rozwoju świadomości narodowej, a co za tym idzie, nacjonalizmów lokalnych, sytuacja stawała się w tym rejonie coraz bardziej niestabilna, szczególnie ze względu na duże wymieszanie między grupami religijnymi. Podział powstał głównie, choć nie wyłącznie, na tej podstawie - katolicy określili się jako Chorwaci, prawosławni jako Serbowie, a muzułmanie jako Bośniacy. Świadomość pojawiła się również wśród Albańczyków.
Po I wojnie światowej sytuacja w kotle bałkańskim była bardzo chaotyczna. Upadek Monarchii Austro-Węgierskiej oraz rewolucja w Rosji zlikwidowały dotychczasowe mocarstwa, których strefą wpływów były Bałkany. Także inne państwa tego regionu (Imperium Osmańskie oraz Bułgaria) znalazły się po stronie przegranych. Jednak rejonem były zainteresowane państwa alianckie m.in. Włochy oraz Grecja, co wpłynęło na konsolidację lokalnych działaczy niepodległościowych.
Tymczasem już w trakcie wojny zwiększała się liczba zwolenników zjednoczonego państwa Słowian bałkańskich. W 1915 powstał Komitet Jugosłowiański z siedzibą w Londynie. Dwa lata później podpisał on umowę z rządem Serbii, w efekcie której zadeklarowano powołanie po wojnie wspólnego państwa Słowian południowych, będącego królestwem pod berłem serbskich Karadziordziewiciów.
Realizacja tych postanowień miała miejsce pod koniec 1918 roku - w październiku powstała w Zagrzebiu Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów. Parlament chorwacki zerwał unię z Węgrami, a następnie, 31 października proklamowane zostało Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów. W tym czasie Wojwodina i Czarnogóra przyłączyły się do Serbii, a parlament Państwa SHS uchwalił zjednoczenie ziem Słowian południowych. Wkrótce potem, 1 grudnia, powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców.
W 1941 roku Jugosławia przystąpiła do Paktu Stalowego, sprzymierzając się z Osią. Wkrótce po tym miał miejsce przewrót, w wyniku którego zadeklarowano ponowną neutralność. W efekcie wywołało to inwazję Niemiec na Jugosławię, która broniła się przez 12 dni. W efekcie powstało Niezależne Państwo Chorwackie, na czele którego stanął przywódca ustaszy (tj. chorwackich nacjonalistów) Ante Pavelić, a resztę ziem podzielono między Niemcy, Włochy, Węgry i Bułgarię. Niemal od razu rozpoczęły się w tym rejonie walki partyzanckie (górzysty i zalesiony teren Jugosławii ułatwiał działania), które wkrótce przerodziły się w trójstronną wojnę domową, którą toczyli z jednej strony chorwaccy ustasze wspierani przez Niemców, z drugiej monarchistyczna, serbska partyzantka Dragoljuba Mihailovicia, zwana czetnikami, oraz partyzantka komunistyczna pod dowództwem Josipa 'Broz' Tity. Zdarzała się zresztą współpraca pomiędzy czetnikami a Niemcami, ci pierwsi, bowiem unikali walk z okupantem, koncentrując się na zwalczaniu komunistów.
W 1944 partyzanci Tito przy wsparciu Armii Czerwonej uwolnili Belgrad a potem większość kraju. W 1945r. w pierwszych po odzyskaniu niepodległości wyborach władzę zdobyli Związek Komunistów Jugosławii marszałka Tito. Nastąpiło oficjalne obalenie monarchii i proklamowano FEDERALNĄ LUDOWĄ REPUBLIKĘ JUGOSŁAWII (6 republik: Bośnia-Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Czarnogóra, Słowenia i Serbia+2 obszary wydzielone: Kosowo i Wojwodina )Był to zarazem początek 35-letniego, dyktatorskiego panowania Tito( przyszłego premiera a potem i prezydenta Jugosławii). Silna ręka Tito i dyktatorskie metody sprawowania władzy nie pozwoliły na odrodzenie się antagonizmów etnicznych. Tito przeciwstawiając się uzależnieniu Jugosławii od ZSRR popadł w 1948 w konflikt ze Stalinem. Wystąpił z inicjatywą utworzenia Biura Informacyjnego partii komunistycznych i robotniczych Europy(Kominformu) , które miało uzgadniać i koordynować działalność międzynarodową głównych partii kontynentu. Przyjazne stosunki między Jugosławią a ZSRR zostały zerwane-ociepliły się natomiast stosunki Jugosławii z Zachodem. Jugosławia została państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim. Izolacja Jugosławii spowodowała, że nie została ona zaproszona do RPWG. Proces normalizacji stosunków między Jugosławią, a resztą bloku komunistycznego nastąpił dopiero po śmieci Stalina. W 1953 Tito zastąpił Ivana Ribara na stanowisku prezydenta Jugosławii (do tej pory był premierem). Po krótkiej odwilży w stosunkach z ZSRR sytuacja bardzo się pogorszyla w związku z doktryną Breżniewa; ogłoszoną wraz z inwazją państw Układu Warszawskiego na Czechosłowację w 1968 roku i mówiła ona o ograniczonej suwerenności krajów komunistycznych. . Konflikt bardzo osłabił wpływy Moskwy na Bałkanach, sprawił, że w podzielonym na dwa przeciwstawne bloki świecie, Jugosławia stała się krajem neutralnym. Pod przywództwem Tity Jugosławia stała się członkiem - założycielem Ruchu Państw Niezaangażowanych. W 1961 Tito wraz z przywódcami z Egiptu, Indii, Indonezji i Ghany powołał ów ruch do życia.
W 1963 nastąpiła zmiana nazwy państwa na SOCJALISTYCZNĄ FEDERACYJNĄ REPUBLIKĘ JUGOSŁAWII. Rok 1974 to nowa ustawa zasadnicza, na mocy której Tito został dożywotnim prezydentem. Potwierdziła ona również szeroką autonomię nadaną Wojwodinie i Kosowu. W 1980 po śmierci marszałka Tito wzrosły napięcia narodowościowe i tendencje odśrodkowe. Jugosławia lat 90 została zdominowana przez zręcznego polityka -Slobodana Milosevicia, który w roku 1987 stanął na czele Partii Komunistycznej Serbii a w 1989 został prezydentem Serbii.
Prowadził on rozgrywki polityczne wykorzystując nacjonalistyczne nastroje. Głosił tzw. ideę Wielkiej Serbii ,nic więc dziwnego że inne narody Jugosławii czuły się zagrożone ekspansją serbską, tym bardziej że w 1989 zniesiono autonomię Wojwodiny i Kosowa (republiki zamieszkałej w 90% przez Albańczyków)-ludność albańską dotknęły wówczas represje, organizowano demonstracje a w samym Kosowie wprowadzono stan wyjątkowy, nad którego egzekwowaniem czuwały siły bezpieczeństwa. W 1990 odbyły się wybory parlamentarne w republikach Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugoslawii - wszędzie z wyjątkiem Serbii i Czarnogóry, zwyciężyły partie narodowe. W 1991 odbyły się również referenda niepodległościowe w Słowenii i Chorwacji, które następnie proklamowały niepodległość. Referendum odbyło się także w Bośni i Hercegowinie w 1992-w jego wyniku i ta republika stała się odrębnym państwem. Reakcja Serbska była szybka-rząd Jugosławii uznał secesje za nielegalne. Był to początek II wojny domowej-w proklamujących niepodległość republikach interweniowały zdominowane przez Serbów wojska federalne, wzniecając walki w: Słowenii (VI `91), Chorwacji (VI `91), Bośni i Hercegowinie (IV `92). W 1992 Serbia i Czarnogóra utworzyły FEDERALNĄ REPUBLIKĘ JUGOSŁAWII,a tym samym nastąpił rozpad SFRL. Serbia coraz bardziej cierpiała z powodu zapaści gospodarczej. Kryzys gospodarczy, który miał swój początek już w latach 80, pogłębiły dodatkowo sankcje gosp. nałożone przez ONZ na Jugosławię. Rok 1993 był rokiem hiperinflacji. Dopiero reformy Avramovica poprawiły sytuację. W listopadzie 1996 odbyły się wybory lokalne w Serbii, w których zwyciężyła opozycyjna koalicja Zajezdno. Socjaliści Milosevicia nie chcąc uznać porażki próbowali sfałszować wybory. W 1999 - Slobo został oskarżony przez haski Trybunał Międzynarodowy ds. Zbrodni Wojennych w byłej Jugosławii o zbrodnie przeciwko ludności. Ostatecznie polityka Milosevicia poniosła fiasko w 2000, kiedy to odbyły się wybory prezydenckie - zwycięstwo nad Milosevicem odniósł Vojislav Kostunica. Opozycja wygrała także wybory parlamentarne a premierem został Zoran Djindjic. W 2001 Slobo został aresztowany pod zarzutem nadużycia władzy i korupcji a następnie przekazany przed Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii w Hadze(ICTY). Powołony on został w 1993r. w celu osądzenia osób podejrzanych o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych, ludobójstwa oraz pogwałcenie Konwencji Genewskiej na terenie byłej Jugosławii. W 2002r. powstało nowe państwo -Serbia i Czarnogóra.
W zamachu w 2003r. zginął premier Djindjic, a po wyborach na czele koalicyjnego rządu stanął Kostnica, prezydentem natomiast od 2004 jest Boris Tadić. W 2006 - w haskim więzieniu zmarł Milosevic. W tym samym roku Czarnogóra ogłosiła niepodległość.
Serbia teraz ubiega się o przyjęcie do UE w 2014 roku, a statut kandydatki do Unii zamierza uzyskać w 2009 r. Jednak negocjacje stoją pod znakiem zapytania w związku z protestami Serbów po ogłoszeniu przez Kosowo niepodległości oraz odwlekanie przekazania ONZ-owskiemu trybunałowi ds. zbrodni wojennych głównych oskarżonych. Szef serbskiej dyplomacji Vuk Jeremić oświadczył, że Serbia powie "nie", jeśli Unia Europejska uczyni z uznania przez Belgrad niepodległości Kosowa warunek przyjęcia do UE. W 2007 r. Unia zawiesiła rozmowy po tym gdy Belgrad nie dotrzymał wyznaczonego terminu przekazania haskiemu trybunałowi oskarżonego o zbrodnie wojenne generała Ratko Mladicia, byłego dowódcy Serbów bośniackich. Wznowiono je po przekazaniu Trybunałowi trzeciego na liście poszukiwanych Zdravko Tolimira. W lipcu tego roku pojmano Radowana Karadzica lecz na wolności pozostaje wciąż Mladic. Są oni odpowiedzialni za zaplanowanie i wykonanie masakry ludności w Srebrnicy.
Słowenia i Chorwacja
Proces rozpadu zaczął się od najbogatszej z republik - Słowenii i Chorwacji, które 25 czerwca 1991 roku ogłosiły swoją niepodległość. Republika Serbii zdecydowanie potępiła decyzje o uchwaleniu niepodległości tych państw, rozpoczęła drugą jugosłowiańską wojnę domową. Doszło do walk armii jugosłowiańskiej (zdominowana przez Serbów) i serbskich ochotników z oddziałami słoweńskimi i chorwackimi. Walki serbsko - słoweńskie zakończyły się po 10 dniach. 8 lipca 1991 roku rozejmem na wyspie Brionii zakończono oficjalnie wojnę uznaniem niepodległości Słowenii przez Serbię. W 1992 roku Wspólnota Europejska a za nią inne kraje również uznają niepodległość Słowenii. Pierwszym prezydentem zostaje Milan Kucan. 22 maja 1992 roku Słowenia została członkiem ONZ , a 29 marca 2004 członkiem NATO, tego samego roku 1 maja wstąpiła do Unii Europejskiej (Pierwsze postkomunistyczne państwo członkowskie UE). 1 stycznia 2007 roku przyłączyła się do strefy euro. W ostatnich wyborach prezydenckich zwyciężył Danilo Turk, pełni on funkcję od stycznia 2008.
O wiele bardziej dramatycznie wyglądało wyjście z federacji Chorwacji. Było to związane z dawnym antagonizmem między Serbami i Chorwatami sięgającym okresu międzywojennego, szczególnie II wojny światowej. Przywódcy obu narodów Slobodan Milošević i Franjo Tudjman odwoływali się do nacjonalizmu obu narodów, co praktycznie zamykało drogę do jakiegokolwiek porozumienia politycznego. Dodatkowo secesja Chorwacji była utrudniona jej różnorodnością etniczną, na jej obszarze mieszkało wiele mniejszości międzynarodowych, wśród których najliczniejsi byli Serbowie.
W wyniku referendum w Chorwacji, w którym 94% głosujących wypowiedziało się za niepodległością republiki, serbska ludność tego kraju, która zamieszkiwała terytorium Republiki Serbskiej Krajiny, zażądała przyłączenia go do Serbii. Serbowie nie godzili się również z nową konstytucją Chorwacji, w której zostali zdegradowani z równouprawnionej ludności do mniejszości narodowej. 2 sierpnia 1992r. przeprowadzono wybory parlamentarne i prezydenckie, zwycięstwo odniosła Chorwacka Wspólnota Demokratyczna, a Franjo Tudjman ponownie został prezydentem. W 1993 r. armia chorwacka podjęła nieudaną próbę rozbicia sił serbskich w Krajinie i Slawonii, co ciekawe, ataki Chorwatów, oraz masowe wysiedlenia Serbów, odbyły się przy zupełnie biernej postawie Zachodu oraz braku jakiejkolwiek pomocy, mimo zawartych wcześniej umów i porozumień międzynarodowych. Dopiero w 1995 roku po interwencji sił ONZ zakończono konflikt. W Paryżu podpisano wynegocjowany wcześniej w Dayton układ pokojowy gwarantujący integralność terytorialną Republiki Chorwackiej. Władze chorwackie oficjalnie zgodziły się na repatriację wypędzonych Serbów, ale w praktyce mnożą biurokratyczne przeszkody, by im to uniemożliwić. W 2006 roku po spotkaniu w Zagrzebiu prezydentów Chorwacji (Stjepana Mesicia) i prezydenta Serbii (Borisa Tadicia) obaj wydali oświadczenie, w którym stwierdzają, że przestępców wojennych należy ścigać niezależnie od narodowości i stanowiska piastowanego w czasie wojny lub obecnie. Zgodzili się także, że oba kraje powinny chronić prawa mniejszości narodowych - serbskiej w Chorwacji i chorwackiej w Serbii - oraz zapewnić uchodźcom prawo powrotu do swoich domów. Chorwacja prowadzi zaawansowane rozmowy negocjacyjne w sprawie jej członkostwa w Unii Europejskiej (rozpoczęła je w 2005 roku).
Ogólnie w obu tych konfliktach zabitych zostało około 10 tysięcy ludzi. Narody byłej Jugosławii mordowały się wzajemnie, rozstrzeliwały jeńców, ludność cywilną i dokonywały czystek etnicznych.
Macedonia
Jej rozstanie z federacją było najłatwiejsze, gdyż była regionem niewielkim, bardzo biednym, typowo
rolniczym, pozbawionym liczących się bogactw naturalnych. Ponadto fakt, że republika zamieszkana była przez wiele narodowości spowodował, że rząd nie stwarzał problemów z jej odejściem z federacji. Utworzenie niepodległej Macedonii wzbudziło wielkie niezadowolenie państw ościennych. W szczególności powstaniu tego państwa sprzeciwiała się Grecja, obawiająca się wystąpienia przez nowo utworzony kraj z roszczeniami do macedońskich obszarów Grecji. Ostro protestowała przeciwko nazwie państwa ,,Republika Macedonii” oraz umieszczeniu na fladze narodowej szesnastopromiennej żółtej gwiazdy z Verginy pochodzącej z grobowca Filipa II Macedońskiego
w Kuklesz. Stanowisko Aten utrudniało normalizację sytuacji międzynarodowej Macedonii. Mimo to uznana została przez kilkadziesiąt państw świata i przyjęta do ONZ w 1993r. pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii. Do tej pory nie został rozwiązany problem nazwy kraju. Żaden z krajów Unii Europejskiej nie uznaje nazwy - Republika Macedonii, zaś Grecja skutecznie blokuje starania o przystąpienie do Unii Europejskiej. Poważnym zagrożeniem dla Macedonii stał się konflikt albańsko-serbski w Kosowie. Po rozpoczęciu w marcu 1999r. nalotów NATO na Jugosławię nastąpił masowy napływ ludności albańskiej z Kosowa, wypędzanej przez Serbów. Dla utrzymania integralności i bezpieczeństwa Macedonii konieczna stała się pomoc Zachodu. W podpisanym w 2001 roku Ramowym Porozumieniu Macedonia zobowiązała się przyznać więcej praw mniejszości albańskiej. Obecnie głową państwa jest prezydent Gjorge Ivanov.
Bośnia i Hercegowina
Położenie tej republiki komplikowało się wraz z widocznym rozpadem Jugosławii i rozpoczynającymi się walkami na terenach graniczących z Chorwacją. Wtedy to dysponujący przewagą w parlamencie Bośniacy i Chorwaci opowiedzieli się za niepodległością, zaś Serbowie powołali własny parlament. Dążąc do utrzymania jedności państwa społeczność międzynarodowa bardzo szybko, bo już w kwietniu 1992 roku uznała niezależność Bośni i Hercegowiny, zaś 25 maja 1992 roku kraj ten
został przyjęty do ONZ. Decyzja ta miała przyczynić się do zakończenia konfliktu, a w rzeczywistości doprowadziła do dodatkowych walk, napięć i konfliktów. Jeszcze w roku 1992 nastąpił wybuch walk w kraju, jak się później okazało najkrwawszego konfliktem ze wszystkich, które wybuchły podczas rozpadu Jugosławii na początku lat 90. XX wieku. Armia Bośni i Hercegowiny była słabo uzbrojona i w większości niewyszkolona. Natomiast Armia Serbska, na czele z gen. Ratko Mladiciem, była świetnie wyposażona w broń i dobrze przeszkolona. Różnicę w uzbrojeniu obu armii w olbrzymim stopniu powiększyło embargo na dostawy broni do Byłej Jugosławii, nałożone przez ONZ we wrześniu 1991 roku.. Serbowie już na początku wojny próbowali zdobyć stolicę Bośni i Hercegowiny - Sarajewo, oblężenie miasta trwało około 3,5 lat, podczas których Serbowie regularnie ostrzeliwali i bombardowali miasto, doprowadzając do jego zniszczenia. W Sarajewie zginęło ponad 11,000 ludzi. W wyniku działań serbskiej artylerii, zniszczone zostało również główne miasto Hercegowiny, Mostar. W maju 1993 roku utworzono pięć tzw. „stref bezpieczeństwa”: Srebrenicę, Sarajewo, Żepę, Gorażde i Bijać. W każdej z nich rozmieszczono siły pokojowe ONZ, których mandat nie przewidywał użycia broni w celu obrony stref. Brak zgody na użycie broni okazał się najtragiczniejszy w skutkach w Srebrenicy (tzw. Masakra w Srebrenicy - funkcjonująca w światowej opinii publicznej nazwa masowych egzekucji wykonanych na około 8000 muzułmańskich mężczyzn i chłopców przez zbrojne oddziały Serbów w dniach od 12 lipca do 16 lipca 1995 r. w czasie wojny w Bośni. Masakra ta jest uznawana za "największe ludobójstwo w Europie od czasu II wojny światowej". Odpowiedzialnego za ten czyn uznaje się Radovana Karadžicia, byłego prezydenta Serbskiej Republiki Bośni i Hercegowiny. Karadzić od 1997 był poszukiwany przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii w Hadze, aresztowany został w lipcu 2008 roku w podmiejskim autobusie w Belgradzie). W wojnie w Bośni i Hercegowinie, jak się szacuje, zginęło ponad 200,000 osób, a ponad połowa ludności Bośni została uchodźcami. Około 130,000 muzułmanów było również więzionych i przetrzymywanych w nieludzkich warunkach w obozach, zakładanych przez Serbów. Zakończenie wojny w Bośni i Hercegowinie przyspieszyła tragedia w Srebrenicy. Po zajęciu enklawy przez Serbów, 21 lipca w Londynie spotkali się przedstawiciele społeczności międzynarodowej i zdecydowali m.in. o użyciu siły powietrznej w celu zakończenia serbskiej ofensywy w kraju. Od 1 do 21 listopada trwała konferencja pokojowa w Dayton, zakończona porozumieniem zgodnie z którym Bośnia i Hercegowina miała składać się z dwóch równoprawnych części: Federacji Bośniacko-Chorwackiej i Republiki Serbskiej, kontrolującej około połowy terytorium. Taka sytuacja funkcjonuje do dziś dzień. W praktyce są to dwa odrębne „państwa w państwie", które prowadzą dwie odrębne polityki m.in. w sprawach zagranicznych, finansowych, wewnętrznych i obronnych. Utrwala to odmienności pomiędzy dwiema częściami kraju, utrudnia racjonalne rządzenie, co uważane jest obecnie za poważną przeszkodę w rozwoju kraju i jego integracji z Unią Europejską. Nadzór nad przestrzeganiem porozumienia sprawują międzynarodowe siły wojskowe pod dowództwem NATO. Głową państwa są trzej prezydenci - Serb, Bośniak i Chorwat, którzy sprawują swój urząd rotacyjnie, zmieniając się co 8 miesięcy. Bośnia jest obecnie na najlepszej drodze do stania się państwem islamskim. Po zakończeniu wojny toczy się walka o ten kraj między światem euro-atlantyckim a muzułmańskim. Kartą przetargową jest ułatwienie akcesji do UE i NATO, co oznaczałoby dla Bośniaków koniec ekonomicznego i politycznego niebytu w zjednoczonej Europie. Bośnia i Hercegowina przystąpiła 4 grudnia 2006r. do programu Partnerstwo dla Pokoju który jest przedsionkiem do członkostwa w NATO. Unia Europejska oraz Bośnia i Hercegowina podpisały 4 grudnia 2007 r. w Sarajewie wstępne porozumienie, stanowiące pierwszy krok w planowanych dalszych rozmowach akcesyjnych w ramach wspólnoty. ONZ odegrało ważną rolę w konflikcie w Bośni i Hercegowinie prócz sił UNPROFQR które stacjonowały tam do 1995r i kilku innych zakończonych misji pokojowych, wciąż działają tam UNHCR — Urząd Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców, a także MTKJ— Międzynarodowy Trybunał Karny ds. byłej Jugosławii. Funkcjonuje tam również EUFOR — misja Unii Europejskiej oraz misja OBWE.
Czarnogóra
W 1997 roku Czarnogóra zaczęła drogę w stronę niepodległości - w wyborach prezydenckich zwyciężył Milo Dukanovic - zwolennik emancypacji Czarnogóry. W lutym 2003 - powstało nowe państwo - Serbia i Czarnogóra (związek dwóch na wpół niepodległych państw, z których każde po 3 latach ma prawo do referendum w sprawie odłączenia się i niepodległości), premierem został Svetozar Marovic. W 2006 w Czarnogórze, która skorzystała ze swojego prawa, odbyło się referendum w sprawie niepodległości - 55,5%głosujących opowiedziało się za. W czerwcu tego roku proklamowała niepodległość. Prezydentem został Filip Vujanović. Czarnogóra stała się 48. państwem w Europie, a 28 czerwca 2006 stała się 192. członkiem ONZ.
Kosowo
Kosowo zajmuje wyjątkową rolę w historii Serbii i jest postrzegana jako kolebka narodowości i państwowości. W czasach średniowiecznych kraina ta była sercem prężnego państwa serbskiego. Belgrad nigdy nie zamierzał zrezygnować z tego terytorium, nawet kiedy nadawał mu w 1974 roku szeroką autonomie w ramach swojego państwa. Napięcie w Kosowie zaczęło jednak narastać, zwłaszcza po śmierci Tity 4 maja 1980 roku. Terytorium to było najbardziej zacofanym regionem Jugosławii, z bezrobociem sięgającym 30%. Albańczycy zdobywali coraz większą dominację demograficzną (obecnie około 90% społeczeństwa), co wynikało z wyższego przyrostu naturalnego wśród Albańczyków i odpływu ludności serbskiej. 11 marca 1981 roku w Prisztinie doszło do protestów studenckich, które szybko przybrały na rozmiarach i nabrały charakteru politycznego; zaczęto się wówczas otwarcie domagać zjednoczenia z Albanią. Sytuacja na tyle się wkrótce zaostrzyła, że na początku kwietnia 1981 roku władze wprowadziły stan wyjątkowy. Od tego czasu w Kosowie mnożyły się akty antyserbskie, takie jak niszczenie cerkwi i napady na ludność, co wywoływało frustrację wśród Serbów. Zamieszki powtarzały się w kolejnych latach, w '85, '87, '88 i `89 roku. W wyniku tych wydarzeń, 23 marca 1989 roku Republika Jugosławii na czele ze Slobodanem Miloseviciem ogłosiła zniesienie autonomii Kosowa i Wojwodiny. Albańczycy kontynuując walkę utworzyli swój parlament na wygnaniu oraz nielegalne struktury władzy w Kosowie. W nielegalnych wyborach przeprowadzonych w maju 1992 roku zwyciężyła umiarkowana Demokratyczna Liga Kosowa a prezydentem samozwańczej republiki został Ibrahim Rugowa. W następnych latach sytuacja zaostrzyła się, ponieważ wielu Albańczyków dążyło do siłowego rozwiązania swoich problemów za przykładem innych państw byłej Jugosławii. Coraz bardziej popierali oni działania zbrojne skrajnych nacjonalistów z Wyzwoleńczej Armii Kosowa, która coraz śmielej dokonywała licznych zamachów na serbskie siły porządkowe. W odpowiedzi na pomoc serbskiej policji w 1998 przyszła regularna armia jugosłowiańska - doszło do zaostrzenia walk. Ciężka sytuacja ludności cywilnej znalazła odbicie w działaniach ONZ, która uchwaliła rezolucję nr 1199, wyrażając w niej zaniepokojenie społeczności międzynarodowej rozwojem konfliktu w Kosowie. W tej samej rezolucji Rada Bezpieczeństwa wezwała obie strony konfliktu do przerwania działań zbrojnych, pod groźbą nalotów przymusili skonfliktowane strony do zajęcia miejsca przy stole negocjacyjnym. 6 lutego 1999r. odbyły się rozmowy pomiędzy Albańczykami a reżimem Milosevicia w Ramboulliet pod Paryżem, jednak zakończyły się niepowodzeniem. Wobec braku pozytywnej odpowiedzi na propozycję polityków zachodnich kraje NATO uznały, że jedynie siłą mogą zmusić Serbów do zmiany polityki w Kosowie. 24 marca 1999 roku lotnictwo sojusznicze rozpoczęło ataki na Serbię. Spodziewano się, że po kilkudniowej kampanii poprosi ona o pokój, lecz bezskutecznie. Naloty spowodowały niewielkie straty wśród wojska zarówno w infrastrukturze jak i ludziach. Natomiast zniszczeniu uległo wiele obiektów cywilnych. W obliczu ogromu zniszczeń parlament serbski wyraził zgodę na narzucone przez NATO warunki, które 10 czerwca 1999 roku zakończyło naloty na Jugosławię, a RB ONZ uchwaliła rezolucję nr 1244 o warunkach przywrócenia pokoju w Jugosławii. Straty Federacyjnej Republiki Jugosławii oceniono na 100-120 miliardów dolarów. Śmierć poniosło 2416 osób cywilnych. Szczegóły związane z planem pokojowym podpisane zostały w Kumanowie. Na mocy zawartego układu Kosowo zostało przekształcone w rodzaj protektoratu, pod formalnym zwierzchnictwem Serbii, której siły zbrojne i policyjne zastąpiły jednostki międzynarodowe. Od początku swojej misji ONZ zapewnił istnienie i działanie instytucji zgromadzenia narodowego, rządu i prezydenta. W 2002 prezydentem został wybrany Rugowa. Jego śmierć 21 stycznia 2006 roku spowodowała przełożenie zaplanowanej na 25 stycznia pierwszej rundy rozmów w sprawie przyszłości Kosowa. Negocjacje albańsko-serbskie rozpoczęły się w Wiedniu 20 lutego 2006 roku w momencie, gdy coraz większa część społeczności międzynarodowej zaczęła popierać koncepcję niepodległości prowincji. W wyniku kolejnych debat przedstawicieli obu stron i RB ONZ 17 lutego 2008 roku parlament Kosowa na specjalnej sesji jednomyślnie (109-0, przy bojkocie posiedzenia przez 11 przedstawicieli serbskich) uchwalił 12-punktową deklarację niepodległości prowincji. Władze serbskie natychmiast odrzuciły ją, zapowiadając pokojowe przeciwdziałanie dążeniom Albańczyków z Kosowa. Deklarację niepodległości Kosowa potępiła też Rosja, wzywając ONZ do jej anulowania. Jednak już 18 lutego czołowe mocarstwa, tj. USA, Francja, Niemcy i Wielka Brytania, formalnie uznały lub zapowiedziały szybkie uznanie niepodległości Kosowa. Także Afganistan, Albania i Turcja już 18 lutego uznały Kosowo. Nadzór nad Kosowem sprawuje obecnie misja UE zwana EULEX, która zastąpiła misję ONZ. Docelowo ma liczyć ponad 2000 ekspertów. Rozpoczęła swoją działalność dopiero w grudniu, gdy została zaakceptowana przez władze Serbii. 10 lutego 2006 roku zgromadzenie w Prisztinie wybrało na prezydenta Fatmira Sejdiu.
Albania
W marcu 1946r. proklamowano powstanie Ludowej Republiki Albanii z rządzącą Albańską Komunistyczną Partią. Albanii w okresie rządów komunistów (1944-91) miała za główny cel zachowanie suwerenności i integralności terytorialnej państwa. Władający do 1985 roku Enver Hodża wierzył w spiski „wrogów zewnętrznych” przeciw Albanii, co doprowadziło kolejno do skłócenia się z Jugosławią w 1948 roku (Tito próbował włączyć Albanię w obręb Jugosławii), ZSRR w 1968 roku (Albania skrytykowała interwencje w Czechosłowacji i wystąpiła z Układu Warszawskiego) i z ChRL w 1978 roku (Chińczycy oskarżają Albanię o “tolerowanie rewizjonizmu sowieckiego i jugosłowiańskiego”). W rezultacie w latach 70-tych i 80-tych Albania przyjęła politykę samowystarczalności i egzystowala w całkowitej niemal izolacji międzynarodowej, nie wychodząc z niej aż do upadku reżimu komunistycznego w 1991 roku.
Jeszcze za panowania Envera Hodży głównym celem AKP było całkowite zniszczenie Islamu w Albanii. Cała własność muzułmańska została znacjonalizowana, setki Imamów oskarżonych o współpracę zostało rozstrzelanych. Publiczne modlitwy zostały uznane za nielegalne. Całe życie religijne zostało obłożone ścisłymi regulacjami. Ostateczny cios przyszedł 6 lutego 1967 gdy Albania proklamowana została pierwszym krajem ateistycznym na świecie. Większość z 530 meczetów zostało zamknięte. Szacuje się, że przed wojną 75% Albańczyków wyznawało islam. Wraz z upadkiem komunizmu społeczność muzułmańska zaczęła żywic nadzieje na powrót do stanu poprzedzającego rządy komunistyczne. W chwili obecnej około 65% społeczeństwa stanowią muzułmanie. W 1991 roku zainicjowano proces normalizacji relacji z innymi państwami, wznawiając stosunki dyplomatyczne z USA i ZSRR. Wkrótce zawarto też kilka układów o przyjaźni i współpracy, m.in. z Grecją, Turcją i Włochami. Na pierwszy plan w stosunkach z sąsiadami wysunęły się jednak problemy traktowania mniejszości etnicznych. W stosunkach z Grecją spory wywołał status mniejszości greckiej zamieszkującej Epir Północny, a także problem wieluset tysięcy imigrantów albańskich w Grecji. Stosunki z Jugosławią były bardzo złe przez całe lata 90-tych w związku z narastającym problemem Kosowa, zamieszkałego głównie przez Albańczyków. Tirana już w październiku 1991 roku uznała niepodległość Kosowa oraz jednoznacznie poparła interwencję NATO w Kosowie w 1999 roku, umożliwiając sojuszowi skorzystanie z własnych instalacji militarnych podczas kampanii bombardowania Jugosławii. Do normalizacji stosunków albańsko-jugosłowiańskich doszło dopiero po obaleniu Slobodana Milosevicia w październiku 2000 roku. Tirana wypowiadała się też w obronie praw mniejszości albańskiej w Macedonii, gdzie doszło do kryzysu zbrojnego w 2001 roku. W Albanii uważa się USA za państwo najbardziej sprzyjające interesom ludności albańskiej zamieszkującej kraje sąsiednie, toteż aktualnie Tirana prowadzi zdecydowanie proamerykańską politykę zagraniczną, czego przejawem jest m.in. wysłanie własnych żołnierzy do Afganistanu i Iraku. Albania dąży do przystąpienia do instytucji euroatlantyckich. W styczniu 2003 roku podjęła negocjacje z Unią Europejską w sprawie porozumienia o stowarzyszeniu i stabilizacji, które podpisano 12 czerwca 2006 roku. Albania ubiega się o członkostwo w NATO i od 1994 roku bierze udział w programie Partnerstwo dla Pokoju. Obecnie głową państwa jest prezydent Bamir Topi.
Państwo |
Ustrój |
Największe narodowości (struktura) |
Ludność (mln) |
Powierzchnia (tys. km) |
PKB per capita (USD) |
||
Albania |
republika parlamentarna |
Albańczycy 95% |
Grecy 3% |
inni 3% |
3,7 |
28,8 |
6 298 |
Bośnia i Hercegowina |
federacyjna republika parlamentarna |
4,43 |
51,1 |
7 084 |
|||
Chorwacja |
republika parlamentarna |
Chorwaci 89% |
Serbowie 4,5% |
Bośniacy 0,5% |
4,5 |
56,6 |
16 474 |
Czarnogóra |
republika parlamentarna |
Czarnogórcy 43% |
Serbowie 32% |
Bośniacy 8% |
0,7 |
13,8 |
9 047 |
Kosowo |
republika (terytorium sporne) |
Albańczycy 90% |
Serbowie 6% |
Bośniacy i Gorani 6% |
2,2 |
11 |
1 800 |
Macedonia |
republika parlamentarna |
Macedończycy 68% |
Albańczycy 23% |
Turcy 4% |
2,1 |
25,7 |
8 490 |
Serbia |
republika parlamentarna |
Serbowie 83% |
Węgrzy 3% |
Bośniacy 2% |
7,5 |
88,4 |
10 911 |
Słowenia |
republika parlamentarna |
Słoweńcy 83% |
Serbowie 2% |
Chorwaci 1,8% |
2,0 |
20,1 |
27 227 |