Afganistan, poletko Allaha
LESZEK WOŁOSIUK
Był początek roku 1980. W studenckim klubie „Pod Jaszczurami” w Krakowie odbywało się spotkanie z Ryszardem Kapuścińskim. Organizatorzy chieli, by Mistrz najpierw pasował na dziennikarzy tych, którzy zaczynają w studenckich pisemkach, a potem „opowiedział o sobie”. Ale Kapuściński, już legenda reportażu, mówił tylko o Afganistanie, dokąd niedawno, w grudniu 1979, wszedł „ograniczony kontyngent wojsk radzieckich”, by „pomóc bratniemu narodowi afgańskiemu” w „utrzymaniu zdobyczy rewolucji”. Podawał liczby, przedstawiał warunki topograficzne i klimatyczne. Omawiał geopolitykę: Afganistan graniczy z takimi potęgami jak ZSRR, Iran, Pakistan, Indie i Chiny, łatwo sobie wyobrazić, co się w „kotle afgańskim” będzie działo, przyciągnie on pieniądze, broń, najemników z innych potęg azjatyckich (Chin, Japonii, Turcji, Arabii Saudyjskiej) i nieazjatyckich (Europy Zachodniej i USA). „Tej wojny nie da się wygrać środkami konwencjonalnymi. Rosjanie zafundowali sobie własny Wietnam. To może być początek końca imperium” - mówił.
I był. Wkrótce wybuchła „Solidarność”, nadzieje mieszały się z obawami: „wejdą - nie wejdą”. Sowieci nie weszli. Ile z tego „nie-wejścia” zawdzięczamy odległemu Afganistanowi, dokąd Armia Radziecka weszła w 1979 r., Allah raczy wiedzieć...
ZADECYDOWALI STARCY
Decyzję o wejściu „ograniczonego kontyngentu” ZSRR do Afganistanu podjęli przywódcy sowieccy w 1979 r., sześć lat przed proklamowaniem pierestrojki.
Zadecydowali starcy. Przewodził im z trudem poruszający się i chwytający oddech jak ryba w akwarium Leonid Breżniew (rocznik 1906) - sekretarz generalny KPZR i przewodniczący Rady Najwyższej ZSRR. Był wśród nich najmłodszy w tym gronie Jurij Andropow (rocznik 1914), odpowiedzialny za organa wewnętrzne i twórca ich powojennej potęgi. Był stetryczały Konstantin Czernienko (rocznik 1911), aparatczyk odpowiedzialny za kadry i nomenklaturę. Był mrukliwy Andriej Gromyko (rocznik 1909) - minister spraw zagranicznych, wcześniej dyplomata w Waszyngtonie, Londynie i Nowym Jorku (ONZ), jeszcze wcześniej uczestnik delegacji radzieckiej w Jałcie i Poczdamie. Najstarszym z nich był Michaił Susłow (rocznik 1902), kierujący ideologią KPZR, interpretator marksizmu-leninizmu, „tłumacz” doktryny radzieckiej wobec zawiłych wyzwań polityczno-militarnych, do jakich świat zmuszał supermocarstwo lub w jakie samo się wpędzało. Był też zmurszały marszałek Dmitrij Ustinow (rocznik 1908), minister obrony.
To gremium zadecydowało o wysłaniu do Afganistanu Armii Radzieckiej, w której większość stanowili 19-letni chłopcy, odbywający służbę wojskową. Jak się wkrótce okazało, wszyscy oni - wysyłający i wysłani - mieli tyleż zielonego pojęcia o Afganistanie, ile w tym kraju jest zieleni.
„Cudzoziemiec, któremu zdarzy się tam być, znajdzie się pod specjalną opieką nieba, jeśli wyjdzie stamtąd zdrów, cały i z głową na karku” - pisał orientalista rosyjski w XIX w. „Afganistan można przekupić, nawet kupić, ale nie sposób go zawojować” - brzmiała opinia podróżnika francuskiego z tamtych czasów. Bo przeciw było wszystko: topografia i klimat, struktura ludności i religia, położenie geopolityczne i historia.
Gdy po 10 latach skończyła się obecność „ograniczonego kontyngentu” w Afganistanie, nie żył już żaden ze starców, którzy „w imię spełnienia międzynarodowej powinności” zdecydowali o „obronie rubieży ZSRR”. Zmarli śmiercią naturalną. W przeciwieństwie do kilkudziesięciu tysięcy „ołowianych żołnierzyków”, których szczątki wróciły w trumnach z blachy ocynkowanej. Wśród tych, którym udało się przeżyć, wielu zostało okaleczonych „na duszy i ciele”.
Rzecz jasna, że w tamtym dwubiegunowym świecie decyzja Kremla nie mogła pozostać sprawą wewnętrzną. W afgańską awanturę wdały się więc (pieniądze, broń, szkolenie partyzantów) USA, świat arabski, kraje azjatyckie i Europa Zachodnia. To z lat 1979-1989 wzięli się najpierw mudżachedini - partyzanci wspomagani przez przybyszów ze świata arabskiego - a potem talibowie. Ci ostatni parę lat po wojnie radziecko-afgańskiej odsunęli mudżachedinów i zaprowadzili szariat, co trwa do dziś.
KRAJ - „WYMYSŁ SZATANA”
„Topografia i klimat Afganistanu są wymysłem szatana” - zauważyło tylu XVIII i XIX-wiecznych podróżników rosyjskich, angielskich i francuskich, że nie sposób ich wymienić. Afganistan leży w północno-wschodniej części Wyżyny Irańskiej i Hindukuszu. Połowa tego górzysto-pustynnego kraju wznosi się powyżej 2000 m. Centralną i północno-wschodnią część zajmują góry (m.in. Hindukusz), na północym zachodzie rozciągają się kotliny z pustyniami i kompleks jezior i błot, a na północnym zachodzie równina. Wszędzie przeważają obszary bezodpływowe; liczne rzeki są okresowe. Dominuje klimat suchy i skrajnie suchy. Zimą pada śnieg, a latem trwają burze pyłowe. Mało tu roślinności.
Kraj dwukrotnie większy od Polski liczył w 1991 r. 16 mln mieszkańców z 20 narodów. To ludy irańskie z rodziny indoeuropejskich: Pasztunowie, Tadżycy, Hazarowie, Beludżowie, Nuristańczycy i inni oraz ludy tureckie z rodziny ałtajskiej (Uzbecy, Turkmeni, Kirgizi). Większość żyje w strukturach plemiennych. Niemal wszyscy są wyznawcami islamu (74 proc. sunnici, 25 proc. szyici). Przyrost naturalny jest wysoki, sięgający 26 proc. (1990 r.). W latach 1985-89 odnotowano spadek ludności spowodowany wojną domową i czasową emigracją do Iranu i Pakistanu (5 mln uchodźców).
To wszystko powinno było przemówić do sowieckich przywódców. Nie przemówiło.
Ostrzeżeniem historia
Afganistan jako państwo powstał w XVIII wieku, a jego twórcą był Ahmad Szah Murrani. Państwo to obejmowało tereny należące do plemion afgańskich i turkmeńskich oraz do północnych Indii. Jego następcy utracili Indie, a wojna domowa podzieliła kraj na księstwa, które znowu zjednoczył dopiero Dost Mohammad Chan (1826-63).
W XIX w. Afganistan stał się obiektem rywalizacji brytyjsko-rosyjskiej. Obawy Anglii o wpływy rosyjskie, zagrażające jej panowaniu w Indiach, spowodowały wybuch I wojny angielsko-afgańskiej (1838-42). Dosta pozbawiono władzy; odzyskał ją po wycofaniu się Brytyjczyków. Syn, Szer Ali Chan, utracił ją po II wojnie angielsko-afgańskiej (1878-80). Następca, Abdurrahman Szah (1880-1901), uznał brytyjską kontrolę nad polityką zagraniczną buforu między Rosją a Indiami. W 1896 r. pozwolił na przyłączenie do Indii części zamieszkanej przez Pasztunów i uznał linię Duranda (dziś granica z Pakistanem i Indiami).
W czasie I wojny światowej Afganistan był neutralny. Po ogłoszeniu niepodległości Amanullah Chan (1919-29) wtargnął do Pasztunistanu (za linię Duranda) wywołując III wojnę angielsko-afgańską. Potem podpisał traktat, w którym Anglia uznała niepodległość Afganistanu w zamian za wycofanie się jego wojsk. Wkrótce (1921) zawarto układy, brytyjsko-afgański i radziecko-afgański, pieczętujące niepodległość.
Pierwsze reformy (konstytucja z 1923 r., świeckie sądownicwo, reforma podatków) przyjęto wrogo. W 1928 r. wybuchło powstanie, Amanullah uciekł, władzę przejął Bacza-je Saghao, Tadżyk. Przeciw niemu wystąpił pasztuński ród Musahiban i osadził na tronie Nadera Szaha, który podjął łagodne reformy, zachowując neutralną politykę zagraniczną. W 1933 r. Nadera zamordowano, co otwiera serię morderstw dokonywanych na przywódcach kraju w XX w.
W czasie II wojny światowej Afganistan także był neutralny. W 1946 r. został członkiem ONZ. Powstanie Pakistanu w 1947 r. spowodowało napięcia na granicy (linii Duranda), której Afganistan nie uznawał, roszcząc pretensję do Pasztunistanu. Państwo znalazło sojuszników w ZSRR, wpływy Moskwy w Afganistanie zwiększały się. Choć przeprowadzono reformy (1964 r. nowa konstytucja, parlament, w wyborach z 1965 r. po raz pierwszy głosowały kobiety), lewicowa opozycja domagała się dalszej demokratyzacji.
MUDŻACHEDINI PRZECIW MOSKWIE
Klęska suszy (1970-73) i katastrofa gospodarcza doprowadziły do wojskowego zamachu (1973) i proklamowania republiki, w której generał M. Daud Chan został premierem, prezydentem, ministrem obrony i spraw zagranicznych w jednym. Jego dyktatorskie rządy zakończyła w 1978 r. - przeprowadzona na modłę radziecką - tzw. rewolucja kwietniowa. Dauda i jego stronników zamordowano, władzę przejęła Rada Rewolucyjna z przewodniczącym Tarakim.
Muhammed Nur Taraki (rocznik 1916) był też afgańskim pisarzem w języku pasztu (jeden z dwóch języków, obok dari) i zasłynął z realistycznych powieści o życiu wsi: „Dy Bang musafire” (Poniewierka Banga; 1958 r.) i „Cara” (Samotny; 1962 r.). Komunistyczną Ludowo-Demokratyczną Partię Afganistanu (L-DPA) założył w 1965 r., zostając jej sekretarzem generalnym. Kraj nazwano teraz Demokratyczną Republiką Afganistanu, a L-DPA została jedyną partią. Zapowiedziano reformy społeczno-ekonomiczne, wprowadzające kraj na „niekapitalistyczną drogę rozwoju”. Tempo wzorowanych na ZSRR zmian wzmogło wrogość ludności do władz i w marcu 1979 wybuchło powstanie fundamentalistów islamskich w Heracie. To spowodowało rozłam w L-DPA na dwie frakcje: umiarkowaną Parczam i radykalną Chalk. We wrześniu dokonał się przewrót.
Tarakiego zabito. Władzę przejął Amin, przywódca frakcji Chalk. Jego radykalizm nie spodobał się w Moskwie, więc pucz ogłoszono „zamachem na demokrację” i zagrożeniem zdobyczy rewolucji. I tak w grudniu 1979 sowieccy spadochroniarze wylądowali w Kabulu. Amina zamordowano, a kierownictwo Rady Rewolucyjnej powierzono Babrakowi Karmalowi (z Parczam - frakcji umiarkowanej). Zaczęły się walki armii rządowej i sowieckiego korpusu interwencyjnego z mudżachedinami. „Ograniczony kontyngent ZSRR” był „ograniczony” do 100 tys. żołnierzy w roku i w ciągu 10 lat wojny poniósł wielkie straty. Najostrożniejsze szacunki mówią o kilkanastu tysiącach zabitych i ok. 200 tys. rannych. Enigmatyczne słowo „ranni” trzeba nazwać wprost: chodzi o inwalidów z zaawansowanym stopniem kalectwa. A była to jedna z największych wojen minowych: wielu żołnierzy wracało bez rąk, bez nóg, bez przyrodzenia - i bez wiary w ZSRR.
Wojna spowodowała także masowy eksodus do Pakistanu i Iranu (ok. 5 mln). Była to wymarzona przez przeciwników ZSRR okazja do tworzenia w środowiskach uchodźczych baz szkoleniowych i zaopatrzeniowych mudżachedinów. Wsparcia udzieliły im USA, Europa Zachodnia i kraje arabskie (zwłaszcza Arabia Saudyjska). ła ZSRR. ONZ i Organizacja Konferencji Isalamskiej uchwaliły rezolucje wzywające do wycofania wojsk ZSRR.
Nacisk międzynarodowy niewiele jednak znaczył w pierwszych 6 latach wojny. Dopiero pierestrojka wymusiła w 1986 r. dymisję Karmala, którego zastąpił Nadżibullah - i w porozumieniu z nowym przywódcą ZSRR Gorbaczowem zapowiedział politykę „zgody narodowej”. Oraz wycofanie wojsk sowieckich; ich ewakuacja zaczęła się w roku 1988 i trwała do lutego 1989.
WOJNA PO WOJNIE
O ile rewolucja wprowadza zamęt, to wszystko, co następuje po niej, zazwyczaj także nie przebiega spokojnie. Widząc wycofujące się jednostki sowieckie, afgańska opozycja wzmogła ofensywę antyrządową. Upadł komunistyczny reżim, a Nadżibullah otrzymał azyl w pomieszczeniach ONZ w Kabulu, zachowując tytuł prezydenta.
Władzę w kraju przejęli mudżachedini. Ale nie był to koniec rozłamów i walk - tym razem wewnętrznych, wśród byłych partyzantów, co na długo uniemożliwiało wyłonienie jednomyślnie akceptowanych przedstawicieli do negocjacji z rządem. Dopiero kiedy w 1991 r. USA i ZSRR oznajmiły o wstrzymaniu pomocy wojskowej dla wszystkich stron konfliktu, a ONZ zaoferowała konferencję pokojową i pośrednictwo, sytuacja zaczęła się normalizować.
W 1992 r., po obaleniu prezydenta Nadżibullaha i zajęciu Kabulu przez mudżachedinów, rządy objęła Rada złożona z przywódców 10 ugrupowań opozycji. Tymczasowym prezydentem uczyniono Burhanuddina Rabbaniego, Tadżyka. Poparły go ugrupowania Stowarzyszeń Muzułmańskich (Dżamijad-e Isalami) pod kierownictwem Ahmada Saha Nasuda, też Tadżyka. Sytuacja stała się klarowniejsza, gdy w 1993 r. Gulbuddin Hekmatjar, Pasztun, przywódca Partii Muzułmańskiej, toczący bój o Kabul z Rabbanim, zgodził się przyjąć stanowisko premiera i zaprzestać walk.
Jeszcze w połowie lat 90. encyklopedie podawały, że Afganistan przybrał nazwę: Islamskie Państwo Afganistanu, że święto narodowe to 19 sierpnia (rocznica proklamowania niepodległości w 1919 r.), że państwo jest republiką konstytucyjną (konstytucja z 1990 r.), najwyższy organ władzy to Wielkie Zgromadzenie Narodowe (Loja Dżirga), głową państwa jest prezydent (wybierany przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe na 7-letnią kadencję), który powołuje premiera. Że władza ustawodawcza należała do Zgromadzenia Narodowego (Meli Szura) składającego się z Izby Przedstawicieli i Senatu, wyłanianych.
AFGANISTAN TALIBÓW
Ale wszystkie te dane straciły aktualność, od kiedy w 1996 r. kraj opanowali talibowie. Przyszło im to tym łatwiej, że bratobójcze walki mudżachedinów doprowadziły do rozpadu struktur państwa.
Talibowie - zwani dziś fanatykami islamu - mówią o sobie, że są Tymi, Którzy Poszukują Prawdy. Szukają jej w Koranie. Przy pomocy ognia i miecza. Trudno, by było inaczej, skoro wywodzą się z wyszkolonych w czasie wojny partyzantów. Ci zaś byli rekrutowani głównie spośrów młodych afgańskich muzułmanów, których mułłowie (duchowni) kształcili w medresach (szkołach religijnych), nakazując zachowywać szariat (prawo koraniczne).
Jednak to, co wówczas było skierowane przeciw ZSRR - a w wymiarze ideowym przeciw komunizmowi - po wojnie, kiedy zabrakło wroga, szybko obróciło się przeciw inspiratorom, zwłaszcza USA. Nie jest tajemnicą, że Osama ben Laden w czasie wojny przeciw Moskwie był przyjacielem Amerykanów: rekrutował muzułmańskich fanatyków, których ćwiczyli w rzemiośle zabijania najemnicy (głównie ze świata islamskiego, ale nie tylko).
Talibowie - wspierani materiałowo i politycznie przez Pakistan - opanowali więc kraj, wykorzystując swary między mudżachedinami. W 1996 r. po zajęciu stolicy wywlekli z placówki ONZ Nadżibullaha i powiesili na latarni ulicznej. Kabul stał się miastem-ruiną, z chronionymi zbrojnie placówkami ONZ i międzynarodowej pomocy (których personel teraz w pośpiechu wyjechał). Jednak centrum talibów pozostały południowe strony kraju, zwłaszcza okolice miasta Kandahar.
Już wówczas świat w najwyższym stopniu powinien był się tym niepokoić. Ale stało się to dopiero w 1999 r., kiedy zaczęła się kolejna wyniszczająca susza, co w Afganistanie - niczym w średniowieczu - przyniosło skutki bardziej dojmujące niż wszelkie poczynania polityczne i najkrwawsze zmagania bratobójcze. W 2000 roku ONZ nałożyła na Afganistan sankcje za udzielenie schronienia Osamie ben Ladenowi.
Skoro o średniowieczu mowa: nie brak dziś publicystycznych sądów o islamie, tkwiącym jakoby aktualnie w swoim medium aevum - we wprowadzonym przez Mahometa w 622 r. po Chrystusie kalendarzu jest dopiero rok 1380, a więc wiek XIV. A przypomnijmy sobie, co działo się w chrześcijańskiej Europie w wieku XIV i nawet długo potem...
Afganistan - ta nazwa od ponad 20 lat oznacza największy kryzys uchodźczy na świecie. Przewrót wewnętrzny, potem inwazja ZSRR wspierająca komunistyczne rządy, a wreszcie wyniszczająca zbrojna walka o władzę między opozycyjnymi frakcjami politycznymi powodowały, że kraj pogrążony był w niemal ciągłym konflikcie.
Afganistan został kompletnie zniszczony. Od lat pochodzi stamtąd najwięcej uchodźców w historii świata - w szczycie kryzysu osiągając liczbę 6,2 miliona osób [o historii kryzysu afgańskiego pisaliśmy w 8. numerze "Z obcej ziemi"; aktualne informacje dostępne są po angielsku na stronie www.unhcr.ch].
Afgańscy uchodźcy wciąż przybywają do wielu krajów świata - także w Polsce ubiegają się o status uchodźcy [por. tabela].
Afgańscy uchodźcy wciąż przybywają do wielu krajów świata - w Polsce stanowią drugą co do liczebności grupę ubiegających się o status uchodźcy [por. tabela]. Jednocześnie jednak ponad 4,6 miliona ludzi wróciło do swoich domów. Ostatnio region nawiedziła największa susza w historii, dodatkowo pogarszając sytuację humanitarną. Obecnie poza krajem przebywa ponad 3,6 miliona Afgańczyków, a około 1 milion to uchodźcy wewnętrzni.
Działania zbrojne podjęte przez USA po wydarzeniach 11 września wywołały kolejny kryzys uchodźczy w Afganistanie - ludzie uciekali w trosce o swoje bezpieczeństwo, początkowo wstrzymano też wszelką pomoc dostarczaną do Afganistanu drogą lądową. Przejęcie większości terytorium afgańskiego przez Sojusz Północny umożliwiło wznowienie dostaw pomocy. Zażegnano widmo katastrofy humanitarnej, która miałaby miejsce, gdyby działania wojenne nie skończyły się przed zimą.
WOJNA W AFGANISTANIE W LATACH 1979-1989
I JEJ WPŁYW NA ROZWÓJ SZTUKI WOJENNEJ
Radziecka interwencja w Afganistanie oficjalnie miała zapobiec destabilizacji tego państwa w wyniku działań „sił kontrrewolucyjnych” oraz nie dopuścić do utworzenia na południowej granicy ZSRR baz wypadowych dla „sił imperialistycznych”. Faktycznym jej celem było utrzymanie radzieckiej strefy wpływów w tym regionie poprzez wsparcie miejscowych władz komunistycznych, co wynikało z założeń obowiązującej wówczas „doktryny Breżniewa”. Zaangażowanie się USA w pomoc dla afgańskiej opozycji przerodziło ten konflikt w miejsce konfrontacji wielkich mocarstw i poligon doświadczalny nowych metod i środków walki. „Afgańska pułapka” poważnie obciążyła potencjał militarny i gospodarkę ZSRR, przyczyniając się do osłabienia radzieckich wpływów w innych rejonach świata. Afganistan i sąsiedni Pakistan stały się od początku lat 80. olbrzymim obozem szkoleniowym dla skrajnych ugrupowań islamskich, dla których idee „świętej wojny” nabrały z czasem charakteru globalnego, stając się zagrożeniem dla całego świata.
Przygotowania ZSRR do interwencji
Podpisany 5 grudnia 1978 roku układ o wzajemnej współpracy i przyjaźni między Afganistanem i ZSRR przewidywał, oprócz utrzymania ścisłych więzi politycznych i gospodarczych, udzielenie szerokiej pomocy wojskowej. Tym samym powstały formalne warunki do bezpośredniej interwencji zbrojnej, co początkowo wykorzystali afgańscy komuniści, domagając się od Rosjan już wiosną 1979 roku skierowania do Afganistanu radzieckich oddziałów wojskowych. Rząd ZSRR, pomimo że traktował wydarzenia w Afganistanie jako zwycięstwo rewolucji socjalistycznej, początkowo odrzucał te żądania, sugerując szukanie rozwiązań politycznych[1]. W zakresie współpracy militarnej ograniczono się do zapewnienia dostaw radzieckiego uzbrojenia i wyposażenia wojskowego oraz pomocy szkoleniowej. Tę ostatnią realizowano poprzez kształcenie kadr oficerskich armii afgańskiej w ZSRR oraz bezpośredni udział radzieckich doradców i instruktorów wojskowych w przygotowaniu jednostek wojsk rządowych[2].
Pierwszym przedsięwzięciem Rosjan, zapowiadającym możliwość podjęcia bezpośrednich działań wojskowych w Afganistanie, było utworzenie w okresie maj -czerwiec 1979 roku tzw. batalionu „muzułmańskiego” Specnazu. Jednostka ta złożona z żołnierzy pochodzenia azjatyckiego przewidywana była do zapewnienia ochrony prezydenta Afganistanu M. Tarakiego[3]. W lipcu na skutek zagrożenia bazy lotniczej w Bagram, na mocy umowy afgańsko-radzieckiej, skierowano do jej ochrony batalion powietrznodesantowy 105 Dywizji Powietrznodesantowej. Śmierć M. Tarakiego i objęcie władzy przez H. Amina spowodowały, że dotychczasowe przeznaczenie batalionu „muzułmańskiego” przestało być aktualne. Niemniej na skutek żądań H. Amina dotyczących skierowania jednostek radzieckich do Afganistanu, podjęto w listopadzie decyzję o przerzuceniu go do bazy w Bagram[4].
8 grudnia 1979 roku rząd ZSRR dokonał oceny sytuacji w Afganistanie, uznając możliwość podjęcia zbrojnej interwencji. Szef Sztabu Generalnego, gen. N. Ogarkow, wyraził sprzeciw wobec tej decyzji, mimo to minister obrony ZSRR, marszałek D. Ustinow, polecił sformowanie 40 Armii na bazie Turkiestańskiego Okręgu Wojskowego[5]. Armia ta miała się składać z: czterech dywizji zmechanizowanych, pięciu samodzielnych brygad, czterech samodzielnych pułków, czterech pułków lotnictwa bojowego, trzech pułków śmigłowców i jednostek wsparcia, liczących w sumie około 100 000 żołnierzy. Jej uzbrojenie stanowiło: 1000 czołgów, 1100 bojowych wozów piechoty, 1700 transporterów opancerzonych i 400 rozpoznawczych samochodów opancerzonych[6]. Tworzono ją w trybie mobilizacyjnym, przy czym połowę stanu stanowili żołnierze służby czynnej, a resztę żołnierze rezerwy. W Teremezie rozwinięto dowództwo 40 Armii, na czele którego stanął gen. J. Tucharinow. Od 11 grudnia pod pozorem przygotowań do ćwiczeń prowadzono intensywne szkolenie i uzupełnienie wszystkich jednostek 40 Armii. W tym czasie batalion „muzułmański” Specnazu przegrupowano do Kabulu, gdzie oficjalnie miał wzmocnić ochronę pałacu prezydenta (faktycznie przewidywano użycie go wraz z grupami specjalnymi KGB do zdobycia pałacu i usunięcia Amina, którego miał zastąpić Babrak Karmal). Do bazy lotniczej w Bagram przerzucono też dodatkowo dwa bataliony z 103 i 104 Dywizji Powietrznodesantowych, które miały zabezpieczyć przemarsz sił głównych 40 Armii[7].
12 grudnia Biuro Polityczne KC KPZR podjęło decyzję o wprowadzeniu wojsk radzieckich do Afganistanu. 24 grudnia minister obrony ZSRR, marszałek D. Ustinow, podpisał dyrektywę nakazującą wkroczenie 40 Armii na terytorium Afganistanu.
W wyniku wojny obie strony poniosły ogromne straty w ludziach i sprzęcie. Rosjanie stracili blisko 14 tys. żołnierzy oraz 470 tys. zostało rannych. Straty w sprzęcie bojowym wyniosły ok. 2 tys. wozów bojowych, 400 dział i moździerzy, 11 tys. pojazdów, 330 śmigłowców i ponad 100 samolotów[29]. Straty strony afgańskiej są trudne do oszacowania i określane są na ok. 1,5 mln zabitych i rannych. Walki spowodowały masowe ucieczki afgańskiej ludności do Pakistanu i Iranu (około 5 mln)[30].
Wojna w Afganistanie stała się wielkim poligonem doświadczalnym różnych typów uzbrojenia oraz metod walki. Przetestowano tu nowe wzory broni strzeleckiej, sprzętu artyleryjskiego i pancernego oraz lotniczego. W wyniku uzyskanych doświadczeń znacznie ulepszono posiadany sprzęt, przystosowując go do działań w specyficznych warunkach Afganistanu. Wypracowano też nowe metody prowadzenia walki ze szczególnym uwzględnieniem działań aeromobilnych, specjalnych, partyzanckich i przeciwpartyzanckich. Rosjanie na szeroką skalę stosowali przerzuty drogą powietrzną, wykorzystując doświadczenia wojny wietnamskiej. Wszystko to pozwoliło na znaczne udoskonalenie taktyki i sztuki operacyjnej oraz poprawę efektywności bojowej związków taktycznych i oddziałów.
W czasie działań wojennych szczególną rolę odegrało ścisłe współdziałanie ogólnowojskowych oddziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych z lotnictwem wojsk lądowych, w tym zwłaszcza z jednostkami śmigłowców bojowych. Dużą wartość wykazały śmigłowce Mi-24D spełniające rolę latających bojowych wozów piechoty, które wykorzystywano zarówno do przerzutu oddziałów, jak również do bezpośredniego ich wsparcia na polu walki. Ze względu na masowe stosowanie min, istotna rola przypadła wojskom inżynieryjnym zabezpieczającym szlaki komunikacyjne oraz oczyszczającym teren prowadzonych operacji. Zasadniczym elementem wsparcia ogniowego była artyleria klasyczna i rakietowa, zapewniająca możliwość wykonania uderzeń ogniowych, zwłaszcza w trudno dostępnych rejonach, gdzie użycie innych środków było znacznie utrudnione.
Wojna w Afganistanie potwierdziła dużą skuteczność stosowania nieregularnych metod walki przeciwko dobrze uzbrojonemu i wyposażonemu przeciwnikowi. Podobnie jak wojna w Wietnamie, ukazała możliwość prowadzenia walki w sytuacji ogromnej dysproporcji sił i środków, zadawania przy tym dotkliwych strat i uzyskania, w końcowym efekcie, korzystnych rozwiązań militarno-politycznych.
Dalekosiężne są międzynarodowe skutki wojny. Nadanie konfliktowi charakteru „świętej wojny”, werbowanie do udziału w niej „bojowników” z całego świata upowszechniło idee fundamentalizmu islamskiego, co wykorzystały w późniejszym czasie organizacje terrorystyczne, pozyskując tzw. „afganów” w swoje szeregi. Byli oni szczególnie cennym nabytkiem, gdyż w obozach szkoleniowych w Afganistanie przygotowywali ich do walki najlepsi instruktorzy zachodnich służb specjalnych. Po wycofaniu Rosjan z Afganistanu państwa zachodnie straciły kontrolę nad „bojownikami”, którzy w znacznej mierze zasilili radykalne grupy terrorystyczne. W efekcie Afganistan stał się wylęgarnią islamskich terrorystów, których działania zwróciły się niebawem przeciwko ich niedawnym mocodawcom, czego znamiennym przykładem był zamach w USA 11 września 2001 roku.