ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

fas prawo w najogólniejszym wymiarze; ogół reguł o naturze nadprzyrodzonej porządkujących funkcjonowanie społeczeństwa; IV w. p.n.e. - prawo sakralne, reguły „boskie”, średniowiecze - „godziwość”

contra ius fasque przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu

fas est jest rzeczą godziwą

per fas et nefas wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi

ius normy, które nie mogą być dowolne, muszą odpowiadać fundamentalnym normom, wartościom

iustitia sprawiedliwość

ius est ars boni et aequi II w. p.n.e. - prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe

ius recepsit aequitatem prawo ma na względzie sprawiedliwość

summum ius summa iniura najwyższe prawo najwyższym bezprawiem (łacina antyczna); formalistyczne wykonywanie prawa może doprowadzić do nadużycia prawa

lex odnosi się do prawa stanowionego przez konkretnego prawodawcę

dura lex sed lex twarde prawo, ale prawo

lex iubeat non disputet prawo nakazuje, a nie dyskutuje

ius jako:

porządek prawny

uprawnienie

orzeczenie

sąd

in ius vocatio akt o charakterze prywatnym stosowany przez powoda celem wezwania pozwanego do stawiennictwa się w określonym terminie przed urzędnikiem państwowym

ius superius orzeczenie wyroku w średniowiecznej łacinie prawniczej

ius naturale prawo naturalne; Grecy - idealny porządek, Rzym - uniwersalne reguły dla wszystkich istot, średniowiecze (św. Tomasz z Akwinu) - prawo o boskim pochodzeniu, XVII-XIX w. - reguły powszechnie akceptowane w różnych porządkach prawnych

ius civile ogół norm dot. obywateli rzymskich, stosunków majątkowych osób prywatnych, porządki prawne krajów kontynentalnej Europy, europejska kontynentalna tradycja prawna

ius gentium relacje prawne Rzymian (obywateli rzymskich) z cudzoziemcami, prawa ustanowione przez ludzi (Tomasz Hobbes)

ius sanguinis prawo krwi; w odniesieniu do danego człowieka stosowane są prawa jego kraju ojczystego

ius soli prawo ziemi; w odniesieniu do danego człowieka stosowane są prawa z terytorium, na którym został popełniony pewien akt

ius commune od późnego średniowiecza; przejęte antyczne prawo rzymskie (ogólnoeuropejskie)

ignorantia iuris nocet nieznajomość prawa szkodzi

Corpus Iuris Civilis stworzone w VI w.; podstawa nauki prawa w Europie do końca XVIII w.; zbiór praw antycznego prawa

Corpus Iuris Canonici prawo kościelne (duże znaczenie do Reformacji)

ius publicum prawo publiczne; ochrona ustroju i porządku prawnego państwa

ius privatum praw prywatne

Publicum ius est quod ad statum rei łacina antyczna (III/II w. p.n.e.) - Prawem publicznym

Romane spectat, privatum quod ad jest to, co wiąże się z republiką rzymską, prawem

singulorum utilitatem (spectat) prywatnym jest to, co wiąże się z indywidualnym interesem obywateli

Ius publicum privatorum pactis mutari łacina średniowieczna - Prawo publiczne nie może

non potest zmieniać prywatnych umów

Privatorum conventio iuri publico łacina średniowieczna - Umowa osób prywatnych nie

non derogat może uchylić prawa publicznego

ius in personam uprawnienie względem osoby; jest skuteczne tylko względem konkretnej osoby

ius in rem uprawnienie względem rzeczy; skuteczne względem każdego, kto narusza czyjeś uprawnienie względem danej rzeczy

ius cogens prawo bezwzględnie obowiązujące; niemodyfikowalne

ius dispositivum prawo względnie obowiązujące; strony mogą je modyfikować

ius generale prawo ogólne, obowiązujące wszystkich

ius speciale prawo szczególne, obowiązujące niektóre grupy

privilegium (ius singulare) przywilej (≠uprawnienie)

Ius singulare est, quod contra tenorem Prawem szczególnym jest to, co zostaje powodu

rationis propter aliquam utilitatem wprowadzone wbrew jakiejś ogólnej zasadzie z

auctoritate constituentium introductum est jakiejś użyteczności, z mocy autorytetu tego, kto może stanowić prawo (D.1,3,16; OSP 237, 1924)

erga omnes względem wszystkich

ius disponendi uprawnienie do dysponowania (rozporządzania)

ius possidendi uprawnienie do posiadania (faktycznego władania) - stosowane do dziś

ius utendi et fruendi uprawnienie do używania i pobierania korzyści z czegoś (stosowane do dziś)

ius acquisitum uprawnienie do nabycia (stosowane do dziś)

ius apellacionis

ius avocandi uprawnienia w wymiarze procesowym; uprawnienie do odwołania się, zaskarżenia

ius provocationis

ius cavendi uprawnienie państwa do podjęcia środków prewencyjnych

ius coercendi uprawnienie państwa do karcenia

ius gladii prawo miecza; uprawnienie państwa do decydowania o życiu i śmierci: 1) sądownictwo wyższe, 2) uprawnienie do wymierzania kary śmierci

privilegium causae (pivilegium exigendi) uprzywilejowane traktowanie jakiegoś uprawnienia w ramach postępowania egzekucyjnego lub upadłościowego

privilegium favorabile uprzywilejowane traktowanie jakiejś grupy podmiotów lub kategorii rzeczy

privilegia fisci przywileje podatkowe

lex jako:

prawo pozytywne (stanowione,

lex humana)

konkretny porządek prawny

(lex patriae)

element czynności (lex contractus)

ustawa (Lex Falcidia)

reguły dotyczące obowiązywania prawa:

lex posterior derogat (legi) priori ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą (insp-D.1,3,28)

lex posterior generalis non derogat późniejsza ustawa ogólna nie uchyla wcześniejszej

legi priori speciali ustawy szczegółowej

lex specialis derogat legi generali ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną

lex superior derogat legi inferiori ustawa wyższego rzędu uchyla ustawę niższego rzędu

lex retro non agit prawo nie działa wstecz; obowiązuje tylko w polskim dyskursie prawniczym (wprowadzone ok. 1914-1917 r.)

lex prospicit non respicit prawo nie działa wstecz; łacina antyczna (art. 3 kc)

cessante ratione legis cessat ipsa lex jeśli odpada zasadność ustawy, odpada ustawa (nie wszędzie uznawane)

lex iniusta non est lex niesłuszna ustawa nie jest ustawą (niesłuszne prawo nie jest prawem)

inter arma silent leges w czasie wojny ustawy milczą (nie obowiązują)

szczególne reguły dotyczące obowiązywania prawa karnego:

nulla poena sine lege nie może być kary bez ustawy (od XVIII/XIX w.)

(nullum crimen sine lege) art. 1 kk

nullum crimen sine poena żadne przestępstwo nie powinno być bezkarne

reguły dotyczące innych problemów interpretacji tekstów prawnych (prawa stanowionego):

benignius leges interpretandae sunt, ustawy są w sposób właściwy interpretowane,

quo voluntas earum conservetur kiedy zachowywany jest ich sens (ważniejszy jest duch ustawy niż jej literalne znaczenie)

in legibus magis simplicitas quam przy interpretacji ustaw właściwsze jest dążenie ku

difficultas placet prostocie jak ku skomplikowanemu obrazowi (reguły prawnej legislacji)

ubi lex non distinguit, nec nos distinguere tam gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnienia, nie

debemus powinno się takich rozdziałów stosować

lege non distinguente, nec nostrum tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie jest naszą

est distinguere sprawą, by rozróżniać

in maiore minus est w tym, co jest większe, mieści się to, co jest mniejsze

zwroty określające typy argumentacji w ramach interpretacji tekstów prawnych:

argumentum a maiore ad minus argumentacja z większego na mniejsze

argumentum a minore ad maius argumentacja z mniejszego na większe

argumentum a contrario argumentacja z przeciwieństwa

argumentum a simili argumentacja z podobieństwa

argumentum a silentio/(ex silentio?) argumentacja z milczenia

zwroty określające przepisy ustawy z uwagi na sankcję ich naruszenia:

lex imperfecta ustawa, której naruszenie nie ma konsekwencji; ustawa prawnie neutralna

lex minus quam perfecta ustawa mniej jak doskonała; czynność naruszająca ustawę jest ważna, skutkiem jest pewna sankcja (zwykle pieniężna)

lex perfecta czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna

lex plus quam perfecta ustawa więcej niż doskonała; naruszenie jej powoduje nieważność sprzecznej z ustawą czynności + karę pieniężną

lex causae porządek prawny sprawy głównej rozciąga się na porządek sprawy szczegółowej

lex domicilii prawo właściwe ze względu na miejsce zamieszkania

lex fori prawo właściwe dla sądu rozstrzygającego daną sprawę

lex loci actus prawo miejsca dokonania czynności

lex loci celebrationis prawo miejsca zawarcia małżeństwa

lex loci contractus prawo miejsca zawarcia kontraktu

lex patriae prawo kraju, którego obywatelem jest dana osobą

lex rei sitae prawo położenia rzeczy

bonum/a dobro/a (majątek)

res corporales et incorporales dobra majątkowe materialne I niematerialne

ius privatum prawo prywatne

ius quod ad personas pertinet prawo, które odnosi się do osób

obligatio/nes zobowiązanie

dominium/proprietas własność (uprawnienie do czegoś)

iura in re aliena prawa do rzeczy cudzej

possessio posiadanie (faktyczne władanie nad rzeczą)

matrimonium małżeństwo

coniux współmałżonek

maritus (vir + coniux) mąż

marita (uxor) żona

matrimonium legitimum małżeństwo prawnie zawarte, pociągające za sobą wszelkie skutki prawne

matrimonium putativum małżeństwo mniemane

parentes (genitores) rodzice

mater matka

mater semper certa est matka jest zawsze pewna

pater ojciec

pater est quem nuptiae demonstrat ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo

ascendentes wstępni

descendentes zstępni

cognatus krewny

affinis powinowaty

obligatio est vinculum iuris zobowiązanie jest węzłem prawa

creditor wierzyciel

debitor dłużnik

obligatio ex contractu zobowiązanie umowne

obligatio ex delicto zobowiązanie czynnie dozwolone; wynika z popełnienia czegoś, czego prawo zabrania

obligatio quasi ex contractu zobowiązanie jak gdyby z umowy

obligatio quasi ex delicto zobowiązanie jak gdyby czynnie dozwolone

obligatio ex lege zobowiązanie wynikające z porządku prawnego (łacina średniowieczna)

obligatio naturalis zobowiązanie, którego wykonanie nie jest zabezpieczone przymusem prawnym

obligatio civilis zobowiązanie, którego wykonanie można wymusić poprzez prawo

obligatio in solidum przy wielości dłużników, wierzyciel może domagać się całości długu od pojedynczego dłużnika

obligatio pro rata przy wielości dłużników, należność danego dłużnika jest częścią całości długu

diligentia staranność

diligens pater familias staranny ojciec rodziny

causa przyczyna, sprawa

iusta causa słuszna przyczyna

causa obligandi vel acquirendi przyczyna zobowiązania (skutecznie prowadzi do powstania zobowiązania) lub nabycia

causa solvendi przyczyna uzasadniająca spełnienie świadczenia

causa donandi przyczyna darowania

iusta causa possidendi słuszna przyczyna posiadania

iusta causa traditionis słuszna przyczyna przekazania

causa civilis sprawa z prawa prywatnego; łacina antyczna

causa criminalis sprawa z prawa karnego; łacina antyczna

causa cognita sprawa rozpoznana, załatwiona

culpa wina

neglegentia niestaranność, niedbałość

dolus zły zamiar

culpa lata ciężkie niedbalstwo (uchybienie jakiemuś wzorcowi staranności)

culpa levis lżejsze niedbalstwo

culpa in concreto niedołożenie takiej staranności, jaką zachowano by przy własnych sprawach

culpa in abstracto naruszenie abstrakcyjnego wzorca staranności

culpa in contrahendo wina w kontraktowaniu (XIX w.)

culpa in custodiendo wina w strzeżeniu (średniowiecze)

culpa in eligendo wina w wyborze; odpowiedzialność za szkody, wyrządzone przez osoby, z których usług się korzystało (np. kontrahentów, podwykonawców); średniowiecze

dolus directus bezpośredni zły zamiar

dolus coloratus szczególne natężenie złej woli

dolus evetualis zły zamiar następczy

dolus premeditates zaplanowany zły zamiar

dolus repentinus zły zamiar gwałtowny (afekt)

dolus subsequens zły zamiar następczy

volenti non fit iniuria chcącemu nie dzieje się krzywda; w pewnych okolicznościach zgoda poszkodowanego wyłącza odpowiedzialność sprawcy (łacina antyczna)

casus fortuitus zdarzenie jest wynikiem przypadku (szkoda nie wynika z czyjejś niedbałości)

casus mixtus przypadek “mieszany”; powstanie szkody jest bezpośrednio wynikiem przypadku, ale pośrednio wynika z czyjegoś nagannego zachowania

casus sentit dominus szkoda wynikająca z przypadkowego zdarzenia obciąża właściciela

casus a nullo praestatur jeśli szkoda wynika z przypadkowego zdarzenia, to od nikogo nie można domagać się odszkodowania

vis siła

vis maior siła wyższa

vis absoluta siła absolutna

periculum in mora ryzyko w zwłoce

periculum debitoris ryzyko ewentualnej przypadkowej szkody ponosi dłużnik

mora debitoris (mora solvendi) zwłoka dłużnika

mora creditoris (mora accipenti) zwłoka wierzyciela (wierzyciel nie przyjmuje prawidłowo oddanego mu świadczenia)

periculum locatoris ryzyko ewentualnej przypadkowej szkody ponosi najemca

damnum szkoda

damnum compensare wynagrodzić szkodę

damnum emergens rzeczywiste umniejszenie majątku

lucrum cessans utracone korzyści

solutio prawidłowe spełnienie świadczenia

res rzecz

tempum 3 elementy solutio czas

locum miejsce

datio in solutum za zgodą wierzyciela dłużnik może przekazać coś innego niż to, co wynika z treści zobowiązania

facultas alternativa upoważnienie przemienne

obligatio alternativa zobowiązanie przemienne

interpellatio wezwanie

dies interpellat pro homine termin wzywa za człowieka

mora ex rei fit w danym przypadku zwłoka wynika z samej rzeczy

fur semper moram facere videtur złodziej jest traktowany zawsze jako będący w zwłoce

perpetuatio obligationis ?

contractus ab initio voluntatis est, ex post umowa od początku uzależniona jest od woli stron po

facto necessitatis (zawarcie kontraktu ma charakter dobrowolny), ale

jej zawarciu umowa ma charakter przymusowy (jej

wykonanie ma charakter przymusowy)

contractus bilateralis kontrakt dwustronny (średniowiecze)

contractus multilateralis umowa wielostronna (średniowiecze)

contractus innominatus umowa nienazwana; tylko niektóre umowy są źródłem zobowiązania (umowy nazwane), później pojawiają się umowy nienazwane, które nie są żadnym z typów umów, ale porządek prawny uznaje je za źródło zobowiązania (średniowiecze)

contractus vitalitus umowa dożywotnia (zawierana na czas życia); średniowiecze

contractus takie umowy, które są źródłem zobowiązania umownego

pactum 1. każda umowa (zbiór szerszy od “contractus”); 2. umowa, która nie jest źródłem zobowiązania umownego

pacta sunt servanda umów należy dotrzymywać (każda umowa może być źródłem zobowiązania umownego); XIII w.

causa licita dozwolona przyczyna (od 2. poł. XVIII w. dotyczy swobody umów)

rebus sic stantibus w takim stanie rzeczy (można dokonać modyfikacji zawartej umowy, jeśli stan rzeczy radykalnie się zmienił; radykalna zmiana okoliczności może prowadzić, z mocy prawa, do modyfikacji obowiązków stron) - średniowiecze (prawdopodobnie XIII w.), powszechna od XIV do XVIII w., w XIX w. odrzucona, uznawana od XX w. (zwłaszcza po II wojnie światowej)

contractus bonae fidei umowa dobrej wiary (łacina antyczna); w przypadku niektórych zobowiązań umownych, sędzia miał swobodę, ustalając wyrok (ich katalog rośnie - odchodzi się od formalizacji)

contractus stricti iuris umowa ścisłego prawa (łacina antyczna); takie zobowiązania umowne, w których sędzia musiał rozstrzygnąć rygorystycznie daną sprawę (formalizm); ich katalog zmniejsza się

bona fides dobra wiara

mala fides zła wiara

venire contra factum proprium nemini licet postępować przeciwko samemu sobie nikomu nie jest dozwolone (średniowiecze, Azo); nikt nie może postępować wbrew wytworzonemu w swoim postępowaniu zaufaniu (jest to traktowane jako nadużycie swego uprawnienia); średniowiecze, Cic.

tu patere legem quam fecisti powinieneś przestrzegać prawa, które ustanowiłeś;

turpitudinem suam allegans nemo audiatur nikt nie powinien być wysłuchiwany, jeśli powołuje

się na swoją niegodziwość; glossa

dolo facit qui petit quod redditurus est źle/podstępnie postępuje ten, kto domaga się tego, co będzie musiał zwrócić (D.50,17173,3)

interpretacja umów:

in conventionibus contrahentium voluntas przestrzega się w umowie bardziej woli kontrahentów

potius quam verba spectanta sunt niż słów (prymat przyznaje się zgodnej woli stron aniżeli dosłownemu brzmieniu umowy; odrzucanie w prawie prywatnym formalizmów); D.12,1,3

in ambiguitas contra stipulatorem w przypadku wątpliwości co do składającego oświadczenie

falsa demonstratio non nocet fałszywe oświadczenie nie szkodzi

impossibilium nulla est obligatio zobowiązanie niemożliwe jest nieważne; ogólna zasada prawa od XIX w.

conventio umowa

actio negatoria skarga przysługująca, gdy czyjeś władztwo nad rzeczą jest zakłócane

rei vindicatio wydobycie rzeczy (skarga, dzięki której właściciel może uzyskać zabraną własność; nie istnieje w Common Law)

corpus materialne władanie rzeczą

animus posiadanie zamiaru władania nad czymś

possessio

suo nomine w swoim imieniu

detentio władztwo corpore (bez władztwa anime); nastawienie detektora ma charakter alieno nomine

alieno nomine w cudzym imieniu

superficies solo cedit to, co jest na powierzchni, przypada znalazcy, to, co zostało trwale połączone z powierzchnią gruntu, stanowi własność właściciela gruntu

nemo plus iuris ad alium transfere potest, nikt nie może przenieść na inną osobę więcej

quam ipse habet uprawnień jak on sam ma

bonae fidei possessor posiadacz w dobrej wierze (przekonanie, że nie narusza się niczyjego uprawnienia)

malae fidei possessor posiadacz w złej wierze

mala fides superveniens non nocet późniejsza zła wiara nie szkodzi (wiąże się z odmiennym traktowaniem ruchomości i nieruchomości - zwykle odnosi się do nieruchomości)

mala fides superveniens nocet późniejsza zła wiara szkodzi (wiąże się z odmiennym traktowaniem ruchomości i nieruchomości - zwykle odnosi się do ruchomości)

fides/fides publica wiara/zaufanie dla władzy publicznej

fiducia powiernictwo oparte na szczególnym zaufaniu

prior tempore potior iure wcześniejszy pod względem czasu ma lepsze uprawnienia (porządkuje konflikty w przypadku wielości zastawów, dłużników)

heres spadkobierca

hereditas: spadek

ex testamento na mocy testamentu

contra tabulas dziedziczenie konieczne

ab intestate dziedziczenie ustawowe

actor (powód reus) pozwany

hereditas nihil aliud est, quam successio spadek nie jest niczym innym, jak wejściem w ogół

in universum ius quod defunctus habuerit praw, które posiadał zmarły

testamentum allographum testament allograficzny (ustny)

testamentum holographum testament holograficzny (własnoręczny)

testamentum militum testament żołnierski, wojskowy

testamentum ruptum

ambulatoria est voluntas defuncti usque zmienną jest wola zmarłego aż do chwili, kiedy jego

ad vitae supremum exitum życie wygaśnie

imperium prawnie dopuszczany obszar władczych uprawnień państwa

iudicium sąd

administratio administracja

iura novit curia sąd zna prawa (sąd nie może odmówić rozstrzygnięcia powołując się na brak uregulowań lub nieznajomość prawa); łacina średniowieczna

iudex non calculat sędzia nie liczy (sąd nie zajmuje się ustaleniami czysto technicznymi); łacina średniowieczna

iudex suspectus sędzia budzący wątpliwości (możliwość wyłączenia sędziego); łacina średniowieczna

nemo iudex in sua causa nikt nie może być sędzią we własnej sprawie; łacina średniowieczna

nemo iudex sine actore nie ma sędziego jeśli nie ma powoda; łacina średniowieczna

audiatur et altera pars należy wysłuchać drugiej strony (jedna z zasad państwa prawnego); łacina antyczna (nie wypowiedziana w dyskursie prawniczym, lecz filozoficznym)

et incumbit probatio, qui dicit, dowód obciąża tego, kto mówi, nie tego, kto przeczy

non qui negat (obowiązek dostarczenia dowodu należy do tego, kto chce coś uzyskać); łacina antyczna

in dubio pro reo w przypadku wątpliwości należy wydać orzeczenie korzystne dla pozwanego (powszechniejsza); łacina antyczna

in dubio semper id, w przypadku wątpliwości, należy się mniej (starsza);

quod minus est, debetur łacina antyczna

damnosa hereditas szkodliwy spadek (spadek przynoszący więcej szkody niż korzyści; nie może być ograniczeniem dla ewentualnych roszczeń)

res iudicata rzecz osądzona (wyklucza możliwość ponownego prowadzenia sprawy sądowej względem czegoś)

neminem laedere nie szkodzić nikomu (łacina antyczna)

venire contra factum proprium przeszkoda nie pozwalająca stronie na powołanie się na fakty, czy okoliczności sprzeczne z jego poprzednimi oświadczeniami czy czynnościami; nie dopuszcza postępowania wbrew wytworzonemu zaufaniu

reus in exceptione fit actor pozwany w zakresie w jakim podnosi zarzut procesowy staje się powodem; łacina antyczna

actori incumbit probatio ciężar spoczywa na powodzie

exceptio zarzut procesowy

Przypadki wykorzystania zwrotów i reguł łacińskich w praktyce:

wyraz erudycji prawniczej,
wyjaśnienie pojęć prawniczych przy użyciu terminów łacińskich,
wyrażanie pojęć prawniczych nie mających precyzyjnej nazwy w języku narodowym,
termin techniczny narodowego języka prawniczego,
wyrażenie istotnej dla argumentacji zasady prawa

Formowanie się narodowych języków prawniczych:

formowanie się antycznej nauki prawa (IX w. p.n.e. - VI w. n. e.)
Corpus Iuris Civilis (VI w.)
łacina i kodeksy podstawą nauki prawa (XI-XIX w.)
szkoła prawa natury (XVII-XVIII w.):

J. Dromat, Lex loix civiles dans leur ordre naturel, le droit public et legume delectus - napisane już nie po łacinie,
rozwinięta w większości krajów europejskich w XVII w.,
pierwszy nurt nauki prawa, z którego wyrosły niektóre współczesne regulacje dotyczące prawa prywatnego,

usus modernus pandectarum (współczesne używanie pandektów - rzymskich tekstów; XVIII w.):

rozwój gł. na terenie Niemiec,
L.J.F. Hőpfner, Theoretish-praktischer Commentar űber die Heineccischen Institutionen,
wokół niego kształtuje się niemiecki język prawniczy

łac. PL F I GB D

accessio akcesja accession accessione accession Akzession

(nabycie własności przez załączenie)

actus akt acte atto act Akt

(czynność)

adoption adopcja adoption adopzione adoption Adoption

apellatio apelacja appel appello appeal Apellation

(środek zaskarżenia)

bona majątek biens beni assets Vermőgen

(coś, co może być przedmiotem uprawnienia)

cautio kaucja caution garanzia warranty Kaution

cessio cesja cession cession cession Zession

(przeniesienie uprawnień z jednego podmiotu na inny)

clausula klauzula clause clausola clause Klausel

compensatia potrącenie compensation compensazione set-off Kompensation

contractus kontrakt contrat contratto contract Aufrechnung

(dowolne takie postacie umowy, których wykonanie porządek prawny zabezpiecza)

delictum delikt delit delitto (illecito) tort unerlaubte Handlung

(czyn niedozwolony)

depositum przechowanie dèpót deposito deposit Verwahrung

donatio darowizna donation donazione donation Donation

exceptio ekscepcja exception eccezione exception Exception

(szczególna okoliczność, której odniesienie paraliżuje żądania powoda)

infamia infamia infamie infamia infamy Infamie

inventarium inwentarz inventaire inventario inventory Inventär

legalis legalny légal legale lawful, legal rechtmäβig

legatum legat, zapis legs legato legacy Legat

mandatum zlecenie mandat mandato agency Auftrag, Manda t

novatio odnowienie novation novazione novation Novation

occupatio zawłaszczenie occupation occupazione occupation Aneignung

(nabycie własności przedmiotu, który do nikogo nie należy)

pactum pakt pacte patto agreement Vertrag

(umowy nietraktowane jak reguły? przez porządek prawny)

poena kara peine pena punishment Strafe

possessio posiadanie possession possesso possession Besitz

(faktyczne władanie obiektem)

precarium prekarium precaire precario possession prekarische

(uzyskanie faktycznego władania rzeczą w ramach dobrodziejstwa) Überlassung

testamentum testament testaments testamento will Testament

prohibitio zakaz prohibè divieto prohibition Verbot

provincia prowincja province provincia province Provinz

promulgatio promulgacja promulgation promulgazione promulgation Promulgation

(stosowne ogłoszenie aktu prawnego)

privates prywatny privé privato private privat

publicus publiczny public pubblico public őffentliches

restitutio restytucja restitution restituitione restitution Restitution

(określenie środka prawnego, który zmierza do przywrócenia stanu poprzedniego)

sanctio sankcja sanction sanzione sanction Sanktion

(1. zatwierdzenie, 2. nałożenie ujemnych skutków)

successio sukcesja succession successione succession Sukzession

(wstąpienie w czyjąś sytuację prawną)

vindicatio windykacja vindict vindicazione vindication Herausgabe

przypis własny

triada prawa

własności