Przestępstwo - art. 1 KK - czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary kryminalnej przez ustawę, o cechach określonych w ustawie, społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy.

Odpowiedzialność karna dotyczy tylko czynów osób fizycznych.

Czyn - zachowanie człowieka sterowane jego wolą.

Formy czynu - aktywny (działanie) lub bierny (zaniechanie).

Aby czyn był przestępstwem musi cechować go pewna społeczna szkodliwość w stopniu większym niż znikomy.

Wykroczenie - to czyn szkodliwy w jakimkolwiek stopniu, zabroniony pod groźbą kary kryminalnej.

Mierniki społecznej szkodliwości czynu:

1. Rodzaj i charakter narażanego dobra

2. Rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody

3. Sposób i okoliczności popełnionego czynu

4. Waga naruszonych przez sprawcę obowiązków

5. Postać zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia

Część z tych mierników ma charakter podmiotowy (sprawca), a część przedmiotowy (te, które wiążą się z czynem i go charakteryzują).

Podział przestępstw ze względu na ciężar gatunkowy:

1. Zbrodnia - czyn zabroniony karą pozbawienia wolności nie krótszą niż 3 lata lub surowszą.

2. Występek - czyn zabroniony, zagrożony jedną z kar wolnościowych, grzywny do 30 stawek lub karą pozbawienia wolności mniejszą niż 3 lata.

Ze względu na kryterium winy:

1. Przestępstwa umyślne - zbrodnia jest przestępstwem popełnionym tylko umyślnie.

2. Przestępstwa nieumyślne - występek można popełnić nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Ze względu na skutek:

1. Przestępstwa skutkowe (materialne) - dopóki nie ma skutku, można mówić o usiłowaniu (związek między skutkiem, a zachowaniem sprawcy)

2. Przestępstwa nieskutkowe (formalne)

Skutek - to zmiana w świecie zewnętrznym, rezultat zachowania nagannego i gdy się od tego zachowania odrywa, np. nie udzielenie pomocy jest naganne bez względu na fakt, czy przyniosło to ofierze szkodę czy nie.

Teoria ekwiwalencyjna (obiektywna) ustalania związków przyczynowych:

Jakkolwiek więź między zachowaniem sprawcy a skutkiem przypisuje sprawcy odpowiedzialność za ten czyn

SINE QUA NON - warunek bez którego nie …

Teoria przeciętnej przyczynowości:

Związek istnieje między zachowaniem a skutkiem, jeżeli doświadczenie nam podpowiada, że przeciętnie jakieś zachowanie prowadzi do jakichś przeciętnych skutków.

Teoria relewancji - teoria specjalnego związku przyczynowego, która bazuje na teorii obiektywnej dwuetapowa:

- bada czy dane zachowanie było potrzebne dla spowodowania skutku - za pomocą metody sinekwanowej (SINE QUA NON)

- bada się czy zachowanie było na tyle istotne, że wywołało skutki określone - za pomocą funkcji czasownikowej.

Podział przestępstw:

1. Z naruszeniem dobra - niekorzystne rozporządzenie mieniem, szkody w mieniu, utrata życia (dobra szczególnie cenne ustawodawca chroni z wyprzedzeniem zanim do naruszenia dojdzie)

2. Narażenie dobra na niebezpieczeństwo

- konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo - spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa z możliwością realnego zagrożenia. Jest utożsamiane z przestępstwem skutkowym w świecie zew.

- abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo - niebezpieczeństwo nie jest skonkretyzowane, jest mniej prawdopodobne.

Typy przestępstw i ich odmiany

Ustawodawca musi podać znamiona przestępstwa (cechy) dzielimy na grupy:

- kto może być sprawcą

- na czym polega zachowanie naganne

- przedmiot ochrony

Typ uprzywilejowany przestępstwa - opatrzone łagodniejszą sankcją

Odmiany kwalifikowane - opatrzone surowszą sankcją niż typ podstawowy. Sporą grupę odmian kwalifikowanych stanowią przestępstwa z uwagi na następstwo czynu

Następstwo czynu - dalszy skutek

Wina zastrzeżona - to wina kombinowana, polegająca na kombinacji winy umyślnej i nieumyślnej

Typy przestępstw z uwagi na podmiot (osobę sprawcy):

1. Przestępstwa powszechne - może popełnić każdy, z reguły oznaczone zaimkiem „kto”.

2. Przestępstwa indywidualne - indywidualna cecha sprawcy (popełniane przez określona klasę podmiotów):

1. przestępstwa indywidualne właściwe - indywidualna cecha sprawcy wpływa na penalizację danego zachowania (określonego zachowania) np. łapownictwo

2. przestępstwa indywidualne niewłaściwe - indywidualna cecha sprawcy wpływa jedynie na złagodzenie lub zaostrzenie odpowiedzialności karnej

Z uwagi na tryb ścigania:

1. Przestępstwa publiczno-karne - ścigane oficjalnie przez urząd prokuratorski:

1. z urzędu - obywatel nie musi podejmować żadnych starań, aby postępowanie zostało wszczęte

2. na wniosek - z uwagi na ofiarę przestępstwa lub dobre stosunki między członkami rodziny, ustawodawca decyduje się na ściganie na wniosek:

- przestępstwa bezwzględnie wnioskowane - takie, których nie można ścigać nigdy, jeżeli nie ma zgody ofiary na ściganie sprawcy (w trybie oskarżenia publicznego)

- przestępstwa względnie wnioskowane - generalnie ścigane z urzędu, a wyjątkowo ze względu na bliskość sprawcy i ofiary, wymaga się wniosku uprawnionego podmiotu

- w trybie oskarżenia prywatnego - podmiot uprawniony (pokrzywdzony przestępstwem) musi sam sporządzić wniosek do sądu i bronić swoich racji.

Ustawowe znamiona przestępstwa - to cechy naganne zaliczane do określonej grupy przestępstw. Określane jest zachowanie naganne, to jest: okoliczności, czas, miejsce, czasem skutek i ta grupa znamion należy do przedmiotu znamion przestępstwa.

Przedmiot ochrony (zamachu) - to dobro, w które godzi sprawca dopuszczający się przestępstwa:

1. Przedmiot czynności wykonawczej - to konkretny przedmiot, na który dokonywany jest zamach i przez który to przedmiot dochodzi do zamachu na dobro (ugodzenie w prawo własności) - dobro może mieć charakter materialny i niematerialny.

2. Przedmiot ochrony:

1. ogólny przedmiot ochrony norm prawno-karnych - to ogół dóbr indywidualnych i zbiorowych, które przepisy prawa karnego chronią i ogół norm porządku prawnego

2. rodzajowy przedmiot ochrony (grupowy) - wspólny dla jakiejś grupy przestępstw (uwypuklony w części szczególnej w nagłówkach rozdziałów)

3. indywidualny przedmiot ochrony - wyłania się z przepisów prawno-karnych i każdy z tych przepisów chroni indywidualne dobro (np. ochrona monogamicznych związków małżeńskich)

3. Strona podmiotowa przestępstwa - problematyka winy: czy dany czyn można popełnić umyślnie lub nieumyślnie, z jakich pobudek.

BUDOWA PRZEPISU PRAWNOKARNEGO

1. W części ogólnej - budowa nie różni się od innych działów prawa

2. W części szczególnej - charakterystyczna dla prawa karnego

Budowa przepisów - dwuczłonowa:

1.Dyspozycja - pierwsza część przepisu, która określa zespół znamion czynu zabronionego.

2. Sankcja - określa konsekwencje grożące za zachowanie naganne.

Dyspozycja:

- opisowa - opisuje zachowanie

- normowa - ustawodawca operuje normami

- nazwowe - np. kto kradnie z włamaniem

- nazwowo-opisowe

Budowa dyspozycji:

1. dyspozycje proste - składają się z jednego zespołu znamion (np.bigamia)

2. dyspozycje złożone - składają się co najmniej z 2 zespołów znamion

- alternatywnie (znęcanie się psychiczne i fizyczne oraz psychiczne i fizyczne razem - każde z nich jest naganne)

- kumulatywnie (opierają się na kumulacji - zestawy znamion muszą wystąpić łącznie np. kradzież i przemoc lub groźba jej użycia)

- alternatywno-kumulatywnie

Budowa sankcji:

1. sankcje proste - przewidują 1 rodzaj kary

2. sankcje złożone:

- alternatywnie - kilka rodzajów kar z prawem wyboru kar zawartych w sankcji

- kumulatywnie - poza kodeksem karnym, np. prawo bankowe, ustawodawca przewiduje kilka rodzajów kar do stosowania łącznie - w prawie karnym 2 kary można łączyć - pozbawienie wolności i grzywna

- alternatywno-kumulatywnie - kara grzywny lub kara pozbawienia wolności lub możliwość orzeczenia tych dwu kar łącznie

W sankcjach przewidziane są tylko kary - środki karne dodatkami do kar lub je zastępują.

WINA - strona podmiotowa przestępstwa

Teoria psychologiczna - to stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Pod pojęciem winy kryją się pobudki, zamiar, ona tkwi w głowie sprawcy.

Teoria normatywna - przeżycia psychiczne sprawcy są nierozerwalnie związane z czynem sprawcy.

Czysta teoria normatywna winy - to możliwość postawienia sprawcy zarzutu z powodu jego nagannego zachowania. Aby to ustalić musimy rozpoznać możliwość zachowania sprawcy w danych okolicznościach, przeanalizować to zachowanie i wykluczyć ewentualne upośledzenie oraz inne oznaki mogące wpływać na jego zachowanie.

Koncepcja kompleksowa winy - zarzucany z punktu widzenia ustawy stosunek psychiczny sprawcy do czynu (łączy się z jego intencjami)

2 formy winy (podstawowe):

- umyślność działania sprawcy - zamiar popełnienia czynu zabronionego:

1. zamiar bezpośredni - ma taką intencję (chce)

2. zamiar ewentualny - przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale ma świadomość, że może go popełnić i godzi się na to

3. zamiar przemedytowany - przemyślany - w hierarchii zarzutów będzie najsurowiej oceniany

4. zamiar nagły - powstały pod wpływem chwili

5. zamiar bezpośredni o szczególnym zabarwieniu - charakterystyczny dla tzw. Przestępstw kierunkowych, gdzie ustawodawca określił cel działania sprawcy (np. kradzież)

- wina nieumyślna - polega na popełnieniu czynu zabronionego na skutek niezachowania ostrożności:

1. lekkomyślność - świadoma forma winy - charakteryzuje się tym, że sprawca przewiduje popełnienie czynu zabronionego, ale go bagatelizuje

2. niedbalstwo - sprawca nie ma świadomości, że jest to czyn zabroniony

Okoliczności uchylające winę - gdy sprawca od strony przedmiotowej zachowuje się zgodnie z dyspozycją, ale nie ponosi odpowiedzialności karnej.

Okoliczności wyłączające winę:

1. Nieletniość - co do zasady do 17 lat nie odpowiadają karnie, domniemanie, że są to osoby niezdolne do zawinienia z racji niedojrzałości wiekowej. Wyjątek - art. 10 § 2KK - niektórym można postawić zarzut winy: co najmniej 15 lat, stopień demoralizacji, inne środki zachowawcze nie przynoszą efektu i przestępstwa ciężkie.

2. Niepoczytalność - stan zaburzenia psychiki z powodu: choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, innych zakłóceń czynności psychicznych. Przyczyny te muszą wpływać na to, że sprawca nie mógł w czasie popełniania czynu: rozpoznać jego znaczenia, kierować swoim postępowaniem. Nie wystarczą dokumenty posiadane wcześniej o upośledzeniu (osoby takie też odpowiadają karnie). Powołuje się 2 biegłych psychiatrów, którzy ustalają czy w chwili popełniania czynu wystąpiła niepoczytalność.

Środki zabezpieczające:

- lecznicze - dla sprawców niepoczytalnych zagrażających w sposób poważny dobrom

- nielecznicze - dla osób, które naruszają prawo w stanie niepoczytalności, ale w stopniu niewielkim

3. Niektóre rodzaje błędów

4. Działanie na rozkaz

5. Działanie w szczególnej sytuacji motywacyjnej

Okoliczności umniejszające winę - kara może być łagodniejsza z racji mniejszej winy (nawet nadzwyczajne złagodzenie kary):

1. Poczytalność ograniczona

2. Błąd zawiniony

Oprócz niepoczytalności jest stan niepoczytalności ograniczonej - wina jest umniejszona i sprawca odpowiada karnie, a wymiar kary jest nieco łagodniejszy. Poczytalność może być ograniczona z tych samych przyczyn co niepoczytalność, ale skutek psychologiczny różni te dwa stany.

Znaczny stopień ograniczenia poczytalności - sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (prócz łagodniejszego wymiaru kary). W stosunku do sprawców o ograniczonej poczytalności - umieszcza się ich w zakładzie karnym z możliwością leczenia psychiatrycznego.

Wyłączenia odpowiedzialności przy niepoczytalności oraz załagodzenia odpowiedzialności przy ograniczonej poczytalności nie stosuje się do sprawców odurzonych lub nietrzeźwych (nietrzeźwy - zawartość alkoholu we krwi powyżej 0,5 promila).

Niektóre rodzaje błędów

Błąd - jest to rozbieżność między obiektywną rzeczywistością a wyobrażeniem o tej rzeczywistości odbijającym się w umyśle sprawcy - źle odbierają tą rzeczywistość. Błąd może polegać na:

• urojeniu - sprawca wyobraża sobie więcej elementów niż występuje w rzeczywistości

• nieświadomości - w rzeczywistości obraz jest pełniejszy niż w psychice sprawcy.

Rodzaje błędów:

1. błąd co do znamion ustawowych - jeżeli sprawca pozostaje w błędzie co do znamion przestępstwa jest to błąd istotny, który powoduje wyłączenie winy umyślnej (przy winie umyślnej sprawca musi objąć świadomością i wolą wszystkie znamiona). Błąd nieistotny - nie dotyczy znamion ustawowych.

2. błąd co do kwalifikacji prawnej czynu - (2 odmiany: kwalifikowana i uprzywilejowania) - gdy sprawca jest przekonany, że jego zachowanie wyczerpuje znamiona czynu łagodniejszego, ale tak nie jest

3. błąd co do kontratypu - usprawiedliwione błędne przekonanie. Jeśli sprawca działa w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu podlega wybaczeniu, jeżeli błąd sprawcy był nieusprawiedliwiony - odpowiada normalnie

4. błąd co do prawd - co do faktu, że dane zachowanie jest zabronione pod groźbą kary - sprawca myśli, że tak można, nie wie, że jest to zabronione

5. co do zasady - błąd usprawiedliwiony - uchyla winę, błąd nieusprawiedliwiony - umniejsza winę

KONTRATYPY

Są to okoliczności uchylające karną bezprawność czynu - kiedy zachowanie zabronione groźbą kary z jakiś powodów zabronione nie jest.

1. Ustawowe - uregulowane w ustawach

Pozaustawowe - wynikające np. ze zwyczajów

1.Kodeksowe:

Kontratyp:

1. obrony koniecznej (art. 25 KK)

2. stanu wyższej konieczności (art. 26 KK)

3. dopuszczonego ryzyka związanego z eksperymentem (art.27 KK)

4. zawarte w unormowaniu w części szczególnej (np. typ przestępstwa zniesławienia w społecznie uzasadnionych okolicznościach) (art. 213 KK)

2.Pozakodeksowe:

Kontratyp:

1. legalnego przerywania ciąży (art. 152 i 153 KK)

2. ryzyka sportowego

3. działanie w granicach praw i obowiązków

Kontratyp obrony koniecznej (art. 25 KK)

Obrona konieczna - to odparcie bezpośredniego bezprawnego ataku na jakiekolwiek dobro.

Warunki, kiedy przysługuje obrona konieczna:

- na zamach bezprawny i bezpośredni

- musi przyświecać cel obronny

Jeżeli osoba szykuje zamach na nasze dobro ustawodawca nie wymaga bierności, ale pozwala na aktywność ze strony osoby zagrożonej.

Urojona obrona konieczna - jeśli usprawiedliwiona błędnym przekonaniem - uchyla odpowiedzialność, jeśli nieusprawiedliwionym - złagodzenie.

Ekscesy obrony koniecznej - działanie z przekroczeniem obrony koniecznej podejmując obronę konieczną:

• zbyt wcześnie - podjęta, kiedy zamach się jeszcze nie rozpoczął lub nie występował element bezpośredniości zamachu

• zbyt późno (spóźniona) - dokonana w czasie, kiedy zamach się już skończył. Po przestępstwie można udać się za sprawcą by pojmać go i oddać w ręce organów ścigania lub odebrać mu rzecz, którą nam zabrał. Nie można stosować siły wobec tej osoby, wyrządzać mu krzywdy

• eksces intensywny - zachodzi wtedy, gdy zastosowano sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczności zamachu. Zakaz ten wypływa z konieczności obrony - czyli można w celach obronnych dopuścić się czynów atakujących dobra napastnika, ale nie powinno być rażących dysproporcji.

Kontratyp stanu wyższej konieczności (art. 26 KK)

Stan wyższej konieczności - polega na działaniu będącym czynem zabronionym, ale w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu jakiemuś dobru lub osobie. Źródło niebezpieczeństwa wypływać może z działania sił przyrody, zwierząt, zachowania się ludzi.

Jeśli nie jesteśmy w stanie inaczej uniknąć niż przez poświęcenie innego dobra chronionego prawem, to wolno to zrobić (jeśli poświęcone dobro jest wartości mniejszej, równej lub nawet wyższej, byle nie rażąco).

Jest ograniczony 3 zasadami:

1. zasada subsydiarności - powołać się na ten stan, kiedy nie istniały inne możliwości wyjścia z sytuacji

2. zasada proporcjonalności - poświęcamy dobro wyższej wartości niż dobro zagrożone, to popełniamy przestępstwo

3. zasada wyłączenia - nie każdy może powołać się na stan wyższej konieczności - tylko ten, kto ma obowiązek chronić dobro (np. ratownik) nie może go poświęcać np. lekarz nie może odmówić niesienia pomocy

Art. 25 § 5 mówi - przepisy o stanie wyższej konieczności stosuje się gdy, w obliczu niebezpieczeństwa jest kilka dóbr chronionych prawem, a ratowane będzie tylko jedno - nie można kogoś sądzić za to, że ratował tylko to jedno.

Różnica między obroną konieczną a stanem wyższej konieczności

Różnice dotyczą

źródła niebezpieczeństwa:

- w obronie jest nim wyłącznie czyn człowieka (bezpośredni i bezprawny)

- w stanie wyższej konieczności - każde bezpośrednie niebezpieczeństwo

działanie:

- w obronie skierowane przeciwko dobru sprawcy zamachu

- w stanie - przeciwko dobru osoby trzeciej lub społecznemu

Kontratyp dozwolonego ryzyka nowatorskiego - wszelkie eksperymenty wiążą się z możliwością spowodowania strat. Nie popełnia przestępstwa i nie odpowiada karnie ten kto działa w ramach eksperymentu medycznego, poznawczego, technicznego i ekonomicznego, a korzyść ma istotne znaczenie na oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość i sposób przeprowadzenia są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

Jeżeli eksperyment z udziałem ludzi - potrzebna zgoda uczestnika i poinformowanie go o wszystkich możliwych skutkach i korzyściach. Uczestnik ma możliwość odstąpić od eksperymentu i nie można mu tego zabronić.

Kontratyp legalności przerywania ciąży (art. 152 i 153 KK - 2 typy przestępstw: za zgodą kobiety i z naruszeniem przepisów oraz bez zgody kobiety i z naruszeniem przepisów).

Kontratyp normowany przez Ustawę o ochronie życia i płodu ludzkiego i … z 7.01.1993 r. - określa warunki legalności przerywania ciąży:

1. wzgląd na życie i zdrowie kobiety ciężarnej (za jej zgodą i bez względu na etap rozwoju płodu)

2. wzgląd eugeniczny - badania prenatalne - lub inne przesłanki wskazują na uszkodzenie płodu lub istnienie choroby zagrażającej jego życiu, nieodwracalne i ciężkie uszkodzenie

3. wzgląd prawny - jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że ciąża pochodzi z czynu zabronionego - czas na legalny zabieg ograniczony do 12 tyg. - do przeprowadzenia zabiegu potrzebne jest zaświadczenie prokuratora.

Nie ma prawa do przerywania ciąży kobieta w ciężkiej sytuacji materialnej.

Kontratyp zniesławienia (art. 212 KK)

Polega na pomówieniach innych osób, grupy osób, instytucji itp. W sposób mogący ich poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania.

Wyróżnia się 2 sytuacje:

- publicznie - w miejscu, że może to dotrzeć do szerszej, nieokreślonej liczby osób

- niepublicznie - w ścisłym gronie.

Jeśli sprawca dopuszcza się czynu za pomocą środka masowego przekazu nie zawsze jest czynem przestępczym, publicznie - zarzut musi być prawdziwy i służyć obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Kontratyp karcenia osób nieletnich

Kontratyp ten narzuca działania osoby w celu wychowawczym, nie można stosować siły fizycznej bez przyczyny i powodu. Dorosłym przysługuje względem nieletnich prawo do wychowywania, prawo doboru środków wychowawczych (jest różne - inne rodzicom, inne np. wychowawcom) - ma na celu skorygowanie zachowań na przyszłość.

Żeby karcenie było bezkarne nie może wyrządzać małoletniemu szkód i krzywd. W świetle prawa rodzinnego i opiekuńczego ci, którzy mają władzę rodzicielską mają prawo i obowiązek wychowywania dziecka i opieka nad nim przy pomocy m.in. karcenia jako metody wychowawczej.

Rodzice mogą naruszać nietykalność cielesną dziecka ( nie będą odpowiadać z art. 217).
- przestępstwo uszkodzenia ciała (art. 157 KK) — za to rodzice mogą odpowiadać karnie
- znęcanie się (art. 207 KK) — rodzic może odpowiadać za to karnie, jeśli wielokrotnie uszkodzi ciało (bo znęcanie jest czynem, który powoduje dolegliwość ponad miarę).
Inne osoby niż rodzice nie maja prawa karcenia fizycznego małoletnich, tylko słownie, nie maja prawa naruszać nietykalności cielesnej. Użycie siły jest zalegalizowane dla placówek opiekuńczo-wychowawczych, zakładów poprawczych itp.

Środki przymusu bezpośredniego (użycie siły) wobec nieletnich można stosować w sytuacjach:
- usiłuje targnąć się na życie swoje lub innych,
- nawołuje do buntu, ucieczki lub zniszczenia mienia,
- samowolnie opuszcza zakład lub placówkę,
- w celu doprowadzenia do placówki,
Pozwala na środki przymusu bezpośredniego wobec nieletniego w ww. sytuacjach, ale po wyczerpaniu innych środków Rodzaje środków przymusu:
- siła fizyczna
- umieszczenie w izbie izolacyjnej
- założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa
(tylko wobec nieletnich z zakładu poprawczego lub schroniska).

Kontratyp działania w granicach ryzyka sportowego
Np. starcie partnerów w dyscyplinie sportowej, które mogą powodować uszkodzenia ciała czy nawet zgon (nie tylko uczestników
ale i kibiców).
Część z tych zachowań ma charakter umyślny (np. boks).
Sprawca nie naraża się na odpowiedzialność karną za zniszczenie lub uszkodzenie chronionego dobra gdy:
- jakaś dyscyplina sportu jest zalegalizowana przez dany kraj,
- zawodnikom przyświeca cel sportowy,
- ich postępowanie jest zgodne z regułami danej dyscypliny sportowej

Kontratyp działania w granicach uprawnień i obowiązków
Jeśli jakieś zachowanie jest legalne w świetle prawa, jest działaniem przyznanym w granicach jego kompetencji (rzeczowej i miejscowej) to nie można przeciwdziałać takim zachowaniom i domagać się ochrony prawno-karnej, np.:
- działanie komornika,
- działanie policji z nakazem aresztowania,
- nakaz przeszukania mieszkania,
założenie podsłuchu (w ramach posiadanych uprawnień) itp.

FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA
2 grupy form:
1. Formy stadialne
2. Formy zjawiskowe
FORMY STADIALNE PRZSTĘPSTWA— łączą się z pochodem przestępstwa od niekaralnego zamiaru poprzez fazę przygotowania, usiłowania przestępstwa do dokonania, które jest pełną realizacją czynu noszącego znamiona przestępstwa, tzn. noszą się z drogą przestępstwa (iter delicti)
Najwcześniejszy moment, za który można ponosić odpowiedzialność karną to:
1. FAZA PRZYGOTOWANIA (ART. 16 KK) — polega na podejmowaniu czynności zmierzających do dokonania czynu:
a) personalna postać przygotowania — wejście w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia przestępstwa, b) rzeczowa postać przygotowania — uzyskiwanie środków, zbieranie informacji, sporządzanie planu działania
Co do zasady przygotowanie jest niekaralnym stadium przestępstwa — zgodnie z art. 16 KK jest karalne, gdy ustawa tak stanowi (w 12 przypadkach ustawa wyraźnie penalizyje to stadium).
W przypadku odstąpienia od przygotowania (art. 17 1) sprawca nie ponosi odpowiedzialności - czynny żal — wycofania
się z działalności przestępczej lub starań w celu zapobiegania ewentualnych skutków.
Przygotowania czynu wobec państwa — czynny żal musi spełniać nw. warunki aby sprawca nie odpowiadał karnie (art. 313 § 2):
- poniechać działalności,
- podjął istotne działania
- demencji — ujawnić wszystkie okoliczności wobec organu ścigania (najważniejszy, by nie ponosić odpowiedzialności).

2. USIŁOWANIE — odnosi się tylko do przestępstw umyślnych (tak jak przygotowanie). Jest to etap, który bezpośrednio zmierza do popełnienia czynu zabronionego (art. 13 § 1)— cecha charakterystyczna — dokonanie nie następuje.
Rodzaje usiłowania:
- udolne — może doprowadzić do dokonania, które nie następuje,
- nieudolne — gdy z przyczyn obiektywnych dokonanie jest nie możliwe, z czego sprawca nie zdaje sobie sprawy (art. 13) ze względu na:
a) brak przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.
b) na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu.
Trzeba tu odróżnić usiłowanie nieudane — było możliwie, ale się nie udało z różnych powodów.

Skuteczny czynny żal — sprawca dobrowolnie odchodzi od usiłowania lub gdy dochodzi do czynu, a sprawca próbuje zapobiec skutkom - przestępca nie podlega karze za usiłowanie - jest to usiłowanie kwalifikowane (art. 15) — odpowie za to co zrobiła, a nie co zamierzał.
Nie ma formuły (art. 14), która mówi jakie rodzaje kar ustawodawca przewiduje — są takie jak za czyn dokonany, tylko niższe.
a) usiłowanie ukończone — takie, kiedy sprawca zrobił wszystko co było niezbędne dla dokonania, jednak przestępstwa nie dokonał (np. strzelił, ale chybił).
b) usiłowanie nieukończone — sprawca rozpoczął zachowanie naganne, ale poniechał działania, bo ktoś mu przeszkodził.
Te usiłowania są charakterystyczne dla przestępstwa skutkowego.
Przestępstwa formalne — charakteryzują się brakiem skutku, przestępstwem jest samo naganne zachowanie.

3. DOKONANIE — pełna realizacja czynu zabronionego — musi wyczerpać wszystkie elementy z ustawowego opisu czynu.
FORMY ZJAWISKOWE - są to różne postacie zaangażowania w działalność przestępczą, gdzie sprawca może występować w różnej roli przestępczej.
a) sprawstwo w szerokim znaczeniu — każdy, kto w jakikolwiek sposób i w jakikolwiek roli przestępczej wystąpił i naruszył zakaz prawno-krany.
b) sprawstwo w wąskim znaczeniu — sprawstwo główne, współsprawstwo, sprawstwo kierowane i polecające. Formy sprawcze dzielimy na:
- wykonawcze - sprawstwo główne i współsprawstwo
- nie wykonawcze — sprawstwo polecające i kierownicze.
Formy sprawcze wykonawcze:
Sprawca główny (wykonawczy) — osoba, która osobiście własnoręcznie realizuje znamiona czynu zabronionego.
- jednosprawstwo - jeśli działa sam
- współsprawstwo(art. 18 § 1) - charakteryzuje się tym, że działa wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, przy czym działają w porozumieniu przestępczym zawartym przed czynem lub chwili popełniania czynu,
- sprawstwo równoległe — w tym samym miejscu działa 2 lub więcej osób bez porozumienia.
Współsprawca — to ten, który zrealizował przynajmniej część znamion czynu zabronionego.
Niesprawcze formy zjawiskowe (art. 18 § 2 i 3) — podżeganie i pomocnictwo
Pomocnik — ułatwia popełnienie czynu

Formy sprawcze niewykonawcze
1. Sprawstwo kierownicze — tych sprawców często nie ma na miejscu przestępstwa — wyznacza role oraz samą realizację czynu.
2. Sprawstwo polecające - polecenie osobie uzależnionej od siebie popełnienie czynu zabronionego.
Sprawca polecający (art. 18 § 1) - kieruje wykonaniem czynu zabronionego lub wykorzystuje uzależnienie lub podporządkowanie inne osoby od siebie (np. służbowe) poleca wykonanie czynu zabronionego. Stopień zależności między tymi osobami jest różny, np. prezes - Księgowa, mąż — żona.
Sprawca polecający odpowie tak, jakby sam dokonał przestępstwa. Rozmiar odpowiedzialności — im presja, zależność pomiędzy polecającym a wykonawcą będzie większa, tym wykonawca poniesie mniejszą karę.

Sprawstwo organizatorskie — od strony technicznej, strategicznej organizuje akcję przestępczą, za pomocą środków technicznych: odbiór ludzi,
Sprawstwa polecające, kierownicze, organizatorskie zostały wyodrębnione ponieważ nie noszą ustawowych znamion przestępstwa — a czerpią z przestępstwa korzyści i uczestniczą w nim,
Art. 18 § 1 odnosi się do powyższych ról, sąd wymierza karę stosowną do winy sprawcy oraz stopnia umyślności lub nieumyślności
Każdy odpowiada niezależnie od pozostałych.
Art. 20 — kategoria współdziałających — współsprawca, podżegacz, pomocnik, sprawca kierujący, polecający.
Typ kwalifikowany ze względu na szczególne cechy (art. 160 KK).
Współdziałający — odpowiedzialność karna art. (21 § 2Kk) — podlega odpowiedzialności karnej wyższej - jeśli wiedział o okoliczności szczególnej, cesze szczególnej.
Instytucja czynnego żalu (art. 23 KK) — gdy współdziałający w jakiejkolwiek roli przestępczej w pewnej chwili zapobiegł przestępstwu - nie podlega karze.
§ 1 — skuteczny czynny żal — jedna z przesłanek procesowych, które uniemożliwiają wszczęcie postępowania procesowego (nie można pociągać do odpowiedzialności).
§ 2 - sprawca starał się zapobiec przestępstwu, ale było za późno, czynny żal był bezskuteczny, ale ustawodawca dopuszcza możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.

SYSTEM KAR I ŚRODKÓW KARNYCH ORAZ ŚRODKÓW PROBACYJNYCH
Art. 32 KK — katalog kar

Kara — to sposób reakcji na czyn naganny sprawcy
Środki probacyjne - łączą się z poddaniem sprawcy próbie. Czasem stosuje się je dając szansę przestępcy, co do którego możemy przypuszczać, że pomimo nie ukarania nie powróci do kolizji z prawem.
Teorie retrybutywne — uzasadniają konieczność ukarania sprawcy przestępstwa odwetem, odpłata za wyrządzone zło. (równoważenie zła).
Celowości —konieczność ukarania czynu zabronionego osiągnąć cel ogólnoprewencyjny, pokazać sprawcy, że przestępstwo się opłaca, aby powstrzymać go w przyszłości od czynów przestępczych.
Społeczną użyteczność można osiągnąć poprzez adekwatną karę za popełnienie czynu przestępczego w zależności od cech indywidualnych sprawcy.
Pozytywne efekty w przypadku obu prewencji mogą osiągnąć kary sprawiedliwe. Kara nadmiernie surowa godzi w przestępcę, a społeczeństwo zacznie się z nim solidaryzować — nie sprzyja celom społecznie użytecznym.

Kara kryminalna — to reakcja w imieniu społeczeństwa wymierzona przez niezawisłe organy sądowe za czyn naganny sprawcy przynosząca za sobą odpowiednią dozę dolegliwości. Każda kara jest adekwatna do popełnionego czynu.
a) grzywna — dochód budżetu państwa
b) ograniczenie wolności — kara o charakterze wolnościowym „ wiąże się z nałożeniem na sprawcę pewnych dolegliwości np. obowiązek pracy społecznie.
c) pozbawienie wolności — pobyt sprawcy w zakładzie karnym

Środki probacyjne — środki związane z poddaniem sprawcy próbie, nie są przewidziane w sankcji.

Kary zastępcze - jeśli kary orzeczone nie mogą być z jakiś powodów wyegzekwowane.

KARY KRYMINALNE — zabezpieczane są przymusem państwowym, orzeczone muszą być natychmiast wykonane

1. Grzywna— kara majątkowa którą wymierza się w stawkach dziennych określając ilość stawek oraz wysokość jednej stawki.
Dwa etapy wymierzania:
Pierwszy etap:
- art. 33 § 1 KK — liczba stawek dziennych grzywny (od 10 do 360 stawek dziennych),
- art. 309 KK - kara grzywny obok kary pozbawienia wolności (do 2000 stawek dziennych — wyjątek).
Musi być adekwatna do zachowania nagannego sprawcy i do stopnia jego winy oraz cech indywidualnych (np. pierwszy raz karany).

Drugi etap: polega na określeniu stawki krotnej jednej stawki dziennej grzywny (art. 33 § 3KK):
- nie niższa od 10 zł i nie większa niż 2000 zł
- zależy od sytuacji ekonomicznej sprawcy — dolegliwość stawki musi być analogiczna dla każdego sprawcy.

Uiszczanie grzywny — art. 44 KK i następne:
- skazanego sąd wzywa do uiszczenia w ciągu 30 dni.
- jeśli nie uiści to ściąga w drodze egzekucji,
- jeśli nie uiści, a grzywna nie przekracza 120 stawek dziennych to zmienia na pracę społecznie użyteczną (10 stawek = l miesiąc),
- wyższa grzywna lub sprawca nie chce odpracować zamienia się na zastępczą karę pozbawienia wolności (1 dzień = 2 stawki dzienne), kara zastępcza nie może przekraczać 11 miesięcy,
2. Ograniczenie wolności- art. 34 KK i następne -od 1 miesiąca do 12 miesięcy ( w przypadkach szczególnych 18 miesięcy. Polega na:
a) wykonaniu pracy wskazanej przez sąd
b) skazany nie ma możliwości bez zgody sądu zmiany miejsca stałego pobytu,
c) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary,
możliwość skrócenia kary do połowy orzeczonego wyroku w wyroku wymiaru jeśli sprawca sumiennie wykonywał swoje obowiązki.

Art. 35 -- § 1 - praca społeczna - nieodpłatna, kontrolowana praca społeczna wskazana przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną na rzecz społeczności lokalnej — w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym
- § 2 - zamiast pracy użytecznej społecznie może być zastąpiona w stosunku do osoby zatrudnionej potrąceniem od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo cel społeczny wskazany przez sąd (skazany w tym okresie nie może rozwiązać stosunku pracy).
- § 3 — Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy określa sąd po wysłuchaniu skazanego — nie chodzi o dezorganizację życia sprawcy, ale o dodatkowe dolegliwości za popełnione przestępstwo.

Art. 36 § 2KK — obowiązki, które mogą być dorzucone do kary ograniczenia wolności ( np. przeproszenie pokrzywdzonego).

3. Kara pozbawienia wolności (art. 37 KK) — trwa najkrócej 1 miesiąc a najdłużej 15 lat. Wymierza się ją w miesiącach i latach.
2 długoterminowe kary pozbawienia wolności 25 lat i dożywotnie pozbawienie wolności.
Kary pozbawienia wolności odbywane są przez sprawców w zakładach karnych penitencjarnych dla:
- młodocianych,
- odbywających karę po raz pierwszy
- recydywistów penitencjarnych
- w ZK w których odbywa się karę aresztu wojskowego.
Kara śmierci została wyeliminowana z porządku prawnego - w 1988 r. orzeczona i wykonana po raz ostatni w Polsce.

ŚRODKI KARNE (Art. 39)
Ich zadaniem jest wzmocnienie represji karnych lub zamiast kary jako reakcja na czyn zabroniony o niewysokim ciężarze gatunkowym w celu uchronienia społeczeństwa przed dalszymi szkodami sprawcy lub zadośćuczynienie wyrządzonym szkodom — restytucyjny charakter — kompensacja szkody, przywrócenie do stanu poprzedniego, zadośćuczynienie o charakterze moralnym.

1. Pozbawienie praw publicznych
2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu,
3. Zakaz prowadzenia pojazdów,
4. Przepadek (przedmiotów i korzyści)
5. Obowiązek naprawienia szkody
6. Nawiązka
7. Świadczenie pieniężne
8. Podanie wyroku do publicznej wiadomości

1. Pozbawienie praw publicznych (art. 40 KK) — godzi w honor, dobre imię sprawcy, jego prawa obywatelskie. Orzekana na czas nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska (art. 41) - wykonywania określonego zawodu i prowadzenia określonej działalności gospodarczej — sąd może orzec jeżeli sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył zajmowanego
stanowiska lub wykonywanego zawodu lub dalsze wykonywanie i zajmowanie stanowiska zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
3. Zakaz prowadzenia pojazdów (art. 42) - przesłanki - ustawodawca ogranicza do osób, które zostały skazane za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Nie respektowanie tego zakazu (art. 244 KK) jest obwarowane sankcją karną— pozbawienia wolności do lat 3.
Możliwość orzeczenia zakazu:
- prowadzenia wszelkich pojazdów,
- określonych pojazdów (mechanicznych j niemechanicznych, np. rower)
Zakres i czas trwania różny
- min. 1 rok — max 10 lat
Może być orzekany
a) fakultatywnie
b) obligatoryjnie tzn. gdy ustawodawca nakazuje sądowi — w 2 sytuacjach:
- tymczasowo 1 — 10 lat, gdy sprawca był w stania nietrzeźwości lub zbiegł z miejsca zdarzenia,
- trwale — w razie ponownego skazania za spowodowanie katastrofy ze skutkiem śmiertelnym, gdy sprawca był wstanie nietrzeźwości lub zbiegł.

4. Przepadek przedmiotów (art. 44 KK) - skutkiem przepadku jest przejście przedmiotów na rzecz Skarbu państwa — część spieniężana, a część przekazywana na cele charytatywne. Ma charakter:
a) obligatoryjny — owoce przestępstwa w myśl zasady, że nikt nie może się wzbogacić w drodze przestępstwa (o ile nie znajdzie się właściciel),
b) fakultatywny — przedmioty, które służyły do popełnienia przestępstwa — narzędzia przestępstwa.
Orzeczenie nawiązki na rzecz SP w przypadku, gdy wartość narzędzi przekracza wagę popełnienia czynu.
Gdy orzeczenie przepadku nie jest możliwe (np. gdy sprawca rzeczy zniszczył to ustawodawca przewidział możliwość orzeczenia przepadku równowartości tych przedmiotów.
Osobno ustawodawca przewiduje przepadek przedmiotów objętych zakazem wytwarzania, przewożenia itp. (np. narkotyki). Jeśli narzędzie przestępstwa lub przedmioty przenoszone nie stanowią własności sprawcy — można orzec przepadek, jeśli ustawa tak stanowi —bo z zasady powinny wrócić do właściciela.
Jeśli rzeczy te stanowią współwłasność — to orzeka się przepadek częściowej własności (udziału) lub równowartości części należącej do sprawcy.

5.Przepadek korzyści majątkowych (art. 45 KK) - obejmuje rzeczy ruchome i nieruchome lub które nie mają określonej wartości, np. papiery wartościowe
- korzyść pochodząca bezpośrednio z przestępstwa pośrednio z przestępstwa.
Można pozbawić sprawcę korzyści, które zdobył z wielokrotnie używanych narzędzi (np. za produkcję narkotyków kupił dom).
§ 2 — domniemanie i przerzucenie ciężaru udowodnienia — mienie objęte we władanie przez sprawcę stanowi korzyść z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca przedstawi dowód przeciwny.
§ 3 - domniemanie to dotyczy również majątków upłynnianych przez osoby dokonujące przestępstwa . Ustawodawca uważa, że rzeczy upłynnione należą do sprawcy, mimo że są w posiadaniu innej osoby (chyba że osoby te wykażą, że legalnie uzyskały ten majątek, np. kupiły od sprawcy).

6. Obowiązek naprawienia szkody (art. 46 KK) - ma charakter obligatoryjny, gdy osoba poszkodowana złoży wniosek o naprawienie szkody — w wyliczonych przestępstwachach —sąd musi orzec obowiązek naprawienia szkody albo w całości albo w części.
Przepisów KC dot. przedawnienia roszczenia lub zasądzenia renty nie stosuje się do tego przepisu.
Ustawodawca w § 2 pozwala sądowi orzec nawiązkę na rzecz poszkodowanego za doznaną krzywdę.

7. Nawiązka (art. 47 KK) — jest środkiem zastępczym oraz samodzielnym środkiem karnym. Nawiązka — uczynić zadość i dać coś nadto.
- jako środek samodzielny ma charakter represyjny i nie jest orzekana na rzecz pokrzywdzonego lecz na wskazany cel społeczny — w razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu.
Nawiązka jest zasileniem finansowym — jej wysokość nie może przekraczać 10 krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Zasądzana w I instancji na rzecz instytucji znajdujących się w wykazie sporządzonym przez Ministra Sprawiedliwości
- nawiązka może bić orzeczona wobec sprawcy skazanego za przestępstwa przeciwko środowisku — orzekana na rzecz ochrony środowiska (od 3 do 20 krotności).
- nawiązka może być orzeczona w stosunku do sprawców przestępstw komunikacyjnych — można ją orzec na rzecz instytucji. Której celem działania jest pomoc osobom poszkodowanym w wypadkach (od 3 do 100 krotności) i do 100 tys. zł.

8. Świadczenia pieniężne (art. 49) — konieczność zapłacenia określonej kwoty pieniędzy — może być orzeczone, gdy sąd decyduje się, na odstąpienie od kary (do 3 krotności najniższego wynagrodzenia w I instancji). Możliwość orzeczenia tego środka także gdy ustawa tak stanowi.

9. Podanie wyroku do publicznej wiadomości (art. 50 KK) — ustawodawca zezwala na takie działanie, gdy pozwala na to przepis szczególny, np. art. 215 — przestępstwo zniesławienia lub skazanie sprawcy, który zbiegł z miejsca zdarzenia.

ŚRODKI PROBACYJNE
Są to środki związane z poddaniem skazanego próbie.
3 środki, które mogą być stosowane na różnych etapach postępowania. Mogą zastąpić ukaranie lub modyfikują karę.
Wszystkie bazują na pozytywnej diagnozie.
1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego.
2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary
3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary.

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego — środek ten stosowany przez sądy- polega na rezygnacji z postępowania zmierzającego do ukarania sprawcy — zmierza do dania szansy i poddania próbie. Może być zastosowany wobec sprawców przestępstw niegroźnych:
- stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą niższą niż 3 lata,
- gdy sprawca pojednał się z ofiarą lub naprawił szkodę - stosowane za czyn zagrożony karą do lat 5,
- ustawodawca pozwala stosować ten, środek wobec sprawcy niekarnego lub karanego za przestępstwo nieumyślne,
- nie może być stosowany gdy są jakiekolwiek wątpliwości co do winy sprawcy,
-. odnotowywane to jest w krajowym rejestrze skazanych,
- taką osobę można poddać dozorowi kuratora:
a) jeśli dobrze się zachowywał — umorzenie warunkowe przechodzi w stałe.
b) popełnił nowe przestępstwo umyślne — obliguje to sąd do podjęcia postępowania umorzonego. Postępowania takiego nie można podjąć, gdy upłynęło 6 m-cy od podjęcia postępowania w sprawie nowego przestępstwa.

2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary (art. 69 i następne) — środek ten dotyczy kary: grzywny, ograniczenia wolności i kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat. Polega na zawieszeniu efektywnego wykonania kary. Unika się w ten sposób demoralizacji sprawcy w ZK oraz kosztów.
Warunkiem, zastosowania tego środka jest pozytywna prognoza kryminalistyczna sprawcy.
Zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi:
- dla kary wolnościowej 1 - 3 lat
- pozbawienie wolności 2 - 5 lat, dla młodocianego 3 - 5 lat.
Ustawodawca pozwala jednocześnie orzec grzywnę, mimo, że nie trzeba było jej orzec — od 90 do 160 stawek dziennych.
Na okres próby obarcza się sprawcę obowiązkami probacyjnymi, np. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby. Obowiazki te mogą być orzekane w większej ilości niż 1 i mogą być w okresie próby zamieniane.
Jeśli sprawca zachowywał się:
a) pozytywnie — może skorzystać z zatarcia skazania z upływem 6 m-cy od ukończenia okresu próby,
b) negatywnie — sąd może lub ma obowiązek zarządzić wykonanie kary:
- obowiązek - popełnił przestępstwo umyślne tego samego rodzaju lub z zastosowaniem przemocy lub orzeczono prawomocną karę pozbawienia wolności.
- może popełnił przestępstwo innego rodzaju lub uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku lub grzywny.

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary (art. 77 KK i następne) - orzeka sąd penitencjarny
- jeśli sprawca sprawuje się dobrze i rokuje nadzieje, że będzie przestrzegał porządku publicznego (pozytywna prognoza kryminalistyczna).
Przesłanki formalne:
- odbycie części orzeczonej kary pozbawienia wolności (z zasady po odbyciu połowy kary, nie wcześniej niż po upływie 6 m-cy).
- w stosunku do recydywistów po 2/3 efektywnie odbytej kary nie mniej niż po upływie 1 roku, a skazanych za terroryzm itp. po upwie 3/4 kary nie mniej niż 1 rok.
- skazanych na 25 lat pozbawienia wolności po odbyciu 15 lat kary, a skazanego na dożywocie po25 latach odbywania kary.
Okres próby wynosi:
- min 2 lata max 5 lat,
- dla skazanych na 25 lat - od 3 do 5 lat,
- dla skazanych na dożywocie — 10 lat.
Jeśli sprawca zachowuje się w okresie próby:
a) pozytywnie w czasie próby i dalszych 6 m-cy - kończy karę z chwilą warunkowego zwolnienia (od tego terminu biegnie termin zatarcia)
b) negatywnie — odwołanie WPZ
- fakultatywnie - narusza porządek prawny lub uchyla się od nałożonego obowiązku lub orzeczonych środków,
- jeśli ponownie chce się ubiegać — ustawodawca ogranicza - dopiero po upływie roku od osadzenia w ZK, a dla dożywocia po 5 latach.

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE Środki reakcji na czyn przestępczy w stosunku do sprawców, których nie można pociągać do odpowiedzialności karnej — niepoczytalnych, ograniczona poczytalność. Celem tych środków jest zadanie dolegliwości sprawcom i ochrona społeczeństwa przed nimi.
1. Lecznicze
2. Nielecznicze

1. Lecznicze
a) umieszczanie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym
b) umieszczanie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego,
c) zobowiązanie do ambulatoryjnego leczenia w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej.
Mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy jest to niezbędne, bo zachodzi prawdopodobieństwo, że sprawca ponownie popełni czyn. Co do zasady środki te orzekane są bezterminowo. Jedynie środki lecznicze w ramach odbywania kary pozbawienia wolności — można umieścić w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego na okres od 3 m-cy do 2 lat, jest to zaliczane na poczet kary.

2. Nielecznicze — różnego typu zakazy mające na celu uniemożliwienie osobie ponownego złamania prawa:
a) wykonywania zawodu,
b) prowadzenia działalności gosp.
c) prowadzenia pojazdów.

ZASADY WYMIARU KAR I ŚRODKÓW
Sądy działają w warunkach swobodnego uznania ale nie dowolności — są zobowiązane przepisami prawa. Sąd jest limitowany sankcjami — rodzajem kary.
Dyrektywy jakimi powinien kierować się sąd:
1 Dyrektywy ogólne sądowego wymiaru kary
2. Dyrektywy szczególne sądowego wymiaru kary
Dyrektywy ogólne sadowego wymiaru kary — brane pod uwagę przy każdym bez wyjątku akcie kary wobec każdego sprawcy
(2 prewencyjne i 2 sprawiedliwościowe)
Kara musi być:
- sprawiedliwa — stopień szkodliwości czynu nieduży to i kara nieduża,
- prewencja indywidualna - cele wychowawcze i zapobiegawcze — zapobiegać powrotowi na drogę przestępstwa,
- oddziaływać ogólnie prewencyjnie — do ogółu obywateli — potencjalnych sprawców.

Dyrektywy szczególne sądowego wymiaru kary - mogą dotyczyć:
a) poszczególnych rodzajów kar,
b) poszczególnych kategorii sprawców,
c)przestępstw o określonym ciężarze gatunkowym.

Dyrektywy szczególne na użytek poszczególnych kar:
- art. 54—zakaz orzekania dożywocia wobec sprawców, którzy nie ukończyli 18 lat w chwili popełniania czynu,
- Art. 33 § 3 — ustalając stawę grzywny należy wziąć pod uwagę sytuację materialną sprawcy, itp.
- Art. 58 § 2— zakaz orzekania grzywny jeżeli dochody sprawcy uzasadniają przekonanie, że jej nie uiści,
Związane z czynami o ciężarze gatunkowym:
- art. 58 § 1 — bezwzględna kara pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zawieszenia, gdy inna kara lub środek nie spełnia celów,
- Art. 58 § 3 — dla kar średnich, gdy pozbawienie wolności nie przekracza 5 lat — można stosować kary zamienne — grzywnę lub ograniczenie wolności.

NADZWYCZAJNE WYMIARY KARY 1. Nadzwyczajne złagodzenie kary
2. Nadzwyczajne obostrzenie kary
Nadzwyczajne złagodzenie kary - art. 60 KK— można do niej sięgnąć w wypadkach określonych w ustawie:
- ograniczenie poczytalności: sprawcy.
- młodocianemu.
- nieletniemu
§ 2 — sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności gdy np. pokrzywdzony pojednał się ze sprawca itp.
Jest to instytucja generalnie fakultatywna, ale w jednym przypadku obligatoryjna - w stosunku do świadka koronnego (art. 60 § 3).
§ 6 — nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary
łagodniejszej wg zasady:
- za zbrodnie — karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia,
- za występek przy czym dolna granica ustawowego zagrożenia to kara pozbawienia wolności nie niższa niż 1 rok — sąd wymierza grzywnę, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności,
- występek z dolną granicą ustawowego zagrożenia pozbawienia wolności niższą niż 1 rok sąd wymierza grzywnę lub ograniczenie wolności.

Nadzwyczajne obostrzenie kary (art.64 i 65 KK) - dotyczy szczególnie groźnych przestępstw: recydywistów, terrorystów, przestępczości zorganizowanej itp.
1. Recydywiści - ponownie wkraczają na drogę przestępstwa są recydywą jurydyczną:
a) ogólną - po uprzednim skazaniu zanim nastąpiło zatarcie skazania wkracza na drogę przestępstwa —jest przeszkodą stosowania kar zamiennych
b) specjalną:
- podstawowa specjalna — popełnił przestępstwo podobne do tego, za które był skazany, - obostrzenie w postaci nałożenia sankcji o przekroczonej górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (fakultatywne nadzwyczajne obostrzanie kary — sąd może, nie musi)
- wielokrotna specjalna (multirecydywa) § 2 — popełnienie przestępstw umyślnych w ciągu 5 lat po odbyciu kary pozbawienia wolności, - osoba. która co najmniej 3 raz staje przed sądem, która była już skazana w ramach recydywy ogólnej podstawowej, która w ciągu 5 lat od odbycia kary w całości lub w części popełnia ponownie przestępstwo umyślne przeciwko życiu lub zdrowiu, zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźba jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za dane przestępstwo w wysokości pow. dolnej granicy (przynajmniej w połowie) ustawowego zagrożenia, a może dać do górnej granicy zwiększonego o połowę (co ma charakter obligatoryjny)
nie stosuje się do zbrodni - tam są kary surowsze.

Przestępstwo podobne - tego samego rodzaju, np. przeciwko życiu i zdrowiu. Uważa się też czyny z zastosowaniem przemocy lub groźbą jej użycia oraz przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowych.
Art. 65 KK (w związku z art. 64 § 2 KK) — przepis ten rozciąga wszystkie postanowienia KK na kolejne kategorie sprawców przestępstw (szczególnie niebezpiecznych):
- przestępców, którzy popełnianie przestępstw traktują jako źródło dochodów (zawodowi),
- działających w zorganizowanych grupach lub związkach
- przestępców popełniających przestępstwa o charakterze terrorystycznym oraz stosujących groźbę popełnienia takiego czynu.

PRZEDAWNIENIE ZATARCIE SKAZANIA
PRZEDAWNIENIE (rozdz. Xl art. 101 —105 KK) 2 instytucje:
1. Przedawnienie karalności przestępstw — niemożność ścigania sprawców i pociągania do odpowiedzialności karnej jeżeli od czasu popełnienia przestępstwa upłynął okres czasu (jaki określa ustawa).
2. Przedawnienie dot. możliwości wykonania prawomocnej kary — został ukarany i skazany za czyn, a z jakiś powodów kara nie została wykonana — przedawnienie jej wykonania po upływie określonego czasu.
Cel przedawnienia:
- jeżeli od momentu popełnienia przestępstwa upłynie wiele lat to trudno zebrać dowody lub przesłuchać świadków,
- jeśli ktoś dopuści się raz przestępstwa to po wielu latach jest innym człowiekiem — więc karanie nie jest celowe ani sprawiedliwe.
Terminy przedawnień:
- 30 lat dla czynów zbrodni zabójstwa,
- 20 lat dla innych zbrodni niż zabójstwo,
- 10 lat dla występków zagrożonych karą pow. 3 lat.
- 5 lat dla czynów zagrożonych karą nie przekraczającą 3 lat,
- 3 lata dla czynów zagrożonych karą grzywny lub ograniczenia wolności,
- 1 rok dla czynów z oskarżenia prywatnego od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy —jeśli od popełnienia czynu nie minęło 3 tata.
Bieg terminów przedawnienia § 3 — dla przestępstw skutkowych —bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił (jeśli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia skutku).
Art. 120— jeżeli w okresie biegu terminu przedawnień wszczęto postępowanie przeciwko konkretnej osobie to dodaje się 5 lat do zakończenia biegu terminu (czyli np. do 30 letniego okresu przedawnienia dodaje się 5 lat).

Wykonanie kary (art. 103 KK)
- nie można wykonać kary, gdy od uprawomocnienia się wyroku skazującego minęło:
a) 30 lat — od wyroku pow. 5 lat.
b) 15 lat — od kary pozb. wol. poniżej 5 lat,
cl 10 lat w razie skazania na inną karę (środki karne)

Instytucja spoczywania biegu przedawnienia (art. 104)
Dot. sprawców korzystających z immunitetów.
Przedawnienie nie biegnie, jeśli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie postępowania lub dalsze jego prowadzenie. Nie dotyczy to oskarżenia prywatnego. Przedawnienie spoczywa do chwili ustania immunitetu (zawieszenie biegu lub przerwa w biegu).

Wyłączenie instytucji przedawnienia (art. 105)
Nie ma przedawnienia dla kategorii przestępstw lub przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy państwowych w czasie pełnienia obowiązków:
- zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości lub przestępstw wojennych.
- umyślnie popełnionych przestępstw: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, uszczerbku na zdrowiu, lub pozbawienia wolności ze szczególnym udręczeniem — przez funkcjonariuszy państwowych pełniących obowiązki służbowe.

ZATARCIE SKAZANIA ( art. 106— 108 KK)
Skutki (art. 1O6 )— z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, a wpis usuwa się z rejestru skazanych MS.
Aby nastąpiło zatarcie
musi upłynąć określony czas od wykonania kary lub przedawnienie wykonania kary lub darowanie kary:
- na karę dożywotniego pozbawienia wolności z mocy prawa (przez Krajowy rejestr Skazanych) z upływem 10 lat,
- jeżeli kara nie wyższa niż 3 lata może na wniosek ubiegać się o wcześniejsze zatarcie skazania (ma to charakter uznaniowy)
- na karę grzywny lub ograniczenia wolności:
z urzędu po 5 latach
na wniosek po 3 latach.
- 1 rok w przypadku skazania jednoczesnego odstąpienia od wymierzenia kary.
Art. 107 § ... jeśli obok kary jest inny środek karny to zatarcie skazania nie może nastąpić wcześniej, niż te środki zostaną wykonane.
Art. 108 —jeśli sprawcę skazano za 2 lub więcej przestępstw to zatarcie może nastąpić po upływie wszystkich skazań.

Ułaskawienie - indywidualny akt łaski — instytucja będąca prerogatywą głowy państwa. Prawo łaski jest niczym nieograniczone (poza zdrowym rozsądkiem) w stosunku do sprawców przestępstw osadzonych prawomocnym wyrokiem skazującym. Generalnie jest stosowana na wniosek zainteresowanego. Prezydent może skrócić, warunkowo zawiesić wykonanie kary, zamienić na inną, darować karę w całości, może też zatrzeć skazanie bez ustawowych terminów.

Amnestia - zbiorowy akt laski leżący w kompetencji parlamentu w drodze ustawy ( z reguły z tytułu wielkich jubileuszy, wydarzeń w kraju). Są uważane jako zło konieczne, które rozładowują więzienia lub łagodzą zbyt represyjną wcześniejszą politykę sądów. Amnestia może być różna: może dotyczyć wszystkich przestępców lecz z reguły nie dotyczy — polega na skróceniu kar, zamianie kar na inne lub zawieszenie itp.

Abolicja — uchwalona w ramach uchwały amnestyjnej — zwroty charakterystyczne: przebacza się, puszcza w niepamięć. Stosowana jest pod warunkiem samodenuncjacji określonych przestępstw oraz popełnionych w określonym czasie.

5

---