Temat: ISTOTA PROCESU GLOBALIZACJI

W literaturze ekonomicznej termin „globalizacja” zaczął pojawiać się po roku 1975. Określeniem tym posłużyło się w celu nazwania zespołu procesów zachodzących w rzeczywistości społeczno-ekonomicznej, które intuicyjnie postrzegano jako jakościowo nowe; dziesięć lat później powszechnymi stały się takie sformułowania jak: „gospodarka globalna”, „rynki globalne”, czy „kapitalizm globalny”.

Raczej trudno oczekiwać, że pojawi się powszechnie akceptowana definicja globalizacji. Nie można także liczyć na jednoznaczną interpretację istoty globalizacji, stąd różnoraka interpretacja tego słowa:

• Globalizacja - oznacza formę (najbardziej rozwiniętą) umiędzynarodowienia działalności gospodarczej - w sferze rynków, sektorów, firm.

• Globalizacja - jest przejawem wzrostu różnorodnych powiązań między państwami o charakterze międzynarodowym.

• Globalizacja - to synonim daleko posuniętej liberalizacji handlu i przepływu kapitałów.

• Globalizacja - to proces intensyfikacji powiązań krajowych i międzynarodowych podmiotów gospodarczych w wyniku liberalizacji handlu i transferu kapitału oraz przepływu informacji w skali ogólnoświatowej, z relatywnie niewielką intensyfikacją przepływu siły roboczej. Globalizacja łączy się ze wzrostem znaczenia pozarządowych i ponadnarodowych organizacji, kosztem ograniczania roli państw narodowych w gospodarce światowej.” Proces intensyfikacji ma charakter długofalowy i prowadzi do powstania ogólnoświatowego systemu ekonomicznego o dużej współzależności i znaczących reperkusjach działań podejmowanych nawet w odległych krajach.

• Globalizacja jest procesem, który przejawia się:

• umiędzynarodowieniem procesu gospodarowania i współpracy ekonomicznej w wymiarze ogólnoświatowym,

• zespalaniem rynków narodowych w jeden rynek światowy,

• upowszechnianiem systemu wolnorynkowego,

• uwypukleniem roli czynników ekonomicznych i systemów infrastrukturalnych o zasięgu ogólnoświatowym,

• przechodzeniem koncentracji działalności gospodarczej ze szczebla gospodarek narodowych na szczebel gospodarki światowej,

• dynamizacją handlu światowego i przepływów kapitału,

• narastającą konkurencją globalną,

• homogenizacją światowej podaży (produkty globalne) i marketingu,

• wzrostem intensywności wzajemnych powiązań między poszczególnymi gospodarkami narodowymi oraz upodobnianiem się gustów i ujednolicaniem stylów życia (konsumpcji).

• wzrostem otwartości gospodarek (znoszenie ograniczeń dla działalności gospodarczej w skali całego świata), co prowadzi równocześnie do zwiększenia się ich uzależnienia od zjawisk zachodzących na zewnątrz, a mianowicie wzrostu ich współzależności.

• Globalizacja jest zarówno zjawiskiem obiektywnym, jak i subiektywnym. Składają się na nią, z jednej strony - świadome działania różnorodnych podmiotów politycznych i gospodarczych, a z drugiej - procesy mniej lub bardziej żywiołowe, wymykające się spod ludzkiej kontroli i z ogromnym trudem dające się sterować. W wyniku działania tych procesów następuje zacieśnienie więzi świata polityki ze światem gospodarki.

ZALETY GLOBALIZACJI: jest to największa szansa dla racjonalnych wyborów, odkąd istnieje międzynarodowy podział pracy.

• wzrost zatrudnienia,

• wzrost dochodów realnych,

• wyższy standard socjalny,

• napędza postęp technologiczny,

• dynamizuje wzrost gospodarczy,

• przyspiesza rozwój na wielu obszarach świata.

WADY GLOBALIZACJI: proces ten oznacza powrót do dawno zapomnianego okresu kapitalizmu i zwiększenia bezrobocia, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych.

• ZAGROŻENIA DLA RYNKU PRACY. Niedługo ma szanse spełnić się prognoza o tym, że w wyniku globalnego współzawodnictwa w skali światowej wystarczy 20% zasobów siły roboczej, by zaopatrzyć społeczeństwo w nieodzowne produkty i usługi zaspokajające jego potrzeby. Jeśli dodać do tego potencjalny spadek dochodów państwa w wyniku obniżenia stóp podatkowych i w konsekwencji ograniczenie możliwości zabezpieczenia przez państwo konsumpcji zbiorowej, to zagrożenie zwiększonym bezrobociem staje się jeszcze realniejsze.

• przeważający spekulacyjny charakter transakcji na światowych rynkach finansowych, stwarzający dodatkowe zagrożenie dla rynku pracy.

• pogłębia dysproporcje rozwojowe i nierówności społeczne,

• marginalizuje niektóre kraje i duże grupy ludzkie,

• generuje więc nowe podziały i przez to staje się czynnikiem konfliktogennym.

Tabela 1. Przyczyny globalizacji

PRZYCZYNY	OPIS PRZYCZYN
Technologiczne	Rewolucja przemysłowa - Pojawienie się globalnych gałęzi przemysłu - samochodowego, elektronicznego, farmaceutycznego, chemicznego czy paliwowego i petrochemicznego - pociągnęło za sobą tworzenie się nowych sieci międzynarodowego podziału prac; Rewolucja naukowo-technologiczna z końca XX wieku przyniosła ze sobą nowe środki komunikacji (transportu i łączności), które umożliwiły przesyłanie towarów, kapitału, ludzi i informacji na duże odległości w sposób szybki, sprawny i masowy, co w konsekwencji doprowadziło do drastycznej redukcji kosztów tych operacji. Rozwój technologii informacyjnej i komunikacyjne. Komunikacja globalna, jaką jest telefon, faks, Internet i poczta elektroniczna, umożliwiły zarówno krajom jak i przedsiębiorstwom koordynację działań na całym świecie. Globalizacja wiedzy i technologii stworzyły podstawę dla nowego typu gospodarki - opierającej się na wiedzy (knowledge-based economy). Gospodarka oparta na wiedzy zastępuje tradycyjny model gospodarki opartej na czynnikach produkcji - zmienia się zatem sposób konkurowania między krajami.
Społeczne	pobudzanie i ujednolicanie potrzeb konsumentów w wielu krajach poprzez szerokie zastosowanie nowoczesnych środków telekomunikacyjnych. Rozwój telewizji jako medium w znacznym stopniu zapoznał widzów ze stylem życia ludzi w odmiennych kulturach, a także stworzył podstawy reklamy na skalę masową. Wzrastający poziom dochodów w połączeniu z gwałtownym wzrostem zdolności kredytowej konsumentów przyczyniły się do pojawienia się konsumpcji globalnej.
Polityczno-prawne	zmniejszania się barier w handlu międzynarodowym. Powstanie Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu - GATT, potem Światowej Organizacji Handlu (WTO), Unii Europejskiej i Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA) i in.
Ekonomiczne	wzrasta konkurencja globalna, gdyż rola rządów zmniejsza się, a siły wolnorynkowe mogą odgrywać bardziej znaczącą rolę; wzrastają dochody w gospodarkach krajów wysoko rozwiniętych; światowe zasoby finansowe stają się coraz bardziej dostępne dzięki rozwojowi światowych rynków finansowych, na których opłaty transakcyjne w wyniku postępu technicznego mają marginalne znaczenie.

Źródło: opracowanie własne.

UWARUNKOWANIA POLITYCZNE I PRAWNE

• zmniejszania się barier handlu międzynarodowego. Zgodnie z wymaganiami Światowej Organizacji Handlu (i jej poprzednika, Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu - GATT) bariery handlowe zostały znacząco ograniczone w latach powojennych, pomimo że proces ten nie przebiegał wszędzie tak samo. Bloki handlowe (czasami zwane uniami celnymi), takie jak Unia Europejska i Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA), odegrały również znaczącą rolę w promocji handlu między krajami, co stanowi pierwszy etap prowadzący do działalności globalnej.

Wielostronna liberalizacja handlu międzynarodowego prowadzona była w ramach GATT. Po II wojnie światowej do GATT należało dwadzieścia kilka krajów. W roku 1992 - 117 krajów, a w 2000 roku do Światowej Organizacji Handlu (WTO) należało już 136 krajów. Wraz ze wzrostem liczby krajów należących do GATT i WTO, zmniejszały się stawki celne. W wyniku obniżenia cła, rynki lokalne stały się bardziej dostępne dla konkurentów zagranicznych.

Rysunek 1. Przeciętne cło na artykuły przemysłowe w latach 1947-2000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: W.Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s.41.

PODMIOTY GLOBALIZUJĄCE I PODMIOTY GLOBALIZOWANE

„KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARCZA” odnosi się do przedsiębiorstw, sektorów, regionów, a także całych gospodarek narodowych. O ile bowiem głównym celem przedsiębiorstwa jest przetrwanie na rynku i maksymalizacja zysku w długim okresie, o tyle dla państwa celem jest zwykle poprawa standardu życia społeczeństwa.

Państwa konkurują o pozycję gospodarczą i polityczną wykazując przy tym zróżnicowaną zdolność do podejmowania wyzwań ze strony innych krajów i rynku światowego.

Profesor Kuźniar twierdzi, że „miejsce kraju w globalnej rzeczywistości zależy od tego, kim się jest. Dla jednej grupy globalna ekonomia to najlepsza rzecz, jaka się zdarzyła kiedykolwiek, dla drugiej - najgorsza.” Globalizacja tworzy niespotykane wcześniej możliwości dla niektórych krajów i grup społecznych. Natomiast ci, co pozostają poza głównymi trendami rozwojowymi, ulegają marginalizacji i w ten sposób zwiększa się dystans między krajami. Na globalizacji najwięcej mogą skorzystać kraje bogatsze i lepiej zorganizowane, a tracą państwa biedniejsze, które nie wytrzymują walki konkurencyjnej.

• Konsekwencją globalizacji jest postępująca polaryzacja na globalne elity i globalną podklasę. Jeżeli pierwsza zbiorowość podlega dobrowolnemu wywyższeniu, to druga z nich jest przedmiotem niedobrowolnej marginalizacji społecznej. Zasobni dysponenci kapitału i wysoko cenionych kwalifikacji są w stanie transferować swoje cenne zasoby ponad granicami państw i wykorzystywać je w skali globalnej, natomiast ludzie pozbawieni tych atutów są dużo mniej mobilni i bardziej związani ze swoimi państwami narodowymi, oczekując wsparcia z jego właśnie strony w rozwiązywaniu swych problemów wynikających ze znacznie gorszej sytuacji ekonomicznej i socjalnej. Nierówny udział w procesach globalizacji poszczególnych krajów prowadzi do podziału na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią kraje wysoko rozwinięte posiadające zasoby i zdolności szybkiego dostosowywania się do wyzwań globalizacji. Do drugiej grupy zaliczamy kraje niedostosowane do burzliwego otoczenia i nie posiadające zdolności do konkurowania z silniejszymi przeciwnikami.

Tabela 1. Zwycięzcy i przegrani dotychczasowych procesów globalizacyjnych

	Beneficjenci	Poszkodowani
Kraje	Kraje Triady [Japonia, Unia Europejska i Stany Zjednoczone] i niektóre kraje aspirujące do niej	Kraje peryferyjne
Regiony	Regiony i subregiony o przewadze „nowej gospodarki”	Regiony i subregiony o dominacji „starej gospodarki”
Branże	Branże przyszłościowe (dynamiczne)	Branże schyłkowe (upadające)
Przedsiębiorstwa i firmy	KTN i niektóre MSP	Wiele MSP
Banki i inne instytucje finansowe	Globalne banki i towarzystwa ubezpieczeniowe oraz niektóre instytucje lokalne	Wiele mniejszych instytucji bankowo-finansowych
Gospodarstwa domowe	Bogaci i średniozamożni konsumenci, głównie z krajów Triady	Gospodarstwa domowe, głównie z krajów peryferyjnych (w tym bezrobotni)

Źródło: S. Flejterski, P.T. Wahl, Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003, s. 202.

Jeżeli proces globalizacyjny w zasadniczym stopniu zależy od liberalizacji gospodarczych stosunków międzynarodowych, a więc otwierania się na konkurencję zewnętrzną, to sytuacja poszczególnych krajów była i jest bardzo różna. Inne są bowiem skutki wystawiania na konkurencję zewnętrzną kraju i przedsiębiorstw, które mają wiele do zaoferowania rynkowi globalnemu a inne są skutki wystawiania na taką konkurencję kraju, którego przedsiębiorstwa mają do zaoferowania niewiele. Koncerny krajów wysokorozwiniętych w większości nie bały się konkurencji, a traktowały otwarcie jako szansę zmiany charakteru specjalizacji, by na bazie wykorzystania informatyki i kapitału intelektualnego zmienić charakter specjalizacji. Odeszły bowiem w dużym stopniu od specjalizacji w produkcji do specjalizacji w unikalnych funkcjach wnoszonych do każdej produkcji. To stało się samoistnym czynnikiem powstawania korporacji transnarodowych, które taką specjalizację umożliwiały.

KORPORACJE TRANSNARODOWE stanowią najsilniejszą i wiodącą grupę podmiotów w gospodarce światowej oraz w procesie umiędzynarodowienia działalności gospodarczej. Ilość i wielkość KTN ciągle wzrasta, a ich dochody często przewyższają PNB poszczególnych krajów.

Siła międzynarodowych koncernów rośnie w dużej mierze dzięki globalizacji; obniżają one koszty, przenosząc produkcję do krajów z tanią siłą roboczą, pozyskują miliony nowych klientów na otwierających się rynkach.

Korporacje transnarodowe są PODMIOTAMI GLOBALIZUJĄCYMI, ponieważ:

• wykorzystując informatykę i tworząc filie na rynku globalnym uruchamiają główny mechanizm rynku globalnego, jakim jest alokacja i optymalizacja zasobów ponad granicami,

• umożliwiają wykorzystanie kapitału intelektualnego (najważniejszego czynnika produkcji w dobie globalizacji) na szeroką skalę,

• zwiększają przejrzystość rynku globalnego poprzez tworzenie sieci filii i placówek oraz rozbudowę bazy informatycznej,

• rozwijają proces eksterytorializacji własności kapitału przez szeroki zakres wykupu przedsiębiorstw i wykupu akcji oraz rozwój inwestycji bezpośrednich w wielu krajach,

• zmieniają system produkcji przez zmianę zaopatrzenia nie tylko przez jego realizację w ramach rynku globalnego, ale również przez narzucenie uelastycznienia rynku płac i dostaw w systemie dokładnie na czas,

• jako podmioty przenoszenia kapitału doprowadzają do działania globalizacyjnej zasady równania w dół w zakresie podatków i regulacji, co wpływa na osłabienie państw i spadek suwerenności ich polityki,

• jako główne i najsilniejsze podmioty wspierane przez siłę całego rynku kapitałowego, narzucają procesowi gospodarczemu mikroekonomiczny charakter, a więc podporządkowują go wymogom zysku i konkurencji,

• narzucają proces stopniowego przekształcania się pozostałych przedsiębiorstw w podwykonawców i poddostawców poprzez wykorzystanie swojej przewagi konkurencyjnej i siły monopolistycznej.

Korporacje w sposób szczególny zmieniają społeczność międzynarodową. Z jednej strony ich innowacyjność technologiczna, zwłaszcza w dziedzinie technik przetwarzania i przekazywania informacji, w istotny sposób przyśpiesza procesy globalizacji, zwiększa możliwość działania w poprzek granic politycznych i geograficznych. Z drugiej strony stają się ważnym, nowym obok państw, źródłem siły w społeczności międzynarodowej. Dzieje się tak z powodu posiadanego potencjału technologicznego i finansowego, ale także dynamiki wzrostu liczby korporacji. W latach 1969-1994 w 14 najbogatszych państwach świata ich liczba wzrosła z 7 do 24 tysięcy. Zaś w końcu lat dziewięćdziesiątych liczbę istniejących korporacji szacowano na około 60 tysięcy z ponad 500 tysiącami filii. Na 100 największych gospodarek świata 52 stanowiły korporacje.

Globalizacja nie zmierza do pełnej integracji wszystkich gospodarek krajowych w ogólnoświatowy, ściśle powiązany i współzależny system ekonomiczny. Fragmentaryczny i skoncentrowany przebieg procesu globalizacji prowadzi przede wszystkim do integrowania lepiej rozwiniętych i wyposażonych gospodarek, których zasoby, zdolności i rynki zbytu stwarzają dla KTN duże możliwości podnoszenia globalnej efektywności. Kraje, które nie tworzą niezbędnych warunków w zakresie infrastruktury, polityki i bezpieczeństwa są poza sferą zainteresowań firm globalnych i napływa do nich minimalna ilość kapitału.

Przedsiębiorstwa i kraje sprowadzone do roli podwykonawców i poddostawców dla korporacji transnarodowych są PODMIOTAMI GLOBALIZOWANYMI, które zostają zmuszone do rezygnacji z autonomii w zakresie inwestycji, badań i wdrożeń oraz aktywnego gospodarowania kapitałem intelektualnym.

Według opublikowanego przez tygodnik „Wprost” rankingu 100 najpotężniejszych państw i korporacji świata, na pierwszym miejscu znajdują się Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, których roczny PNB jest ponad dwukrotnie większy od znajdującej się na drugim miejscu Japonii. PNB znajdujących się na trzecim miejscu Niemiec jest o ponad pięć razy niższy niż PNB Stanów Zjednoczonych. Polskę „wyprzedzają” cztery korporacje transnarodowe - Wal-Mart Stores (USA), BP (Wielka Brytania), Exxonmobil (USA) oraz General Motors (USA).

Tabela 2. Sto najpotężniejszych państw i korporacji świata

Miejsce 2004	Miejsce 2003	Państwo / korporacja	Roczny PNB lub przychody (w mld USD)
1	1	USA	10 207,0
2	2	Japonia	4 323,0
3	3	Niemcy	1 876,0
4	4	Wielka Brytania	1 510,0
5	7	Chiny (z Hongkongiem)	1 402,0
6	5	Francja	1 362,0
7	6	Włochy	1 100,0
8	8	Kanada	702,0
9	10	Meksyk	597,0
10	9	Hiszpania	595,5
11	12	Indie	494,8
12	11	Brazylia	494,5
13	13	Korea Południowa	473,0
14	15	Australia	384,1
15	14	Holandia	377,6
16	18	Rosja	306,6
17	(-)	Tajwan	289,3
18	16	Szwajcaria	263,7
19	21	WAL-MART STORES (USA)	256,3
20	19	Belgia	237,1
21	26	BP (Wielka Brytania)	232,5
22	20	Szwecja	231,8
23	23	EXXONMOBIL (USA)	222,8
24	22	Austria	192,1
25	24	Arabia Saudyjska	186,8
26	25	GENERAL MOTORS (USA)	185,5
27	30	Polska	176,6
28	32	Norwegia	175,8
29	28	Turcja	173,3
30	31	FORD MOTOR (USA)	164,2

Źródło: K.Trębsk, Rządy antyglobalistów, „Wprost” 2004, nr 19, s.47.

Presja konkurencji globalnej skłania firmy do ekspansji - omijania barier celnych, globalizacji produkcji i sprzedaży, poszukiwania i wykorzystywania przewag lokalizacyjnych, jakie występują w innych krajach, co pozwala ograniczać koszty, maksymalizować zyski lub zmniejszać ryzyko działalności biznesowej. Wymogi konkurencyjności wymuszają megafzje i przejęcia firm. Masowa fala przejęć może zwiastować powstanie globalnego rynku własności firm - niezależnie od kształtującego się systemu produkcji światowej oraz globalnego rynku towarów i usług.

Choć władza państw relatywnie maleje, to w kategoriach absolutnych jest ona wciąż najpoważniejsza, także w zakresie kontroli i sterowania procesami globalizacyjnymi, co przejawia się w:

• działaniach na rzecz podnoszenia przewagi konkurencyjnej własnych gospodarek na rynku globalnym, wspierając modernizację zasobów wytwórczych oraz infrastruktury, stymulując produkcję w zaawansowanych technologicznie i eksportowo zorientowanych dziedzinach.

• Udzielają one politycznego i ekonomicznego wsparcia korporacjom transnarodowym w ich międzynarodowej ekspansji, dążąc do łagodzenia restrykcji w dostępie do zagranicznych rynków oraz zabiegając o zmiany instrumentów polityki ekonomicznej obcych państw.

• regulują tempo i zakres umiędzynarodowienia swych struktur gospodarczych, osłaniając dziedziny i grupy społeczne szczególnie narażone na dotkliwe skutki globalnej konkurencji.

Szczególną cechą przekształceń polityki w procesie globalizacji jest presja zmierzająca do ograniczania podatków i regulacji państwa. Presja ta jest pochodną pięciu zjawisk:

• narastania ostrości konkurencji, co tworzy nacisk na uwolnienie kosztów z obciążeń socjalnych i podatkowych,

• szybkiego wzrostu współzawodnictwa o to, by nakłonić kapitał i firmy transnarodowe do wyboru lokalizacji swej działalności na terytorium poszczególnych państw, regionów czy miast,

• nieodporności na konkurencję zewnętrzną i dużego uzależnienia od kapitału zewnętrznego,

• liberalizacji dewizowej zwiększającej rolę stwarzania konkurencyjnych warunków w kraju dla lokowania kapitału krajowego. Chodzi o to, by nie wypychać na zewnątrz nie tylko kapitału zewnętrznego, ale i kapitału krajowego. Im większe zagrożenie stabilności i im mniejsze bezpieczeństwo inwestycyjne, tym większa presja na obniżkę podatków i podjęcie innych działań służących kapitałowi nie tylko zewnętrznemu, ale i krajowemu,

• szybkiego wzrostu na globalnym rynku miejsc niskiego opodatkowania, co zwiększa konkurencyjną presję na ich obniżenie w kraju.

Konkurencyjność w rankingach międzynarodowych

Konkurencyjność międzynarodową można oceniać według różnorodnych kryteriów. Najczęściej stosowane w ocenie konkurencyjności są miary wynikowe i czynnikowe.

Do miar wynikowych, które pozwalają ocenić kształtowanie się różnych cech wymiany z zagranicą w przeszłości (nie umożliwiają natomiast oceny przyczyn takiego ukształtowania) zaliczane są:

• wskaźniki ujawnionej przewagi konkurencyjnej - relacja udziału eksportu poszczególnych produktów z danego kraju do wybranego kraju (grupy krajów) do udziału eksportu wszystkich innych krajów do wybranego kraju (grupy krajów),

• wskaźniki kosztów zasobów krajowych - relacja kosztów krajowych zasobów liczonych w cenach światowych do wartości dodanej w cenach światowych lub wartości dodanej w cenach krajowych do wartości dodanej w cenach światowych,

• wskaźniki pokrycia importem - udział importu w zaspokojeniu popytu krajowego,

• wskaźniki udziału w obrotach handlu światowego.

Miary czynnikowe (umożliwiające formułowanie wniosków o stanie i możliwych zmianach potencjału oraz efektywności danej gospodarki) to:

• poziom wykształcenia i kwalifikacje zatrudnionych,

• stan infrastruktury technicznej,

• stan oraz jakość funkcjonowania rynków.

Próbą połączenia miar wynikowych i czynnikowych jest metoda stosowana przez Światowe Forum Ekonomiczne (WEF). Metoda ta polega na scharakteryzowaniu każdego kraju za pomocą kilkudziesięciu wskaźników, które należą do miar wynikowych i czynnikowych, nadaniu im odpowiednich wag i uszeregowaniu według ważonej sumy tych wskaźników.

Według opublikowanego w październiku 2004 roku przez Światowe Forum Ekonomiczne Globalnego Sprawozdania nt. Konkurencyjności (The Global Competitiveness Report), na pierwszym miejscu znajduje się Finlandia. Drugą pozycję zajmują Stany Zjednoczone, a trzecią - Szwecja. Kraje te utrzymują się na swoich pozycjach niezmiennie od 2002 roku. W pierwszej piątce znajdują się także Tajwan i Dania.

Z.Podgórski, Polska polityka gospodarcza a procesy globalizacji i integracji europejskiej [w:] Integracja i globalizacja. Problemy przystosowań w państwach Europy Środkowowschodniej (red. M.Lipiec-Zajchowska), Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2001, s.183.

M.Guzek, Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2001, s.17-18.

Por. A.Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, PWN, Warszawa 1998, s.20.

S.Talar, Globalizacja we współczesnej gospodarce światowej jako specyficzna forma internacjonalizacji [w:] Procesy internacjonalizacji we współczesnej gospodarce światowej (red. T.Sporek), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2000, s.188-189.

W.Anioł, Paradoksalna natura globalizacji, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2002, nr 4, s.92.

Por. Słownik ekonomiczny dla przedsiębiorcy (red. Z.Dowgiałło), Znicz, Szczecin 1996, s.78.

Por. E.M.Pluciński, Dostosowanie polskiej gospodarki do rynku Unii Europejskiej. Szanse i wyzwania, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s.94-95.

S. Flejterski, P.T. Wahl, Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003, s.41.

Por. G.Stonehouse (i in.), Globalizacja. Strategia i zarządzanie, FELBERG SJA, Warszawa 2001, s.26.

B.Liberska, Współczesne procesy globalizacji gospodarki światowej [w:] Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania (red. B.Liberska), PWE, Warszawa 2002, s.31.

G.Stonehouse (i in.), Globalizacja. Strategia i zarządzanie, FELBERG SJA, Warszawa 2001, s.27h.

G.Stonehouse (i in.), Globalizacja. Strategia i zarządzanie, FELBERG SJA, Warszawa 2001, s.26.

Por. W.Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s.41.

M.J.Radło, Wyzwanie konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s.10.

R.Kuźniar, Globalizacja i polityka zagraniczna [w:] Oblicza procesów globalizacji (red. M.Pietraś), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002, s.84.

B.Liberska, Współczesne procesy globalizacji gospodarki światowej [w:] Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania (red. B.Liberska), PWE, Warszawa 2002, s.32.

R.Piasecki, Rozwój gospodarczy a globalizacja. Ekonomia rozwoju w zderzeniu z rzeczywistością, PWE, Warszawa 2003, s.91.

Por. W.Anioł, Paradoksy globalizacji, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s.110-111.

W.Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s.98-99.

A.Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, PWN, Warszawa 1998, s.57.

K.Trębsk, Rządy antyglobalistów, „Wprost” 2004, nr 19, s.46.

Por. W.Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s.99.

M.Pietraś, Globalizacja jako proces zmiany społeczności międzynarodowej [w:] Oblicza procesów globalizacji (red. M.Pietraś), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002, s.45.

A.Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, PWN, Warszawa 1998, s.244.

W.Anioł, Paradoksy globalizacji, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s.96.

W.Anioł, Paradoksy globalizacji, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s.83-84.

W.Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s.173.

Do tej samej grupy metod należy wskaźnik konkurencyjności Międzynarodowego Instytutu Rozwoju i Zarządzania (IMD)

Por. M.Lipiec-Zajchowska, Metody i modele oceny konkurencyjności gospodarki [w:] Międzynarodowa konkurencyjność Polski i Rosji (red. M.Lipiec-Zajchowska), Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2000, s.14.

Globalizacja - wykład

8

www.wkuwanko.pl

---