Samorząd w UE
Samorząd terytorialny
PODMIOT PRZEDMIOT
Osoby zamieszkałe na sprawy społeczności lokalnej
danym terytorium
Samorząd terytorialny posiada osobowość:
- prawną
- cywilno-prawną
- publiczno-prawną
Samodzielność wiąże się z tym ,że administracja rządowa może sprawować nadzór tylko w zakresie legalności.
Samorząd terytorialny podlega ochronie sądowej (sądów cywilnych i administracyjnych)
POJĘCIE WŁADZ PUBLICZNYCH
Za organy władz publicznych można uznać wszystkie te instytucje, które mają ustawowe prawo do podejmowania decyzji wiążących obywatela i inne podmioty prawa.
WŁADZE PUBLICZNE
↙ ↘
Władze państwowe Samorząd terytorialny
Państwo a Samorząd Terytorialny
Państwo ST
- o.hierarchiczna - o. niehierarchiczna
- o. scentralizowana - o. zdecentralizowana
- poziomy podział kompetencji - pionowy podział komp.
Koncepcje powstania ST:
- naturalistyczna
- państwowa (funkcjonalna)
- polityczna
Subsydiarność łączy się z 3 cechami:
- autonomii - władza nic nie narzuca
- dynamizmu - popyt na ingerencję władz jest zmienny
- proporcjonalności - tylko to, co jest konieczne
Zasady funkcjonowania JST:
- subsydiarności
- decentralizacji
- unitaryzmu
Nie należy powierzać jednostce większej tego, co może zrobić jednostka mniejsza.
Argument za przekazaniem kompetencji na rzecz społeczności wyższej nie może być kryterium efektywności, lecz brak samowystarczalności społeczności niższej.
Dlaczego samorząd jest ważny?
- wolność (wybór organów, drogi rozwoju, wolność finansowa)
- partycypacja ( udział obywateli w życiu społecznym)
- efektywność
ST to przełamanie monopolu państwa w zakresie
Administracji
Jednolitości władzy
finansów
Reprezentacji politycznej
własności
Miejsce ST w systemie samorządów:
- samorząd zakładowy ( np. samorząd szkół wyższych)
- samorząd korporacyjny (zrzeszeniowy)
↙ ↘
Powszechny specjalny
↙ ↘
Gospodarczy zawodowy
Samorząd to zazwyczaj ustalony prawem zakres kompetencji.
SAMORZĄD TERYTORIALNY- wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w środki materialne umożliwiające realizację złożonych zadań.
Pojęcie ST:
- korporacyjny charakter
- przymusowy charakter
- przynależność wynika z faktu zamieszkania na danym terytorium
- zdecentralizowany charakter
- legitymizacja wynika z demokratycznych wyborów
- wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej samodzielnie i na własną odpowiedzialność
Samorząd a inne instytucje społeczeństwa obywatelskiego
Samorząd wykonuje ustawowo przekazywane zadania publiczne przez zrzeszenia obywateli lub innych podmiotów prawa utworzonych ustawowo.
Sektor I państwo (przymusowe)
Sektor II samorząd (przymusowe)
Sektor III społeczeństwo obywatelskie (dobrowolne)
Geneza europejskich ST
- niecentralizacja (Anglia, Szwecja)
- decentralizacja (Niemcy, Francja)
Podstawowe kwestie wspólne ST:
- po za państwami najmniejszymi co najmniej 2 szczeble
- szczeble ST nie tworzą układu hierarchicznego
- nadzór na zasadzie legalności
- ogólnoeuropejskie standardy ST
- nieustająca reforma administracji terytorialnej
4 idee tworzenia ST:
Konieczność współuczestnictwa (partycypacji)
Kryterium ludnościowe odnośnie tworzenia struktur samorządowych
Liczebność ciał decyzyjnych
Postulat tworzenia stanowiących naturalne obszary samorządowe ciał niższego szczebla
Konstytucja RP z 2.IV.1997r. (zagadnienia ustrojowe)
Europejska Karta ST:
- pierwszeństwo ST w załatwianiu spraw lokalnych
- ochrona granic terytorialnych korporacji samorządowych
- swoboda samorządu w kształtowaniu swych wewnętrznych struktur
- ograniczenie nadzoru nad ST
- wymóg zabezpieczenia dochodów ST
- prawo do nawiązywania współpracy z innymi jednostkami
- sądowa ochrona samodzielności ST
Podstawowe ustawy ustrojowe:
- 8.III.1990r. o samorządzie gminnym
- 5.VI.1998r o samorządzie powiatowym
- 5.VI.1998r o samorządzie województwa
- ustawa z 20.VI.2002r. o bezpośrednim wyborze wójta,burmistrza, prezydenta
- 15.IX.2005 o referendum lokalnym
- 24.VII.1998r. o wprowadzeniu trójstopniowego podziału władzy
- ustawa o gospodarce komunalnej i ustawy finansowe
Inne ustawy:
- ustawy z zakresu prawa materialnego
- ustawy z zakresu prawa procesowego (np.KPA, ordynacja podatkowa)
Statuty jednostek ST
Konstytutywne cechy ST:
- podmiot
- przedmiot
- organizacja
Przedmiot ST:
Wykonywanie przyznanego zakresu administracji publicznej 16/2;163;166/1
Klasyczny podział na zadania
Gwarancje samodzielności ST
Np. finansowe, ochrony prawnej, decydowanie o własnych sprawach.
Administracja publiczna na poziomie JST UE
Cechy wspólne ST:
- jednostki podstawowe w podziale terytorialnym we wszystkich państwach członkowskich UE mają charakter wspólnot lokalnych o statusie samorządowym
- w niektórych państwach samorząd funkcjonuje na dwóch szczeblach poniżej poziomu regionalnego
- zwykle JST nie znajdują się w stosunku wzajemnej zależności
- wyższe jednostki władzy lokalnej o charakterze samorządowym wypełniają często funkcje szczebla regionalnego, np. prowincje w Belgii, kraje w Czechach, regiony w Danii, prowincje w Hiszpanii, województwa w Rumunii
- w niektórych państwach w jednostkach wyższego podziału terytorialnego występuje dualizm władzy- czyli działanie na tym terenie jednocześnie administracji samorządowej i rządowej
- np. departamenty we Francji, gdzie obok organów ST funkcjonuje prefekt (jako reprezentant rządu i podległe mu rozbudowane struktury administracji rządowej)
- organy administracji rządowej działają też w tych JST gdzie nie ma dualizmu władzy- funkcjonują organy rządowe, które nie mają właściwości ogólnych
- np. w Portugalii rząd może w każdym samorządowym regionie powołać swego przedstawiciela, którego zakres działalności obejmuje również kontrolę jednostek władzy lokalnej
- np. na Węgrzech w odniesieniu do Budapesztu, gdzie pełnomocnicy rządu wykonują działania kontrolne w zakresie przestrzegania prawa przez JST
- jednostki pomocnicze nie posiadające osobowości prawnej w Polsce- sołectwa, dzielnice to np. w Portugalii zgromadzenie parafii. Organ podstawowy JST może tworzyć z własnej inicjatywy lub na wniosek mieszkańców
- w związku z wstąpieniem do UE wiele krajów musiało zreorganizować ST likwidując małe jednostki. Ma to związek z możliwością absorpcji przez JST pomocy unijnej, do czego konieczny jest odpowiedni potencjał ludności, finansów własnych oraz możliwości organizacyjne i ekonomiczne
- odróżnianie jednostek ziemskich od grodzkich (miejskich)
- np. w Austrii Wiedeń jest gminą samorządową i jednym z krajów federalnych, a inne duże miasta funkcjonują na podstawie statutów ustalonych za zgodą rządów federalnych, w Czechach- Praga, w Belgii - Bruksela jest jednym z podmiotów federacji z prawami gmin i podziałem na dzielnice. W Danii Kopenhaga i Frideriksberg (okręg + gmina), we Francji - Paryż, Marsylia i Lyon
- konstytucyjne gwarancje samodzielności JST są powszechne
- zwykle podstawową zasady porządku ustrojowego ST oparte są na zasadzie decentralizacji i pomocniczości
- w państwach federalnych kompetencje do określania samodzielności funkcjonowania władz lokalnych mają organy podmiotów federacji.
Status JST w UE jest zróżnicowany, elementy wspólne:
- osobowość prawna
- posiadanie praw majątkowych
- autonomia budżetowa
- możliwość nakładania podatków i opłat lokalnych (tylko gmina)
- prawo prowadzenia działalności gospodarczej na własną odpowiedzialność
- możliwość zrzeszania się
- przeważa zasada ustawowego określania statusu JST
Układ kompetencji w relacjach jednostek lokalnych z centrum i regionami
Podział na zadania własne i zlecone
Zadania własne- lokalne, zagospodarowanie przestrzenne, edukacja, ochrona zdrowia, kultura, opieka społeczna, drogi, komunikacja lokalna, mianowanie urzędników lokalnych… → katalog otwarty ( domniemanie kompetencji)
Zadania zlecone - sprawy przekazane w trybie ustawy w trybie porozumienia. Organ zlecający zadanie jest zobowiązany do przekazania środków finansowych.
Organy i urząd na poziomie lokalnym
- kolegialne organy stanowiące - zawsze wybierane przez mieszkańców w wyborach powszechnych (organ kadencyjny- standard 4 lata, najkrótsza na Malcie 3 lata,5lat-cypr, Estonia, Irlandia, Włochy,4-8 lat w landach niemieckich; liczba osób w tym organie zależy od liczby ludności od kilku do ponad 100, w Szwecji są zastępcy radnych)
- organy wykonawcze - ich status jest niejednolity
PREZYDIUM
I model - organ prezydialny wybierany przez organ stanowiący ( w Bułgarii i na Cyprze w gminach wiejskich; w Czechach, Danii i we Francji w gminach i departamentach. W gminach w Grecji, Hiszpanii , Irlandii, Litwie, Łotwie, Malcie, Niemczech w wariancie północnoniemieckim i burmistrzowskich w Polsce, Szwecji i Wlk. Brytanii, niektóre kraje Austrii. W województwie samorządowym w Rumunii zjawisko łączenia przewodnictwa organowi stanowiącemu i kierowania władzą wykonawczą.
II model - organem prezydialnym organu stanowiącego jest osoba kierująca władzą wykonawczą, może pochodzić z bezpośrednich wyborów powszechnych.
FRANCJA
Ustrój polityczny - opiera się na konstytucji Francji, która głosi że państwo francuskie jest niepodzielną, demokratyczną oraz socjalną republiką.
Reforma administracji samorządowej - 1982-1985. Reformy zapoczątkowała uchwalona 2 marca 1982 r. ustawa o prawach i swobodach gmin, departamentów i regionów. Przedstawicielski model sprawowania władzy w gminie po przez uznanie rady za centralny organ samorządu lokalnego.
Organizacja polityczna Francji
- organizacja ogólna - Francja jest państwem unitarnym, nie federalnym, posiadającym 4 poziomy jednostek terytorialnych :
* państwo
* 26 regionów, z tego 4 zamorskie
* 96 departamentów
* ok. 36700 gmin zarządzanych przez rady
We Francji istnieje jednolity model organizacyjny dla wszystkich gmin.
Rada gminy wybierana na 6 lat.
Wybory przeprowadzane są w tym kraju w jednym terminie. W 1982r. zmieniony został system wyborczy.
Struktura organów gminnych we Francji
wyborcy |
↓
RADA GMINY |
|
KOMISJE |
|
→
MER |
URZĘDNICY POBOCZNI |
URZĄD GMINY
|
W gminach do 3500 mieszkańców - większościowy system wyborów, które przebiegają w II turach.
W gminach małych do 2000 mieszkańców dopuszczalne jest głosowanie na pojedyncze kandydatury lub…
Bierne prawo wyborcze do rady przysługuje osobom, które są narodowości francuskiej, mają ukończone 18 lat i nie były karane. Ponad to kandydaci na radnych muszą być w sposób bezpośredni związani z gminą i nie mogą być etatowymi pracownikami gminnymi lub państwowymi. Mandat radnego wygasa wyłącznie w razie śmierci radnego, rezygnacji z członkostwa rady oraz w przypadku…
Liczba radnych gminnych wacha się od 9 ( w gminach liczących poniżej 100 mieszkańców) aż do 69 ( w miastach liczących ponad 300 000 mieszkańców). Wyjątki dotyczą wielkich miast - Lyon posiada 73 radnych, Marsylia - 101 radnych.
Rady maja obowiązek odbywania posiedzeń plenarnych co najmniej raz na kwartał.
Kompetencje rady gminnej ustalone zostały przy pomocy klauzuli generalnej przewidującej iż do rady gminnej należą wszystkie sprawy mające charakter lokalny z wyjątkiem…
Do rady gminy należą:
- organizacje gminnych służb publicznych
- zarządzanie własnością gminy
- reglamentacja zatrudnienia oraz organizowanie rynku pracy w gminie
- zapewnienie ładu i porządku publicznego
- zatwierdzanie budżetów rocznych
- reprezentowanie gminy w zakładach publicznych
Organem wykonawczym jest MER.
Do wyboru mera potrzebna jest absolutna większość głosów.
Kadencja Mera wynosi 6 lat, może go odwołać tylko Minister Spraw Wewnętrznych.
Kandydata na stanowisko mera zgłasza tylko partia lub ugrupowanie, które wygrało wybory samorządowe. Po dokonaniu wyboru mera rada nie ma możliwości odwołania go przed upływem kadencji.
Odwołanie → błąd przy realizacji jego zadań i funkcji. Odwołanie wymaga dekretu, a zawieszenie na czas dłuższy niż miesiąc - zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych.
Wraz z merem wybierani są jego zastępcy, którzy tworzą magistrat. Funkcja mera jest ……, często przy tym łączona z mandatem członka parlamentu.
Z prawnego punktu widzenia kompetencje mera można podzielić na 4 grupy:
Przygotowywanie i wykonywanie uchwał rady gminnej oraz przewodniczenie jej obradom
…………………………………….kompetencji rady na podstawie udzielonej przez nią delegacji.
Kompetencje własne, w tym m.in. władztwo personalne, tj zatrudnianie i kierowanie personelem administracyjnym; władztwo policyjne polegające na zapewnieniu gminie spokoju i bezpieczeństwa publicznego
Wykonywanie w charakterze przedstawiciela państwa funkcji zleconych
Aparatem pomocniczym mera jest urząd. W jego skład wchodzą pracownicy w liczbie od kilku w małych gminach wiejskich do kilkuset w dużych gminach miejskich.
DEPARTAMENT (drugi szczebel)
To jednostka podziału administracyjnego Francji. Rola jest większa niż powiatu w Polsce. Na czele administracji departamentu stoi PREFEKT, reprezentant władzy centralnej oraz RADA GENERALNA.
Departamenty dzielą się na mniejsze okręgi arrondissment , na czele których stoją podprefekci.
Departamenty podzielono sztucznie żeby były mniej więcej równe pod względem wielkości i zaludnienia.
Nazwy departamentów wywodzą się najczęściej od nazw geograficznych.
Kadencja trwa 6 lat. Po upływie 3 lat wybierana jest połowa rady.
Rada wybiera ze swego grona na 3 lata przewodniczącego i od 4 do 10 zastępców.
Przewodniczący przygotowuje projekty uchwał rady oraz czuwa nad ich wykonywaniem.
Urzędnicy departamentów są wieloletnimi pracownikami państwowymi. Ich zwierzchnikiem jest przewodniczący rady głównej.
Zadania departamentów:
- budowa i utrzymanie dróg departamentowych
- transport i komunikacja
- szkolnictwo wyższe zawodowe i średnie ,w tym zawodowe
Organem administracji państwowej na poziomie departamentów jest KOMISARZ REPUBLIKI. Jest reprezentantem rządu powołanym przez prezydenta republiki. Posiada on funkcje nadzorcze nad ST. Ponad to jest on organem wykonawczym wykonującym zadania które nie zostały przekazane ST.
Przewodniczący rady składa mu coroczne sprawozdanie z głównych kierunków działań, a on z kolei składa sprawozdanie ze swej działalności radzie.
Swe zadania komisarz republiki wykonuje przy pomocy…
REGION
Grupy od 2 do 8 departamentów.
Ich granice i nazwy odwołują się często do starych nazw historycznych.
22 regiony
Organ uchwałodawczy z wyborów powszechnych na 6 lat.
Na czele rady stoi przewodniczący.
Najważniejszym organem jest rada regionalna. Na jej czele stoi przewodniczący regionu. Ponad to prefekt regionu koordynuje działania rządu.
Korsyka posiada inny status. Na jej czele stoi zgromadzenie terytorialne.
Istnieją 3 komisje doradcze:
- ds. gospodarczych i socjalnych
- ds. kultury i wychowania
- pożyczkowa
Regiony mają zadania w zakresie gospodarczego, socjalnego, zdrowotnego ,kulturalnego i naukowego rozwoju wspólnoty
Regiony zamorskie - 4 departamenty zamorskie mają również status regionu
Gwadelupa
Martynika
Gujana francuska
Reunion
NIEMCY
RYS HISTORYCZNY.
Początki samorządu terytorialnego nowego typu w Niemczech przypadają na XVII w.(powiat) i XIX w.(gmina).
Królewski reskrypt z 27.12. 1701 r. ustanowił na czele powiatu starostę (landrata), który odgrywał podobnie jak dzisiaj podwójną rolę: reprezentanta interesów państwa wobec mieszkańców powiatu i reprezentanta interesów mieszkańców wobec władzy monarszej.
Jednakże mówiąc o samorządzie niemieckim w jego współczesnej formie ma się na myśli dzieło ministra pruskiego barona Karla von Steina - die Stadteordnung - ordynację miejską ustanowioną edyktem królewskim z 19.11.1808 r.
Reforma Steinowska wprowadzała tzw. Model magistracki (die Magistratsverfassung) jedynie w Prusach i w odniesieniu do gmin miejskich, w pozostałej części kraju wprowadzany był samorząd francuski oparty na ustawie z 14.12.1789 r. Oba systemy były sobie przeciwstawne.
System francuski tolerował gminę z konieczności, traktując ją jako organ administracji rządowej, o tyle system pruski miał głównie cel polityczny, dążył do pozyskania obywateli do współpracy w administracji państwowej.
W XIX w. Po Kongresie Wiedeńskim (1815) rozciągnięto reformy v.Steina na odzyskane tereny okupowane przez Francuzów.
15.05.1856 r. reńska ordynacja miejska zapoczątkowała współczesny tzw. burmistrzowski (reński) model gminy..
Najbardziej burzliwy okres w historii rozwoju instytucji samorządu terytorialnego w Niemczech przypada na pierwszą połowę XX w. Wprowadzenie wyborów pięcioprzymiotnikowych ( najwcześniej w Wirtembergii w 1919 r. najpóźniej w Saksonii ordynacją z 1923 r. ).
Konstytucja Weimarska z 11.08.1919 r. gwarantowała prawo do samorządu terytorialnego w granicach prawa, co oznaczało podstawowe prawo a zarazem obowiązek do tworzenia samorządu (Grundrechte und grundpflichten) .
Lata władzy Hitlerowskiej zaowocowały ustawą ustrojową gmin z 15.12.1933 r. a potem wspólną dla całego państwa „ Niemiecką Ordynacją Gminną „ (die Deutsche Gemeindeordnung) . Obie ustawy przekreśliły dotychczasowy dorobek prawodawstwa i praktyki samorządowej w Niemczech.
Zmiany układów między rządową większością i opozycją.
Kapitulacja w maju 1945 r. pozostawiała terytorium państwa niemieckiego pod okupacją brytyjską, francuską, amerykańską i radziecką. Wpływ tych państw miał zasadniczy wpływ na odradzanie się samorządu w Niemczech.
W 1945 r. wydano tzw. dyrektywę wrześniową skierowaną do wojskowych władz okupacyjnych w strefie brytyjskiej. Dyrektywa ta objęła Płn. Nadrenię - Westfalię, Dolną Saksonię, oraz Szlezwik - Holsztyn.
W strefie amerykańskiej obejmującej Bawarię, Badenię - Wirtembergię oraz Hesję podjęto działania restauracyjne. W Bawarii ustawą z 18.12.1945 r. wprowadzono przepisy tymczasowe, które obowiązywały do 1952 r. W Badenii - Wirtembergii i Hesji dokonano tylko dopasowania ustawy z 1935 r. do nowych warunków.
Najdłużej proces restauracyjny przebiegał w strefie okupacyjnej francuskiej. Dopiero 27.09.1948 wydano rozporządzenie wprowadzające samorząd terytorialny na szczeblu gminy, jak i powiatu. Ustrój dla Saary ustalono ostatecznie po jej przyłączeniu do RFN w 1955r.
Okupacja radziecka objęła wschodnie landy Niemiec, wprowadzono tam typowy dla wszystkich krajów socjalistycznych ustrój rad narodowych.
Na kształtowanie się ustroju samorządu terytorialnego w późniejszym okresie decydujący wpływ miały postanowienia konstytucji RFN z 23.05.1949 r. (art. 20, oraz art. 28) .
2 .POZYCJA USTROJOWA GMINY
A. organizacja samorządu terytorialnego w Niemczech.
Federacyjny ustrój RFN pociąga za sobą siłą rzeczy bardziej złożoną strukturę organizacji administracji publicznej niż w państwie unitarnym, jakim jest Polska.
Niezbędne wydaje się choćby schematyczne podanie miejsca gminy w strukturze państwa.
Struktura ta składa się z czterech szczebli :
federacji
krajów federalnych
państw i miast wyłączonych z powiatów
miejscowych jednostek administracyjnych (gminy i mniejsze związki gmin, osiedla, rady)
W niektórych krajach federalnych występuje również szczebel pośredni tzw. Bezirk (okręg) z własnym rządem, jak również w miastach - krajach występują dzielnice (Bezirk) o odmiennej na ogół strukturze wewnętrznej. Istotną cechą dotyczącą ustroju gmin jest wielość i różnorodność źródeł prawa ustrojowego.
2 .POZYCJA USTROJOWA GMINY
b) Charakter gminy i jej wielkość.
W. Thieme stosując kryterium wielkości i składu gminy, uznał, iż pod względem socjologicznym i administracyjnym tworzą one znacznie różniące się od siebie struktury. Jego zdaniem można dokonać podziału na :
małe gminy wiejskie do 5000 mieszkańców,
duże gminy liczące od 8000 do 10 000 mieszkańców,
średnie miasto z wykształconą administracją oraz instytucjami użyteczności publicznej ( gimnazja, szpitale, kąpieliska itp. ).
duże miasta wyłączone z powiatu, z silnie rozwiniętą formą administracji parlamentarnej
W Niemczech nieustannie dąży się do likwidacji małych obszarowo, a także słabo zaludnionych gmin. W latach 1968 - 1978 liczba gmin spadła z 24 282 do 8512.
Największa redukcja nastąpiła w Płn. Nadrenii - Westfalii, Hesji oraz Saarze i sięgała około 4/5 poprzedniego stanu, najmniej w Nadrenii - Palatynacie i Szlezwiku - Holsztynie tylko 1/5 początkowej liczby .
d) Typy gmin i ich podział ze względu na ich ustrój
Przy pomocy różnych kryteriów dokonuje się w literaturze szeregu typologii gmin.
Posługując się kryterium rozdziału zadań gminy możemy podzielić na następujące typy :
typ monistyczny ustroju gminy, w którym wszystkie kompetencje główne jednemu gminnemu organowi przedstawicielskiemu (przeważnie radzie) np. w Płn. Nadrenii - Westfalii, Dolnej Saksonii,
typ dualistyczny, w którym kompetencję dzielone są pomiędzy dwa organy - przedstawicielski i wykonawczy,
typ polegający na trójpodziale zadań pomiędzy organ przedstawicielski, zwierzchnika gminy oraz członków zarządu gminy, którzy nie posiadają własnych kompetencji, lecz działają w imieniu zwierzchnika gminy.
Ustrój północnoniemiecki
Zwany również angielskim obwiązuje w Dolnej Saksonii, Płn. Nadrenii - Westfalii i ostatnio w Branderburgii. . Model ten został wprowadzony po II wojnie światowej zgodnie z wzorcami angielskimi.
Jest to model monistyczny, ale z uwagi na rozdział funkcji, z podwójnymi organami naczelnymi gminy.
Ustrój magistracki
Występuje w Hesji i miastach Szlezwiku - Holsztynu, Meklemburgii oraz części Turyngii i Saksonii Anhaldzkiej. Model ten nazywany jest też pruskim, gdyż jest najbliższy pierwotnym założeniom ustroju samorządowego v. Steina. Obecnie ten model w literaturze określa się jako nieprawdziwy ustrój magistracki, co związane jest ze zmianą pozycji magistratu, który za czasów pruskich był organem równorzędnym radzie pod względem kompetencji, obecnie zaś odgrywa rolę jedynie wykonawczą.
Ustrój burmistrzowski
Zwany też reńskim lub francuskim, obowiązuje we wsiach Szlezwiku - Holsztynu, małych gminach Hesji, Saarze oraz Nadrenii - Palatynacie.
Istota tego ustroju polega na występowaniu obok organu przedstawicielskiego (rady) monokratycznego organu kierującego administracją - burmistrza.
Burmistrz wybierany jest przez radę na 10 lat (Nadrenia - Palatynat i Saara) lub na 6 do 12 lat, zależnie od postanowień statutu gminy (Szlezwik - Holsztyn).
Obok burmistrza w dużych miastach mogą być powoływani urzędnicy przyboczni (Beigeordnete), działający honorowo lub zawodowo. Dla miast Nadrenii - Palatynatu, w których powołano dwóch lub więcej zawodowych urzędników przybocznych, tworzy się zarząd miasta. Zarząd ten przejmuje część kompetencji należących dotychczas do burmistrza. Burmistrz kieruje pracą rady, a wspólnie z decernentami administracją gminną.
ORGANIZACYJNE FORMY WSPÓŁPRACY MIĘDZY GMINAMI
Małe gminy występują w różnego rodzaju działaniach wspólnych. Są to formy dobrowolne jak i obowiązkowe, nakazane prawem. Należy tu odróżnić odmienne formy stowarzyszeń gmin, oraz komunalne związki celowe.
Związki celowe są powszechne dla całego terytorium RFN i nie pociąga za sobą poważniejszych zmian ustrojowych, oprócz konieczności delegowania przedstawicieli gmin do ciał zarządzających sprawami związku.
Natomiast udział gminy w specjalnych formach współpracy w różnym stopniu wpływa nie tylko na ich zadania, ale także na ustrój wewnętrzny gminy.
1. W Badenii - Wirtembergii stosowane są dwie formy :
wspólnoty administracyjne, których liczba sięga 272
związki gmin sąsiedzkich, których na terenie kraju jest 6
2. W Bawarii występuje jedna forma współpracy - wspólnoty administracyjne, których na terenie kraju jest 341. Tworzą je gminy sąsiedzkie należące do powiatu (poza miastami wyłączonymi) w celu wzmocnienia siły wykonawczej gmin członkowskich.
3. W Hesji mamy do czynienia z kilkoma formami współpracy :
związek okolic Frankfurtu, który utworzono dla wspierania i ochrony rozwoju jego obszaru. Skupia on 43 gminy położone w 6 powiatach wokół miasta Frankfurt.
4. W Dolnej Saksonii wprowadzono szczególną instytucję, jaką są gminy zespolone. Należą do nich gminy liczące nie więcej niż 400 mieszkańców z obszaru jednego powiatu.
Natomiast udział gminy w specjalnych formach współpracy w różnym stopniu wpływa nie tylko na ich zadania, ale także na ustrój wewnętrzny gminy.
5. W Płn. Nadrenii - Westfalii:
komunalne wspólnoty pracy,
związki celowe,
publicznoprawne porozumienia,
obszary sąsiedzkie.
6. W Saarze:
związki celowe
publicznoprawne porozumienia
komunalne wspólnoty pracy
Tak wysoce złożony i rozbudowany system organów samorządowych, jak opisany, pozwala z sukcesem wykonywać zadania o charakterze publicznym, związane z potrzebami miejscowych społeczności, co znajduje swój wyraz w konstytucyjnej gwarancji wyłączności samorządu w tego rodzaju sprawach (art. 28 ust. 2 Konstytucji RFN) .
HISZPANIA
Samorząd terytorialny
W skład Hiszpanii wchodzą także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne, w skład których wchodzą dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla, oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej,
Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy.
Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska.
Parlament Hiszpanii tzw. Kortezy składa się z Senatu (izba wyższa) i Kongresu Deputowanych (izba niższa). Senat liczy 208 senatorów, a Kongres Deputowanych - 350 członków. Kadencja Kortezów trwa 4 lata.
Kongres Deputowanych ( Congreso de los Diputados) - izba niższa parlamentu hiszpańskiego. Tworzy go 350 członków wybieranych na 4-letnią kadencję w oparciu o ordynację proporcjonalną. Głosy na mandaty przeliczane są w każdej z 52 prowincji osobno, z wykorzystaniem metody d'Hondta.
Senat - izba wyższa parlamentu hiszpańskiego - izba samorządowa. Skład jej jest następujący: 4 mandaty posiada każda prowincja, oprócz Wysp Kanaryjskich i Balearów, Gran Canaria, Majorka, Teneryfa - w sumie 208 mandatów.
Tradycje samorządowe w Hiszpanii sięgają początków XIX wieku, jednak o samorządzie w znaczeniu współczesnym mówić można dopiero od 1978 r., kiedy to weszła w życie nowa Konstytucja hiszpańska. Podstawę prawną współczesnego samorządu terytorialnego w Hiszpanii stanowi ustawa o podstawach administracji lokalnej z 1985 r. Na jej podstawie zbudowano jednolitą strukturę organów gminnych w całym kraju. Organami tymi są: rada gminy, burmistrz oraz występujący w roli zastępców burmistrza zawodowi urzędnicy przyboczni. Jedynie w gminach najmniejszych, liczących mniej niż 100 mieszkańców, administrację lokalną wykonuje tzw. otwarta rada.
Samorząd terytorialny
Podstawowym aktem prawnym wyznaczającym ramy dla działalności samorządu terytorialnego w Hiszpanii jest jej Konstytucja. Najwięcej miejsca Konstytucja poświęca wspólnotom autonomicznym. Szczegółowo sprawy samorządu terytorialnego regulują ustawy organiczne, ustawy zwykłe, dekrety królewskie-ustawy i rozporządzenia. Korporacje lokalne obowiązuje także ustawodawstwo wspólnot autonomicznych.
Samorząd terytorialny
Kompetencje samorządu są dość szerokie państwo zachowało tylko te kompetencje, które są niezbędne.
Samorząd terytorialny w Hiszpanii jest trójszczeblowy. Tworzą go:
gminy (los municipios),
prowincje (las provincias)
wspólnoty autonomiczne (las comunidades autónomas).
Dwa pierwsze szczeble są samorządem lokalnym
Największe znaczenie posiada jednak wspólnota autonomiczna.
Gmina
duże rozdrobnienie i zróżnicowanie powoduje szereg problemów z działaniem gmin, a ponadto wymusza to różne związki gmin
obszar metropolitarny związany jest ze zgrupowaniem małych gmin wokół jednej dużej, centralnej - Madryt, Barcelona i Walencja.
Władzami gminy, są: wójt, zastępcy wójta i plenum.
Gmina ma dość szeroką autonomię. Zakres kompetencji gminy określa ustawodawstwo państwowe i Wspólnot Autonomicznych.
Gminy, na mocy odpowiednich ustaw, wykonują również zadania zlecone przez państwo lub Wspólnoty Autonomiczne.
Organy gminy stanowią rada gminy składająca się z radnych wybieranych przez mieszkańców gminy w wyborach proporcjonalnych, powszechnych, równych, wolnych, bezpośrednich oraz tajnych i burmistrz jako przewodniczący wybierany przez radnych albo mieszkańców. W roli zastępców burmistrza występują zawodowi urzędnicy przyboczni. Czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Hiszpańskim wraz z ukończeniem 18 roku życia.
Kierowanie administracją gminną należy do burmistrza, wybieranego przez radę gminy absolutną większością głosów (lub przy jej braku większością zwykłą) na 4 lata, pełniącego urząd zawodowo lub honorowo. Stanowi on tradycyjnie najwyższy autorytet w gminie. Burmistrz wyznacza samodzielnie spośród radnych swoich następców, którym może przekazać wykonywanie spraw administracyjnych. W miastach powyżej 5000 mieszkańców burmistrz powołuje również radę administracyjną.
· Kierowanie administracją gminy
· Przewodniczenie radzie gminy i jej reprezentowanie
· Publikacja oraz wykonywanie uchwał rady
· Zatrudnianie i zwalnianie pracowników gminnych
· Kreowanie i nadzór nad przedsiębiorstwami komunalnymi
· Decyzje odnoszące się do wydatków gminnych
· Kierowanie miejscową policją
· W sytuacjach nadzwyczajnych jednoosobowe kierowanie gminą
· Wydawanie tzw. bandos- tradycyjna forma ogłaszania zarządzeń
· Powoływanie zastępców i przydzielanie im na drodze delegacji części swoich kompetencji
Obok organów obowiązkowych gminy mogą również być powołane organy pomocnicze.
Są to:
· Komisje doradcze stałe lub doraźne
Przygotowują sesje oraz opiniują sprawy zlecone przez organy gminy
· Upełnomocniony członek rady gminy
Burmistrz deleguje część swoich kompetencji na członka rady gminy
· Rady dzielnicowe
W dużych miastach rada gminy może podzielić swe terytorium na dzielnice i przenieść na nie część swoich kompetencji
· Rady terenowe
Wykształcone w drodze tradycji jednostki o charakterze korporacyjnym-„gminy
w gminie”
· Reprezentanci burmistrza. Osobiści reprezentanci burmistrza w osiedlach lub wsiach
Zakres właściwości gmin reguluje „ Ustawa o podstawach systemu komunalnego”
z 2.IV.1985 roku. Posiada ona „specyficzną moc wiążącą”, ponieważ stanowi akt konkretyzujący konstytucję. Uwzględniając tendencje regionalistyczne zabezpiecza jednolity ustrój administracji gminnej na całym obszarze państwa.
Zakres właściwości gmin obejmuje:
Bezpieczeństwo w miejscach dostępnych publicznie
Regulacja spraw ruchu pojazdów i osób na ulicach oraz drogach gminnych
· Ochrona cywilna i przeciwpożarowa
·Planowanie przestrzenne, popieranie budownictwa mieszkaniowego, parki, ogrody, utrzymywanie ulic
Dziedzictwo artystyczno-historyczne
Ochrona środowiska
Przechowywanie zapasów, targi, ochrona konsumentów
Ochrona higieny publicznej
Uczestnictwo w zapewnianiu opieki zdrowotnej
Sprawy pogrzebowe
Pomoc społeczna i resocjalizacja
Zaopatrzenie w wodę i oświetlenie ulic, utylizacja odpadów, kanalizacja
Komunikacja publiczn · Kultura, sport, turystyka
Uczestnictwo w planowaniu oświatowym
Gminy nie mogą tworzyć nowych zobowiązań podatkowych. Ściśle w ramach konstytucji i ustaw pobierają trzy rodzaje podatków: gruntowy, przemysłowy oraz od pojazdów mechanicznych. Fakultatywne podatki komunalne to: daniny na lokalne przedsięwzięcia budowlane i jeden podatek z tytułu wzrostu wartości nieruchomości
w centralnym obszarze miejscowości.
Prowincja
Liczba prowincji wynosi 50, trzy z nich mają specyficzny charakter, bowiem mieszczą się na dwóch archipelagach: dwie na Wyspach Kanaryjskich i jedna na Balearach.
Władzami prowincji są: prezydent, wiceprezydenci, Komitet Administracyjny i Plenum
Kompetencje Prowincji są określone ustawami państwowymi i Wspólnot Autonomicznych, do ich zadań należy:
koordynacja świadczenia usług gminnych
pomoc i koordynacja prawna, gospodarcza i techniczna gminom
świadczenie usług ponadgminnych oraz ponadprowincyjnych
Prowincja to korporacja lokalna posiadająca własną osobowość prawną. Funkcjonuje jako zrzeszenie gmin oraz jako okręg administracyjny dla spełnienia spraw państwa. Zmiana granic prowincji wymaga zgody Kortezów Generalnych wyrażonej większością 2/3 w postaci ustawy organicznej. Rząd i administracja prowincji podporządkowane są radom prowincjonalnym. Wyspy na archipelagach dysponują własną administracją w formie parlamentów lub rad wysp.
Organami prowincji jest rada prowincjonalna złożona z 51 delegatów wybranych przez rady gmin. Stanowi ona organ stanowiący. Organem wykonawczym są prezydent (gubernator) i jego zastępcy oraz zarząd. Wyspy Kanaryjskie oraz Baleary posiadają rady wysp.
Władztwo planistyczne tzn. zdolność kształtowania lokalnego życia zbiorowego w zgodzie z sformułowanymi przez siebie kryteriami
Władztwo organizacyjne tzn. wolny wybór form zarządzania, na własną odpowiedzialność sprawami lokalnymi
Władztwo podatkowe i finansowe chroniące pole decyzyjne prowincji przed zagrożeniami typu finasowo-prawnego i gospodarczego.
Są jednostkami administracji rządowej realizującymi państwowe i regionalne zadania administracyjne oraz pozostają jednostkami tradycyjnie ograniczonego samorządu pełniąc rolę komplementarne (jako „związek gmin”) wobec zakresu działania gmin.
Wspólnoty autonomiczne
Wspólnot autonomicznych jest 17 + 2 miasta autonomiczne: Ceuta i Melilla. Wspólnoty autonomiczne nie są jednorodne.
Organizację wspólnot autonomicznych określa Konstytucja oraz ich statuty, będące swego rodzaju konstytucjami dla wspólnot.
Władze wspólnot: zgromadzenia legislacyjne (la Asamblea Legislativa), zarząd, prezydent (el Presidente) wybierany przez zgromadzenie legislacyjne spośród swoich członków i mianowany przez króla.
Zadaniami wspólnot są zadania o charakterze regionalnym takie jak np:
Zarządzanie terytorium, sprawami urbanistycznymi i mieszkaniowymi.
Prace publiczne z zakresu zadań wspólnot autonomicznych na ich terytorium.
Koleje i autostrady, porty
Wspólnoty autonomiczne po upływie pięciu lat mogą rozszerzać sukcesywnie zakres swoich kompetencji i zadań o część tych, które znajdują się w zakresie kompetencji państwa.
1. Kraj Basków
2. Katalonia
3. Galicja
4. Andaluzja
5. Kantabria
6. Asturia
7. La Rioja
8. Murcia
9. Dragonia
10. Kastylia-La Mancza
11. Wyspy Kanaryjskie
12. Walencja
13. Nawarra
14. Madryt
15. Extremadura
16. Wyspy Balearskie
17. Kastylia-Leon
Regiony są korporacjami terenowymi wyodrębnionymi z organizacji centralistyczno-państwowej, posiadającymi poza szerokim władztwem administracyjnym i organizacyjnym także „polityczną” władzę decyzyjną i własne uprawnienia legislacyjne.
Regiony posiadając rząd, parlament, autonomiczną administrację i różnią się od państw członkowskich w państwie federacyjnym jedynie brakiem władzy konstytucyjnej.
Organami regionu są zgromadzenie ustawodawcze oraz rząd regionalny z prezydentem regionu na czele. Rządy są określane różnymi nazwami np. rada wykonawcza, rada rządowa, junta, deputacja generalna. Kadencja organów regionalnych wynosi 4 lata.
Kompetencje budżetowe w obrębie terytorium regionu
Kompetencje kreacyjne tzn. wybory prezydenta oraz członków rządu regionalnego
Kompetencje ustawodawcze w dziedzinach zastrzeżonych ustawowo
Kompetencje kontrolne wobec władzy wykonawczej regionu
Do kompetencji organów ustawodawczych zaliczamy także sprawy o znaczeniu ogólnopaństwowym:
Udział w tworzeniu planów centralnych
Mianowanie senatorów reprezentujących region
Inicjatywę ustawodawczą dotyczącą rewizji konstytucyjnej i legislacji ogólnopaństwowej · Możliwość składania apelacji od orzeczeń konstytucyjnych
Rząd regionalny odpowiada przed zgromadzeniem ustawodawczym.
Rada rządowa wypełnia funkcje wykonawcze i administracyjne w określonym zakresie:
Spraw politycznych tzn. opracowywania i realizacji programu rządowego
Stosunków ze zgromadzeniem ustawodawczym
Zarządzania administracją regionalną tzn. decydowania o strukturze i obsadzie urzędów publicznych
Czuwania by organy państwa respektowały w pełni kompetencje regionów
Regionalna władza wykonawcza może też składać odwołania od decyzji rządowych do Sądu Konstytucyjnego
Finanse samorządu w Hiszpanii
Brak większego wpływu na kształtowanie swoich dochodów, a w zakresie wydatków samodzielność limitują narzucone zadania obligatoryjne oraz sztywne zasady publicznej gospodarki finansowej. Dodatkowo trudności pogłębiają mechanizmy przyznawania środków i zadań.
Należy podkreślić zasadniczą odrębność w finansowaniu samorządu lokalnego i samorządu regionalnego. Gospodarka finansowa korporacji lokalnych jest ustabilizowana.
Podstawowymi dochodami gmin są: daniny i ceny publiczne, transfery, dochody majątkowe i dochody z operacji.
Gospodarka finansowa wspólnot autonomicznych ulegała ciągłym, ale konsekwentnym zmianom, polegającym na zwiększaniu uprawnień wspólnot autonomicznych.