02.10.2009
Ramy czasowe antyku grecko rzymskiego:
moment powstania pisma alfabetycznego Greków → ….. (spekulacje na temat daty początku średniowiecza)
212 r- edykt, na mocy którego nadano obywatelstwo wszystkim mieszkańcom cesarstwa (kryterium polis civitas)
395 r- podział cesarstwa (kryterium terytorialne)
476 r- Odoaker odsyła insygnia cesarskie do Bizancjum
VII w- zamknięcie szlaków komunikacyjnych na Morzu Śródziemnym przez Arabów
1453 r- zdobycie Konstantynopola przez Turków
[Trajan- ok. 117 r n.e. - największy obszar Imperium]
„kultura”- uporządkowany system znaczeń i symboli do uporządkowania świata (Geertz)
colo (łac. uprawianie)- kultura
humanitas (kryteria arystokratyczne), paideia (efekt wychowania)- zespół wartości składających się na to co mały chłopiec powinien wiedzieć żeby być dobrym człowiekiem
nomos- prawo (zespół umownych wartości) przeciwstawne do physis (tego co przyrodzone, naturalne)
classicus- przymiotnik od classis (klasa wyższa) coś godnego naśladowania
classicus → człowiek z klasy wyższej
→ coś normatywnego, wzorcowego
09.10.2009
Świat i obraz świata starożytnych Greków
Grecja- warunki naturalne (determinizm geograficzny)
kantonalny układ geografi (krajobraz górzysty) → tworzenie polis
rozwinięta linia brzegowa → rozwój żeglugi
mało żyzne tereny → zależność od improstu zboża, aktywność w handlu, kolonizacja na terenie M. Czarnego
rzeki okresowe, ale rwące → trudność przekroczenia granic, izolacja polis
górzysty krajobraz → konieczność drogi morskiej, która uniemożliwiała kontakt z dalekimi ludami
prądy morskie i wiatry → utrudniona żegluga po M. Śródziemnym, tworzenie tranzytów (np. Rodos w podróży z Egiptu)
deficyt dobrego drewna → trudność w budowie statków, utrudnienia komunikacyjne
Kulturotwórcza (geograficzna i społeczna) ruchliwość starożytnych Greków:
- bieda towarzyszką Hellady - warunki naturalne w Grecji Egejskiej
- cywilizacja grecka i jej oddziaływanie wynikiem położenia między Wschodem a Zachodem
- warunki naturalne w basenie morza śródziemnego zasoby i szlaki komunikacyjne
- mykeńskie początki
- wielka kolonizacja grecka
- świat realny i świat wyobrażony starożytnych Greków
Grecy, niezależnie od ich emigracji, zachowywali tę samą kulturę zarówno pasywną jak i aktywną
twórcy greckiej literatury pochodzili zewsząd
grecką kulturę okresu archaicznego tworzą arystokraci
mobilność społeczna jest dużo, każdy może zostać arystokratą, każdy może konsumować życie arystokratyczne
determinizm geograficzny
Grecy są przekonani, że bieda stworzyła grecką wielkość
Grecja zależna od dalekomorskiego handlu, np. sprowadzanie zboża
Messenia - jedna z najżyźniejszych krain
Argolida
Beocja - jedyny obszar, gdzie jest mokro, bogate zbiory, jedyny obszar, na którym można uprawiać zboże
Delfy wysoko w górach położone
tylko Masalii(?) i Beocji można utrzymywać konie, tylko tam kawaleria
na południu Peloponezu rzeki są tylko okresowe
trudno przekroczyć graniczne rzeki - są bardzo rwące na północy
świat Greków ma trudności komunikacyjne
łańcuchy górskie idą równoleżnikowo w Azji Mniejszej, łatwiejszy kontakt
Grecy wymieniają się z Lidyjczykami i Frygami
wschód Grecji suchszy od zachodu
Argonida i okolice - najbardziej płodne kulturalnie obszary świata greckiego
Rodos tranzytem między wschodem a zachodem, wiatry prowadzą do tego, że każda żaglówka zawija na Rodos
wspólnota grecko - bliskowschodnia
na wchodzie produkty rzemieślnicze pożądane na zachodzie
w Egipcie i Mezopotamii pożądane w Hiszpanii, Galii
Grecy dzielą rok na 2 pory - zimę i lato
w drugiej połowie września Morze Egejskie nie nadaje się do nawigacji, parę tygodniu później całe Morze Śródziemne
sezon zaczyna się w marcu
Egipt - spichlerz Rzymu
wybrzeża Morza Czarnego
Nizina Panamska
Sycylia
Grecy będą się osiedlali najbliżej terenów, na których można uprawiać zboże
w Grecji nie ma dużo ryb
szlak zbożowy z Morza Czarnego do Grecji Centralnej, na wyspach piraci
Mykeńskie początki
Grecja mykeńska (kilka państw lub jedno imperium)
„wieki ciemne” (XVIII- VIII w p.n.e.) - zanika pismo, Grecja się wyludnia
VIII w p.n.e. - kolonizacja, rozwój kultury
zwroty:
ojcze - ktoś wyższy
bracie - stosunki partnerskie
Filistyni - mykeńscy Grecy pobici wyruszają do Palestyny (Palestyna nazwa od Filistynów)
Goliat - Grek, Mykeńczyk
pismo linearne B.
w wieku IX pożyczają od Egipcjan... odkrywają pismo na nowo
(dwukrotnie odkrywają pismo i wysoką kulturę)
zanik pisma, Grecja się wyludniła - wieki ciemne
Grecja wychodzi z tego od IX wieku
około 775r. Grecy wyruszają w świat kolonii
Massala (dziś Marsylia)
Świat realny i wyobrażony
oikumene - świat zamieszkany
Grecy byli przekonani, że świat można opłynąć, że opływa go okeanos
okeanos - boska rzeka, okalająca świat - wyspę
według greków świat ma strukturę rozmywającej się cywilizacji im dalej od Grecji tym bardziej dziki
Hiperborejczycy - mieszkają na północy
na południu (Afryka) mieszkają ludy długowieczne, mają kontakty cielesne z bogami
za Słupami Heraklesa na Atlantyku Wyspy Szczęśliwe, Grecy wysyłają tam bez umierania na emeryturę szczególnie ukochanych bohaterów
„Narodziny Grecji” Murray
pierwszy tom podręcznika Braub - Lipszyckiej
„Morze Śródziemne”
F. Braudel
23.10.2009
Greckość kulturowa
Czas u Greków
Nie ma instrumentów pomiaru czasu
Rzymianie zaczynali liczyć dzień od północy
ludy starożytnego wschodu zaczynały dzień od wschodu słońca
Grecy zaczynali liczyć dzień od zachodu słońca
zawsze od zmroku do świtu 12 godzin, godziny różnej długości, zawsze w ciągu nocy 12 godzin, w zimie godziny będą dłuższe
kalendarz wg cyklu wegetacji
miesiące podporządkowane świętom lub bóstwom - Rzymianie
w Grecji od najważniejszego święta przypadającego na dany miesiąc
w Atenach - 2 kalendarze: księżycowy (nazwy świąt, kult bóstw, cykl wegetacji) i polityczny (10 prytanii - okres urzędowania instytucji ateńskiej), kalendarz dziesięciomiesięczny musi koegzystować z kalendarzem dwunastomiesięcznym
jedna miesiące pomyślne, inne niesprzyjające
Grecy zaczynają swój rok w połowie naszego roku, np. 508/507 - takie określanie daty w wypadku nieścisłości co do miesiąca wydarzenia
Grecy - „przede mną jest to, co się już stało” - zakryte, „za nami jest to co się stanie”- już znamy
tempus - czas i pogoda, określa granice naszego działania, np. pogoda, pory roku, też pory dnia, postrzeganie czasu i przestrzeni jednocześnie jako namiotu rozpiętego nad nami
templum - wydzielenie z nieba templum, pewna przestrzeń rytualna, całkowicie wirtualna, poddana obserwacji, by dowiedzieć się czegoś o woli bogów
Grekom jest brak jednolitej koncepcji słowa, nie ma takie słowa, jak „czas”, są słowa określające aspekty czasu tylko
Chronos - bóstwo, Kronos, Saturnem, nowożytna ikonografia czasu - w postaci Saturna, klepsydra, kosa - atrybuty
chronos - odcinek czasu, dający się określić „od - do”
aion - „wielki czas”, pierwotnie „siła życiowa”, z czasem „bieg życia” poszczególnych ludzi, „pokolenie ludzkie”, „wieczność”
(przedstawiany w postaci węża zjadającego własny ogon - cykliczność, ciągłość), wpływa na Gaję, pory roku
kairos - w ręku waga, która spoczywa na brzytwie, najostrzejszym wyobrażalnym przedmiocie, skrzydlate nogi - ulotność, momentalność, stosowny moment do zrobienia czegoś ulotnego (jeśli czegoś nie zrobię w danej chwili już nigdy tego nie zrobię)
u wejścia na stadion olimpijski był posąg kairosa z przodu z długą grzywą i łysiną z tyłu, dopóki przechodzi przed nami, możemy go złapać za włosy, kiedy przechodzi przed nami, już nam uciekł, za późno, by go złapać za włosy
Metanoja - myślenie po czasie, smutki, żal, niewczesne zorientowanie się
grecka wizja czasu jest wizją cząstkową
czas składa się z chwil życia
często chwile wyrażalne poprzez słowo „dzień”, często z określeniem, np. „dzień szczęścia”, nieciągłość czasu
ludzie mogą poznać tylko kawałek rzeczywistości, tylko ten, którego są naocznymi świadkami, nie można poznać całej przeszłości, jeśli chce poznać prawdę, to musi się zwrócić do wyroczni lub muz, tylko bogowie znają cały czas
wieszcz wie zarówno o przyszłości jak i przeszłości
kyklos - cykl a także los człowieka, miasta itp.
w dziejach ludzkości 2 koncepcje czas:
- życie wg rytmu wegetacji - czas cykliczny
- judeochrześcijańska - od stworzenia świata do paruzji - powtórnego przyjścia Chrystusa, linearny, teleologiczny - ma swój cel
koncepcja Efemerydy - efenefis, człowiek jest istotą efemeryczną, niestałą, symbol zmienności ludzkiego losu
cykl ludzkiego losu symbolicznie mieszczący się w ciągu jednego dnia
oikumene - ziemia cywilizowana, zamieszkana
pokolenie złote - pokolenie srebrne - spiżowe - heroiczne - żelazne
OBCOŚĆ I SWOJSKOŚĆ U GREKÓW
Grecy określają obcych przez pryzmat uczestnictwa w kulturze
ambiwalentne postrzeganie obcego - 2 obcych jednocześnie: dziki i cywilizowany (dzikszy i kulturalniejszy), kulturalny - człowiek orientu, dziki - np. Celtowie, Scytowie, do nich balibyśmy się wyruszyć, barbarzyńcy jednak dobrzy - bardziej etyczni, Montaigne, ta koncepcja rodzi się już w Grecji i wynika z kulturowego definiowania swojskości i obcości, połączenie fascynacji i pogardy dla obcych
obcy nie mają prawa, życia politycznego, nie mają zorganizowanego życia społecznego itp.
wojna z Persami o charakterze kosmicznym, przywraca porządek kosmiczny
Persowie przekraczają granice terenów, które Grekom przeznaczyły bóstwa
kalos - piękny, w domyśle piękny chłopiec
np. na koniu - atrybut arystokracji
Homer - Danaowie, Achajowie, Panachajowie (określenia Greków)
Grecy o sobie - Hellenowie
Ateńczycy nigdy nie zdradzą, nie dadzą się przekonać Person - barbarzyńcom:
- wspólnota krwi - syngenia
- wspólnota języka - Achajowie wyruszają na Cypr, w ich miejsce przychodzą Dorowie, potem Ionowie, , Eolowie (z Tesalli i pierwotnej Hellady), język grecki mozaiką dialektów, ale wszyscy mogą się dogadać-
- wspólne obyczaje
- wspólne siedziby bogów i wspólne ofiary - kulty panhelleńskie, idea panhelleńska (Izokrates, intelektualiści ) - program prewencyjnej walki z barbarzyńcą
Argiwowie zostają neutralni, zapewniają to sobie Persowie, Argiwowie uważają, że pochodzą od Perseusza (mityczna genealogia), Persowie od pers- przekonują, że tez pochodzą od Perseusza i nie wolno z nimi stawać do walki
idea panhelleńska
jedność wyobrażona
Homer - normy etyczne, fundament Greków, a zwłaszcza ich elit
paideia - greckie wychowanie elit
Homer autorem pewnego etosu, który zaprezentował w Iliadzie i Odysei, model, Homer wychowawca Hellady, Homer wychowawca Grecji (etos wojownika walczącego o sławę, w obronie honoru, arystokratyczny, wojownicy paideii) - wizji i wiedzy o świecie, Grecy byli przekonani, że od Homera pochodzi wszelka mądrość, wiedza o bogach i wizja świata i Greków, wojna trojańska, Achajowie i Trojanie
30.10.2009
Greckość polityczna: kategorie przynależności do wspólnoty, system wartości społecznych
Życie po grecku: poleis i ethne
polis - miasto - państwo - nieprecyzyjne
ethnos - plemię - nieprecyzyjne
wnętrze Peloponezu, Arkadia, Tessalia - te obszary późno wykształciły kulturę polityczną polis
polis - w polis grupa obywateli, większość mieszkańców danego obszaru, mają te same podstawowe kompetencje polityczne, czują się sobie równi, cała reszta jest definiowania w opozycji przez kontrast do grupy obywateli, obywatele polis nie mają nad sobą nikogo, mają bogów, ale to nie oni dyktują im decyzje wspólnotowe, o losach wspólnoty decyduje wspólnota, szczególne i wyjątkowe na skalę światową w owych czasach; w trakcie kolonizacji, wszędzie zakładają polis, w trakcie kolonizacji polis jest normą i wzorem, dlatego polis musi być już wcześniej, nie wiemy, kiedy powstały, nawet najmniejsza polis ma armię, właściwie wszyscy są wojownikami - sukces tego systemu ustrojowego
wolnych chłopów obdarzono obywatelstwem, pomysł podziału władzy
więcej konnych wojowników, mogli głosować, wyposażenie chłopów: broń i polityczne prawa, dzięki temu będą chcieli bronić naszej krainy
wojna Argos z Asine
agora - duże klepisko w mieście lub poza miastem
bóstwo poliadyczne - polis to świątynia bóstwa poliadycznego, to może być przybytek ze świątynią lub bez budynku
polis - asty + chora
asty - miasto
chora - obszar wiejski każdej polis
każdy obywatel ma dom w mieście i farmę na wsi
obywatel - ten który potrafi się wyposażyć sam w broń
świat nie dzieli się na ludzi z miasta i ze wsi - jest to homogeniczna grupa
każda polis musi mieć:
- agorę,
- akropol (albo Polis) - najwyższa część- polis, wniesienie górujące nad całym obszarem, tam znajdują się świątynie bóstwa
- bule - rada (bouleutenon?- budynek rady)
- eklezja - zgromadzenie wszystkich obywateli
- areopag - wzgórze Aresa, rada pomaga utrzymać- kurs polityczny, zebranie elit
demos - lud z gminy, mają wpływ przez całe głosowanie na decyzje
urzędnicy - wybór przez lud jest zasadą powoływanie przez urzędników
Demokryt - wybrany przez demos
obywatel greckiej polis:
- żeby spełniać- obowiązki wobec ojczyzny, musi być- wystarczająco majętny, by mieć- wolny czas i pieniądze na podróżowanie na zebrania, - wolny czas
świat dzieli się na ludzi wolnych i niewolnych; ludzi którzy mogą pracować i ludzi którzy muszą pracować
różnica między niewolnikiem a wolnym - najbardziej fundamentalna różnica między ludźmi na tym świecie, tworzy krąg identyfikacji
ten podział świata widzimy już u Homera
a) są niewolnicy świątyń, ale cieszą się wolnością w innych sferach
b) polites - obywatel, ludzie, członkowie naszej wspólnoty, z którymi będziemy się identyfikować
barbarzyńcy nie są wolni, bo mają nad sobą władcę - króla, w przeciwieństwie do nas
c) są ludzie, którzy są Grekami, ale obywatele innych poleis - ksenos - obcy, przybywając do naszej polis nie ma żadnych praw
nie istnieją żadne związki polityczne między poleis, nie ma stosunków dyplomatycznych, nie ma mechanizmów mediacji
z natury poleis są sobie wrogie
około 700 poleis
Związki między poleis:
- kontakty o charakterze religijnym - Dzeus Ksenios - Dzeus opiekujący się obcymi, kiedy obcy przybywa do obcej polis, może oddać- się rytualnie pod opiekę bóstwa, istnieje specjalny rytuał wobec Dzeusa lub lokalnego bóstwa, jeśli zdążymy oddać- cześć- po przyjeździe, wtedy nikt nie ma prawa nas tknąć- , jeśli tak się stanie, zbrodniarza spotka kara ze strony bóstwa, które miało nas chronić- , rytuał błagalniczy
- związki między wspólnotami arystokratycznymi, najczęściej podróżują ludzie majętni, związki przyjaźni - filia - przyjaźń, odnawiane związki za pomocą wymiany darów, łagodzenie związków między nami a obcymi,
- kiedy obcy osiada na stałe w obcym mieście, by robić- interesy, uzyskuje status metojka (mieszkający wśród nas), ma status ksenos, ale państwo opiekuje się nimi, ale nie za darmo: musi płacić- podatki i służyć- w wojsku, otrzymują opiekę prawną od instytucji państwa, laska - element ostentacji obywatelstwa w ikonografii
oikos - dom zbudowany wokół centralnego dziedzińca, wąskie okna, od zewnątrz jest mur, przechodzień ma nie widzieć naszego domu, kobieta jest szczególnie izolowana, na piętrze domu komnaty kobiece, jak najdalej od wejścia, zamykane na klucz od zewnątrz
bezcenność statusu obywatela
obsesja czystości związku małżeńskiego ze strony kobiety, obsesyjny strach przed zdradą ze strony kobiety
nadrzędna wartość - ta patria - rzeczy ojcowskie, rzeczy ojczyste - zespół wyobrażeń, który składa się na naszą rodzimą tradycją, wyobrażenia o sobie samych, budowanych przez doświadczenie przeszłości, tożsamość obywateli poszczególnych poleis, postawy patriotyczne, mity patriotyczne opowiadające o poświęceniu wobec ojczyzny,
nomoi- prawa, powinny być najważniejsze dla obywatela
eleutheria - wolność
isonomia - różność wobec prawa
dike- sprawiedliwość
adios- wstyd przed złą sławą
status obywatela ateńskiej demokracji:
- głosowanie jawne - kulkami - ludzie, którzy głosują głupio zawahali się, zanim zagłosują, głosowanie tajne zjawiskiem późnym
- legalne dziecko ateńczyka i atenki - w V wieku p.n.e. zradykalizowali prawo, by ktoś inny został obywatelem musi się zgromadzić- kworum w tej sprawie (6 tyś głosów za), dostało kilku metojków, którzy wsparli buntowników przeciw oligarchii, i tak potem kilku z nim to obywatelstwo się odbierze, dla ateńczyków takie nadawanie obywatelstwa jest po prostu niemoralne
- w wieku lat 18 zgromadzenie przyjmuje nas w poczet obywateli, skomplikowany przewód prawny
- prawo do występowania publicznego, sprawowanie niektórych urzędów dopiero w wieku lat 30, 18 - 30 jedno prawo i obowiązek - służba wojskowa,
- obywatel nie płaci podatków, metojk płaci podatki z definicji, ale minimalne, symbolicznie a nie ekonomicznie, symbol uzależnienia od państwa, metojkowie nie mogą posiadać- ziemi, mogą je otrzymać- po wypełnieniu warunków, dzieci metojka będą metojkami nadal
- obywatel za to samo przestępstwo odpowiada inaczej i przed innym sądem, zależnie od ofiary, inaczej będzie odpowiadać- , sroższe kary wobec przestępstwa wobec obywatela
- obywatelstwa nie można zyskać- , ale można jest stracić- całkowicie lub częściowo w wyniku obłożenia karą: atimia - banicja, pierwotnie utrata wszystkich praw, z czasem łagodniejsza kara, odbiera religijne przywileje, ukarany jest nosicielem zmazy religijnej - miasma - (brak opieki bogów) nie ma dostępu do pewnych form religii państwowej, nie ma wstępu do świątyń, na agorę, kara może być- dziedziczna, ale można tez ją spłacić-
obłożony atimią, bo: zdezerterował, nie wywiązał się z innych obowiązków wobec polis, niespłacenie długu wobec polis, źle się prowadził
ATIMIA - utrata pewnych praw (np. religijnych, politycznych...):
po ucieczce z pola bitwy
po niespłaceniu długu państwowego
po niemoralnym zachowaniu zagrażającym czci obywatelstwa
rzymskie civitas a greckie obywatelstwo - rzymski ustrój dopuszcza nadawanie obywatelstwa masowo nowej grupie ludzi, wyzwoleńcom, dopuszcza różne stopnie obywatelskości - otrzymujemy na początku tylko elementy obywatelstwa; w Grecji obywatelstwo jest tak cenne, że nie jest stopniowalne, jest to wartość najwyższa
SAMOIDENTYFIKACJA GREKÓW
Swojskość i obcość
kategoria językowa(barbarzyńca mówi niezrozumiale)
kategoria kulturowa (ambiwalencja w stosunku do obcego - fascynacja, strach, pogarda)
„obcy” - nie mający prawa, organizacji społecznych i politycznych oraz kultury
walki bogów z tytanami, gigantami, potworami - symbok walki Greków z barbarzyńcami
Jedność realna
hellenowie”
religia (wspólni bogowie, miejsca kultu)
język (mimo podziału na dialekty)
obyczaje (życie polityczne, zasady moralne, zwyczaje)
pochodzenie (mityczna genealogia, pochodzenie od Hellena)
Greckość polityczna
poleis (grupa obywateli)
ethne
VII w- poleis już ukształtowane na Peloponezie, kolonizacja, rozprzestrzenianie się ustroju
AGORA- miejsce, w którym zbiera się Zgromadzenie Narodowe (pierwszy ślad z VII w p.n.e. na Krecie)
bóstwo poliadyczne- opiekujące się polis
POLIS = ASTY (miasto) + CHORA (obszar wiejski)
AKROPOL („najwyższa część polis”), miejsce na wzgórzu, świątynia bóstwa poliadycznego
BULÉ - rada → najważniejsze instytucje polis
EKKLESJA - zgromadzenie
AREOPAG
POLITES - obywatel (z którym Grecy mogą się utożsamiać)
KSENOS (obcy obywatel, z innych polis), Zeus Ksenios - bóg opiekujący się przebywającymi w polis obcymi
METOIKOWIE - ludność napływowa (obcość mediowana przez instytucje handlowe)
- płacą symboliczne podatki
- metojk i obywatelk nie są równi wobec prawa
06.11.2009
egzamin w sesji letniej, pierwszy termin pisemny, drugi termin zobaczymy
mitologia Parandowskiego obowiązkowa co najmniej
Werner Jaeger „Paideia”
„Historia wychowania w starożytności” Harrou
„Greek and roman political thought” Rowe, Schofield
kultura jednolita, kultura arystokracji
paideia - zespół idealnych wyobrażeń o tym, jakie ideały każdy rodzaj wychowania powinien wcielać w życie, coś więcej niż wychowanie
efekt funkcjonowania wzorca idealnego, każdy Grek czuł się arystokratą, ponieważ nie było takich różnic w posiadanym majątku, łatwo można było zostać arystokratą
aristoi - świetny, czystość urodzenia, przynależność mierzy się sukcesem w życiu
kakoi - słaby, obywatel ale gorszy
w epoce archaicznej każdy obywatel, który odniesie sukces, staje się arystokratą, a przynajmniej jego dzieci, stąd zwartość kultury, mimo podziałów geograficznych i politycznych
kultura petytywna - rywalizacja
agon - rywalizacja
agonia - walka ze śmiercią przedstawiana przez ojców Kościoła
bóg agon - skrzydła u ramion, skrzydlate stopy, szybko się przemieszcza między ludźmi, raz jednym raz drugim daje zwycięstwo
arete - pierwszość, bycie zawsze najlepszym
cnota pierwszości zakłada wagę zwycięstwa w każdym aspekcie naszej aktywności
wszystkie dyscypliny kończą się zwycięstwem pierwszego, nie mam medali, jest tyko jeden zwycięzca cnota wykształcona w paidei, komuś kto ją ma sprzyjają bogowie i dlatego wygrywa, zwycięzca wyrazem doskonałości
hybris- pycha, przekroczenie granicy którą wyznaczyło bóstwo
agon:
- rywalizacja by być- pierwszym
- w każdej dziedzinie sztuki będzie konkurs, obcowanie z kulturą zawsze jest uczestnictwem w konkursie, nie słuchamy 1 poety, tylko kilku naraz, decydujemy, który jest najlepszy, konsumując kulturę na prywatnej biesiadzie też mamy konkurs poetycki na przykład
u Homera ideały arystokratyczne
ideały wychowawcze w Iliadzie:
- wychowawca Achillesa - Fojniks - najlepszy możliwy czyńca czynów i mówca mów, ideał całościowy - dobrze wykształcony Grek musi być- sprawny fizycznie a równocześnie sprawny intelektualnie - w języku, w mowach, idealny człowiek to idealny obywatel, który stanie w obronie ojczyzny a w mowach doradczych da najlepsze rady
- herosi pomiędzy ludźmi a bogami, jest ich wielu
Achilles dzięki nadludzkiemu działaniu przyniesie śmierć wielu ludzi
Finley - „Polityka w świecie starożytnym”
etos arystokratyczny- sport, sympozjon, wojna
piękny i dobry- uszlachetniony ideał wychowawczy
efebia jako ukoronowanie rozwoju ateńskiej demokracji
SYMPOZJON
grecka biesiada - sympozjon - wspólne picie, odbywa się wyłącznie w nocy, zaczyna po zmroku, kończy się przed świtem, konsumuje się tylko wino, ewentualnie posiłki ułatwiające konsumpcję wina, 7-14 arystokratów + hetery
picie czystego wina to objaw barbarzyństwa, zwykle pije się zmieszane z wodą, piją koło 6litrów wina (o sile mocnego piwa), chodzi o to by jak najdłużej pić i się nie upić (ideał umiarkowania) czyste wino można pić jedynie podczas choroby
chodzi o ideał równowagi sofrosyne
sofrozyne - roztropność
równowaga we wszystkim, co robimy, polityka, picie itd.
sympozjon:
- sympozjon to tez gry i zabawy towarzyskie, wszystkie zabawy wymagają od nas trzeźwości - utrzymania równowagi
- picie wina
- recytowanie poezji, ktoś wymyśla temat, inni kończą, umiejętność- tworzenia poezji jest elementem też arystokratycznej paidei, jeśli się nie umie, drugi raz się nas nie zaprasza, każdy powinien umieć- improwizować- , w odpowiednim metrum, do muzyki, łańcuchy poetyckie
- heteria - hetairos (przyjaciel, towarzysz), grupa, która knuje na swoich sympozjonach, aby wypromować- swoich ludzi, odnieść- sukces polityczny, typ obywatelskiej kultury, która kształci się na sympozjonie (w poezji interpretacja polityki), młodzieńcy na sympozjonie słuchają i uczą się etyki politycznej
- konkursy retoryczne, na sympozjonie tworzy się etyka i polityka, młodzi się przygotowują do życia w sferze politycznej
- dorosły jest ten, który ma prawo na sympozjonie położyć- się przy biesiadzie i chodzić- do teatru na sztuki komediowe czyli takie, na których odnoszono się do spraw nieprzyzwoitych
- kottabos
- zabawy krążą po sali w prawo
Teognis z Megary VI p.n.e. - utwory do młodzieńca, którego poucza dorosły arystokrata, zawsze ucztuj z tymi, którzy są najlepsi
drugim obszarem, gdzie młodzi ludzie uczą się paidei jest sport
SPORT
przed nimi nikt nie uprawiał sportu, rywalizujemy po to, by wygrać, a nie po to, by odnieść korzyść, rywalizujemy w dyscyplinach, które nie są niekonieczne do życia i mają szczegółowe zasady, wymagają specjalistycznego treningu, dyscypliny oderwane od codziennych potrzeb, konieczności i aktywności, taki sport uprawiali tylko Grecy
najsłynniejsze to 4 wielkie igrzyska panhelleńskie
igrzyska olimpijskie, w Olimpii, najstarsze 776r. p.n.e., Hippiasz to wymyślił, spekulował, archeologowie jednak tego dowiedli
igrzyska pytyjskie w Delfach, tylko trochę młodsze, najstarsze ślady wskazują na VIII w p.n.e. , w 582 skodyfikowano program i prawdopodobnie je zreformowano,
oba igrzyska odbywają się co 4 lata, czas oczekiwania na igrzyska to olimpiada
w 581 i 574 skodyfikowano program kolejnych 2 igrzysk
igrzyska isnijskie, Istnia przy przesmyku korynckim, miejscowość Istnia
igrzyska nemejskie na Peloponezie, lokalne miasta, centrum komunikacyjne tego świata, lew nemejski zabity przez Herkulesa, te igrzyska odbywają się co 2 lata
dyscypliny:
- długi i krótki dystans biegów, bieg na jeden stadion nadaje imię całym igrzyskom, imię zwycięzcy, pierwszy był Koroibos (pierwsze imię, jakie znamy w kręgu naszej cywilizacji)
- skok w dal
- rzut dyskiem
- rzut oszczepem
- zapasy
- pentatlon (wszystkie powyżej)
- boks
- pankration - połączenie zapasów i boksu, niemal wszystkie chwyty są dozwolone
- wyścigi zaprzęgów, np. czterokonnych - najbardziej prestiżowy, najbardziej kosztowne, rywalizują tylko arystokraci najbogatsi i tyrani miast greckich, woźnicy się płaci i ten kto daje pieniądze na zwycięski zaprzęg wygrywa nagrodę
bieg na jeden stadion daje nazwę olimpiadzie, pierwszy zwycięzca to Koroibos
są dyscypliny dla dorosłych i dla młodzieńców,
młodzieńcy obserwują zmagania starszych, obserwują reguły fair play, złamawszy te reguły, można być wykluczonym z igrzysk, to bóstwa wybierają doskonałego zwycięzcę
kalo(ó)s uai (ja mam kai) agatho(ó)s - piękny i dobry, w znaczeniu fizycznym i moralnym
gymnos - człowiek nagi
gimnazjon - miejsce ćwiczenia nago
przejść przez gimnazjon - przejść przez grecki typ kształcenia
paides, paideia - młodzieńcy
paiderasteia - miłość do młodych chłopców
WOJNA
falanga - ideał wojennego męstwa, dyscypliny i solidarności obywatelskiej
hoplon - tarcza
zasłania nie tylko siebie, ale i towarzysza obok, dyscyplina - wyłom powoduje w rozłam w falandze
ideał sofrosyme
wojna - ideologia „pięknej śmierci” obywatelskiej, Hektor w Iliadzie mówi o patriotycznej śmierci na polu chwały
śmierć trzeba heroizować w sztuce
śmierć koniecznie z ranami z przodu, rany z tyłu oznaczałyby ucieczkę
paideia - proces kształtowania obywatelskiej arete paides
chłopcy, do 18 lat nabieramy umiejętności na sympozjonach
czasem to czyny czynią nas dorosłymi np. zabicie dzika na polowaniu w systemie macedońskim
spartańska agoge - od bardzo wczesny wiek po bardzo późny, tworzy nie tylko maszynę wojenną, ale także obywatela
sofiści - mędrcy, a raczej mędrkowie
nauczyciele arete publicznej
nauczyciele dorosłych lub ludzi blisko dorosłości
uczą cnót obywatelskich ale nie uczą o sprawach wojskowych
wymowa, retoryka, dialektyka - specjaliści, uczą mów obalających
nauczanie ludzi, którzy są już czegoś nauczeni
uczą za pieniądze, zarówno arystokratów jak i z domów nie arystokratycznych
więc paideia zostaje odwrócona, niearystokratyczna, ale jest społecznie i ideologicznie obojętna
w tej paidei nie ma miejsca na wychowanie i kształcenie wojenne,
sofiści kładą kres paidei arystokratycznej, przyczyniają się do powstania nowego typu kultury - retoryczno - polityczna, umiejętność przemawiania w różnych sytuacjach - dobro wspólne elity greckiej i rzymskiej potem, każdy będzie mógł się tego nauczyć
kultura równa się greckości po podbojach Aleksandra Macedońskiego
efebia (efebos - człowiek w konkretnym momencie swojego życia) - dojrzałość, 18 lat
z czasem efebia i wykształcenie stanie się synonimem wykształcenia kulturalnego, gimnazjon miejscem
efebowie przysięgają:
- wierność- władzy i prawom polis,
- nie pozostawić- po sobie ojczyzny mniejszej, a większej,
- obowiązek wzajemnej solidarności w falandze, nigdy nie pozostawią parastatesa na polu bitwy (towarzysza obok)
Hebe - bóstwo rozkwitu młodzieńczego
335/4 p.n.e. - w Atenach seria reform, mąż stanu, polityk, finansista, stawia Ateny na nogi po wojnie sprzymierzeńczej - Likurg (tak jak Likurg spartański, ale jest to postać historyczna, a nie mityczna)
wymyślił system, który był ostatnią próbo zreformowania ateńskiej demokracji
klęska po Charoneją, wydawało się, że Ateny upadną, ale Macedończycy zaoferowali łagodne warunki pokoju, ostatnia szansa zreformowania ustroju
obowiązkowe szkolenie efebejskie dla Ateńczyków, którzy skończyli 18 lat, szkolenie 2 lata, szkolenie egalitarne, niezależnie od grupy majątkowej wszyscy podlegają szkoleniu i wychowaniu obywatelskiemu
Likurg miał związki z akademią platońską, to możliwe, nie ulegają jednak wątpliwości inspiracje spartańskie
demy,
wybieranie porządkowego, który nadzoruje szkolenie, razem z nim 10 sofronistów - nauczycieli mądrości (równowagi) - urzędnik porządkowy nazywa się kosmetes (od kosmos - porządek), ideał wychowawczy spartański - spartański ideał społeczny, porządek - kosmos
sofrozyne - nauczyciele roztropności
1 centralny, 10 lokalnych, pomagających, nadzorują szkolenie
pierwszy rok to intensywne szkolenie wojskowe, zarówno do walki ciężko zbrojnej jak i lekkozbrojnej, zarówno jako hoplici będą mogli walczyć, do tej pory jaki falangici tylko bogaci, których było stać na drogi
święta broń - fundowana przez państwo, podczas święta przekazania broni
peltastowie - oddały lekkie, łucznictwo, rzut oszczepem, strzelanie z procy
w Teatrze Dionizosa po roku jest święto - przekazanie broni i popisy
następny rok w garnizonach granicznych, zajmować się patrolowaniem granic Attyki, efebowie są przez 2 lata skoszarowani (I rok wszechstronne szkolenie wojskowe, II rok, służba patrolowania granic), odcięci od życia prywatnego, nie mają prawa pozywać kogokolwiek sądu, rzadko mogą wychodzić, mogą zostać zwolnieni tylko wtedy, kiedy w rodzinie nastąpi śmierć, która zagraża całemu państwu, kiedy np. w rodzinie umiera ważny kapłan - trzeba go zastąpić
wyjęci spoza ramy wspólnoty - noszą czarny płaszcz cały czas i specjalny podróżny kapelusz, każdy na ulicy będzie wiedział, że jest on wyjęty poza ramy życia społecznego
po szkoleniu jest rezerwistą, przez 10 lat będzie powoływany, w wieku lat 30 będzie mógł już obejmować urzędy, więc rzadziej będzie powoływany do wojska
służy się aż do 60 roku życia
potem każdy staje się rozjemcą, lokalnym sędzią rozstrzygającym spory między sąsiadami
bycie rozjemcą jest obowiązkiem, gdyby ktoś się uchylał, może być pozbawiony praw obywatelskich, ten system nigdy nie zadziałał, bo wprowadzono go w 335r. A w wyniku przegranej wojny z Macedonią w 322 demokracja ateńska uległa likwidacji
kariera obywatelska, która miała trwać 42 lata nie miała miejsca
nie jest ważne, że to nie weszło w życie - to było wymyślone nie bez celu, sytuacja w której każdy Ateńczyk miałby taki sam udział w życiu społecznym, każdy Ateńczyk, który przejdzie przez szkolenie, pod koniec służby wojskowej, będzie miał wiedzę i kompetencje a także umiejętności międzyludzkie, tak że będzie mógł zostać rozjemcą, każdy obywatel miał służyć państwu a państwo miało mu do tego stworzyć warunki, najbardziej radykalny pomysł demokratyczny, jaki można sobie wyobrazić
Likurg był najbardziej wybitnym arystokratą swoich czasów, system, który stanowi punkt dojścia demokracji
13.11.2009
Oikos i kobieta: kobieta w systemie wartości i życiu społecznym Greków
funkcjonowanie greckiego domu
eksperyment Tejrezjasza - wieszcz, zna przyszłość, jedyny spośród śmiertelników był zarówno i kobietą i mężczyzną, wg mitu został zmieniony w kobietę i potem wrócił do swojej męskiej postaci, jedyny, który mógł odpowiedzieć na pytanie, kto odczuwa większą przyjemność z seksu - kobieta czy mężczyzna? On uważał, ze kobieta doznaje też silniejszych emocji
wg Greków jest tą częścią ludzkości, której działania są poddane przyjemności i sferze emocjonalnej, kobieta gorzej się nadaje do polityki, bo kieruje się emocjami, a nie tym, czym powinien się człowiek kierować czyli sofrozyne - umiarkowaniem i rozsądkiem
fyle - ród, rodzina, linia pochodzenia od kogoś
fyle - ród kobiet, a nie płeć, kategoria dynamiczna
pitagorejska tablica przeciwieństw - wyobrażenie o świecie w kateogriach binarnych, w których świat daje się ująć w przeciwieństwa,
ograniczone |
nieograniczone |
parzyste |
nieparzyste |
wielość |
jedność |
lewe |
prawe |
kobiece |
męskie |
ruchome |
statyczne |
ciemność |
jasność |
Podłużne |
kwadratowe |
miękkie |
twarde |
Kategorie mające wartości, kategorie wartościujące
kobieta po stronie wszystkiego, co gorsze, bliższa natury, dzikości w przeciwieństwie do kultury
Arystoteles - kobieta, podobnie jak barbarzyńca, duchowo niższa z natury, nie ma 2 cnót: męstwa (np. siła na wojnie) i dianoia - inteligencji (zdolność kierowania innymi, organizacji), kieruje się emocjami,)
odnosimy się do Greka obywatela - dorosły, obywatel itd.
rozwija się motyw niższości kobiety, nawet niższości biologicznej
kanonem człowieczeństwa biologicznego jest mężczyzna
odnosimy się do mężczyzny, opowiadając, czego brakuje kobiety
kobieta jest po prostu niedoskonałym mężczyznom kobieta jako nie do końca rozwinięty człowiek (brak organów męskich wew i zew
powstawaniem żeńskiego i męskiego dziecka zależy od warunków termicznych
Semonides - mizoginista, w wierszu próbował określić poszczególnych fyl - rodzin kobiet, od zwierząt pochodzą, tylko pszczoła jest dobra (te niemiłe to np. świnia, suka, małpa i lisica)
Hezjod w VII w p.n.e. - mit Pandory z Teogonii - zgubny ród, trutnie (zawsze kobiety w greckich wyobrażeniach) „piękne to zło w miejsce dobra”, „zgubne plemię”
w „Pracach i dniach” - pod 30 lat trzeba się pobrać, żona od lat 4, w 5 zamężna, powinna mieszkać blisko
zła żona: czatuje na uczty itp.
jamby (utwory humorystyczne) - charakter prowokacyjny, erotyczny, w jambach często konwencja bajki zwierzęcej, np. Semonides (jak u Ezopa bajka zwierzęca), u Hezjoda co prawda literatura mądrościowa, ale pisze o tym, jak powinno być, a nie jak jest
obraz kobiety u Homera, w Odysei kobiety odgrywają ogromną rolę, kobiety szlachetne, często szlachetniejsze od mężczyzn, figura arcyludzka - kondycja człowieka wobec boga
Gorgiasz - sofista, filozof, „Pochwała Heleny”, mowa Heleny, próbuje wytłumaczyć ustami Heleny, że nie jest winna, przekonanie, że kobiety emocjonalnie podlegają impulsom, nie potrafią decydować o swoim losie, więc nie są winne temu, czemu podlegają
grecka polis powstała jako wspólnota wojowników, w takim świecie nie ma miejsca dla kobiet, kobieta z natury rzeczy będzie miała marginalną pozycję
ale z drugiej strony jej pozycja ambiwalentna:
- małżeństwo i obywatelstwo i czystość- obywatelskości jest kluczowym problemem dla wszystkich greckich poleis, jej czystość- pochodzenia będzie problemem politycznym
- inaczej niż mężczyzna wykracza poza granice polis, poślubiając arystokratę zostaje arystokratą, może przekraczać- granice, kiedy Ateńczyk weźmie sobie arystokratką ale z Tracji, to ich dzieci będą arystokratami i obywatelami polis
grecki dom:
- oikos (od tego ekonomia)
- zamknięty na świat zewnętrzny
- andron - część- męska - blisko wejścia, gynaikeion - część- żeńska (daleko od wejścia zamykana od zewnątrz)
- zamek mieści się na zewnątrz, kobiety zamykane od zewnątrz w swojej części
- oikos - kyrios (pan, władca, opiekun) - pan domu, jego rodzina podlegająca jego władzy, żona, dzieci, inne kobiety, siostry, matka wdowa,
- oikos najważniejszym elementem składowym państwa
- dobrze urządzone małżeństwo to dobrze urządzone państwo
- dla Greków państwo to zbiór rodzin, a dokładniej kyriosów tych rodzin, problemem państwa jest przetrwanie wszystkich oikos w polis, wymarcie którejś oikos jest tragedią dla państwa, każdy oikos ma swój kult religijny, przodkowie czczenia przez tę rodziną mogą opuszczeni pogniewać- się, w interesie państwa jest utrzymanie oikos, próby utrzymania oikoi w ramach każdej polis
nocne święta - większość w komediach dzieci pochodzi z tych świąt - tutaj kobieta może spotkac obcych mężczyzn
na pogrzebach też kobiety nie mają zakrytej twarzy, wtedy rytualnie kaleczy sobie twarz
ujęcie wodne - to miejsce spotkań społecznie akceptowalne, spotykają się różne kobiety, tekże z mężczyznami sobie nie znanymi
takie sytuacje zdarzają się bardzo rzadko
kobieta 16-20 zamążpójście kobiety, czyli 5 lat po wejściu w dojrzałość płciową
mężczyzna powinien się wzbogacić, zanim weźmie za żonę
najlepiej wziąć dziewczynę najbliższego przyjaciela, widzi jej dojrzewanie, zna jej charakter
ożenek jest dorośnięciem do życia ekonomicznego, prawnego - symbol dorosłości
obowiązkiem jest płodzenie dzieci
2 akty, składające się na małżeństwo
engye - kontrakt małżeński - spotkanie ojca i męża - 2 kyriosów
ganos - konsumpcja małżeństwa, rytuał przeprowadzki
jedno i drugie mogą dzielić lata, zwykle kobieta nawet nie wie o tym,
rozwód - „rozwodzę się z Tobą”, odprowadza do ojca, oddaje posag
kobieta, żeby się rozwieść, musi pójść do urzędnika (archonta) i złożyć deklarację i nie wiemy co dalej
na łożu śmierci Grecy spodziewają się, że mąż zdecyduje o losie żony, da za żonę komuś innemu, musi zapewnić opiekunów dzieciom
epikleros - ktoś dopisany do majątku, sytuacja, w której kobieta dziedziczy (tymczasowo, obowiązek małżeństwa w najbliższym czasie)
córka niezamężna traci ojca, ojciec nie ma jeszcze męskich dorosłych potomków, jeżeli państwo nic nie zrobi w tej sytuacji, zaraz oikos zniknie
trzeba zrobić tymczasowego kyriosa w postaci tej dziewczyni, na chwilę stanie się dziedzicem oikos
z taką panią ma obowiązek ożenić się najbliższy męski krewny
nawet jeśli jest żonaty, musi się rozwieść i spłodzić z nią dziecko
kobiece ciało w przedstawieniach plastycznych = ciało mężczyzny +piersi
wyobrażenia o kobietach:
- mają w głosie ideał matki, córki i żony obywatela - ideał, kiedy nikt nigdy nie będzie o was mówił, czyli będziecie się na tyle przyzwoicie zachowywać- , że nikt nie będzie o was mówił „ideałem kobiecości, jest zachowanie nie prowokujące do plotek”
- publicznie nie wymienia się imienia kobiety (tylko w domu), użycie jej imienia byłoby obraźliwe dla męża, to mogłoby nawet pociągnąć- za sobą obowiązek zemsty, przed jej śmiercią nie wolno
- rzadko na nagrobkach są samotne, zazwyczaj w towarzystwie rodziny lub przyzwoitki
- jedyne miejsce kobiety, to miejsce w niektórych świętach, albo w chórze płaczek
menady - towarzyszki Dionizosa, w orszaku
menadyczne transy
amazonki - kobieta męska, walcząca, rodzi dzieci wyłącznie po krótkich i dorocznych stosunkach z mężczyznami
kobiety sceniczne - Antygona - bohaterka, Medea - potwór, morduje swoje dzieci, Lizystrata (Arystofanes - komedia) doprowadza do pokoju w wojnie peloponezkiej, proponuje strajk erotyczny innym kobietom
Hetera - prostytutka, towarzyszka, posiada pewien stopień wykształcenia muzycznego i poetyckiego, związki z nią (tak jak z chłopcami) są pozbawione konsekwencji
nałożnica, utrzymanka - pallake
porne - najniższy rodzaj portowej nieżądnicy
grecki mężczyzna jest jak bóg, jego związki nie mają konsekwencji
Gyne - żona
20.11.2009
Składanie ofiar
Prawo Peryklesa
prawo o dzieciach nieślubnych - nie znamy prawa ani okoliczności, ale stanowiło, że odF tego momentu od połowy V wieku pełnoprawnym obywatelem jest tylko syn obywatela i obywatelki
wielu obywateli żeniło się z obcymi kobietami, to powodowało problemy ze spadkiem
polites - obywatel
pojawia się politis - obywatelka, nie ma praw, ale jej status nie ulega już żadnej kwestii i staje się kluczowy dla przetrwania polis, obywatelka ateńska staje się dobrem niezwykle poszukiwanym, w życiu codziennym ulega znacznej poprawie
„Kobieta w Grecji antycznej” Mosse
Schmitt - Pantel - tom poświęcony greckim kobietom
„Mitologia grecka” Karl Kerenyi
Zaidman „Grecy i ich bogowie”
Gantz „Early Greek Myth”
Vernant „Mity greckie. Świat, bogowie, ludzie”
eusebia - zajmuje nieistniejące po grecku słowo, zastępuje religię, pobożność, właściwy stosunek do bogów, właściwe działanie w sferze hiera - sprawy święte, ogół spraw obrzędowych
ofiary - dary dla bogów (najważniejszy element kultowy):
1. ze względu na kontekst społeczny - publiczne, prywatne
2. cykliczne i specjalne
3. ze względu na formę obrzędu
4. ze względu na intencję złożenia ofiary
5. ze względu na adresata obrzędu, krwawa i bezkrwawa
materialne zniszczenie tego co chcemy ofiarować bogu, przelanie krwi istotne ze względu na symboliczne znaczenie ofiary, wyjęcie przedmiotów ze sfery ludzkiej i przeniesienie ich do sakralnej
Formy ofiary greckiej
1. dary (anathemata): wota i dziesięciny (dziesiąta część2. łupu), wyjęcie przedmiotów ze sfery ludzkiej i przeniesienie do sfery sakralnej na zawsze, np. stare wota zajmują za dużo miejsca w greckich sanktuariach, w pobliżu kobie się jamę, tam się zakopuje, nic innego nie można z nimi nic innego zrobić3. , trzeba je odizolować4. od świata ludzi
5. pierwociny (aparchai): pierwszy snop, miód itp. symboliczne oddanie całej rzeczy np. plonu
6. konsekracja - czegoś, co nie zmieściłoby się w świątyni, np. terytorium, temenos - to co jest wycięte, wyjęte ze świata na zewnątrz, jest to obszar, na którym znajduje się przybytek religijny, ale można też podarować7. część8. uprawy, bóstwo uzyska dochód z tej ziemi, przekazanie jakiejś części ziemi lub wyspy
9. libacja (sponde)- dla bóstw uranicznych
10. stoły dla bogów (trapedzomata), mogą stać11. obok ołtarza, stoi do dokonywania rozbioru tuszy zwierzęcia, elementy pożywienia np. ciastka, w świątyniach wystawiane na zawsze
12. ofiara krwawa (thysia), najważniejsza
Przebieg ofiary krwawej
- procesja (pompe)
1. wybór zwierzęcia, musi być2. doskonałe: adekwatne i niezbrukane w żadnym możliwym aspekcie, nawet plany na sierści mogą świadczyć3. o jego nieczystości, odpowiednie przygotowanie zwierzęcia (złote rogi, przystrojenie w odpowiedni sposób, wstęgi, pasma białego lnu)
4. herold już należy do boga, jest nietykalny, jeśli ktoś go skrzywdzi, bóg się na nim zemści, prowadzi zwierzę
5. procesja w imieniu całej wspólnoty
6. ołtarz na wzgórzu, na rampie, prowadzenie do ołtarza ku prawej
7. Grecy zakładają na głowę wieńce, kiedy są w bliskim kontakcie z bogami, w sytuacjach rytualnych, ofiarnicy, zwycięzcy, (charakter apotropaiczny wieńca), uczestnicy sympozjonu itd.
8. jest też ablucja i modlitwa
- thysia
1. zabicie
2. oddzielenie mięsa od wnętrzności i kości, tłuszczu
3. pieczenie
4. uczta - dais, jeżeli w domu to nazywamy deipnon (ofiara, uczta i sympozjon tworzą często ciąg rytualny)
charakter wotywny - w intencji przyszłej pomyślności, skłaniamy bóstwo, dajemy odpowiednio cieszące dary
bufonia - wołobicie, święto na początku lata w ramach święta Dzeusa, opiekuna polis, na ołtarzu Dzeusa kładziemy niekrwawe dary a szlachetne dziewczęta przynoszą wodę, przynosi się narzędzie
proces winnego śmierci zwierzęcia, rytualna hipokryzja
mordując zwierzę ukazujemy kondycję ludzką i zwierzęcą w świecie, dobrowolność, z jaką zwierzę poddało się kaźni z ukaraniem za świętokradztwo i próba ukrycia winy
od ofiary złożonej przez Prometeusza Dzeusowi następuje rozdzielenie bogów od ludzi, akt konstytutywny, jedzą inne mięso, nigdy potem nie ucztują już razem, akt pierwszej ofiary jako założycielski akt kondycji człowieka
Dzeus sprowokował to oszustwo, chciał rozdzielić ludzi od bogów, mieli z bogami dzieci, spotykali się razem
Dzeus powołuje kosmos (z chaosu), czyli uporządkowany świat, hierarchiczny, podzielony, stanowi to początek świata, który znamy i kultu, który jesteśmy winni bogom, konceptualizacja swojej religii, nie jest to tylko opowieść o bogach, zrozumienie, intelektualne zrozumienie problematyki ofiarnej i zrozumienie różnicy między ludźmi a bogami
27.11.2009
Człowiek a bóstwo w religii greckiej
Źródła wiedzy o bogach:
- literatura, epopeja, tragedia attycka, przedstawiają postawy religijne w świcie, którzy nie jest światem ludzi, są postawy religijne, deklaracje dotyczące współżycia ludzi z bogami, ale nie są to kontakty ludzi z bogami, lecz herosów z bogami, trzeba pamiętać- o braniu w nawias literackiej konwencji, sytuacje skrajne - rozpoznajemy sposób zachowania się wobec bogów, nie zawsze pochwalany w świecie normalnych bogów i normalnych ludzi
- szeroko opisywane w literaturze - autorami najwięksi myśliciele, Homer, Ajschylos, Eurypides itd. - jak to się ma do religijności odbieranej przez zwykłych ludzi?, stosunek religii intelektualnej do religii potocznej, przyjmujemy, że przynajmniej nie radykalnie inne muszę być- ich poglądy
- autorzy celowo nam nie mówią o czymś, bo nie wypada, albo są to sprawy oczywiste, albo jest to osobista tajemnica, którą nie chcą lub nie mogą się podzielić- , nie daje się ich werbalizować- , wypowiedzi celowo dwuznaczne, także inne, które są niejasne
Problemy metody badania religijności greckiej:
źródła literalne
- trudność- interpretacji
- sytuacja skrajna → sposób zachowania się wobec bogów wcale nie musi przedstawiać- sytuacji typowych
- stosunek religii intelektualnej do religii potocznej
- wyobrażenia religijne widzialne i słyszalne są czymś czego nie sposób oddać- w twórczości, lun są tak oczywiste że się o nich nie wspomina
- wypowiedzi ambiwalentne, bo tylko tak czasem można oddać- złożoność-
Stosunek do bogów, postawy religijne:
- eusebeia (dosłownie obchodzenie się dookoła bogów) - przeciwieństwo ascebeia, czyli bezbożności, pobożność- jest aktem indywidualnego przeżycia, nie dajemy mu wyrazu w zbiorowym rytuale
- deisidaimonia - strach przed demonami, przez pewien czas to słowo funkcjonuje jako równoważnik słowa eusebeia - pobożność- , człowiek zabobonny
- theos - bóg, daimon - podział, bóstwo jako dystrybutor łask, dóbr stosownie do czegoś, może też oznaczać- los
- świat przenika bezosobowa kosmiczna siła boska (niektórzy mówią tu o Dzeusie, a niektórzy filozofowie czy poeci będą ujmować- tę siłę w sposób bardziej abstrakcyjny, zrywając z wyobrażeniem Ksenofanesa, tyle że to nie będzie wyobrażenie potoczne, nie będzie widoczne w języku Greków), Tales- wszystko jest pełne bogów
- los - daimon, kairos (łapiemy za włosy, kiedy przejdzie, już za późno - jedyny moment do zrobienia czegoś), życie ludzkie składa się z kairosów, jest kairos wyprawy wojennej, jest kairos małżeństwa itd., tych - ślepy los, przypadkowo decyduje o powodzeniu ludzi, nie możemy opanować- jego kaprysów, moira - bóstwo, które każdemu daje jego część- , ananke (mogą to być- imiona bóstwa), ananke - w sposób nieuchronny zmusza do pewnych działań, zakleszczenie ludzkiego losu np. musimy jeść- , imperialne państwo musi uciskać- poddanych, decyzje, z których nie ma wyjścia, to co wymyka się naszej kalkulacji
- próba oddania tego co niewyobrażalne przez paradoks
- wyrażane w różnych formach, nie tylko ludzkiej, ale też zwierzęcej, to nie razi uczuć- religijnych
- hieroi logoi - opowieści święte, nie godzi się mówić- o nich zbyt wiele, to jest tajemnica, opowieści święte mogą być- elementem rytuału, Herodot nie pisze o nich, bo w wieku 5 n.e. mogą wydawać- się już archaiczne
- krwawa ofiara, kontakt zapośredniczony
- najbliżej jest różnego rodzaju bitwa, najpierw inwokacja do bóstwa, często epitety bóstw, często mają być- tajemnicze też dla nie da się prosto zrozumiec przesłanie,
- odniesienie do konkretnego miejsca kultur
- Argumentacja → zasługi dla boga potem właściwa prośba,euche, najważniejsza część-
- elementy hymniczne, część- narracyjna o bogu, opowieść- mitologiczna o charakterze paradygmatycznym, środki wyrazu niewerbalnego (ręce przy twarzy; ręce i oczy do góry- oranta) gesty mają moc, gesty modlitewne
- kulty misteryjne: mysterion - wtajemniczenie, tajemnica, często związane z miejscami kultu lokalnego, eleuzis - Ateny, misteria będą dostępne dla członków różnych wspólnot, nawet niewolnicy, przezwyciężenie formy polis, forma kultu, która daje indywidualne przeżycie religijne, stare kulty
- nowe kulty, formy sekciarskie, w ramach grupy, która pilnuje swoich tajemnic, stara się o bycie w separacji od codziennych sposobów funkcjonowania społeczeństwa, czasem radykalnie sprzeczne przekonania, np. radykalnie wegetariańskie, więc odmawiają ofiary krwawej, więc sytuują się na marginesie, np. orficy (członkowie wspólnoty Orfeusza) - produkuje alternatywne, skomplikowane teogonie, inne niż u np. Hezjoda, swoje własne formy modlitwy, pitagorejczycy (prawdopodobnie założona przez Pitagorasa) posługiwali się systemem znaków, który nazywają symbola, które poznają na rozpoznanie się członków tej grupy wśród innych, niewtajemniczonych, te grupy pojawiły się blisko 6 wieku p.n.e. są drugą stroną przemiany, której reprezentantem jest Ksenofanes z Kolofonu, moment w dziejach religijności, gdy pojawiają się ludzie, którzy pragną innej formy religijności i innego kontaktu z bogami, sekty są drugą stroną ruchu intelektualnego, ruchu zeświecczającego greckie życie religijne, stawiają tradycyjnym wyobrażeniom religijnym racjonalne wymagania, formy rytuału zostają rozbite, można uczestniczyć- w rytuale, nie wierząc w bogów takich, jakich ten rytuał implikuje, to zaowocowało prądami intelektualnymi, które chciały ocalić- tradycyjne wyobrażenia religijne, to będzie zmuszało ludzi do alternatywnej lektury, np. Teagenes (obok Ksenofanesa) z miasta Region - założyciel alegoreza - czytanie alegoryczne tekstów, w których pojawiają się bogowie w formie obrażającej naszą inteligencję lub moralną intuicję, w 6 wieku p.n.e. pojawiają się na razie tylko jej elementy
rodzaje modlitw:
- 1. prośba: euche (o coś będącego w swoim prawie), ara (zaklinanie przeklinanie), litali (błaganie, zobowiązanie tego kogo błagam i często stawianie go w sytuacji bez wyjścia)
- 2. ara - zaklinanie, ma to zmusić- kogoś do czegoś, czasem jedyną formą będzie przeklinania
- 3. litai - błagania, stanowi zobowiązania tego, kogo błagamy, osoba błagana postawiona w sytuacji bez wyjścia
- modlitwy prywatne i zbiorowe (część- rytuału), modlitwy w imieniu wspólnoty i w jej interesie
- modlitwy okolicznościowe i regularne
- o charakterze określonym i o charakterze ogólnym
- o konkretną rzecz wobec problemów w konkretnych sytuacjach, np. załatwienie pomsty, do opiekunów ludzi, modlitwa apotropaiczna, może towarzyszyć- aktowi wotywnemu
- modlitwa - najważniejsza i najbardziej podstawowa forma kontaktu z bóstwem, kontakt jednostronny, modlitwa uzupełnia ofiarę, ale nie jest to tylko dodatkowy gest, telete - wypełnienie, spełnienie, na to składają się: robienie (konkretne gesty) i mówienie, nie musi to być- tylko modlitwa, ale też występy rapsoda, hymn, dzieło literackie, też opowieść- święta
telete- kult, spełnienie, robienie czegoś (konkretne gesty, czyny) mówienie (modlitwa, hymn)
hievos logos- opowieść święta
kulty misteryjne- tajemne, musi być wtajemniczenie, często kulty lokalne
sekciarskie formy religijne- grupa pilnuje swoich tajemnic, pozostaje w separacji, często radykalnie sprzeczne z rytuałem ogólnym
Ksenofanes- pragmatyczne pytania
Teagenes- założyciel alegorezy, czytanie alegoryczne treści o bogach które obrażają nasze intencje
04.12.2009
Religia dionizyjska
misteria eleuzyjskie, dionizyjskie, Wielkiej Matki, Izydy i Ozyrysa itd.
bóstwa pełnią rolę obcego, bóstwa jako świeżo przybyłe do Grecji, pytanie o rzeczywistą chronologię kultów dionizyjskim
Dionizos w Grecji prastary, ale nawiązujący do cech, które każą mówić o nim jako o nowo - przybyłym, jest Dionizos na tabliczkach z pismem linearnym B
religia dionizyjska elementem komplementarnym religii polis
Dionizos i Demeter
wymiar eschatologiczny, dają nadzieję na lepsze życie po śmierci a nawet za życia po wtajemniczeniu w krąg wyznawców tych bóstw
w mitologii występują jako bóstwa dobroczynne dla ludzkości: zboże (od Demeter, pieczemy chleb, ona uczyła ludzi uprawy zboża) i wino i winorośl (od Dionizosa), oba te dary konstytuują życie społeczne
biesiada jako forma tworzenia wspólnoty wokół picia wina
samo picie wina jako przyjemność
Cyklop tym się różni, że nie umie pić wina - nie należy do wspólnoty
są to postaci, dla których wino jest czymś nowym, kanibale, nie jedzą chleba, nie picie wina oznaką życia w stanie dzikości
oba bóstwa funkcjonują jako bóstwa odradzającej się przyrody (umarłe i odrodzone same przez się)
Dionizos
186r. p.n.e. odkryto grupę czcicieli Dionizosa zaangażowanych w misteria bakchiczne, kult przeniesiony na grunt italski przez greckiego wieszczka, który przybył do Etrurii.
Doniesienie wpływa do jednego z konsulów, który organizuje posiedzenie senatu, a potem zgromadzenie ludowe rzymskie, świadkami koronnymi są kurtyzana i jej kochanek, młody Rzymianin, którego wyparła się rodzina
senat wydaje akt najwyższej uchwały, którą wydaje się w szczególnych sytuacjach, konsulowie otrzymują szczególne kompetencje, mogą prowadzić śledztwo w całej Italii, rozpoczyna się seria aresztować, wyroki śmierci albo długotrwałe więzienie, seria samobójstw, którzy nie chcą być w ten sposób potraktowani, na przyszłość bezprecedensowe ograniczenia dotyczące kultu, potem będzie tak organizowany, że nie będzie w kulcie mogło uczestniczyć więcej niż 3 osoby, żeby nie było kas, funduszy, kapłanów,
akcja przeciwko tym czcicielom, ale do dziś do końca nie wiadomo
mówi się, że czciciele pochodzą spoza Rzymu, że to zemsta polityczna za sprzed 20 lat, kiedy Etruskowie wsparli Hannibala, ale to dawno, więc mało prawdopodobne
może strach przed alternatywną organizacją, podobną do takiej powołanej przez plebejuszy kilkaset lat wcześniej, w ten sposób prawie rozwalili republikę, odmawiając służby wojennej
zarzuty, że męscy czciciele niewieścieją, więc mogą się nie nadawać do służby wojskowej
sprzysiężenie - (organizacja prywatnych ludzi mająca na celu przeprowadzenie pewnych diałań) organizacja nielegalna, przeznaczona do działań politycznych, uważa się, że dochodzi tam do masowych orgii seksualnych (w nocy przy bębnach a jak ktoś nie chce to się go zabija), grozi deprawowaniem młodzieży, Rzymianie przekonani, że czciciele fałszują testamenty, że trują testatorów, że skrytobójstwo jest szerzej stosowanym narzędziem walki politycznej
największy skandal polega na tym, że sprzeciwiają się mos maiorum - obyczaje przodków
do grona dopuszcza się kobiety i ludzi młodych, czyli kategorie społeczne, które nie są samodzielne, tylko zazwyczaj egzystują pod opieką, to że oni uczestniczą, jest skandaliczne
więzi alternatywne do tradycyjnych więzi społecznych, konkurencja np. dla rodziny
wyznania bakchicznego dopuszcza się kobiety i młodych co jest według Rz złe, nocny i orgiastyczny kult im się nie podoba^^
istotą tego kultu jest zatracenie się w bóstwie, człowiek traci własną indywidualność
Dionizos to bóstwo wieloznaczne, nazywany mania - szaleństwo, ekstaza
menos - siła wynikająca z ekstazy
silniejszy stan umysłu, intensywniejszy stan psychiki jest typowi dla czcicieli Bakchusa
ekstaza zbiorowa polegająca na zbiorowym szale, wg Greków zaraźliwa
dużą rolę odgrywa maska, maska potworna, przerażająca, przepoczwarza naszą twarz w coś innego, zlanie się, identyfikacja z bóstwem
Bakchos - Dionizos po grecku
bóg przybywający, bóg epifaniczny
na wyspie Keos świątynia Dionizosa na miejscu mykeńskiego pałacu
matka Dionizosa - Semele, Bakchos - imiona niegreckie, znaczenie imienia dionizos jest niejasne może od Orios → Dzeus
tyrs - nazwa niegrecka, dytyramb też, pokusa, by widzieć w Dionizosie bóstwo, które udaje bóstwo obce
Publiczne święto Dionizosa dzieli się na 4 rodzaje:
1. rytualne picie wina - antesteria i lenaje konkursy na picie wina, niemieszane z winem, duże ilości
2. kobiecy szał, menadyczny szał, menady - kobiety szalejące, Bakchantki,
3. wiejskie donizja w Attyce - tradycyjne ofiary zwierzęce, procesje - falloporie - obnosi się rytualnie wielkie fallusy (w formie procesji)
4. święta przybycia - fetowanie przybywania bóstwa, np. do Aten z oddali, zza morza, na wozie udającym okręt,
tiasos - małe kręgi wyznawców Dionizosa, mała wspólnota religijna, niemal wszystkie grupy filozoficzne greckie były tiasos konkretnego bóstwa, prywatne formy kultu
Grecy są przekonani, że picie wina jest niebezpieczne, pijąc, traci się sofrozyne, rozsądek, umiarkowanie, człowiek roztapia się w bóstwie, traci swoją indywidualność
podobnie postrzegają erotykę
Dionizos nazywany pożeracz mężczyzn, niszczyciel ludzi - w wyobrażeniach postrzegany jako niebezpieczny,kara od dionizosa to szał, kult śmiertelny
Dionizos rodzi się z uda Dzeusa, który 7 miesiącu ciąży Semele, kiedy porażają ją piorunami, spala ją, Dzeus donosi dziecko, chodzi o to, że Dionizos pochodzi od boga a nie od jakiejś matki
- bóg rewolucyjny
- bóg przemiany i nadziei na przyszłość-
- bóg zmiany stanu (przejść- )
chóry Dionizosa, kultu przez czynności muzyczno - artystyczne
Dionizos przekracza religię polis:
w wypadku grup sekciarskich (np. pitagorejczycy) - przekroczenie od strony kultury, postawy religijne zrywają z tym, co obowiązkowe, np. krwawa ofiara zwierzęca,
pójście dalej w konsumpcji mięsa, np. surowego albo nawet rytualnym kanibalizmie
kult prywatny, kontakt z bogiem bez kontaktu z konkretną świątynią, jest to wędrowanie od jednego miejsca kultu do następnego miejsca kultu, są to grupy prywatne, celowo przeciwstawione misteriom objętym jurysdykcjom polis, nie podlegają kalendarzowi polis
zawodowcy od kultu - wędrowni kapłani, przenoszą tajemnice, naukę dionizyjską poza granice, rozprzestrzeniają formy kultu
Dionizyjskie korowody
próba uregulowania kultu dionizyjskiego- kobiety, omofagia- jedzenie surowego mięsa, wędrowanie po górach oddawanie się bakchicznym rytuałom
Dionizos jest polimorficzny może przybywać pod różnymi postaciami
18.12.2009
Religijność Greków
Topografia rytualna ateńskiej polis:
a) Pnyks, Areopag, Agora
na Agorze odbywają się święta, igrzyska panatenajskie (bieżnia panatenajska), siedziba urzędów ateńskich (strategowie, sądy), centrum rytualno obywatelskie, ołtarz 12 bogów, ogłoszenia, świątynia Apollona ojcowskiego, pomnik tyranobójców
b) Akropol - też w środku skarbiec całej polis ateńskiej, największe rezerwy złota jakie zebrano przed epoką rozkwitu cesarstwa rzymskiego, świątynia Nike, erechtejon (dziwny kształt, wiele poziomów, kruszganek)
posąg Ateny Partenos, teatr na południowy zboczu Akropolu, odejon (odeon), budynek na planie kwadratu (od ode - pieśń, odejon - tak, gdzie się śpiewa), tutaj odbywają się przesłuchania, oliwka święte drzewko Ateny
Najważniejsze święta ateńskie jako agony i spektakle: Panathenaje, Wielkie Dionizje, Lenaje
Panathenaje:
- z grubsza w sierpniu
- z grubsza po żniwach
- na przedmieściu Aten, gdzie mieścił się główny prestiżowy cmentarz, tam się gromadziła procesja, która drogą panatenajską wkraczała na Akropol, tam kończyła pochód, na Akropolu składano hekatombę, mięso rozdano między obywateli i mieszkańców Aten, ogromna ofiara zwierzęca
- fryz Fidiasza - pokazanie wszystkich grup społecznych w procesji, idą też metojkowie i kobiety, ceremonia całego polis ateńskiego, ateńscy bogowie → mityczna wspólnota
- co 4 lata wielkie panathenaje, igrzyska sportowe i muzyczne na Agorze, muzyczne: recytacja poematów Homerowych między innymi (temu świętu zawdzięczamy zebranie Iliady i Odysei, które były przedtem rozproszone podczas panowania Pizystrata)
- nagroda w zawodach sportowych: amfora panatenajska
Święta Dionizosa:
*Małe i Wielkie Dionizje, Antesteria - święta młodego wina połączone ze świętem zmarłych, Lenaje
- Małe Dionizje - Wiejskie Dionizje, w grudniu, otwierano młode wino, w lokalnych wspólnotach ateńskich w lokalnych teatrach, części programów tych, które przedstawiano na Wielkich Dionizjach w Atenach, procesje falliczne - śpiewy, scenki rodzajowe (Arystoteles wywodzi komedię z form scenicznych towarzyszących małym dionizjom)
- Wielkie Dionizje - w Atenach ku czci Dionizosa Eleuthereusa (Eleutherai - miejscowość- na północ Aten), dla Greków znaczy „wyzwoliciel”, Dionizos przybył z tego miasta (z darem winorośli) lądem na okręcie (wyobrażenia: Dionizos przybysz zza morza: przynosi dobrą nowinę i wino z Indii z wyobrażeniem o Dionizosie Beockim - lokalne), pod koniec marca, otwiera się kadzie z winem, tydzień po rozpoczęciu sezonu żeglugowego, w marcu przybywają ludzie z całego świata załatwiać- sprawy, w zimie nie mogli żeglować- , miasto się w marcu otwiera, procesja z posągiem Dionizosa (z jego świątyni na tyłach teatru poza Ateny do akademii), by widział hekatombę, naczynia, narzędzia, fallosy, potem następują 4 najważniejsze dni, podczas których trwać- będą przedstawienia teatralne, 1 dnia konkurencje tragiczne: 3 autorów tragedii wystawia swoje tetralogie - komplety 4 sztuk: 3 tragedie i dramat satyrowy (nieco lżejszy od tragedii), każda część- zajmuje cały dzień, 2 dnia konkursy komediopisarzy: 5 komediopisarzy, każdy z nich wystawia 1 komedię, potem rywalizacja chórów dytyrambicznych, dytyramb - kultowa pieśń chóralna ku czci Dionizosa, każda fyla wystawia 2 chóry, 50osobowy mężczyzn i 50osobowy chłopięcy, zwycięża któraś fyla, rywalizacje w odeonie a nie w teatrze (prawdopodobnie), potem parada sierot po bohaterach wojennych, w wieku 18 lat, którym państwo przyznaje ceremonialnie „świętą broń” - status hoplity, Ateńczycy ukażą daninę związkową w złocie, danina ściągnięta od ateńskich poddanych w ramach Związku Morskiego,
- Lenaje - ku czci Dionizosa Lenajosa, Dionizos Menadyczny - szalejący, na przełomie stycznia i lutego, konkursy tragedii, dużo;) mniej prestiżowe zwycięstwo niż w Wielkich Dionizjach, tylko 2 tragedie wystawia każdy tragik, wprowadzono potem też konkurs komediopisarzy po 1 komedii po 9 latach, dla komediopisarzy tak samo ważne jak na Wielkich Dionizjach
Geneza sztuki attyckiej komedii i tragedii:
- teatr - theatron - widowisko, theaomai - patrzenie i kontemplowanie (przeżywanie), pochodzi od formy oglądania jakiegoś rytuału religijnego i zastanawiania się nad jego sensem
- drama - dram - robić- coś, gesty o znaczeniu symbolicznym, czynić- coś, manualnie, czasami budować- coś, pierwotnie coś, podczas czego ma miejsce pantomima, np. podczas ceremonii, kiedy wykonuje się symboliczne gesty
- tragedia - tragoidia - pieśń (ode) kozła (tragos) - kozioł jest składany w ofierze Dionizosowi, pieśń nad ofiarą z kozła, pieśń kozła o koźle w związku z ofiarą kozła, ludzie przegrani za satyrów czy sylenów (maska, ogon, fallus w zwodzie, jest nagi, bez przepaski), tragedia - pieśń ludzi kozłów (ale nie znamy takiego przedstawienia w ikonografii) - wymysł nauki nowożytnej, zatem nie wiemy, co to oznaczało pierwotnie, ale wiemy, że pieśń ma związek z przełomowym momentem przedstawienia, związane z ofiarę kozła, moment dramatyczny, śmierć- zwierzęcia, moment największego napięcia
- komedia - komoidia - pieśń specjalnej procesji (komos) - rozpasana (pijany pochód demolujący miasto po powrocie do domu po sympozjonie - komos), podczas Małych Dionizjów, idzie przez wieś i sama śpiewa uszczypliwe piosenki, ale widzowie rzucają złośliwe żarty uczestnikom procesji
- maska - pomaga zrozumieć- genezę i sens tragedii, prosopon (prozopografia - nauka o osobach), maska zwykle jest maską przerażającą, wkładamy, aby odstraszyć- coś złego, funkcja apotropaiczna - odwracająca zło, potrzebna w chwili niezwykle bliskiego kontaktu z bogami, z Dionizosem, bogiem - zabójcą ludzi, aktorzy stają się Dionizosem, nie są aktorami, tragedia i komedia - pieśń ludzi zamaskowanych, pierwotnie zamiast maski mógł być- bardzo gruby makijaż
- dytyramb - z niego wywodzą się tragedię, stoi chór a naprzeciwko chóru stoi aktor, który podejmuje dialog z chórem, słowo nie pochodzi z Grecji, przysłowie „nic wspólnego z Dionizosem” („bez sensu”)- to się odnosi do tragedii, Ateńczycy sami sobie zadawali pytanie, jaki to ma związek z tragedią, w komediach Dionizos występuje, ale w tragediach prawie nigdy (tylko w jednej tragedii „Bakchantki” Eurypidesa), w dytyrambie zarówno o cierpieniach Dionizosa jak i cierpieniach, które on zadawał, prawdopodobnie, chóry śpiewały o cierpieniach związanych z Dionizosem
Teatr a demokracja - teatr jako sztuka polityczna
Teatr jest sztuką polityczną, czyli dotyczy polis:
- wiele elementów organizacji ma związek z polis - w pierwszym dniu ateńskiego roku, archont obejmował urząd, archont pierwsze, co robi, to przydaje chóry poszczególnym komediopisarzom i tragediopisarzom, czyli wyznacza, kto będzie płacił za wytrenowanie, ubranie, trening muzyczny przez kilka miesięcy chóru, wyznacza choregów, choregia - jedna z najważniejszych ateńskich liturgii, czyli obowiązków bogatych obywateli wobec państwa, drugi ważny obowiązek to wystawienie armii (płacenie za wyposażenie), wyznaczenie choregów jest pierwszym aktem urzędowym ateńskiego urzędnika rozpoczynającego swoje urzędu, pokazuje to, jak ważny był dla Ateńczyków teatr, sztuki teatralne w dużej mierze organizowane na koszt ateńskiej elity, elita bardzo starała się o zostanie dobrym choregiem, sponsorowanie zwycięskiej sztuki to zyskanie wielkiej popularności i prestiżu, Perykles zaczął karierę był tak błyskotliwy, że został choregiem Ajschylosa, który za jego pieniądze wystawił tragedię „Persowie”, trampolina w karierze, od tej pory prawie od razu zaczyna dominować- na ateńskiej scenie politycznej, to jest sposób, by pokazać- szczodrobliwość- , dobry gust i zdolności organizacyjne, świetny start w karierze politycznej, zwycięzcą rytualnie ogłasza się chorega, czyli nie Ajschylosa tylko Perykles, otrzymuje trójnóg, buduje sobie pomnik (sam za niego płaci, zwycięzce wybierają bogowie bo uznają go za najgodziwszego), na którym stawia trójnóg, wyryte jest na niem jego imię, a nie artysty, biedni ateńczycy też się bogacą na przedstawieniach, Theorigion - odlądanie, medytacja - theoria - fundusz na oglądanie, fundusz widowiskowy, każdy niewydany grosz trafia tutaj, z tego wypłaca się na stypendium dla biednych ateńczyków, których nie stać- na pójście do teatru (w pewnym momencie wprowadza się opłaty za bilety), bo są biedni, a na dodatek mieszkają daleko, pracuję itd., państwo ma obowiązek wypłacić- odszkodowanie za czas stracony w pracy, da pieniądze na bilet, państwo robi wszystko, aby powiększyć- liczbę ludzi oglądających, a jednocześnie wszystko, aby nie wszyscy brali udział na zgromadzeniu ludowym, buduje się mniejsze miejsca, gdzie nie wszyscy się na zgromadzeniu mieszczą
- publiczność- - kto i jak siedzi w teatrze, z przodu krzesła dla VIPów, kapłani ateńskich bóstw, ateńscy urzędnicy, miejsca w pierwszym rzędzie - najważniejsza nagroda, jakie obywatel może dostać- od polis, jak polis chce komuś bardzo podziękować- , to daje mu proedrie, czyli pierwsze miejsce, stamtąd go widać- , najwyższe obywatelskie wyróżnienie, nie mają wstępu dzieci, kobiet na komediach nie było, bo były to sztuki nieobyczajne, nie wiemy, czy miały prawa brać- udział w tragediach jako widzowie, w IV wieku nie było już powodu, żeby kobiet w teatrze nie było (metojkowie mężczyźni też mogą iść- do teatru) zwroty do kobiet jako do publiczności ma obrażać-
- charakter polityczny - defilada sierot, lista dobroczyńców polis, pokazywanie dotacji
- procedura wyłaniania zwycięzcy - fyla wyłaniała obywateli bez skazy, archont losował sędziów, archont brał urnę i losował 5 losów (pozostałe 5 ignorował), na podstawie 5 ustalał zwycięstwo, archont sam decydował co mu się podobało (archont występuje w imieniu boga), związek z polityką
- treść- sztuk - komedia polityczna wprost, aluzje, tragedia na pozór nieateńska i apolityczna, większość- z nich na dworze barbarzyńskich królów, albo mitycznych królów Myken itd., dystans tragiczny, efekt oddalenia, jak najdalej od „tu i teraz”, jak to jest w komedii, gdzie odwołuje się do aktualnej sytuacji politycznej i aktualnych postaci politycznych, w tragedii nie ma bezpośrednich aluzji, dzięki efektowi oddalenia otrzymujemy naukę o człowieku w sytuacji dramatycznych wyborów, i bardzo często są to problemy polityczne, Antygona - wybór religijny, problem polityczny, nie wprost, pośrednio, każda sztuka da się sprowadzić- do pytania politycznego, ale chodzi o tragedię człowieka o skutkach politycznych dla wspólnoty, pisarz problematyzuje wybory - to my mamy sami sobie odpowiedzieć- na dylematy polityczne, dlatego polis jest zainteresowana fundowaniem wystawiania sztuk, bo są one elementem paidei, uczą, mądrość- o charakterze paradygmatycznym, początek V wieku to zmiana paradygmatu - przychodzą sofiści, załamuje się tragedii, sztuki są już słabsze a komedia traci związek z polityką,
15.01.2010
Sceneria biesiady - dom grecki
wykłady: 26 stycznia o 12:00, 27 stycznia o 11:00
wszystkie wazy służą do użycia na greckich sympozjonach Wazy malowane to wazy sympozjalne
sympozjon odbywał się w andronie - męska część domu, pokój męski
andron - sala biesiadna
znacząca część waz nie pochodzi z Grecji, dużo z grobowców Etruskich arystokratów - świadczące o prestiżu arystokratów, pytanie, czy te wazy nie są dostosowane do gustów Etrusków ale one pochodzą prawdopodobnie z Grecji
czy ikonologia to greckie malarstwo wazowe?
Wazy metalowe, ceramiczne (podpisane kto wykonał i kto malował)
metalowe wazy przetapiane w czasie wojen
cenne wazy grecki wykonane z metali szlachetnych
ceramiki ponownie nie da się użyć, ceramika szybko ulega zniszczeniu, łatwo się biją podczas sympozjonów
VII - IV p.n.e. - pochodzą wazy
Przestrzeń wazy - konwencje
hierarchia społeczna oddana w wysokości postaci, waza dzieli się na pasy ilustracyjne
uporządkowanie wzorów na naczyniu zgodne z tektoniką naczynia, kształtem
oś symetrii wyznaczają ucha wazy, przedstawienie sympozjonu - wokół centrum uczestnicy
symboliczne przedstawienia sytuacji, czasem nieczytelne dla postronnego widza
tondo - dno kielicha, wewnętrzne dno, możemy zobaczyć dopiero, gdy wypijemy wino
konsumpcja wina porównywana do niebezpiecznej podróży przez morze
wyobrażenia - morze wina, statki pływające po winie, ryby skaczące nad wodą (metafora picie wina niebezpieczna podróż przez morze)
konwencja synoptyczna - połączenie na jednym obrazku różnych momentów czasowych, wiele rzeczy dzieje się naraz, bo widz wie, że jest to umowne, rozpozna elementy historii, podpisy- malarz tworzy napięcie
narracja
na wazach mężczyźni czarni a kobiety białe - nie wychodzą na słońce, są nieopalone
postaci na wazach nie nawiązują kontaktu wzrokowego, zwykle każdy patrzy w inną stronę
jeśli już postaci patrzą na siebie, to nawiązują silny związek, np. Achilles w życiu zakochał się tylko raz, gdy spojrzał kobiecie w oczy, którą zabił, spojrzał jej w oczy już po zadaniu śmiertelnego ciosu
człowiek młody - krótkie włosy, człowiek starszy (dojrzały) - brodaty, długie włosy stary- łysy
ciała kobiet - twarz bez zmian, ciało pomarszczone - starsza kobieta
zwykle w malarstwie Grecy przedstawiani z profilu
jeśli na wazie nie jest przedstawiona postać z profilu, to coś zwykle znaczy - wiąże się to z tabu społecznym, w tej kulturze ludzie noszą oczy skromnie opuszczone, np. kobiety i młodzi chłopcy, spojrzenie prosto w oczy to prowokacja erotyczna
patrząca prosto w oczy „siebie nie posiada” - jest pijana, jest ekstazie (przy słuchaniu pieśni), prowokuje nas erotycznie, jest w agonii
prosto w oczy także potwór
przedstawienie 3/4 często z podniesioną dłonią- osoba szepcząca, cicho śpiewająca, modląca się po cichu
tak przedstawiona jest też komponująca swoją poezję Safona
kottabos- gra rzucanie kroplami wina
przenikanie się gestów ludzi i nie-ludzi - oscylowanie między normalnością i nienormalnością, gesty ludzi zwierząt, dzikość, szczególnie po wypiciu dużej ilości wina, biesiadnik staje się kimś więcej
komos - pijany orszak biesiadny wychodzący z sympozjonu
głośne śpiewanie - uniesiona głowa, ciche - opuszczona, czasem widzimy napisy - tekst
napisy na wazach, same słowa, czasem podpis malarza lub garncarza, ale też zachęta do picia (np. „i ty napij się”, lub „on jest pięknym chlopcem”)
tematy z mitologii, tematy epickie
czasem wazy mówią nam o znajomości utworów, np. znajomość Iliady w VII w p.n.e.
niepewni badacze, czy nagość oznacza motyw heroiczny, czy nie, kiedyś myślano, że nagie postaci to herosi
GESTY PRZEDSTAWIANE NA WAZACH:
przygotowanie wina
libacja
kottabos (gra równowagi)
komos
erotyzm
pieśń biesiadna, wykonywanie poezji (symbolizowane przez wysoko uniesioną głowę)
zaślubiny
- na wazach przedstawiających sympozjon zasygnalizowana jest równość między biesiadnikami
22.01.2010
Rzym
753 p.n.e., symboliczna data założenia Rzymu
- przecięcie szlaku handlowego, szlak solny (via salaria), z północnego wschodu na południowy zachód, rzeka przez którą przepędza się stada bydła, bród Tybru
- obszar znacznie żyźniejszy niż wszystko dookoła (ze względu na geologiczną, wulkaniczną podstawą)
- początkowo Rzym to były 2 bogate grupy, rozwijały się obok siebie nie wchodząc w relacje czy konflikty, dwoistość- zachowana w legendzie - Sabinowie (północny wschód) i Latynowie - Rzymianie na Palatynie, na którym miał mieszkać- rzekomo Romulus
kiedy 2 osady się zjednoczyły, wysuszyła się dolina dziś zwana Forum Romanum, ośrodek miejski był podwójny, 2 razy większy niż sąsiedzi
Rzym pierwotnie rządzony był przez królów, władza o charakterze elekcyjnym, od dawna sposób rządzenia zakładający wielką rolę elit, chociaż władza należała do jakiejś formy monarchy
tradycyjna data wprowadzenia republiki (obalenia monarchii) to rok 509r. p.n.e.
założenie republiki to przełom - sama nazwa - res publica, rzeczpospolita charakteryzuje różnice między greckiej polis a przypadkiem rzymskim
państwo jest w dużej mierze ideowo przeciwstawione w intelektualnej opozycji do obywateli, nie jest tożsame z obywatelami, państwo jako idea jest wcielana w elementy państwa, jak np. urzędnicy, ich waga jest nieporównywalna do wagi ze świata greckiej polis
idea państwa jest na tyle potężna, że Rzymianie znają pojęcie majestatu rzeczpospolitej, która jest sama w sobie czymś samoistnym, posiadającym własny autorytet, niezależnie od obywateli
obywatel ma wobec państwa pewne obowiązki, ale 2 idee nie są ze sobą tożsame, tak jak to było w Grecji
mos maiorum - obyczaje przodków - ideał państwa, obywatela, postaw obywatela wobec państwa, ideał zachowania się obywatela w życiu prywatnym, stawia zadania wobec zachowania również w sprawach prywatnych (inaczej niż w Grecji)
w ramach ideału cnoty Rzymianina:
- honos - honor - godność- człowieka, to samo oznacza urzędy piastowane przez jednostki, to dobrze pokazuje jak bliskie związki zachodzą między idealnym prowadzeniem się człowieka i opinią o nim a funkcjami społecznymi, jakie obywatel spełnia
- dignitas - prestiż, ale także zdolność- do służenia państwu
- gravitas - godność- , surowość- , dyscyplina, obowiązkowość- wobec państwa przede wszystkim
- iustitia - sprawiedliwość- , umiarkowanie
cives - obywatele rzymscy mają obowiązki:
- służba wojskowa
- odpowiednie sprawowanie urzędu
w ciągu V wieku szybki rozwój państwa, niezwykła potęga demograficzna Rzymu, 2 miasta w pewnym momencie sklejone w jedno, Rzym szybko staje się największą osadą w Italii
Rzymianie od Greków przejmują alfabet
pierwsze zabytki literatury dopiero z III wieku p.n.e.
pismo Rzymianie razem z Grekami poznają w wieku VIII p.n.e.
Rzymska respublica składa się z 3 elementów:
- magistratus - urzędnicy, urzędy
- senatus - senat, składa się z byłych urzędników o pochodzeniu patrycjuszowskim z arystokracji jeszcze z czasów monarchii, członkowie senatu nazywają się „ojcowie”, spełniają rolę autorytetu, mają monopol religijny, mają sakrę państwową, która sprawia, że ludzie, którzy nie z elity dostąpią do urzędów, to najważniejsze urzędy będzie musiał spełniać- przynajmniej 1 patrycjusz, by sakra została spełniona, senat spełnia kompetencje religijne, dlatego że przejmuje kompetencje po królu
- populus - lud
każdy Rzymianin ma tutaj miejsce
cursus honorum - Rzymianie wiedzą, od jakiego urzędu należy zacząć karierę publiczną, i od jakiego wieku, aż do końca kariery
wojna stanów - ludzie bez pochodzenia arystokratycznego walczą o dostęp do urzędów i kapłańskich
urzędnicy
„bezpieczeństwo republiki jest najwyższym prawem”, wszystkie komponenty są podporządkowane bezpieczeństwu państwa
w idealnej rodzinie jest prawnie wyznaczony ojciec rodziny, pater familias, który do pewnego momentu ma nad swoją rodziną prawo życia i śmierci
drugim elementem jest matrona, która urodziła małżonkowi dzieci płci męskiej, jej prestiż jest większy niż kobiety greckiej
republika promuje pozycję kobiety, ponieważ kobieta zyskuje prestiż po urodzeniu żołnierza dla państwa
obywatel jest przede wszystkim żołnierzem, w życiu politycznym odgrywa wielką rolę ideał disciplina castrorum - porządek obozu wojskowego, jest to też ideał etyczny - myślenie o państwie w kategoriach wojskowych jest decydujące
Polibiusz w II w. p.n.e. - opisuje państwo rzymskie, jest Grekiem
opisuje jako państwo idealne - 3 komponenty istnieją w równowadze i wcielają w życie ideał równowagi demokratycznego czynnika (lud) i arystokratycznego (senat) i urzędnicy mają pozycję kluczową (w Grecji tendencja do osłabiania ich znaczenia)
różnica między polis i respublicą
respublica:
- bardziej otwarta niż polis, kiedy Rzymianin wyzwala niewolnika, to staje się automatycznie obywatelstwo, a Ateńczycy ograniczają się na 2 rodziców Ateńczyków, zamknięcie na Ateńską arche, Rzymianie stymulowali otwartość- obywateli, była za to cena, obywatelstwo rzymskie się stopniuje, optimo iure - pełnoprawny obywatel, obywatel ograniczony, obywatel przejściowy - w stanie niepełnego obywatelstwa, państwo rzymskie asymiluje podbite ludy w ten sposób - najpierw przydaje ograniczone prawa, rolę, po to by po pewnym czasie pełnili rolę na pełnych prawach
- kilka pięter: Rzymianie - mają pełne prawa, jedni nie mają prawa z Rzymianinem, z punktu widzenia wojskowego:
* auxilia - pomoc
* służą w legionach, w wojsku
* obywatelskie prawa, ale mieszkają poza Rzymem w koloniach wojskowych, które mają strzec strategicznych punktów Italii, zwłaszcza świeżo podbitych terenów
2/3 wojsko wystawianych przez Rzym to nie jego obywatele, obywatelstwo rzymskie można uzyskać w wyniku służby wojskowej, obywatelstwo szybko nadawane jest elitom lokalnym, a szczególnie urzędnikom lokalnym - proces romanizacji, zaczyna się w czasach podboju Italii, ale kiedy imperium się rozleje, toczy się aż do momentu, kiedy rzymski cesarz Karakalla (??) w 212r wszyscy otrzymują obywatelstwo, koniec romanizacji STOPONIOWANIE PRAW OBYWATELSKICH
- w III w. p.n.e. zaczyna się najistotniejszy podbój kulturowy Rzymu - południowej Italii, wcześniej intensywna kolonizacja grecka, Tytus Andronicus - dostaje się do niewoli rzymskiej, pierwsze przekłady wielkiej literatury greckiej na łacinę, przekłada np. Odyseję, przez przekłady tworzy normy poezji łacińskiej, za którą pójdą poeci rdzennie rzymscy, on pochodził z Tarentu, wg legendy Eneasz ląduje w Italii, Rzymianie czują się potomkami Trojan, jako potomkowie dawnych wrogów Greków, czyli Achajów
- 2 najważniejsze cechy hellenizacji greckich elit to sztuki plastyczne i atrakcyjność- , Rzymianie wywozili greckie dzieła sztuki do Rzymu, i grecka retoryka - wspaniały instrument walki politycznej wg rzymskich elit, Rzymianie będą się kształcić- w greckich szkołach retorycznych, Ateny, wyspa Rodos, powstająca rzymska historiografia będzie pisana po grecku, pierwsi rzymscy historycy piszą po grecku, chcą pokazać- Rzym i jego sukcesy elitom świata greckiego, ale zamierzają pisać- dla elit z Rzymu, którzy są zhellenizowani i uważają język grecki za język ludzi kulturalnych, to da taki efekt, że rzymskie elity od I w. p.n.e. będą elitami dwujęzycznymi
- rzymska religia różni się od greckiej, słowo religio - pochodzi od słowa oznaczającego „ścisłe wiązanie” czegoś z czymś, stosunek ludzi z bogami, do bogów, i wywiązywanie się z obowiązków wobec bogów, cultus - wywodzi się z obrazu uprawy na roli, uprawa spraw boskich, cultus deorum, przeciwieństwo lekceważenia bogów, obowiązek moralny, rodzaj dwustronnej umowy Numy Pompiliusza, rzymskiego króla, uważanego za twórcę religii rzymskiej jako umowy z bogami, pewnego rodzaju umowa, jak długo człowiek się wywiązuje, tak długo bogowie się z niej wywiązuję, tworzy ona stan rzeczy - pax deorum, pokój w stosunkach z bogami, stosunek przyjaźni między bogami a republiką, pax deorum jest niezbędny, tylko on zapewnia republice powodzenie mierzone na 3 sposoby:
* kobiety rodzą odpowiednią liczbę dzieci
* ziemia rodzi odpowiednio dużo zboża
* odnosimy sukcesy na wojnie
- Jowisz, Mars, Kwiryn - 3 bóstwa najważniejsze w indoeuropejskcih bóstwach, odpowiadają wojnie, kapłaństwu, pracy - ich kapłani - flamini mniejsi, flamines, trójca kapitolińska najwyższych bogów - Jowisz, Junona, Minerwa - dziedzictwo etruskie, nie indoeuropejskie, lud nie indoeuropejski, prawdopodobnie pochodzący z Bliskiego Wschodu, dyscyplina etruska - umiejętności poznawania woli bogów na podstawie etruskim haruspikom - grupa zawodowych wieszczbiarzy, wieszczą z wnętrzności zabitego zwierzęcia zabitego, grupa zewnętrzna, nie są elementem państwowej, elementem państwowym są kolegia kapłańskie:
* pontyfikowie - kooptowani dożywotnio przez kolegium, po jego śmierci dożywotnio kooptowany kolejny, najwyższy pontifex maximus - papież ostatni pogański kapłan, funkcja dziedziczona po cesarzach rzymskich, nanzorują sprawy kultowe, jak powinny przebiegać elementy rzymskiego rytuału, zwłaszcza ofiary i ludi - wielki ceremonie religijne - igrzyska, także notują kroniką Rzymu, odpowiadają na pytania dotyczące religii, istotniejsi od nich są augurowie z pewnego punktu widzenia
* augurowie - zajmują się auspicjami, forma sprawdzania i podtrzymywania pax deorum, nie są do wróżby, np. z lotu ptaków, obserwacja świętych zwierząt, zwłaszcza kur, występują w towarzystwie urzędników, razem z nim sprawdzają wolę bogów, pilnują sfery prawa religijnego
* dziesięciomężowie do spraw religijnych, decemviri - nowe kulty w Rzymie, w ich rękach znajdują się księgi sybillińskie, do których zaglądamy w chwilach zagrożenia, by sprowadzić wolę bogów, na podstawie wiedzy tajemnej z całego świata, Rzymianie przyjmowali wiele obcych bóstw z pobudek pragmatycznych, podbijając tereny musimy sobie zapewnić poparcie lokalnych bóstw, specjalnie ściągali do Rzymu bóstwa z potrzeby, np. bóstwa uzdrowicielskie - Asklepios → Eskulap, sprowadzili też Apollona, Heraklesa (w legendzie podróżował daleko na Zachód by wykonać pracę, powracając do Grecji z Iberii obozował w pobliżu Rzymu, wyznaczając początki własnego kultu na tym terenie), przyjmują bóstwa w chwili zagrożenia, pokój z własnymi bóstwami nie wystarcza
* semtemviri epulones - do urządzania świąt, podczas których Rzymianie goszczą swych bogów
- igrzyska tarentyńskie - wielkie igrzyska rzymskie, ich powtarzalny cykl wyznacza szczególnie ważne momenty rzymskiej historii, ludi seculares - powtarzane co 100 lat, realnie częściej, 3 rodzaje rozrywek: circenses - igrzyska cyrkowe, ludi sceni - teatr, pantomima, venationes - polowania, lustracja - oczyszczenie miasta po klęskach wojennych, czujemy, że nasza wspólnota jest obarczona zmazą, trzeba oczyścić- miasto za pomocą pewnego rytuału - najważniejsze formy kultu, mają utrzymywać- stosunki z bogami, Rzymianie są przekonani, że mają skuteczne instrumenty dysponowania stosunkami z bogami, jeżeli Rzym ponosi klęski, Rzymianie modlą się, organizują igrzyska, sprawdzać- , co się dzieje, robią to tak długo, aż uznają, że jest to potrzebne, klęska nie jest winą dowódców ani bohaterstwa przeciwników, Rzymian nie można zmusić- do pokoju
26.01.2010
Misteria
hala Tyresterionu
papirus z Derveni-> misteria, nawet ci co są wtajemniczeni nie są w stanie niczego nauczyć, człowiek czegoś doświadcza, słuch
dwa stopnie uczestnictwa w misterium: myesis (wtajemniczać)- zamykać oczy, nie widzieć czegoś w czasie wtajemniczania, doświadczenie ludzi rytualnie ślepych; epopteia- następnego roku po myesis, prawdopodobnie widzieli więcej, ogląd, zobaczenie, doświadczanie zmysłem wzroku ale nie widzoano wszystkiego
co roku w Atenach, jesienią ALE O CO CHODZI? CO ONI DO CHOLERY WIDZIELI?
grecki politeizm:
- każdy z bogów ma swoją dziedzinę działania, ustalona w momencie objęcia władzy przez Dzeusa nad bogami i ludźmi, każdemu wyznaczył swoją dziedzinę
Demeter - siostra Dzeusa, wysoko postawiona, jej dziedziną jest zboże i cykl wegetacyjny związany ze zbożem, boginią pór roku, Grecy w okresie archaicznym dzielili pory roku na 3
silny związek Demeter z płodnością
Demeter z Dzeusem ma córkę, nikt godniejszy niż brat nie znalazłby się dla Demeter w panteonie bogów, córka Kora
hymn homerycki do Demeter - ok. 650 - 550 r. p.n.e. , nie jest to tekst misteryjny, chociaż mówi o założeniu misteriów, ma szereg odniesień do misteriów
hymny śpiewane przed recytacją eposu w czasie świąt religijnych
nie ma miejsca w czasie misteriów na recytację eposu, z tego co wiemy, ale wiemy, że istniało inne święto - Eleuzine - na terenie Attyki
agony sportowe i poetyckie - część eleuziniów
porwanie Kory, gdy ona zbiera kwiaty, katalog kwiatów, epos poprzedni - metopotamski, uwielbia katalogi, narcyz - staje się nieszczęściem
wymienione kwiaty rosną o różnych porach roku
hipoteza, że gdy Kora była porwana, to nie było jeszcze pór roku
pod koniec historii widzimy, że pory roku zostały ustanowione
antologia - gr. zbiór kwiatów
po zerwaniu narcyza ziemia się rozstępuje Hades się pojawia, wcześniej ustalił z Dzeusem, swoim bratem, że dostanie córkę Demeter i Dzeusa za żonę, świetna partia, układ zatajony przed Demeter, gody przez porwanie
misteria są po to, by ci, którzy ich doświadczają, mieli lepsze życie po śmierci - w Eleuzis
w innych misteriach nie ma posmaku eschatologicznego
raczej z obrzędami inicjacji dojrzałości dziewcząt lub chłopców
czy misteria nie były inicjacją? Związaną ze zmianą stanu? Hipoteza
motyw żałoby, żalu martki, Demeter (czuwa nad inicjacją chłopców) pyta, co się stało z córką, spotyka Hekate (pierwotnie bogini dziewcząt w czasie godów), wymiar inicjacyjny, dopiero potem kojarzy nam się z magią, ze światem podziemnym
misteria być może inicjacja dojrzałości
Demeter przybywa do Heliosa, on jej mówi prawdę, Helios widzący wszystko, cechy bogów bliskowschodnich, jak szaman, bóg, który jest świadkiem dziennym
pociesza Demeter, że ma świetnego zięcia
Demeter opuszcza Olimp i udaje się do Eleuzis i siada przy studni dziewiczej
spotkanie Demeter z dziewczętami - obietnice, że będą miały świetnych mężów
motyw piastowania dziecka aż do jego dorosłości
motyw przejścia panny przez rytuał godowy aż do małżeństwa pojawia się tutaj
Demeter rozżalona, ale obiecuje ziemskim dziewczynom rytuał godowy
w domu piastuje niemowlaka, chcąc uczynić go nieśmiertelnym, to się nie powiedzie
motyw bogini próbującej zmienić status śmiertelnika, obecny jest też w innych mitach, np. Achilles - syn bogini i śmiertelnika, matka próbuje go uczynić nieśmiertelnym, jedna część ciała tego nie dostała podczas zanurzania w wodzie Styksu, nie udało się
Jambe - przez imię i charakter działania prowadzi ku poezji jambicznej, metrum stosowne do żartów, też obscenicznych
Jambe wywołała śmiech u Demeter
bogini sporządza napój z mąki jęczmiennej, wody i mięty - badacze sugerują, że wywołuje wizje
bogini kończy post - napój jest pierwotnym zbożem ludzkości - jęczmień
Demeter chce świątyni - zostaje wybudowana, tam zamieszkuje
Demeter nie przebywa na Olimpie zresztą bogów, ale na ziemi
nie przebywa w domu ludzkim, ale w świątyni, tam przebywa posąg kultowy, wyprowadza się z domu do świątyni, jeszcze nie jest związana z obrzędami, nie są jeszcze przez nią objawione
czas klęsk na świecie - działa w żalu za córką, ziemia nie wydaje plonów, ludzie nie składają ofiar, mimo że jest blisko, to nie działa, nie ma obfitości
stawia warunek - zacznę działać, kiedy córka zostanie mi przywrócona
bogowie się zgadzają, wysyłają Hermesa
Kora kosztuje jabłka granatu - ten kęs wiąże ją ze światem podziemnym, odtąd podział roku na 3
po wysianiu zbóż Persefona łączy się z Demeter
ci, którzy zobaczyli święte misteria, o których nie można mówić, ani ich badać - będą mieli szczęśliwy los
ci, którzy tego nie zrobili, czeka ich gorszy los w Hadesie
na końcu hymnu następuje podział na 2 kategorie ludzi
misteria eleuzyjskie:
- obrzęd nadzwyczajny, ustanowiony przez bóstwo w micie, ale odbywa się w polis na terenie jednej z gmin ateńskich Eleuzis - tam jest jej sanktuarium, polis kontroluje właściwy przebieg misteriów, sankcjonuje kary za zdradzenie tajemniczy misteriów
- odprawiane przez tych, którym Demeter powierzyła tajemnicę, czyli ludy eleuzyjskie, Eumolpos (eumopilowie), oni dostarczają najważniejszego kapłana hierofanta i drugi lud - Kerykes (od Keryks - herold), lód heroldów, funkcja ogłaszania i funkcja nosicieli żagli
- uczestnictwo w misterium jest indywidualną decyzją
- uczestnictwo nie ogranicza się do obywateli Aten (do tej pory święta, w których bierze udział cała wspólnota)
- każdy Hellen ma prawo udziału w misteriach, także niewolnicy i kobiety, nie mogą brać- udziału tylko dzieci
- trzeba mówić- po grecku,
- nie można być- splamionym zbrodnią
- obrzędy oczyszczające odbywały się na wiosnę - nazywane Małymi Misteriami - luty/marzec - warunek, aby uczestniczyć- w Misteriach Wielkich
1. Zaczyna się 13 dnia (jeszcze nie jest to dzień świąteczny) Efebowie (Ateńczycy między a 18 a 19 rokiem życia) uroczyście ubrani udają się do Eleuzis
2. 14 dnia niosą w koszach święte przedmioty, złożone w Atenach, i stóp Akropolu Eleuzini
30 km z Aten do Eleuzis
13 dnia miesiąca Boedromion - X
3. 15 dnia - ogłoszenie święta uroczyste przez hierofanta dla ducha , wszyscy miejscowi gromadzą się w jednym miejscu, inni są wykluczeni
4. 16 dnia, miejscowi kupują prosiaka, nad morzem dokonują oczyszczającej kąpieli z prosiakiem, potem składają je w ofierze
5. 17, 18 dzień przebywają w domu, w Atenach święto Asklepiosa, w Epidauros, poszczą bo Demeter nie jadła po stracie córki
6. 19 dnia po poście ruszają w wędrówkę całodzienną z Aten do Eleuzis, procesja: bóg Ijakhos - uosobienie krzyku obrzędowego, kojarzony z Dionizosem, Efebowie tańczyli, kobiety mogły poruszać7. się na wozach do rzeczki Kefisos, w momencie przejścia przez rzekę (po moście) obrzucanie przez uczestników obelgami jakiejś postaci - gefynismos (ja mam że to postać8. lub grupa obrzuca obelgami uczestników procesji) NIE NOTOWAŁAM WTEDY, potem otrzymują żółte wstążeczki, pod Eleuzis docierają do rzeczki, wchodzimy do niej i dokonujemy obmycie przejściem, dochodzimy do murów, gdzie jest studnia - najpewniej kobiety tańczą, odbywają się obrzędy, młodzi Ateńczycy rzucają do siebie kamieniami po podziale na 2 grupy (możliwe), zapada noc - procesja wchodzi do środka,
- większość rzeczy dzieje się nocą, gwar, najpewniej uczestnicy podzieleni na 2 grupy, na widzących i na tych, którzy nie wszystko widzą, rozlega się gong, rozbłyska światło, otwierają się wrota, ukazuje się kapłan z kłosem zboża, wskazywali na niebo i ziemię (niebo - pada deszcz, ziemia - bądź brzemienna), uczestnicy wygłaszają hasło poświadczające uczestnictwo, mowa o tym, że ktoś coś wyjmuje z kosza, wkłada z powrotem, wypija kikejon (??)i wkłada do naczynia
- z tych fragmentów nie da się stworzyć spójnego scenariusza
9. 22 dnia - po 2 dniach na terenie sanktuarium część10. dzienna, składa się ofiary
obrzędy zmieniały status religijny, szczęście objawi nam się dopiero po śmierci
wspólnym mianownikiem jest doświadczenie niezwykłości
ludzie czuli się innymi ludźmi po obrzędach
27.01.2010
Chrześcijaństwo i nowe religie świata rzymskiego
religijność hellenistyczna (od śmierci Aleksandra do ostatniego podboju rzymskiego Greków - podbicie Egiptu) - bardzo gwałtowne zmiany w religii i religijności, religia intelektualna,
- powiązania z filozofią
- teurgia
- atrakcyjna dla elit tego świata
tyche - bóstwo losu, los nieobliczalny, ale powiązany z porządkiem świata, człowiek wykształcony może ten los przeniknąć, nie wybiega on poza nasze poznanie
sieć wzajemnych powiązań, pogodzenie się ze swoim miejscem we wszechświecie, przekonanie o racjonalnej konstrukcji wszechświata jest niezwykle istotne
epoka hellenizmu: (świat w którym dominują wielkie postacie)
- kult władców - traktowani jako epifanie pewnych bóstw, potem przechodzi w kult samego człowieka
- kult władcy dociera do Rzymu
Scypion Afrykański Starszy - ten, który pokonał Hannibala, szybka ścieżka kariera, „chodzi na Kapitol, modlić się do Jowisza, a Jowisz mu odpowiada”, za jego życia się o nim mówiło, mówiło się, że rozmawia z Bogiem, osobiście - wybitna jednostka
możliwość uznania człowieka za związanego z bogiem w sposób szczególny
Juliusz Cezar mówił, że Wenus miała być jego prababką
jego ród pochodził od Eneasza
tą drogą idzie jego przybrany syn, Oktawian August, następca
Rzym - bóstwo opiekuńcze Augusta, pojawia się jego kult
potem kult boskiego Juliusza, a zatem August jest synem boga, a potem kultu Augusta, na terenach dawnych hellenistycznych monarchii (nie na terenie zamieszkiwanych przez Rzymian), kult Augusta i Romy (bogini Rzymu), odbiera za życia kult
tworzy autorytet dynastii i swój, ale chce też, by nowe bóstwo wpływały na losy państwa i władcy
kult osoby panującego jest kultem dynastycznym, skoncentrowanym bardziej na jego poprzednikach i dynastii niż na jego osobie
kult ten odpowiada potrzebom religijności
przydomek „divus” - boski
formy religijności osobistej - możliwość modlenia się do geniusza, do władcy dobrze zapamiętanego za zasługi
kult osoby władcy staje się nie domeną państwa (jego instytucje nie uczestniczą), ale prywatnych związków religijnych, np. związków rzemieślniczych, cechowych, urzędniczych, związki zawsze organizowane oddolnie, władze centralne nie muszą sterować tym kultem
w tym kierunku wyewoluowała rzymska religia tradycyjna
Korneliusz Sulla - jego żołnierze wrócili ze wschodu do Rzymu, ogromna armia, przynoszą nowe bóstwa, nowi bogowie, często ekstatyczni, zupełnie innego typu, wymagający głębokiego oddania, nawiązujący bardzo osobisty kontakt, ich święta pojawiają się wielokrotnie w ciągu roku i na wiele dni, więc odciągają Rzymian od tradycyjnych form kult, warto zaprzyjaźnić się z bóstwami wroga żeby wygrać wojnę
bóstwa synkretyczne - bóstwa łączące elementy różnych kultur przez różne stulecia, niektóre do bóstwa egipskie, które wyewoluowały w bóstwa greckie, np. Izyda, niektóre to sztucznie stworzone, np. przez władców egipskich, łączące wyobrażenia greckie i egipskie, np. aleksandryjski Serapis
irański bóg Mitra
bóstwa Wielkie Matki - wielkie bóstwa rzymskie, z Syrii i Azji Mniejszej, tam lokalne kulty wielkich macierzy, najstarszy to Wielka Matka Kybele zwana Wielką Matką Frygijską, występowała w towarzystwie młodego myśliwego kochanka Attisa, który rozszarpany na polowaniu przez dzika ginął, a potem za sprawą matki kochanki odradzał się wraz z całą przyrodą, jako święto odrodzenia ta religia dająca poczucie nieśmiertelności i jej związek z wegetacją całego świata była bardzo popularna w Rzymie od I wieku p.n.e.
taurobolium - wtajemniczenie, chrzest krwi, wprowadzenie w kult Kybele i Attisa, wprowadzany mężczyzna czekał, aż nad nim odbędzie się ofiara z byka, czekał, aż spłynie na niego krew, na początku dla Rzymian musiał to być szok dla powściągliwych Rzymian, potem się do tego przyzwyczaili, popularny wśród kobiet
kult kapadockie bogini Maa - czczona w specjalnej świątyni posiadała męskich wyznawców, świątynników
fanatycy - świątynnicy
naśladowali mit o bogini w sposób dosłowny, ich formą oddania było w ekstatycznych formach czci połączonych z publiczną autokastracją, takie okaleczenie, że krwią wyznawcy można było obmyć cały posąg
Kult Izydy
towarzyszka Ozyrysa, mąż poćwiartowany przez boga Seta, wędrująca po ziemi zbierając szczątki męża i spowodowała jego zmartwychwstanie
Izyda - o tysiącu imion, można było ją zindetyfikować z każdą inną kobiecą boginią, utożsamiano z innymi bóstwami greckimi, Wenus, Herą, powstały hymny religijne nazywana Panią Świata i mnóstwem innych imion, dążenie do pewnego rodzaju jednobóstwa, uznanie, że wszystkie bóstwa są manifestacją tego jednego bóstwa, kojarzona z siłą losu przypadku, bóstwo symbole wszystkich tajemnic Egiptu, najstarszej cywilizacji świata
misteria na cześć Izydy
„Złoty osioł” - przemiana w osła, a potem dzięki Izydzie powrót do człowieczeństwa,
Izyda dawała indywidualny kontakt, wielodniowe posty,
przez długi czas w Rzymie funkcjonowała jako bogini obca za sprawą formy kultu, nosi grzechotkę, który towarzyszy jej misterium, w jej kulcie dominowała rzecz nierzymska, miała kapłanów, byli obowiązkowo ubrani w białe szaty i wygoleni do gołej skóry, wyróżniali się na ulicy rzymskiej, ten kult miał swoje ograniczenia jeśli chodzi o adaptację w Rzymie
drugim równie ważnym kultem był kult Mitry
Mitra - bóg słońca porannego, pasterz stad, bóg irański, jeden z pomocników Ahura Mazdy, persowie go czcili, tak naprawdę nieistotne bóstwo
po kampaniach Pompejusza, przeciwnika Cezara, jego armia wraca z kultem Mitry, kult ten był atrakcyjny, bo go zapożyczono z małych królestw hellenistycznych Syrii
kult słońca zwycięskiego - sol invictus to do pewnego stopnia cesarz
Boże Narodzenie formą kultu Mitry - data, dzień narodzenia Mitry, przesilenie zimowe, pierwszy kult, który ustala moment przesilenia jako moment narodzin bóstwa, Mitra utożsamiany z Dzeusem, największe bóstwo słoneczne i ziemiańskie
mitrea - świątynki kultu Mitry, kult w jaskiniach naturalnych lub sztucznych - tak musiał wyglądać kult, dlatego wykorzystywano np. podziemia
kult Mitry często występował w ikonografii rzymskiej, na na głowie czapkę frygijską, zabija byka krab, wąż i pies spijają jego krew
ofiara Mitry - ofiara odkupienia świata, pili krew zabijanego zwierzęcia
formuła modlitewna „ja was zbawię przelaną krwią”, z tego będzie korzystać chrześcijaństwo
7 kroków wtajemniczenia, przez kruka do lwa, persa, m.in. jest żołnierz i inne, każde podporządkowane jednej planecie
wtajemniczyć może się tylko mężczyzna, najwyższy to „pater” z pewnych grup społecznych i zawodowych byli zainteresowani, urzędnicy i żołnierze oraz oficerowie, kult święcił triumfy w rzymskiej armii, kobiety wyłączone
religia głęboko moralna, nacisk na prawdę i na wierność, szczególnie w armii i wobec zwierzchników, wobec cesarza, wobec boga
dziwne, że mitraizm nigdy nie stał się religią państwową, może dlatego, że tylko męska
daje nadzieję na zbawienie, na tej ziemi Mitra daje nam braterstwo
jednak istotą jest kult prywatny, dlatego nie mógł się stać państwowy
kult synkretyczny, ewoluujący od Hermesa po trzykroć wielkiego - Hermes Tris - Mesktos, podstawowe bóstwo wtajemniczeń intelektualnych epoki nowożytnej w Europie, w kabale na przykład
chrześcijaństwo:
- religia otwarta społecznie, każdy może się wtajemniczyć- , poprzez chrzest
- daje nadzieję na zbawienie, nadzieja na lepsze życie
- daje braterstwo
- nie stawia granic - kobieta, mężczyzna, biedny, bogaty, niewolnik, pomiędzy wszystkimi wymóg braterstwa
- pierwsza gigantyczna organizacja charytatywna
- brak granic społecznych
- zamkniętość- na inne formy religijności - radykalny monoteizm
- religia o dużo większej wadze emocjonalnej, jak już się wyrzekniesz bogów to jesteś w stanie podjąć- męczeństwo
- wybór drogi życiowej raz na zawsze, decyzja fundamentalna, wcześniej nigdy takiej nie było, wyjątkowa religia na gruncie innych religii
- chrześcijaństwo czerpało pełnymi garściami z innych religii
- nowe: pojawia się pojęcie Zbawiciela, Mesjasza
- superstitio nova - nowy zabobon, wg Rzymian, forma zabobonności, która nie wynika z mos maiorum, obyczajów przodków
- chrześcijaństwo to żydowska sekta przez przynajmniej 200 lat
- Rzymianie bardziej zaakceptują Żydów niż chrześcijan, bo Żydzi kontynuują tradycję przodków, nowa religijność- - chrześcijaństwo, co to ma być- bóg ukrzyżowany człowiek Rzymianie nie mogą tego tolerować- ,
Stosunek chrześcijaństwa do dziedzictwa antyku:
1. świat pogański to świat podwójny - świat grecki z jednej strony, żydowski z drugiej strony - stosunek do greckości i żydowskości ustanowi ramy przejmowania kultury starożytnej przez chrześcijan, w języku pierwszych chrześcijan hellenis mos - hellenizm, to równa się pogaństwo, po grecku powstanie chrześcijańska teologia, narzędziem oddziaływania na wiernych stanie się mówienie kazań, homiletyka, a kazania to nic innego jak greckie retoryczne mowy, Jan Chryzostom to jeden z największych mówców
Grecy i greckość3. jest potrzebna chrześcijanom nie tylko ze względu na homiletyką, ale też ze względu na filozofię, z herezjami musimy walczyć4. , czyli polemizować5. , w greckiej filozofii mamy wzory, np. Platon, Arystoteles, z filozofii wiemy, jak polemizować6. , niemal synonimem hellenizmu po chrześcijańsku-grecku jest ioudaismos, wiekopomne dzieła przeciwko żydowskości, trzeba będzie opanować7. egzegezę, w Aleksandrii kwitnie szkoła egzegetyczna (zamieszkiwali ją Żydzi greccy), Filon z Aleksandrii - tworzy nowoczesną egzegezę biblijnąj, z jego wyrastają najwięksi egzegeci starożytności chrześcijańskiej, Orygenes - największy jego uczeń, narzędzie egzegetyczne do tłumaczenia Biblii muszą być8. wzięte od Żydów, chrześcijańscy nauczyciele musieli być9. w pogańskiej szkole, używać10. greckich narzędzi do bycia chrześcijaninem
egzegeza- narzędzie judaistyczne przejęte przez chrześcijan
konflikt z judaizmem:
potrzeba rezygnacji z form kultu nie do przyjęcia dla innych kultów (w związku z misyjnością chrzescijaństwa)
ekspansja ku poganom
konflikt z Rzymianami:
epidemia cholery → podejrzenia gniewu bogów za odwracanie się od nich ku chrześcijaństwu
MILLENARYZM- groźba końca świata (m.in. Tartulian)
chrześcijanie w związku z millenaryzmem i ideą braterstwa nie chcą wstępowac do wojska
brak zgody chrześcijan na dbanie o pax deorum
musimy zerwać ze światem żydowskim, jeżeli chcemy być chrześcijanami
musimy odrzucić np. obrzezanie, bo to zamyka drogę dla niektórych kultur do przyjęcia chrześcijaństwa
u Żydów w życiu w diasporze elementy, które pozwalają na oddzielenie się od reszty chrześcijanie są jak jedna z sekt żydowskich
nieuchronny konflikt - chrześcijaństwo nastawia się na otwartość
łac. pagani - wieśniacy → poganie, słowo pojawia się w chrześcijaństwie, to wskazuje, że chrześcijaństwo było religią raczej miejską, wśród plebsu miejskiego, tradycyjne społeczności wiejskie, trudniej się chrystianizowali, bo posiadali swoje kulty regionalne
z punktu widzenia państwa chrześcijanie nie są do zaakceptowania, niosą niebezpieczeństwo:
- akceptowanie chrześcijan powoduje zmazę religijną, poniesie za sobą zemstę bogów
- państwo rzymskie w III wieku obiektem najazdów ze wszystkich stron, epidemia cholery, fala nieszczęść- , prześladowania chrześcijan będą próbą zmuszenia ich do przyjęcia pewnych bogów, by udobruchać- bogów, skoro tylu ludzi nie składa kultu, to nie dziwne, że tyle katastrof przytrafia się imperium rzymskiemu, nie chodzi o samo zgładzenie chrześcijan,
- myśl millenarystyczna - pomysł intelektualny, w myśl którego nadchodzi koniec świata, paruzja, ponowne przyjście boga, do millenaryzmu przywiązanych kilku teologów chrześcijańskich, pierwszy to Tertulia, grecki i rzymski retor, ale pisał przeciwko hellenizmowi, chrześcijanie nie chcą iść- do wojska - po co, skoro sprawa jest przegrana, zaraz koniec świata
powstaje teologia
chrześcijaństwo powstaje w stałym konflikcie herezji i ortodoksji
chrześcijanin musi podkreślać swoją ortodoksyjność wobec tych, którzy w sprawach pisma będą się do niego oddalali, interpretacja właściwa jest tylko jedna
Orygenes - komentator Biblii, akceptowane tylko niektóre jego interpretacje
polemika wbudowana w chrześcijaństwo
pierwsze prześladowania - 64r. Neron, nieistotne z punktu widzenia chrześcijaństwa, akcja wariata, zarządził je cesarz, będzie to coś wyjątkowego, a nietypowe
pozostałe prześladowania będą oddolne, większość do oddolne i lokalne, pociągają za sobą najwięcej ofiar (czasami takie same jak w stosunku do żydów)
na niektórych obszarach, np. w Aleksandrii prześladowanie chrześcijan nie będzie się niczym różniło od prześladowania Żydów, będą walczyć między sobą, oskarżać się nawzajem, cesarz będzie karał raz jednych raz drugich, Żydzi i Grecy
w podobny sposób prześladowani chrześcijanie
w sprawie tumultów antyżydowskich nie ma problemu
kiedy urzędnik rzymski prowadzi sprawę tumultu, w który zaangażowani są chrześcijanie, urzędnik nie może traktować chrześcijan na równi z Żydami i poganami, musi ich traktować niżej w punktu widzenia państwa
chrześcijanie powinni przystać na reguły gry Rzymian, ale nie mogą, więc urzędnik musi stracić chrześcijan
kilkakrotnie wielkie prześladowania - na rozkaz cesarza:
1. w połowie wieku III (250-252) n.e. Decjusz i Walerian prześladowali chrześcijan, kazali wszystkim odgórnie złożyć2. formy kultu pogańskiego albo kara śmierci instytucjom kazali oddanie wszystkich ksiąg świętych urzędnikom przez kapłanów, nie mogli oddać3. ksiąg, pojawia się zjawisko męczeństwa zwłaszcza kapłanów i biskupów, to tworzy świętych, to napędza cały mechanizm,
4. między rokiem 303 a 311 - ostatni wielki cesarz pogański Dioklecjan i jego współwładcy, jego przeciwnik i następca Konstantyn Wielki wyczuł koniunkturę i zaczął działać5. w obronie chrześcijan
herezje - spory doktrynalne, jak interpretować Pismo Święte
prześladowania - nie wszyscy będą bohaterami, przyczyniają się do konfliktów w Kościele, lapsi - upadli, poddali się, np. złożyli kult Jowiszowi, jeżeli są świeccy, mogą wrócić na łono Kościoła, ale jeżeli są kapłanami - czy sakramenty mają swoją moc, jeżeli ktoś się wyłamał?
Podstawa do podważania święceń przez lapsi, fakt zakwestionowania sakry biskupów wiele lat wstecz, może to tak naprawdę trwać bez końca
to doprowadziło do herezji
w roku 392 kończy się symbolicznie ta historia - rzymski cesarz Teodozjusz powoduje zaprzestanie kultów np. Akademii Platońskiej (miejsce czczenia muz), bo nie można czcić muz