Wykład 4.
Równowaga przedsiębiorstwa
1. Przychody przedsiębiorstwa; funkcje przychodów
Zasada maksymalizacji zysków i wybór wielkości produkcji w przedsiębiorstwie
Równowaga przedsiębiorstwa; zysk rachunkowy, zysk ekonomiczny; zysk normalny
Cena produktu a wielkość podaży przedsiębiorstwa; cena zamknięcia; indywidualna i rynkowa krzywa podaży; wyjaśnienie funkcji podaży
Krótki i długi okres; Skala produkcji; ujemne i dodatnie efekty skali
Długookresowa równowaga przedsiębiorstwa i równowaga rynku produktu
Literatura: D. Begg, S. Fischer i R. Dornbusch, Ekonomia, wydanie 2007,
rozdział 6.5-6.7, 7.3-7.9.
Ad.1. Przedsiębiorstwo produkujące i sprzedające dobra ponosi, z jednej strony koszty produkcji, z drugiej - otrzymuje przychody (utargi). Założymy tymczasowo, że przedsiębiorstwo sprzedaje produkty po stałej cenie, tzn. że wysokość ceny nie zależy od wielkości sprzedaży. Strumień pieniądza wpływający do przedsiębiorstwa (w umownym okresie) z racji sprzedaży produktu nazywa się przychodem całkowitym. Kwota przychodu podzielona przez liczbę jednostek sprzedanego dobra nazywa się przychodem przeciętnym; przy przyjętych założeniach dotyczących ceny nie trudno jest stwierdzić, że przychód przeciętny jest tożsamy z ceną dobra i jest stały tzn. nie zmienia się w zależności od wielkości sprzedaży. Natomiast przyrost sumy przychodu osiągnięty w rezultacie zwiększenia sprzedaży o 1 jednostkę dobra nazywa się w ekonomii przychodem krańcowym. Przy naszych założeniach dotyczących ceny produktu przychód krańcowy jest równy cenie i również jest stały. (rysunki funkcji przychodu całkowitego, krańcowego i przeciętnego)
Ad. 2. Z poprzedniego wykładu wiemy, że wraz ze wzrostem ilości produktu koszty produkcji rosną; teraz, dowiedzieliśmy się, że wzrost sprzedaży powoduje wzrost przychodów. A ponieważ zakładamy, że racjonalnie zachowujące się przedsiębiorstwo zorientowane jest na maksymalizację zysku, który jest różnicą między całkowitym przychodem i całkowitymi kosztami pozostaje nam ustalić, przy jakiej wielkości produkcji i sprzedaży ta różnica
( dodatnia) będzie największa. To da nam odpowiedź, ile dobra produkuje (i sprzedaje) przedsiębiorstwo zorientowane na maksymalizację zysku. (wykresy przychodów i kosztów całkowitych, oraz przychodów i kosztów krańcowych)
To samo można wykazać operując pojęciami kosztów i przychodów przeciętnych i krańcowych (wykresami kosztów i przychodów krańcowych i przeciętnych).
Przedsiębiorstwo osiągnąwszy punkt E (czyli taką wielkość produkcji przy której koszty krańcowe równe są cenie produktu) realizuje zysk maksymalny. Znajduje się w równowadze. Zarówno przy większej jak i przy mniejszej produkcji, odmierzanej na osi X zysk będzie mniejszy, a przedsiębiorstwo będzie skłonne zmieniać swoje położenie aż do momentu maksymalizacji zysku.
Przedsiębiorstwo znajdujące się w równowadze nie musi osiągać dodatniego zysku. Sytuacja zależy od poziomu ceny. Przy pewnych poziomach ceny osiąga zysk dodatni, przy innych zysk ujemny, a przy pewnym poziomie ceny zysk jest zerowy. a sytuacja, gdy zysk ekonomiczny wyniesie zero jest sytuacją normalną, i zerowy zysk ekonomiczny jest zyskiem normalnym . Sytuacja jest normalna, gdyż do kosztów alternatywnych (ekonomicznych) włącza się uznane za normalne w danym momencie oprocentowanie zasobów zaangażowanych przez przedsiębiorcę w przedsiębiorstwie oraz koszt jego zaangażowania liczony jako koszt alternatywny).
To że obowiązująca cena nie obiecuje zysku dodatniego nie zaprzecza temu, że przedsiębiorstwo osiągające taką wielkość produkcji przy której koszt krańcowy jest równy cenie jest w stanie równowagi, bo jeśli nie ma największego dodatniego zysku to ma najmniejszy zysk ujemny, który nazywa się stratą (w pewnych warunkach maksymalizację zysku da się utożsamić z minimalizacją straty)..
Ad. 3. Fakt że przedsiębiorstwo ponosi stratę nie oznacza również że trzeba go zamknąć. Dla wyjaśnienia tej kwestii wygodne jest włączenie do analizy pomijanych dotychczas kosztów przeciętnych definiowanych jako iloraz kosztów całkowitych i wielkości produkcji ujmowanej w jednostkach produktu. Możemy mówić o przeciętnych kosztach całkowitych i przeciętnych kosztach zmiennych. Wykres kosztów przeciętnych (zarówno zmiennych jak i całkowitych) jako funkcji wielkości produkcji jest podobny w kształcie do wykresu funkcji kosztów krańcowych. (wykres)
Rozważmy teraz cztery przypadki:
przedsiębiorstwo osiąga punkt równowagi wtedy, gdy cena (rynkowa) produktu zrównuje się z kosztami krańcowymi w tym momencie gdy jest ona wyższa od przeciętnych kosztów całkowitych przedsiębiorstwo osiąga dodatni zysk (ekonomiczny) i kontynuuje produkcję na tym poziomie.
przedsiębiorstwo osiąga punkt równowagi wtedy, gdy cena rynkowa zrównuje się z kosztami krańcowymi i jednocześnie zrównuje się z ca- łkowitymi kosztami przeciętnymi ( te koszty przeciętne są wtedy najniższe); osiąga wtedy zerowy zysk ekonomiczny, taki zysk jest zyskiem normalnym.
przedsiębiorstwo osiąga punkt równowagi wtedy, gdy cena jest niższa od przeciętnych kosztów całkowitych ale wyższa od przeciętnych kosztów zmiennych przedsiębiorstwo nie przynosi dodatniego zysku, ale lepiej jest kontynuować produkcję gdyż cena pokrywa koszty zmienne, a koszty stałe i tak zostały jeż poniesione, jako koszty historyczne stały się tzw. kosztami utopionymi. Lepiej byłoby, gdyby sprzedając produkcję uzyskać m.in. zwrot tych kosztów, ale gdy nie można tego osiągnąć, to dopóki osiągamy zwrot kosztów zmiennych (a to zapewnia nam cena wyższa od przeciętnych kosztów zmiennych dopóty opłaca się produkować i sprzedawać.
Cena produktu równa przeciętnym kosztom stałym jest „ostatnim poziomem ceny, przy którym opłaca się produkować. Jest to tzw. cena zamknięcia. W tym momencie powstaje sytuacja, w której podejmuje się decyzję o zamknięciu przedsiębiorstwa, bo dalsza produkcja traci sens, w krótkim okresie - za chwilę powiem co to znaczy w krótkim okresie.
Rozpatrzmy teraz co się dzieje kiedy, wychodząc od poziomu zrównania ceny z przeciętnymi kosztami zmiennymi następuje stopniowe jej podnoszenie
(rysunek)
Pamiętamy, że przedsiębiorstwo jest w równowadze gdy koszty krańcowe zrównują się z ceną. Każdy wyższy poziom ceny to większa produkcja przy której koszty krańcowe zrównują się z ceną. Wzrost ceny po której przedsiębiorstwo sprzedaje swoją produkcję oznacza, że zysk ekonomiczny staje się dodatni i wtedy mówimy, że przedsiębiorstwo realizuje zysk nadzwyczajny (ponad normalny) Ale taka sytuacja oznacza również, że większa jest produkcja. Mamy zatem obraz funkcji podaży przedsiębiorstwa jako funkcji ceny. A gdy dodamy do siebie funkcje podaży wszystkich przedsiębiorstw wytwarzających ten sam produkt, to uzyskamy rynkową krzywą podaży. Ilustruje ona tę funkcję podaży o której była mowa, gdy mówiłam o zasadach działania rynku. Stwierdziłam tam, że wielkość podaży jest dodatnio powiązana z ceną produktu i teraz doszliśmy do tego samego wniosku już nie intuicyjnie ale po przeanalizowaniu logiki działania przedsiębiorstwa.
Ad. 4. Rozpatrzmy teraz, jak zmieni się sytuacja w przedsiębiorstwie, gdy odrzucimy przyjmowane założenie, że przedsiębiorca ma taki horyzont działania, że może zmieniać ilości tylko niektórych czynników wytwórczych; teraz wszystkie czynniki wytwórcze są zmienne. O ile przy pierwszej wersji założenia byliśmy w krótkim okresie to przyjmując drugą wersję założenia przechodzimy w długi okres. Obecnie przedsiębiorca może rozważyć kilka kompletnych zestawów czynników produkcji, z których każdy charakteryzuje się inną funkcją produkcji (krótkookresową) Te różne zestawy można schematycznie pokazać na wykresie. (wykres długookresowej krzywej kosztów przeciętnych)
Każdy zestaw czynników produkcji oznacza inną skalę produkcji. Przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk przyjmie taki zestaw czynników, taką skalę produkcji, która obiecuje mu najniższe koszty przeciętne. Przechodząc od do skali produkcji charakteryzującej się coraz niższymi minimalnymi kosztami przeciętnymi realizuje korzyści (dodatnie efekty) skali. Skala produkcji charakteryzująca się najniższym poziomem minimalnych kosztów przeciętnych jest optymalną skalą produkcji. W pewnym momencie korzyści skali się kończą, i - umownie mówiąc - pójście dalej poza punkt minimum długookresowych kosztów przeciętnych zaczyna przynosić ujemne efekty (niekorzyści) skali. Jeśli dla skali produkcji przy której koszty przeciętne osiągają minimum na najniższym poziomie wyznaczymy funkcję kosztów krańcowych, to możemy ustalić długookresową równowagę przedsiębiorstwa przez porównanie i znalezienie punktu zgodności wartości długookresowych kosztów krańcowych z ceną produktu.
Ad. 5. Wyobraźmy sobie teraz, że przedsiębiorstwo, które osiągnęło długookresową równowagę, dającą dodatni zysk ekonomiczny znajduje się na rynku produktu, na którym działa jeszcze X innych firm, które także osiągają dodatni zysk ekonomiczny. Wspólnie tworzą one gałąź albo branżę gospodarki. Pytamy teraz czy ta gałąź gospodarki jest w równowadze?
Otóż nie! Dodatni zysk ekonomiczny oznacza sytuację poniekąd nienormalną.
Nienormalną, gdyż każdy uczestniczący na rynku tego dobra podmiot realizuje zyski ponad normalne, ponadprzeciętne (a więc wyższe niż te, które zostały uwzględnione w kosztach ekonomicznych). Skłaniać to będzie nowo powstające przedsiębiorstwa do lokowania się w tej gałęzi , a przedsiębiorstwa już działające gdzie indziej do realokowania czynników produkcji do tej gałęzi. W efekcie nastąpi wzrost wielkości produkcji i cena rynkowa obniży się. Proces ten będzie trwał dopóty, dopóki cena rynkowa nie osiągnie poziomu najniższego długookresowych kosztów przeciętnych i przedsiębiorstwa będą realizować zysk normalny czyli zysk ekonomiczny = O. W ten sposób zostanie osiągnięta długookresowa równowaga gałęzi, lub inaczej mówiąc - długookresowa równowaga rynku - sytuacja kiedy nie warto już ani wchodzić do tej gałęzi, przyjmując, że gdzie indziej realizujemy zysk normalny, ani z niej wychodzić.
Sytuacja, kiedy wszyscy przedsiębiorcy w danej gałęzi realizują zyski normalne jest dla niektórych, najbardziej przedsiębiorczych uczestników rynku dobrym punktem startu do rozpoczęcia myślenia o dalszym obniżeniu kosztów, do wyszukania korzystniejszego zestawu czynników produkcji dającego ponownie zysk ekonomiczny (czasowo!)
Najważniejsze pojęcia:
Zysk, przychód (utarg) całkowity, przeciętny, krańcowy, równowaga przedsiębiorstwa, koszty utopione, cena zamknięcia, skala produkcji, optymalna skala produkcji, efekty (ujemne i dodatnie) skali produkcji, długookresowa równowaga przedsiębiorstwa, równowaga gałęzi, zysk normalny
6